ფოტო: ავთო შერვაშიძე

რელიგიური საკითხების მიმართ ინტერესი ბავშვობიდან გამაჩნდა. ვიზრდებოდი შერეულ რელიგიურ გარემოში - ოჯახის წევრები მუსლიმები, მეზობლები კი ქრისტიანები არიან. ხშირად მესმოდა მართლმადიდებელი ქრისტიანისგან სიტყვა „ბისმილლაჰ“ - „ღმერთის სახელით“ ან კიდე მუსლიმისგან „ჯვარი გწერია“ რაც სხვადასხვა რელიგიური კულტურის გავლენად შეიძლება მივიჩნიოთ. ამიტომ ორივე რელიგიის ტრადიციები და წეს-ჩვეულები ჩემი ყოველდღიური დაკვირვების საგანი იყო, შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ამან განაპირობა მეკვლია მაღალმთიან აჭარაში, კერძოდ ხულოში მცხოვრები შერეული რელიგიური ოჯახები.  

კვლევა 2020 წელს გაზაფხულზე ჩავატარე და ვიკვლიე შერეული თანაცხოვრების 17 პრაქტიკა, მათ შორის დღესასწაულებთან და რიტუალებთან მიმართებით. შერეული რელიგიური ოჯახები ხულოში მეტწილად დაბაში და რამდენიმე სოფელში გხვდება.

ხულოში მცხოვრები მოსახლეობის გარკვეული ნაწილი იურიდიულ ქორწინებაში არ იმყოფება, რადგან წლების წინ ისინი რელიგიურ რიტუალებს სჯერდებოდნენ. ამ შემთხვევაში იგულისხმება ჯვრისწერა და ახტის აღება. [1] ქრისტიანი რესპონდენტების უმრავლესობა წლების წინ მუსლიმი აღმსარებლობის იყო, ამიტომ რამდენიმე რესპონდენტი ტრადიციულ ქორწინებაში (ე.წ. ახტის აღება) იმყოფება.  საინტერესოა ასევე ქრისტიანი რესპონდენტების ნაწილის სურვილი, რომელიც დაკავშირებულია  ჯვრისწერის რიტუალის შესრულებასთან, მიუხედავად იმისა რომ მათი მეუღლეები სხვა აღმსარებლობის არიან.

ქრისტიანი რესპონდენტების უმრავლესობა იყო ქალი. ისინი წარსულში დასაქმებულები იყვნენ დაბა ხულოში წლების წინ გახსნილ სასულიერო გიმნაზიაში მედავითნეებად. სწორედ აქ მიღებულმა ცოდნამ განაპირობა მათ ოჯახებში ქრისტიანული ტრადიციების დანერგვა. რესპონდენტების უმრავლესობის თქმით, შერეულ რელიგიურ ოჯახებში სააღდგომო მზადება ძალიან შეხმატკბილებულად მიმდინარეობს. ოჯახის ყველა წევრი, მუსლიმი თუ ქრისტიანი იღებს მონაწილეობას მის მზადებაში და კიდეც მიირთმევენ სადღესასწაულო საკვებს. თუმცა ერთ-ერთი რესპონდენტის პოზიცია შემდეგნაირია: „პასკას სახლში გაკეთებულს ვჭამ, ნაკურთხი თუ იქნება, რომ ვიცოდე არ შევჭამ“ (აჩიკო, მუსლიმი, 37 წლის).  მსგავსი მოსაზრებები დააფიქსირეს როგორც ქრისტიანმა, ისე მუსლიმმა რესპონდენტებმა, თუმცა ისინი თავს არიდებენ კითხვას, რატომ არ მიირთმევენ ნაკურთხ საკვებს. შეიძლება ვთქვათ, რომ ნაკურთხი საკვები ატარებს საკრალურ მახასიათებელს, ამიტომ რესპონდენტების ნაწილისთვის მიუღებელია მათგან განსხვავებული რელიგიურად ნაკურთხი საკვების მირთმევა. ინტერვიუების ანალიზის დროს გამოიკვეთა, რომ რესპონდენტებს ეს მითითებები ძირითადად სასულიერო პირებისგან აქვთ მიღებული.

აქვე უნდა აღინიშნოს შერეულ რელიგიურ ოჯახებში შვილების მრწამსის საკითხი. გამოკითხული რესპონდენტების შვილების ნაწილი მუსლიმია ნაწილი კი მართლმადიდებელი ქრისიტიანი. მეტწილად მშობლები აღნიშნავდნენ, რომ მათი შვილების გადაწყვეტილებაში არ ერევიან და სხვადასხვა რელიგიური კულტურის თუ ტრადიციების მქონე გარემოში გაზრდა უფრო დაეხმარებათ მათ სწორი გადაწყვეტილების მიღებაში. ამავდროულად, იყო სხვადასხვაგვარი დამოკიდებულება, მშობლების ნაწილი ამბობდა , რომ სურს მათი შვილი იმავე რელიგიის მატარებელი იყოს,  რაც თავად სწამს.

მუსლიმურ დღესასწაულებს რაც შეეხება, ყველაზე მნიშვნელოვან დღესასწაულებს ისინი წელიწადში ორჯერ აღნიშნავენ. პირველ ეს არის რამადან ბაირამი და მეორე კი - ყურბან-ბაირამი. რამადანის თვე მონაცვლეობითია და მოიცავს ერთთვიან მძიმე მარხვას, დასრულების შემდეგ კი აღნიშნავენ ბაირამს. ამ დროს ამზადებენ ჰალვას და ტკბილეულით სტუმრობენ გარდაცვლილთა საფლავებს. რესპონდენტების ნაწილი თვლის, რომ ყურბან ბაირამზე დაკლულ ხორცს თავისუფლად მიირთმევენ და ეს მიაჩნიათ სხვა რელიგიური მრწამსის, ამ შემთხვევაში მუსლიმების პატივისცემად. თუმცა რამდენიმე ქრისტიანმა რესპონდენტმა თქვა, რომ მამაოები უკრძალავენ ყურბანის ხორცის ჭამას. „მე ძალიან მიჭირს რომ არ ვჭამო, მე მითქვამს რომ ვჭამ ყურბნის ხორცს. დაუშლია მამაოს და მითქვამს, მაშინ მე ოჯახი უნდა დავანგრიო, რა ვქნა ის ხორცი რომ არის 25 კილო ხომ უნდა გავაკეთო ოჯახში?!“ (ინეზა, ქრისტიანი,67 წლის). სასულიერო პირების დამოკიდებულების მიუხედავად,  რესპონდენტების ნაწილი მაინც მიირთმევს  ხორცს, ნაწილი კი არა. არც ერთმა მათგანმა არ იცის თუ რატომ უკრძალავს მათი მოძღვარი ხორცის ჭამას.

დაკრძალვის რიტუალები შერეულ ოჯახებში განსხვავებულ პრაქტიკას გვიჩვენებს. საინტერესოა თუ როგორ აღავლენენ ერთად დაკრძალვის რიტუალს სხვადასხვა რელიგიური მრწამსის მქონე ადამიანები. რესპონდენტების უმრავლესობა აღნიშნავს, რომ ისინი გარდაცვლილს მისი რელიგიური მრწამსის მიხედვით ასაფლავებენ: “მამაჩემს გარდაცვალების დროს, მუსლიმანური წესი ავუგეთ, რადგან ამას ემსახურებოდა“ (ავთო, ქრისტიანი, 56 წლის). მსგავს ფაქტებს ასახელებს თითქმის ყველა რესპონდენტი. მიუხედავად იმისა, რომ გარდაცვლილი ოჯახის წევრების რელიგიური მრწამსი მათგან განსხვავებულია, ეს სულაც არ ქმნის დისკომფორტს. თუმცა ქრისტიანი ინეზა სინანულით იხსენებს თავისი კოლეგის დაკრძალვის რიტუალს: „ის გოგო მონათლული იყო და გაასვენეს მუსლიმანურად, აი ამას რა დაერქმევა. ეგ არ ვიცი ვისი ნებით გაასვენეს. მე რაც გავიგე, მზია ჯვარს არ ატარებდა და ერთი-ორჯერ მე შევხვდი რომ ჯვარი ეკეთა, ვიცოდი რომ ჩემს გვერდით ღამეს ათენებდა, ვიცოდი, რომ ქრისტიანულად ლოცულობდა-კითხულობდა, პირჯვარს იწერდა“ (ინეზა, ქრისტიანი, 67 წელი). ინეზასთვის ეს ფაქტი გამაოგნებელი აღმოჩნდა. მისი აზრით, გარდაცვლილი ემსახურებოდა ქრისტიანულ რელიგიას და ხშირად ჯვარსაც კი ატარებდა, ამიტომ ის გარდაცვლილის ოჯახის წარმომადგენლების გადაწყვეტილებას აკრიტიკებს.

ხშირად ქრისტიანი მრევლი რელიგიური ორგანიზაციების წარმომადგენლებს კერძო სახლების კურთხევის თხოვნით მიმართავს. მრევლის ნაწილი მსგავს რიტუალს წელიწადში ერთხელ ატარებს, ეს, რა თქმა უნდა, ნებაყოფლობითია. ასეთივე რიტუალს ატარებენ მუსლიმები, რომელსაც მევლუდის ლოცვა [2] ეწოდება. ორივე რიტუალი არის დაკავშირებული ოჯახთან და მათ კერძო სახლებში ატარებენ. ქრისტიანი რესპონდენტების ნაწილი აღნიშნავს, რომ მათი ოჯახი არის ნაკურთხი და ამას მუსლიმი ოჯახის წევრები პატივისცემით ხვდებიან.

კვლევის ფარგლებში ვცდილობდი, შემესწავლა რესპონდენტების ან მათი მეუღლეების რელიგიის შეცვლის მიზეზები. რა თქმა უნდა, საკითხის სენსიტიურობიდან გამომდინარე, რესპონდენტები ცდილობდნენ თავი აერიდებინათ ამ კითხვისთვის, თუმცა მაინც გამოიკვეთა ორი ტენდენცია. რესპონდენტების ერთი ნაწილი, რომელსაც ბავშვობიდან ინტერესი ჰქონდა ქრისტიანობის მიმართ და სურდა მონათვლა. მეორე ნაწილი კი ის რესპონდენტები არიან, რომლებსაც სასულიერო გიმნაზიაში დასაქმების მოტივი ამოძრავებდათ. რესპონდენტების ნაწილი პირდაპირ აღნიშნავს, რომ მათ გადაწყვეტილებაზე დასაქმების პერსპექტივამ იმოქმედა: „ვმუშაობდი ეკლესიაში, მოვინათლე 10 წელია, რაც ეკლესია გაიხსნა. რაც დაიხურა უმუშევარი დავრჩი“ (სოფო, ქრისტიანი, 36 წლის). ციტატაში ეკლესიის გახსნაზე საუბრისას იგულისხმება მედავითნეობის სამუშაოზე დასაქმება.  ასევე საინტერესოა, ერთ-ერთი რესპონდენტის პოზიცია: „ამჟამად მუსლიმანი ვარ, მაგრამ არ მომეწონა მაგათი შეხედულებიდან და ისევ დავუბრუნდი ჩემს სარწმუნოებას.......(თითქმის ყველა ვინც მოინათლა სამსახურის დროს ჩემნაირად დაახლოებით 60-70 კაცი. ვინც სამსახურის გამო მოინათლა, იმათაც ეკონომიური მდგომარეობის გამო მოინათლენ)“ (ეთერი, მუსლიმი, 50 წლის). შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ რელიგიის შეცვლის ორი ძირითადი მიზეზი გამოჩნდა: კონვერტირებული ადამიანებს ნაწილს დიდი ხნის განმავლობაში სურდა გაქრისტიანება და სწორედ სურვილმა განაპირობა მრწამსის შეცვლა. მეორე ნაწილში კი ის ქალები შედიან, რომლებმაც რელიგია სოციალური პირობების გამო შეიცვალეს. მათი ნაწილი ისევ დაუბრუნდა მუსლიმურ სარწმუნოებას.

საბოლოოდ რომ შევაჯამოთ ცოლ-ქმარს შორის კონფლიქტები რელიგიის შეცვლასთან დაკავშირებით არ დასტურდება. ამგვარი ოჯახები ქმნიან გაზიარებულ ტრადიციებს, რაც ჩანს რელიგიური დღესასწაულების, დაკრძალვისა და სხვა რიტუალურ პროცესებში.  ბაირამის და აღდგომის დღესასწაულებს ორივე რელიგიის წარმომადგენლები ზეიმობენ და ჩართულები არიან მათ აღნიშვნაში. ეს ხაზს უსვამს ყოველდღიურობაში შერეული ოჯახების ღიაობას სხვა რელიგიისა და ტრადიციების მიმართ და ოჯახებში რელიგიური გადაკვეთის უნიკალურ გამოცდილებას. 

ყოველდღიურობაში არსებული თანაკვეთისა და გაზიარების ამ უნიკალური გამოცდილების ფონზე ჩანს, რომ ინსტიტუციურ რელიგიების პოზიციები უფრო ფორმალურ რელიგიურ განმარტებებზე დგას და ამგვარი სოციალური გარემოს მნიშვნელობას ნაკლებად ხედავენ და აღიარებენ.

მე კი ვფიქრობ, რომ ჩვენი ადგილის აჭარის უნიკალურობა სწორედ ამაშია - ენაში, რიტუალებში, ტრადიციებსა და ყოველდღიურობაში შეზრდილი საერთოობა და განსხვავებები, რომელიც სხვის მიმართ ღია, უნიკალურად ღია გარემოს ქმნის. მინდა რომ უფრო ფართე სოციალურ დონეებზეც ჩვენი ქრისტიანობა და ჩვენი ისლამი სწორედ ასეთი იყოს.

  

გაზიარება