„ყველას ჰყოლია ორიენტი, რომელიც დროსა და სივრცეს, უფრო ხშირად კი ორივეს რომ უკავშირდება“ (Todorova 1997: 12)
ორიენტალიზმის გადახედვა
„ორიენტალიზმი“, როგორც კრიტიკული კატეგორია, 1978 წელს ედვარდ საიდმა შემოიტანა. მისთვის ორიენტალიზმი, უპირველეს ყოვლისა, წარმოადგენს დისკურსულ პრაქტიკათა წყებას, რომლის მეშვეობითაც დასავლეთი წარმოსახვითი აღმოსავლეთის სტრუქტურირებას ახერხებდა პოლიტიკური, სოციალური, მილიტარული, იდეოლოგიური, სამეცნიერო და სახელოვნებო თვალსაზრისით. ამავდროულად, ორიენტალიზმი „აზროვნების სტილია, რომელიც “ორიენტსა” და “ოქსიდენტს” შორის ონტოლოგიურ და ეპისტემოლოგიურ გაყოფას ეფუძნება“ (Said 1978: 2). ორიენტი, როგორც ასეთი, ნამდვილად არსებობს და ამ რეგიონში ნამდვილი ადამიანები ცხოვრობენ, მაგრამ ამ ადამიანთა ევროპული რეპრეზენტაცია ტიპური კულტურული წარმონაქმნია, რომელიც ძალაუფლების მპყრობელთ დამორჩილებულებსა და დაპყრობილებზე ბატონობის ლეგიტიმაციას ანიჭებს. „ორიენტული სხვა“ დასავლეთის ალტერ ეგოს აფუძნებს და ამ დიქოტომიის უკვდავყოფა აჩვენებს, რომ დასავლეთის მძლავრი კულტურული ჰეგემონია არსად წასულა. დისკურსის გამყარება პოლიტიკურად მძლავრ ჯგუფებს სუსტი ჯგუფების განსაზღვრის ძალას ანიჭებს.
ორიენტალიზმის ცნებას იყენებენ, როგორც კრიტიკული, ისე პოზიტიური შინაარსით. კრიტიკულ წაკითხვათაგან ყველაზე მნიშვნელოვანნი ხაზს უსვამენ იმ გარემოებას, რომ „საიდის ნაშრომი ხშირად აზროვნების იმ კატეგორიებში ეფლობა, რომლებიც ესენციალიზებისკენ არიან მიდრეკილი და რომელთაც ის ასე აკრიტიკებს, და დაბნეულად იხლართება დასავლური ჰუმანიზმის ტოტალიტალიზებისკენ მიმართულ ჩვევებში“ (Clifford 1988: 271). კრიტიკის მიუხედავად, საიდის წიგნმა ნაშრომთა მთელ წყებას ჩაუყარა საფუძველი. ნაწილი მათგანი უშუალოდ აღმოსავლეთ ევროპის პრობლემატიკას უტრიალებდა (Wolff 1994) ნაწილი კი ბალკანეთს (Todorova 1997; Bakic ́-Hayden 1995; Bakic ́-Hayden and Hayden 1992; Hayden 2000). საიდის კვალდაკვალ, ვულფი განმანათლებლობის ეპოქაში დასავლელ ინტელექტუალთა, მოგზაურთა და მწერალთა მიერ აღმოსავლეთ ევროპის გამოგონებაზე წერდა. ტოდოროვა კი მიდგომას კიდევ უფრო ავიწროვებს, ის ყურადღებას ბალკანეთზე ამახვილებს და ამტკიცებს, რომ დასავლურ მზერაში ეს რეგიონი, ასე ვთქვათ, „არც აქეთაა, არც იქით“. ის ნახევრად ორიენტული, არც მთლად ევროპული, სანახევროდ განვითარებული და სანახევოდ ცივილიზებულია. „ორიენტალიზმისგან განსხვავებით, რომელიც თავსმოხვეულ ოპოზიციაზე დისკურსს წარმოადგენს, ბალკანიზმი არის დისკურსი თავსმოხვეულ ბუნდოვნებაზე“ (Todorova 1997: 17). ეს ბუნდოვნება შფოთვას წარმოშობს, ბალკანეთი ევროპეიზაციის (ვესტერნიზაციის, დემოკრატიზაციის) მცდელობის შედეგად გვევლინება, რეგიონისა, რომელსაც „იმპერიული [ე.ი. ოტომანური] მემკვიდრეობის უკანასკნელი ნარჩენები“ უნდა მოეცილებინა (გვ. 13) რაციონალიზმის, სეკულარიზმის, კომერციული აქტივობებისა და ინდუსტრიის დანგრევის საშუალებით. იმაგოლოგიის სამუშაო - მიუხედავად იმისა, რომ მილან კუნდერასგან ნასესხები ეს ტერმინი მის მიერ დავიწროვებული და რედუცირებული მნიშვნელობითაა გამოყენებული - იმ ფორმებზეც ამახვილებს ყურადღებას, რომელთა მეშვეობითაც ევროპამ თავისი „კვაზი-კოლონია“ შექმნა და რომელზეც ინტელექტუალური და პოლიტიკური ბატონობა უნდა განევრცო.
ორიენტალიზმის განხილვისას საიდი, ვულფი და ტოდოროვა ყურადღებას ამახვილებენ თანამედროვე ანთროპოლოგიისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონე რამდენიმე საკითხზე, რომელთაც, მართალია გაკვრით, მაგრამ მაინც დავუბრუნდები. ყველა მათგანი სხვად ყოფნის და სხვის ცნების ეპისტემოლოგიური ვალიდურობის საკითხს უტრიალებს. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ მათ აინტერესებთ (1) რეჟიმები, რომელთა მეშვეობითაც იქმნება „სხვა“ ანთროპოლოგიაში ისევე, როგორც ჩემ მიერ ნახსენებ ლიტერატურაში, „სხვას“ ხშირად ენიჭება სტატუსი (2) უნივერსალური კოგნიტური კატეგორიის სოციალური და ინდივიდუალური იდენტობის საწარმოში, რომელიც სამყაროს ყოფს ნაწილებად „ჩვენ“ და „სხვები“. მაგრამ, ის აგრეთვე გვევლინება (3) ანალიტიკურ ცნებად, რომელიც ავტორებს საშუალებას აძლევს ააგონ ნარატივი და, ამავდროულად - ერთგვარად პარადოქსულად - ერთი შეხედვით უმნიშვნელო მიდგომების მეშვეობით (4) თავად ამ კატეგორიის დეკონსტრუირება მოახდინონ.
საზოგადოებრივ ცხოვრებაში „სხვისი“ წარმოების პროცესი განსხვავებულ ფორმებს იღებს. კოლექტიური იდენტობებისა და “სხვის” მნიშვნელობებში მომხდარი ცვლილებები, 1989 წლიდან მოყოლებული, ევროპაში მომხდარი ტრანსფორმაციების თანმდევი პროცესია. ამ ცვლილებებს რამდენიმე ფაქტორი განაპირობებს, მაგრამ გამორჩეულად ყურადსაღებ ფუნქციას მხოლოდ ერთი მათგანი ასრულებს: ჰეგემონური ლიბერალური იდეოლოგიის მიერ სოციალურ უთანასწორობათა აღქმის რესტრუქტურირება. რორტის პერიფრაზი რომ მოვახდინოთ, “ჩვენი” ე.ი. “(პოსტ)მოდერნული დასავლელი ლიბერალების” კატეგორიაში განსხვავებული რეგიონების, ქვეყნებისა და ჯგუფების კლასიფიკაციის კრიტერიუმი ის ხდება, თუ რამდენად მიიღებენ სხვადასხვა ქვეყნის მმართველი ძალები, სოციალური ჯგუფები და ინდივიდები თავისუფალ ბაზარსა და დემოკრატიას - რასაც, როგორც წესი, თამაშის წესების შემქმნელნი და ძალაუფლების მპყრობელნი განსაზღვრავენ (Rorty 1991: 198-199). დასავლური პერსპექტივიდან ცივი ომის პერიოში რკინის ფარდა მკაცრ წყალგამყოფს ავლებდა „ჩვენ“ და „მათ“ შორის, რომელიც რეალურად გეოგრაფიულ კოორდინატებამდე იყო დაყვანილი. ამ ორი სისტემის საზღვრები იმ მენტალურ რუკაზე იყო დატანილი, სადაც ერთიანი სივრცე ქცეულიყო ორი განსხვავებული ტომით დასახლებულ შემოსაზღვრულ ადგილებად, სადაც ცალკე ვცხოვრობდით „ჩვენ“, ცივილიზებულები და ცალკე ცხოვრობდნენ - ეგზოტიკური, „არაცივილიზებული ისინი“.
საიდის, ვულფისა და ტოდოროვას მიერ განვითარებული ორიენტალიზმის ცნების შემუშავება და აღქმა იმისა, თუ როგორი იქნება „სხვა“, მოხდა სამყაროს მოდერნისტული მომენტის ზღვარზე, რომლის დამაგვირგვინებელ სიმბოლოსაც ბერლინის კედელი წარმოადგენდა. „სხვა“ შემოსაზღვრული იყო სივრცულად, სხვა სიტყვებით, არჯუნ აპადურაის (1988) მახვილგონივრული ფრაზა რომ გამოვიყენოთ, ის „სივრცულად დატუსაღებული“ იყო. ამ პოლიტიკური სინამდვილისა და მისი კონცეპტუალიზების მეთოდის გათვალისწინებით, ორიენტალიზმი მიბმულია აღმოსავლეთთან, რომელიც შეიძლება იყოს „ახლო“, „შორეული“, „ცენტრალური“ და ბოლოს „ევროპული“, მაგრამ ის ყოველთვის კონკრეტულ ადგილს, ამ ადგილზე მცხოვრებ ადამიანებსა და მათ კულტურებს აღნიშნავს. ეჭვგარეშეა, რომ ყველა მათგანი ესენციალიზებულია. 1989 წლის რევოლუციებმა, სულ მცირე ევროპულ კონტექსტში, გაურკვევლობის, დაბნეულობის, კოგნიტური დისონანსისა და სიმბოლური არეულობის გარემო შექმნა - გარდამავალი ეტაპის ლიმინალური ფაზა (cf. Bauman 1992; 1993; Borneman 1993; Buchowski 2001; Wydra 2000: 40-48), რომელიც გამორკვევას საჭიროებდა. ძველ პარადიგმაში მოცემული უმარტივესი გამოსავალი, რომელიც „თავისუფალი ბაზრისა და ლიბერალური დემოკრატიის“ ექსპანსიასთან ადაპტაციას გულისხმობდა, ძალაში ისე შევიდა, რომ პარადიგმის გასიგრძეგანებული მაორიენტალიზებელი ხედვა არ ამოუძირკვავს. ოქსიდენტის მიჯნები უბრალოდ უფრო აღმოსავლეთით გადაიტანეს. „ცივილიზაციათა ჯახის“ (1993) სემუელ ჰანტინგტონისეული იდეა აკადემიურ წრეებში გავრცელებული ამგვარი აზროვნების თვალსაჩინო მაგალითია. „ვიშეგრადული ჯგუფის“ წარმომადგენელი ქვეყნების პოლიტიკური ინიციატივა გულისხმობდა ყოფილი საბჭოთა ქვეყნებისა და ბალკანეთისთვის ევროპული ორიენტის ცნების მინიჭებას, ხოლო „გაშინაურებული ორიენტალიზმის” (nested Orientalism) უფრო აღმოსავლეთითა და სამხრეთ-აღმოსავლეთით გადასროლას, რაც „თითქოსდა შემთხვევით“ ჰანტინგტონის[1] მიერ მოხაზულ საზღვრებს იმეორებს. ორივე ზემოთხსენებული მცდელობა იმის მაგალითია, თუ როგორ ხდება „ბუნებრიობის სახელით კონკრეტულ ადგილთან კონკრეტული კულტურის ასოცირება“ (Gupta and Ferguson 1997: 35).
1990-იან წლებში აღმოცენებულმა „ახალმა წესრიგმა“ ორიენტალიზმს საშუალება მისცა თავი დაეღწია სივრცისა და დროის მარწუხებისგან. ორიენტალიზმი აქ გაგებულია, როგორც „სხვის“ შესახებ ფიქრისა და „სხვისი“ ქმნადობის პრაქტიკები. როგორც გუპტა და ფერგიუსონი აღნიშნავენ, „იმ დაშვებამ, რომ სივრცეები ავტონომიურია, ტოპოგრაფიის ძალაუფლებას საშუალება მისცა ძალაუფლების ტოპოგრაფია გადაემალა“ (1997 a: 35). ამავდროულად, ორიენტალიზმი ის აჩრდილიცაა, რომელიც აზროვნებას გამუდმებით ეცხადება და, როგორც სახელმწიფოს საზღვრების შიგნით, ისე მათ გარეთ, გამოგონილ სოციალურ დაყოფათა შეთხზვას ემსახურება[2]. ამ აზრით, ახალი ევროპული ორიენტალიზმი იმ ფენომენის მემკვიდრე, მასთან ურთიერთდაკავშირებული თუ მისგან ნაწარმოებია, რომელსაც გლობალიზაციის საერთაშორისო კაპიტალის, მოქნილი კაპიტალიზმის, ტრანსგრესიების, მიგრაციების, ტრადიციონალიზმისა და მედიაში გაშუქებული გლობალური სოფლის ცნებები გულისხმობენ. ამ ცვლილებათა ფონზე, ორიენტალიზმის შინაარსი ახალ განზომილებებს ითვისებს, ამგვარად, მსურს არგუმენტი ტოდოროვასა[3] და საიდის მიერ დასახული ლიმიტების მიღმა განვავრცო და ვაჩვენო, რომ მოსაზრებები, რომლებიც უწინ ამა თუ იმ ადგილზე მცხოვრებ ადამიანებს მიემართებოდნენ, ამიერიდან ახალი პერსპექტივის შუქზე უნდა დავინახოთ. მათ წინააღმდეგ, ვინც ჯერ კიდევ „მაორიენტალიზებელი“ კატეგორიებით მსჯელობს, მსურს ვაჩვენო, რომ მენტალური რუკა სოციალურ სივრცედ გარდაიქმნა ან „სხვად ყოფნა“ გავრცელდა ძმებსა და დებს შორის. სივრცითი და სოციალური საკითხებით დაინტერესებულ დისკურსებს შორის მსგავსებები, ანალოგიები და კავშირები შეიძლება მოიძებნოს. არსებობს გენეალოგიური (ტერმინის ფუკოსეული მნიშვნელობით) და ეპიფენომენალური კავშირი იმ კონცეფციებს შორის, რომელთა მიხედვითაც ცივი ომის ეპოქაში, ევროპა ორიენტალიზმს წარადგენდა, როგორც à l’Europe Occidentale (მკაცრი გაყოფა დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის)[4], ხოლო ცივი ომის ეპოქის შემდგომი ევროპა - აღნიშნულ კონცეფციასთან ერთად - ორიენტალიზმს à l’Europe Centrale[5] და à la polonaise წარმოაჩენდა.
ორიენტალიზმის[6] პოსტმოდერნული, პოსტინდუსტრიული და პოსტსოციალისტური მნიშვნელობა, რომელიც - ვიმეორებ - გაგებულია, როგორც „სხვისი წარმოების პრაქტიკები და აზროვნება მის შესახებ“ ისევე, როგორც „მიმართებათა წყება, რომელიც „სოციალურ დაყოფებს” ქმნის საიდისა და მისი მიმდევრების დეფინიციას სცილდება და კიდევ უფრო შორს მიდის“. მე თვითონ ამ ტერმინს ვიყენებ მნიშვნელობით, რომელიც არა მხოლოდ ორიენტისა და ოქსიდენტის საიდისეულ დაყოფას, არამედ კაპიტალიზმსა და სოციალიზმს, ცივილურობასა და პრიმიტივიზმს, ელიტებსა და პლებეებს შორის დანაწილებასაც მოიცავს. შესაძლოა „სხვის“ წარმოების ჩამოთვლილ ფორმებს, რომელიმე სხვა ცნებაც მოიხელთებდა, მაგრამ ეს კატეგორია საკმარისად დამაჯერებელი მეჩვენება იმისათვის, რომ ქვემოთ განხილული სპეციფიკური პროცესების შესახებ ჩემი არგუმენტის ჩამოყალიბება შევძლო, პროცესებისა, რომელთაც შეგვიძლია ორიენტალიზმის ნეოორიენტალიზმად (ტერმინის მკაცრი გაგებით) გარდაქმნა ვუწოდოთ ახალ მრავალშრიან „პოსტ“-სოციალურ კონტექსტსა და კულტურულ გარემოში. ჩემი ამოცანა არა მხოლოდ ამ ცვლილებათა აღწერა, არამედ, როგორც წესი, დაუკავშირებელ, გამოცალკევებულ და ურთიერთდაპირისპირებულ ფენომენთა შორის გამაერთიანებელ მსგავსებათა აღმოჩენაა.
თარგმანი სრულად იხ. მიმაგრებულ ფაილში
ორიენტალიზმის_აჩრდილი_ევროპაში_1645181560.pdf
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[1] როგორც ჩანს, პოლიტიკურად მოტივირებული ამგვარი ორიენტალიზმი იმის საილუსტრაციო მაგალითად უნდა განვიხილოთ, რასაც მაიკლ ჰერცფილდი „პრაქტიკულ ორინტალიზმს“ უწოდებს (2005, 134).
[2] მაორიენტალიზებელ პრაქტიკებში დროის ფაქტორის ანალიზის მცელობებზე აქ აღარ ვიმსჯელებ. „პრიმიტიული სხვის“ წარმოების პროცესთან მიმართებით, იოანეს ფაბიანმა (1983) ეს მიგნება უკვე განავითარა, მარია ტოდოროვამ კი ყურადღება აღმოსავლეთ ევროპის ჩამორჩენილობის საკითხზე გაამახვილა. დენიელ შიროს რედაქტორობით (1985) გამოცემული ნაშრომის სათაური ყველაფერს ამბობს: „ჩამორჩენილობის წარმოშობა ცენტრალურ ევროპაში. ეკონომიკა და პოლიტიკა შუა საუკუნეებიდან მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე“.
[3] ერთგან საიდი ავითარებს მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც „წარმოდგენა იმის შესახებ, რომ არსებობენ გეოგრაფიული სივრცეები, რომლებიც ადგილობრივი, რადიკალურად „განსხვავებული“ მკვიდრი მოსახლეობით არიან დასახლებულნი, მოსახლეობით, რომელიც მოცემული გეოგრაფიული სივრცისთვის დამახასიათებელი რელიგიით, კულტურითა და რასობრივი არსით შეიძლება განისაზღვროს, არანაკლებ საკამათო მოსაზრებაა.“ (1978: 322) მაგრამ საიდი ამ მოსაზრებას აღარ ავითარებს, რაც გასაგებია, თუ მხედველობაში მივიღებთ იმ გარემოებას, რომ 1970-იანი წლების მიწურულს, როცა საიდი თავის ნაშრომს წერდა, სამყარო კვლავ ურთიერთდაპირისპირებულ ბანაკებად იყო დაყოფილი. მარია ტოდოროვა ანალიზს სივრცისა და დროის კატეგორიებით შემოსაზღვრავს. იმავეს აკეთებს ანთროპოლოგი ლაზლო კურტი (1997) 1989 წლის შემდგომ ევროპაში გავრცელებული „სხვად“ ყოფნის დისკურსების გამოსაშკარავებლად.
[4] მთელი თარო შეიძლება გაივსოს წიგნებითა და სტატიებით, რომლებიც კონტინენტის „დიდი გაყოფის“ (Gellner 1993: x) მიზეზებს ანტიკურობაში ეძებენ, მეორე ბატონყმობის ეკონომიკაზე რომის იმპერიის გავლენაში, გვიანდელ ინდუსტრიალიზაციასა და კომუნისტური აღმოსავლეთ ევროპის განუვითარებლობის ცივი ომის პერიოდში გავრცელებულ შეხედულებაში. არსებობს არაერთი ისტორიული ნაშრომი, რომელიც ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის (შდრ. კლასიკური პუბლიკაციები ამ საკითხზე: Topolski 1968; Wallerstein 1974; Szücs 1988; Longworth 1992; და შედარებით ახალი ნაშრომები: Brzechczyn 1998; Sosnowska 2004) „სხვად“ ყოფნაზე მძლავრ აქცენტს სვამს. ჩნდება კითხვა იმის შესახებ თუ რამდენად შეესაბამებიან ისტორიულ „ფაქტთა“ სიმრავლეები „საუკუნოვანი გაყოფის” წინასწარ დასახულ ხატს. ისე ჩანს, რომ ჰომოგენიზაციისკენ მოწოდებულ მაორიენტალიზებელ ჩარჩოში მოთავსებით, ისტორიული ფაქტები წინდაწინ მოცემული ჰეგემონური სქემის მიხედვით ლაგდებიან. თუ ეს ასეა, გაკვირვებას იწვევს ისიც, თუ რა მარტივად შეუძლიათ დისკურსების გადაფარვა და ისტორიაზე წარმოდგენის ფორმირება პოლიტიკურ დაყოფებს. სავარაუდოდ, ისტორიკოსთა ეს მიდრეკილება „დიდი გადაგდების” ანთროპოლოგიური ცნების ანალოგიურია. ამ ცნების მიხედვით „პრიმიტიულ საზოგადოებებში“ გავრცელებული აზროვნების ფორმები რადიკალურად განსხვავდება აზროვნების იმ ფორმებისგან, რომლებიც „თანამედროვე ევროპულად“ შეგვიძლია მივიჩნიოთ. 1989 წლის შემდგომ დამდგარი სტატუს-კვოს შესახებ ჟან ბოდრიარის მიერ წარმოთქმული სიტყვები ძალზე დრამატულად ააშკარავებენ შიდა ევროპული ცივილიზაციური განხეთქილების დასავლურ რეპრეზენტაციას: „აღმოსავლეთ ბლოკის ქვეყნებს დასავლეთი სუსტად და გამოფიტულად წარმოადგენს, ისე, როგორც ერთ დროს საკონცენტრაციო ბანაკის გადარჩენილ მსხვერპლებს წარმოიდგენდა. მათი ნაჩქარევად დაპურება საფრთხის შემცველია, რადგან შედეგად, ისინი შეიძლება დაიხოცონ [...] ისინი განსხვავებულ, კატასტროფისგან განადგურებულ „სივრცეში ცხოვრობენ“ (1994: 49).
[5] ჯერარდ დელანტი შენიშნავს, რომ „ის რასაც „აღმოსავლეთ ევროპად“ ვიცნობდით ორ სხვადასხვა რეგიონად დაიყო, რომელთაგან ერთი ცენტრალური ევროპა, მეორე Mitteleuropa, ევროპის კონტინენტის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ტერიტორიაა“ (1996: 102). მას „წარმოისახავენ ბიზანტიური დეკადენსის რეგრესულ მანიფესტაციად, რომელსაც მართლმადიდებლობას, ისლამსა და კომუნიზმს უკავშირებენ“ (იქვე. 103). ეს Mitteleuropa-ს მეცხრამეტე საუკუნეში გავრცელებული გერმანული იდეის უცნაური ტრანსფორმაციაა, იდეისა, რომელიც 1980-იან წლებში კომუნიზმთან დაპირისპირებულმა ინტელექტუალებმა გამოაცოცხლეს, როგორც კულტურული დამოუკიდებლობის პროექტი (M. Kundera, J. Szüsc, Cz. Mil/osz). როგორ ჩანს, 1990-იან წლებში, „ცენტრალური ევროპა“ უკვე პოლიტიკური პროექტის როლს ასრულებდა, რომელიც ვერსტერნიზებული „ვიშეგრადული ჯგუფის“ „ორიენტალური სხვებისგან“ – „ბარბაროსული რუსო-აზიატური მონობის ჩაგრული ძმებისგან“ - გამოეცალკევებინა. ამ სამმხრივმა გაყოფამ გამოხმაურება პოპულარულ ცნობიერებაშიც ჰპოვა. 1990-იანი წლების დასაწყისში, პოლონელი და გერმანელი სტუდენტები გამოკითხეს ემპირიულ კვლევაში, რომელიც „ევროპულობის“ აღქმას ეხებოდა. ორივე ეროვნულ ჯგუფში გამოკვეთილი გასაკვირად მსგავსი შედეგები საშუალებას გვაძლევენ ეს ქვეყნები სამ კატეგორიაში გავანაწილოთ. რესპოდენტების (1) 80-დან 100 პროცენტამდე ნაწილი ევროპის ნაწილად მიიჩნევდა ავსტრიას, ბელგიას, დანიას, ფინეთს, საფრანგეთს, გერმანიას, საბერძნეთს, ჰოლანდიას, ირლანდიას, ისლანდიას, იტალიას, ნორვეგიას, პორტუგალიას, ესპანეთს, შვედეთს, შვეიცარიასა და გაერთიანებულ სამეფოს; (2) რესპოდენთტა 60-80 პროცენტს ამ ჩამონათვალში შეყავდა ჩეხოსლოვაკეთი, უნგრეთი, პოლონეთი და თურქეთი; და ბოლოს, (3) რესპოდენტთა მხოლოდ 40-60 პროცენტი მიიჩნევდა ევროპის ნაწილად ალბანეთს, ბელორუსს, ბულგარეთს, ესტონეთს, ლატვიას, ლიტვას, რუმინეთს, რუსეთს, უკრაინასა და იუგოსლავიას (Roz ̇nowski და Turbil/owicz 1995: 203).
[6] სტატიის გამოქვეყნების შემდეგ გავიგე, რომ პირველი არ ვარ, ვინც ფრაზა „ორიენტალიზმის აჩრდილი“ გამოიყენა. თურქეთის ანთროპოლოგიურ კვლევათა კრიტიკისას ეს ტერმინი კრის ჰანმა (1993) გამოიყენა. მაგრამ, „ტერმინ (ნეო-)ორიენტალიზმის“ ჩემეული გამოყენება ამ უკანასკნელის ორიგინალურ შინაარს კიდევ უფრო აფართოვებს და ცდილობს ცნება ისე განავითაროს, რომ მისი გაცილებით ფართომასშტაბიანი გამოყენება გახდეს შესაძლებელი. საინტერესოა ისიც, რომ „ოქსიდენტალიზმი“, „ორიენტალიზმის“ საპირისპირო ცნება, რომელიც დასავლეთის აღმოსავლეთში გავრცელებულ წარმოსახვით სინამდვილეს აღნიშნავს, განსაკუთრებით ისლამურ საზოგადოებებში „11 სექტემბრის შემდგომ“, უფრო და უფრო ხშირად გამოიყენება. მაგალითისთვის იხ. Margalit and Buruma 2002.
თარგმანი სრულად იხ. მიმაგრებულ ფაილში
