საერთო ცხელი ხაზი +995 577 07 05 63
ფოტო: ავთო შერვაშიძე
„ლადოს ეძინება, გულზე ვარდი ეფინება,
რომ დავარტყათ ეტკინება, მის დედიკოს ეწყინება“
მე და ჩემი და სიყვარულით სავსე ბავშვური ხმით ამგვარად ვუმღეროდით და ვუალერსებდით ჩვენს პატარა ძამიკოს და სანამ დიდი გოგოები არ გავხდით ვერ გავიგეთ, რომ სიმღერაში მოხსენიებული ლადო ხის აკვნიდან მომზირალი ლამაზთვალება აჰმედის მეორე სახელი იყო.
სახელი, როგორც იდენტობა
ჩვენთან ასე იყო, ყველას ორი სახელი და მეტნაკლებად ორგვარი იდენტობა გვქონდა: ერთი სახლის, შინაურული სახელი და მეორე საგარეო, პასპორტის სახელი. გვიან მივხვდით, რომ ჩვენს სახელებს ჩვენივე იდენტობის ფორმირებაში უდიდესი როლი ჰქონდათ, ვინაიდან ისინი დაგვეხმარნენ პასუხი გაგვეცა ისეთი არსებითი კითხვებისთვის, როგორიცაა „ვინ ვარ მე“ ან „ვინ ვართ ჩვენ, როგორც ჯგუფი“. აჭარლების თავდაპირველი სახელები ძალიან მჭიდროდ უკავშირდებოდა ჩვენს რელიგიას, კულტურასა და ადათებს. ორსახელიანობა კი რეგიონში (აჭარაში) საბჭოთა რეჟიმის დამყარებას უკავშირდება, რომელიც თავის მხრივ, გამოირჩეოდა თავისი ანტირელიგიური და რეგიონში განსაკუთრებული ანტიისლამური პოლიტიკით. საბჭოთა მოდერნიზაციის პროექტით გათვალისწინებული ბრძოლა წარსულის ყოველივე „არაცივილური“ გადმონაშთის მიმართ აჭარაში უპირველესად სახელებს შეეხო, ვინაიდან მანამდე აჭარლებს ძირითადად ადგილობრივი და არაბული წარმოშობის სახელების გაქართულებული ვერსია ჰქონდათ. არსობრივად ახალი ადამიანის შექმნის იდეას პირველ რიგში განახლებული სახელდება სჭირდებოდა, რომელსაც წარსულ იდენტობასთან მინიმალური კავშირი ექნებოდა. სწორედ ამ მიზნით საბჭოთა კავშირმა პასპორტიზაციის თუ ახალშობილთა რეგისტრაციის დროს შეზღუდა ადგილობრივი ტიპური სახელების გამოყენება, როგორც ძველი, არამოდერნული და სათაკილოსი, რომელიც უკავშირდებოდა ოსმალურ წარსულსა და ისლამურ იდენტობას.
როგორც ბაბუაჩემი იხსენებს, ახალშობილთა რეგისტრაციის საბჭოს ჰქონდა სახელების კატალოგი, რომლისგანაც შეეძლო მამას შვილისთვის სახელის შერჩევა. კომისიის თავჯდომარე არცერთ შემთხვევაში დაუშვებდა ისეთი სახელის გატარებას, რომელიც სიასთან მოდიოდა წინააღმდეგობაში, იყო ისლამთან დაკავშირებული, ან უბრალოდ მიიჩნევდა ძველმოდურად. ასეთ შემთხვევაში ის თავად არჩევდა და ატარებდა სახელს. მაგალითად, ჩემს მეზობელ ქალს ჰქვია ემინე, მაგრამ რეგისტრაციისას ეს სახელი დაიწუნეს და გამტარებელმა ძალიან შემთხვევით ახალშობილ გოგონას სულიკო დაარქვა. ასევე თუ მამას უნდოდა შვილისთვის დაერქმია ისეთი სახელები, როგორიცაა: ფატიმა, აიშე, ფატყუმე, ფადიმე, ნურიფე, მუჰამმედი, აჰმედი, ალიოსმანი, მურთაზალი, რასიმი, რეჯები, შაღბანი ამის შესაძლებლობა არ ჰქონდათ, ამგვარ სახელებს ანაცვლებდნენ შემდეგი სახელებით: გურამი, გივი, ნოდარი, თენგიზი, თამარი, მარო, ეთერი, ნაზი და სხვა. ოფიციალურ სახელდებაში ძირითადად მამები, ხოლო სახლის სახელის დარქმევაში მონაწილეობას ქალები - დედები ან ბებიები იღებდნენ.
არსებითი იდენტობა და ბმა აქაურებს სახლის სახელთან ჰქონდათ, მეორე სახელს ძირითადად საჯარო სივრცეებში, სკოლაში, უნივერსიტეტებსა და სხვა სასწავლებლებში იყენებდნენ. ბევრი ადგილობრივს ცოდნა თავისი პასპორტის სახელზე სკოლაში მისვლამდე არ ჰქონდა და შესაბამისად, ის მისთვის მაინც უცხო იყო, თუმცა სწავლის გაგრძელების შემთხვევაში ახალ ამხანაგებთან ნამდვილი სახელის გამჟღავნებას მაინც თაკილობდნენ.
ჩემი მეორე სახელია აიშე, ჩემი დიდი ბებოს სახელი, რომელიც განსაკუთრებით მიყვარდა და როცა დიდი ბებია-ბაბუა აიშეს, ან აიშიკოს მეძახდნენ მოფერებით, ძალიან მიხაროდა. დღეს მხოლოდ ბებო, ისიც ძალიან იშვიათად მომმართავს ასე და ბავშვობისდროინდელი ემოციების ამოტივტივების გარდა სხვა ბმა და იდენტობა ამ სახელთან არ მაქვს. ახლა თამამად შემიძლია, სახლშიც, სკოლაშიც, უნივერსიტეტშიც, მეჩეთშიც და ნებისმიერ სხვა სივრცეში ვიყო ლია და იდენტობა სახელის მიღმა არსებული სხვა მარკერებით გამოვხატო.
სახელი, როგორც სოციალური სტატუსი
ბებო ხშირად მიყვება, რომ მამის მიერ დარქმეული საკმაოდ უცხო სახელი სუნდუსა ყველაფერს ურჩევნია და რეალური იდენტობა სახელ მაროსთან არასდროს ჰქონია იმის მიუხედავად, რომ სკოლაში და კოლმეურნეობაში ასე ეძახდნენ. დაოჯახების შემდეგ ბაბუაჩემის სეკულარული ნათესავებიც მაროს ეძახნდნენ, რადგან ეს უფრო „კულტურული სახელი“ იყო. ასე გამიჯნა სახელმა მისი რელიგიური ოჯახი და წარმომავლობა სეკულარული, მოდერნული და როგორც თავად ეძახდნენ საკუთარ თავს „გამოსული ხალხისგან“. ეს კულტურული გამყოფი ხაზები ხშირად სწორედ სახელზე გადიოდა და დღესაც, როცა თემში უცხო ხალხი მოდის, ადგილობრივები არა სახლის, არამედ საგარეო სახელით ეცნობიან, როგორც თავად მეუბნებიან, ამით უცხოობის გადალახვას ცდილობენ.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ 90-იან წლებში სახელის რეგისტრაციასთან დაკავშირებული შეზღუდვები მოიხსნა, თუმცა ორსახელიანობა თემში მაინც დარჩა. ამას უპირველესად განაპირობებს თვითცენზურა, რომელიც ძველი სახელების მიმართ თაობიდან თაობაში ინერგებოდა და სოციალური არასასურველობის თუ სიმორცხვის შეგრძნებას ნერგავდა. როცა სახელების რეგისტრაციაზე შეზღუდვა მოიხსნა, ქვეყანაში ეთნო-ნაციონალიზმი აფეთქდა და ამ ახალ რეალობაშიც საკუთარი თავის „ნამდვილ ქართველებად“ მოსანიშნად სახელებს კვლავ დიდი მნიშვნელობა მიენიჭა, რაც გამოიხატა რეგიონში ქართული ისტორიული თუ სასულიერო პირების სახელების გავრცელებასა და დამკვიდრებაში. დღეს ბავშვისთვის ნებისმიერი სახელის დარქმევაა შესაძლებელი, რამაც ხელი შეუწყო ერთი მხრივ, ტრადიციული სახელების კვლავ გახსენებასა და მეორე მხრივ, მათ ჩანაცვლებას სრულიად ახალი სახელებით.
ახლა, როცა სოციალური ქსელები იქცა როგორც კომუნიკაციის, ისე თვითგამოხატვის მთავარ სივრცედ, მეც დიდი ინტერესით ვაკვირდები, რომელ სახელს ირჩევენ გარშემომყოფები რეგისტრაციისას. ჩემი დაკვირვებით, ისინი ძირითადად პასპორტის სახელს ირჩევენ, რაც ხშირად ძალიან დამაბნეველია, რადგან მეზობლები თუ ახლობლები, რომლებსაც მთელი ცხოვრება სხვა სახელით ვიცნობდი, ჩემთვის სრულიად ახალი სახელით ჩნდებიან; ხოლო მეორე მხრივ, სოციალურმა ქსელებმა თავისუფალი გზა მისცეს იმ სახელების თავისუფალ გამოხატვას, რომლებიც წლების განმავლობაში სახლის კედლებს მიღმა იყო დარჩენილი. საბოლოოდ, დღეს ყველას მიეცა შესაძლებლობა ნებისმიერ სივრცეში იმ სახელით წარადგინოს თავი, რაშიც ყველაზე კომფორტულადაა და რომელიც ყველაზე უკეთ გასცემს პასუხს ზემოთ მოცემულ არსებით კითხვებს, თუ „ვინ ვარ მე“ და „ვინ ვართ ჩვენ, როგორც ჯგუფი“.
