საერთო ცხელი ხაზი +995 577 07 05 63
სამართალდამცავი სისტემა /
შეფასება
„ქართული ოცნების“ მიერ დაჩქარებული წესით მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებების კრიტიკული ანალიზი
შესავალი
29 იანვარს, „ქართულმა ოცნებამ“ დაჩქარებული წესით განსახილველად დააინიცირა საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც გაუმართლებლად ზღუდავს პროტესტის სივრცეებს, გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებს და ამძიმებს სისხლისსამართლებრივ და ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას ამ შეზღუდვების დარღვევისთვის. 6 თებერვალს, მმართველმა პარტიამ, საკანონმდებლო ცვლილებები ერთპარტიული პარლამენტის პირობებში, მიიღო. ამგვარად, „ქართულმა ოცნებამ“, დემოკრატიული კანონშემოქმედების პრინციპების სრული უგულებელყოფით, საკანონმდებლო პაკეტის ბიუროში რეგისტრაციიდან 3 დღეში მხარი დაუჭირა ცვლილებებს და არ დაელოდა ეუთო/ოდირის მოსაზრებას, რომელსაც სახალხო დამცველის თხოვნით მოამზადებს.[1]
3 თებერვალს, საპარლამენტო უმრავლესობის ლიდერმა, მამუკა მდინარაძემ ბრიფინგზე განაცხადა, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები ემსახურება „უცხო ძალების მიერ კარგად გაწვრთნილი აგენტურული ბირთვის“ წინააღმდეგ ბრძოლას, პოლიციელების, საჯარო მოხელეების და ხელისუფლების დაცვას და აღჭურვას ამ ბრძოლისთვის სათანადო ბერკეტებით.[2] მისი განცხადებით, პარლამენტში უკვე ინიცირებული საკანონმდებლო ცვლილებები ამ გეგმის მხოლოდ პირველი ნაწილია.
უნდა აღინიშნოს, რომ მასობრივი საპროტესტო აქციების დაწყების შემდეგ, „ქართულმა ოცნებამ“ საპროტესტო აქციების ჩასახშობად უკვე არაერთ მეთოდს მიმართა. მშვიდობიანი დემონსტრანტების მიმართ წამების და არაადამიანური მოპყრობის სისტემური პრაქტიკების შემდეგ, რომლებიც ხალხის დაშინებას და ტერორს ემსახურებოდა, “ქართულმა ოცნებამ” კანონების გამკაცრება გადაწყვიტა. შედეგად, გაიზარდა ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის ზომები შეკრების ჩატარების და ორგანიზების წესების დარღვევისთვის, გზის გადაკეტვისთვის, აიკრძალა საპროტესტო აქციებზე ნიღბების ტარება და ლაზერების გამოყენება, გაფართოვდა გასინჯვისა და დაკავების საფუძვლები.[3] მიუხედავად ამ თვითნებური და რეპრესიული ცვლილებებისა, სამოქალაქო წინააღმდეგობა ავტორიტარიზმის დამყარების წინააღმდეგ კვლავ უწყვეტად გრძელდება. შესაბამისად, მიღებული საკანონმდებლო პაკეტი მმართველი პარტიის მიერ მშვიდობიანი პროტესტის ჩახშობის კიდევ ერთი მცდელობაა.
ზოგადად, შეკრების თავისუფლებაში ჩარევა უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-16 მუხლისა და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლის მოთხოვნებს. უფრო ზუსტად, ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა იყოს გათვალისწინებული კანონით, უნდა ემსახურებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, რომლებითაც დასაშვებია შეკრების თავისუფლების შეზღუდვა, და უნდა იყოს აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში, პროპორციულობის პრინციპის შესაბამისად. თავის მხრივ, დაუმორჩილებლობისა და პროტესტის უფლების რეალიზება სწორედ შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებით ხდება შესაძლებელი.
კონსტიტუციისა და საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების პრინციპების საწინააღმდეგოდ, აშკარაა, რომ დაჩქარებული წესით მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც აწესებს ცენზურას, უხეშად არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებას, და მიღებულია ერთპარტიული მხარდაჭერითა და არადემოკრატიული პროცესით, უწყვეტი სამოქალაქო პროტესტის ჩახშობას და ავტორიტარიზმის კონსოლიდაციას ემსახურება. არაპროპორციულად მაღალ ადმინისტრაციულ ჯარიმებს და პატიმრობის ვადებს, მშვიდობიანი გამოხატვის ფორმების კრიმინალიზებას მსუსხავი ეფექტი ექნება მოქალაქეების მიერ სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებებით სარგებლობაზე, განსაკუთრებით კი საკონსტიტუციო სასამართლოსა და საერთო სასამართლოების სრული მიტაცების პირობებში, რომლებიც სრულად ემსახურებიან მმართველი პოლიტიკური პარტიის ინტერესებს.
6 თებერვალს საკანონმდებლო ცვლილებები შევიდა სისხლის სამართლის კოდექსში, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში, „პოლიციის შესახებ“ კანონში და „შეკრებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონში, რომლებიც ქვემოთ დეტალურად არის განხილული.
1. სისხლის სამართლის კოდექსში შესული ცვლილებები
დამძიმდა სასჯელი სისხლის სამართლის კოდექსის 2391 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის, რაც გულისხმობს ძალადობრივი ქმედებისკენ საჯაროდ მოწოდებას. კერძოდ, გარდა სასჯელის სახედ ჯარიმის და საზოგადოებრივი შრომის შეფარდებისა, ახალი ცვლილებებით, პირს შესაძლოა, დამატებით შეეფარდოს სამ წლამდე ვადით თავისუფლების აღკვეთა.[4]
აგრეთვე, მძიმდება სასჯელი სსკ-ის 353-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის (წინააღმდეგობა, მუქარა ან ძალადობა საზოგადოებრივი წესრიგის დამცველის ან ხელისუფლების სხვა წარმომადგენლის მიმართ) მაქსიმალური სასჯელის სახე 5 წლის ნაცვლად, 6 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა იქნება. ამავე მუხლის მეორე ნაწილს ემატება დამამძიმებელი გარემოება. კერძოდ, ამავე დანაშაულის ჩადენა „არაერთგზის“. დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენილი ეს დანაშაული 5-დან 8 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს, მაშინ როდესაც ძველი რედაქცია სასჯელის ზომად 4-იდან 7 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებდა.
3531 მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულს, რაც გულისხმობს პოლიციელზე, სპეციალური პენიტენციური სამსახურის მოსამსახურეზე ან ხელისუფლების სხვა წარმომადგენელზე ანდა საჯარო დაწესებულებაზე თავდასხმას, ემატება დამამძიმებელი გარემოებები (ცვლილებებამდე, ამ დანაშაულს არ ჰქონდა დამამძიმებელი გარემოებები). ეს დამამძიმებელი გარემოებებია: იგივე ქმედება ჩადენილი “ჯგუფურად”, “არაერთგზის”, “არასრულწლოვნის თანდასწრებით”. ამ დანაშაულის დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენისთვის იზრდება სასჯელები. მაგალითად, 5-იდან 8 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით დაისჯება ამ დანაშაულის ჩადენა ჯგუფურად, არაერთგზის, არასრულწლოვნის თანდასწრებით ან/და აფეთქებით, ცეცხლის წაკიდებით ან სხვა საყოველთაოდ საშიში საშუალებით. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების (ჯანმრთელობის დაზიანება იმავე პირთა წრისთვის) დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენა, ესე იგი, ჯგუფურად, არაერთგზის, არასრულწლოვნის თანდასწრებით, ან/და აფეთქებით, დაისჯება 9-დან 13 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით.[5]
ამასთანავე, სისხლის სამართლის კოდექსს ემატება 3532 მუხლი, რომელიც დანაშაულად აცხადებს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირზე, პოლიტიკური თანამდებობის პირზე, სახელმწიფო მოსამსახურეზე, სახელმწიფო მოსამსახურესთან გათანაბრებულ პირზე ან/და საჯარო მოსამსახურეზე ძალადობის მუქარას და თავდასხმას ან მის მიმართ სხვა ამგვარი ქმედების ჩადენას. ძალადობის მუქარის შემთხვევაში პირი დაისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით 3 წლამდე, ხოლო თავდასხმის შემთხვევაში, ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით 4-დან 7 წლამდე. ამავე მუხლს ემატება დამამძიმებელი გარემოებებიც, როგორიცაა იგივე ქმედება ჩადენილი: „არართგზის“, „ჯგუფურად“, „არასრულწლოვნის თანდასწრებით“, „აფეთქებით, ცეცხლის წაკიდებით ან სხვა საყოველთაოდ საშიში საშუალებით“.
ამ ქმედების კრიმინალიზაცია, მაშინ როდესაც არსებობს სსკ-ის 151-ე მუხლი, და რომელიც დასჯადად აცხადებს მუქარას, სრულიად გაუმართლებელია დანაშაულების დუბლირების გამო. ამასთანავე, 151-ე მუხლი დასჯადად აცხადებს სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის დაზიანების ან/და ქონების განადგურების მუქარას, როდესაც მას, ვისაც ემუქრებიან, გაუჩნდა მუქარის განხორციელების საფუძვლიანი შიში. შედარებისთვის, 3532 მუხლი დანაშაულად მიიჩნევს ძალადობის მუქარას, რომელიც უფრო ფართო ინტერპრეტაციას ექვემდებარება და თვითნებური განმარტების პირობებში, შესაძლოა, გარკვეულ შემთხვევებში, მოიცვას თანამდებობის პირების მიმართ გამოთქმული მწვავე კრიტიკაც, რომელიც სრულად ექცევა გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებში.
სისხლის სამართლის კოდექსში განხორციელებული ცვლილებები განსაკუთრებით საგანგაშოა იმ კონტექსტის გათვალისწინებით, რომ უწყვეტი სამოქალაქო პროტესტის საპასუხოდ, მმართველი პარტიის მიერ ცვლილებების მიზნად გაცხადებულად დასახელდა ძალოვანი უწყებების აღჭურვა „აგენტურული ბირთვის“ წინააღმდეგ ბრძოლისთვის. ეს კი, მიანიშნებს, რომ საჯარო წესრიგის დაცვის ნაცვლად, ეს ნორმები პოლიტიკური ნიშნით დევნის ინსტრუმენტად არის გამიზნული. ამ საფრთხეებს ზრდის ამ დანაშაულების შემადგენლობის ზოგადი ფორმულირებიც და არაპროპორციულად მაღალი სასჯელები.
ამასთან, 2024 წლის 28 ნოემბრიდან დღემდე 60-ზე მეტი მშვიდობიანი დემონსტრანტის პოლიტიკური ნიშნით სისხლისსამართლებრივი დევნა სწორედ ამ და სხვა პრობლემური სისხლის სამართლის ნორმების საფუძველზე მიმდინარეობს.[6] მათ შორის, „ნეტგაზეთის“ დამფუძნებელს და ჟურნალისტს, მზია ამაღლობელს ბრალი სწორედ 3531 მუხლით აქვს წარდგენილი.[7] ეს ადასტურებს განსაკუთრებულად მკაცრი სისხლის სამართლებრივი ინსტრუმენტების გამოყენებით პოლიტიკური ნიშნით დევნის მიზანს, რაც ძირს უთხრის დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებს და ეწინააღმდეგება ევროპული კონვენციის მე-18 მუხლს, რომელიც კრძალავს ადამიანის უფლებებში ჩარევას იმ მიზნებით, რომლებიც კონვენციით არ არის დაშვებული.
2. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში შესული ცვლილებები
2.1. არაპროპორციულად გაზრდილი ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის ზომები
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის (შემდგომში „ასკ“) 32-ე მუხლში შესული ცვლილებების საფუძველზე, სამართალდარღვევებისთვის სანქციად გამოყენებული ადმინისტრაციული პატიმრობის ვადა 15 დღიდან 60 დღემდე იზრდება, ამასთანავე, ნიშანდობლივია, რომ ადმინისტრაციული პატიმრობის ამგვარი არაპროპორციული ზრდა მხოლოდ შეკრებებისა და გამოხატვის თავისუფლებებთან დაკავშირებულ სამართალდარღვევებს ეხება, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს მსუსხავი ეფექტის გამოყენებით, მმართველი პარტიის მიერ შეკრების უფლების შეზღუდვის გაცხადებულ მიზანს.
ადმინისტრაციული პატიმრობის ვადის არაპროპორციულად ზრდასთან ერთად, ასევე არათანაზომიერად გაიზარდა ჯარიმების ოდენობა. მაგალითად,
- ასკ-ის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული წვრილმანი ხულიგნობის ჩადენის შემთხვევაში, ჯარიმის მაქსიმალური ოდენობა 1000 ლარის ნაცვლად, 3000 ლარამდე იზრდება, ხოლო ადმინისტრაციული პატიმრობის მაქსიმალური ვადა 15 დღიდან 20 დღემდე. ამ სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენისთვის ჯარიმის მაქსიმალური ოდენობა 5000 ლარამდე იზრდება, ხოლო პატიმრობა - 60 დღემდე ვადით.
- ასკ-ის 1662 მუხლით გათვალისწინებული ვანდალიზმის განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში, ადმინისტრაციული პატიმრობის მაქსიმალური ვადა 5 დღის ნაცვლად 60 დღემდე გაიზრდა.
- ასკ-ის 173-ე მუხლის 1-ელი ნაწილით გათვალისწინებული სამართალდამცავის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისთვის ჯარიმის მაქსიმალური ოდენობა 3000 ლარის ნაცვლად 5000 ლარამდე იზრდება, ხოლო ადმინისტრაციული პატიმრობის მაქსიმალური ვადა - 15 დღიდან 60 დღემდე.
- ასკ-ის 173-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული სამართალდამცავის სიტყვიერი შეურაცხყოფა, ლანძღვა-გინება, შეურაცხმყოფელი გადაკიდება ან/და სხვაგვარი შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელება სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს ან სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით, 2000-დან 5000 ლარამდე ოდენობის ჯარიმით ან 60 დღემდე პატიმრობით დაისჯება. 173-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში, ჯარიმის ოდენობა 6000 ლარამდე იზრდება, ხოლო პატიმრობის ხანგრძლივობა - 7-დან 60 დღემდე.
ამასთანავე, ასკ-ის 173-ე მუხლის დარღვევისთვის პირის მიმართ ვეღარ იქნება გამოყენებული სიტყვიერი შენიშვნა,[8] რაც კიდევ უფრო გაზრდის ამ მუხლით სახდელდადებული პირების რაოდენობას, ვინაიდან სიტყვიერი შენიშვნის მექანიზმს საერთო სასამართლოები ზოგიერთ შემთხვევაში მიმართავდნენ საპროტესტო აქციების ფარგლებში დაკავებული პირების მიმართ, როდესაც საქმეში არსებული მტკიცებულებები აშკარად მიუთითებდა სამართალდარღვევის არარსებობაზე.[9]
იმ პირობებში, როდესაც ზემოთ ჩამოთვლილი სამართალდარღვევების ქმედების შემადგენლობები პრაქტიკაში სასამართლოების მიერ ძალიან ფართოდ განიმარტება, და მოიცავს გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროებსაც, ადმინისტრაციული სანქციების კიდევ უფრო გამკაცრებით, მმართველი პარტიის ხელში ეს კოდექსი რეპრესიის კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი ხდება.[10]
მკაცრი ადმინისტრაციული სანქციების საკითხი განსაკუთრებით საყურადღებოა იმ კონტექსტში, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები პროტესტის უფლებასა და შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებას უკავშირდება. გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის მოსაზრებით, მშვიდობიანი შეკრების ფარგლებში დაწესებული ადმინისტრაციული პატიმრობა განსაკუთრებული მნიშვნელობის საკითხია და თავისუფლების უკანონო აღკვეთის რისკებს ატარებს.[11] ამასთანავე, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო განსაკუთრებით მკაცრად ამოწმებს მშვიდობიანი ქმედებების გამო საპატიმრო სანქციების შეფარდებას.[12]
დამატებით, ეუთო/ოდირის შეფასებით, ამგვარი სანქციები წარმოშობს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის აუცილებლობას, და ამასთანავე, აქვს მსუსხავი ეფექტი მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებით სარგებლობისთვის.[13] იმის გათვალისწინებით, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი ადმინისტრაციული ჯარიმების ოდენობა ორჯერ და მეტად აჭარბებს სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულის ჩადენისთვის მინიმალური სასჯელის ოდენობას ბევრად მსუბუქი ქმედებების ჩადენისთვის, ამ ადმინისტრაციულ სახდელებს პრაქტიკულად სისხლისსამართლებრივი სანქციის ხასიათი აქვს, რაც ისეთი გარანტიების არსებობას მოითხოვს, რაც სისხლის სამართლის კოდექსში ბრალდებულისთვის არის გათვალისწინებული (მაგალითად, გამამტყუნებელი განაჩენის არსებობისთვის გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი).
2.2. ახალი სამართალდარღვევა
ასკ-ს ემატება ახალი სამართალდარღვევა, რომელიც გათვალისწინებული იქნება 17316 მუხლით, და გულისხმობს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირის, პოლიტიკური თანამდებობის პირის, სახელმწიფო მოსამსახურის, სახელმწიფო მოსამსახურესთან გათანაბრებული პირის ან/და საჯარო მოსამსახურის სიტყვიერ შეურაცხყოფას, ლანძღვა-გინებას, შეურაცხმყოფელ გადაკიდებას ან/და სხვაგვარი შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელებას სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს ან სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებასთან ან საქმიანობასთან დაკავშირებით. ამ ქმედებისთვის გათვალისწინებულია ჯარიმა 1500 ლარიდან 4000 ლარამდე ოდენობით ან ადმინისტრაციული პატიმრობა 45 დღემდე ვადით. ხოლო განმეორებით ჩადენა გამოიწვევს 2500-დან 6000 ლარამდე ჯარიმას, ხოლო ადმინისტრაციულ პატიმრობას 5 დღიდან 60 დღემდე. პირს ასევე ჩამოერთმევა იარაღის ტარების უფლება 3 წლამდე ვადით. ამასთანავე, დაუშვებელია ამ მუხლის დარღვევისთვის პირის მიმართ სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენება.
ამ ნორმის ერთ-ერთი პრობლემა ის არის, რომ ერთ სიბრტყეში აყენებს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირებსა (მაგალითად, პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრი, მინისტრები, პარლამენტის წევრი)[14] და რიგით საჯარო მოხელეებს, რომლებსაც ნაკლები საჯარო პასუხისმგებლობა და ცნობადობა აქვთ თავიანთი ფუნქციებიდან გამომდინარე. ევროპული სასამართლოს განმარტებით, დასაშვები კრიტიკის ფარგლები საჯარო პირების მიმართ უფრო ფართოა, ვიდრე კერძო პირების მიმართ. ამასთანავე, ეს არ ნიშნავს, რომ საჯარო პირების თითოეული სიტყვა და ქმედება ისეთივე განხილვას უნდა ექვემდებარებოდეს, როგორც პოლიტიკოსების ქმედებები, რადგან პოლიტიკოსები გაცნობიერებულად აქცევენ თავიანთ პიროვნებას საზოგადოების ყურადღების ცენტრში.[15] მაგალითად, ევროპულმა სასამართლომ გაუმართლებლად ჩათვალა ჟურნალისტისთვის სამოქალაქო სამართლებრივი წესით (მიუხედავად, რომ ეს პასუხისმგებლობა სისხლისსამართლებრივი ხასიათის არ იყო) კომპენსაციის გადახდევინება თურქეთის პრემიერ-მინისტრის მიმართ მწავე კრიტიკული შეფასებების გამო.[16]
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, თავისუფლების აღკვეთის ღონისძიების კანონიერად მიჩნევისთვის, კანონი უნდა აკმაყოფილებდეს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს გულისხმობს კანონის საკმარისად ხელმისაწვდომობას, სიზუსტესა და განჭვრეტადობას, რათა თავიდან იქნეს აცილებული თვითნებობის რისკები.
2.3. სამართალდარღვევის დამამძიმებელი გარემოებების ფართო ჩამონათვალი
ასკ-ის 35-ე მუხლის „ბ“ პუნქტის საფუძველზე, წლის განმავლობაში ერთგვაროვანი სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენა, რომლის გამოც პირს უკვე გამოეცხადა სიტყვიერი შენიშვნა, დამამძიმებელ გარემოებად ჩაითვლება.[20] ამავე მუხლის „ე“ პუნქტის საფუძველზე, დამამძიმებელ გარემოებად ითვლება სამართალდარღვევის ჩადენა არასრულწლოვნის მიმართ ან თანდასწრებით; ხოლო „ზ“ პუნქტის თანახმად, დაზარალებულის პირადი ღირსების შეურაცხყოფით; აგრეთვე, შემოდის ახალი დამამძიმებელი გარემოება „კ“ პუნქტით, როგორიცაა სამართალდარღვევის ჩადენა დაზარალებულის სამსახურებრივ საქმიანობასთან ან საზოგადოებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით.
ადმინისტრაციული სამართალდარღვევებისთვის დამამძიმებელი გარემოებების ამგვარი გაფართოება კიდევ უფრო აშკარად აჩვენებს ამ კოდექსით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის რეჟიმის არსებითად სისხლისსამართლებრივ ბუნებას, რომელიც სრულიად შეუსაბამოა მსუბუქი კანონსაწინააღმდეგო ქმედებებისთვის.
- ადმინისტრაციული სახდელის დადების და გაქარწყლების გაზრდილი ვადა
ასკ-ის 38-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე, 4-დან 6 თვემდე იზრდება ვადა, რომელშიც პირს სასამართლოს განსჯადი სამართალდარღვევისთვის სახდელი შეიძლება დაეკისროს მისი ჩადენის დღიდან, ხოლო დენადი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემთხვევაში - გამოვლენიდან.
ასკ-ის 39-ე მუხლის თანახმად, ასკ-ის 150-ე (მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის იერსახის დამახინჯება), 1502 (თბილისის მუნიციპალიტეტის იერსახის დამახინჯება), 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა), 1662 (ვანდალიზმი), 173-ე (პოლიციის მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა), 17316 (თანამდებობის პირის ან საჯარო მოხელის შეურაცხოფა) და 1741 (შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარების წესის დარღვევა) მუხლებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის შემთხვევაში, პირი სამართალდამღვევად აღარ ჩაითვლება მხოლოდ ჯარიმის გადახდიდან 1 წლის შემდეგ.
ამგვარად, ზემოთ ჩამოთვლილი ცვლილებები, - არაპროპორციულად გაზრდილი ადმინისტრაციული სანქციები, ახალი სამართალდარღვევის შემოტანა, რომელიც პოლიტიკურ გამოხატვას კანონდარღვევად აცხადებს, სამართალდარღვევის დამამძიმებელი გარემოებების გაფართოებული ჩამონათვალი, სახდელების დადების და გაქარწყლების გაზრდილი ვადა, ერთობლიობაში წარმოადგენს თავისი ბუნებით მსუბუქი დარღვევების და გადაცდომების მიმართ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისთვის დამახასიათებელი სიმკაცრით რეაგირებას.
მიუხედავად იმისა, რომ კოდექსს დაემატა 2331 მუხლი, რომელიც მხარეთა შეჯიბრობითობის პრინციპს ითვალისწინებს, და ასევე 234-ე მუხლის ახალი რედაქციის თანახმად, მტკიცებულების შეფასების დროს წარმოშობილი ეჭვი, რომელიც არ დადასტურდება, უნდა გადაწყდეს პასუხისგებაში მიცემული პირის სასარგებლოდ, ეს მხოლოდ ფორმალური ცვლილებებია, რომლითაც პარლამენტი ცდილობს მტკიცების გაუმჯობესებული სტანდარტის საფარველით შექმნას პირთა ინტერესებისა და უფლებების დაბალანსების შთაბეჭდილება. თუმცა რეალურად, 2024 წლის 28 ნოემბრიდან პროტესტის მონაწილეების მიმართ სასამართლოების მიერ განხილული საქმეების აბოსლუტურ უმრავლესობაში მათ გაიზიარეს შსს-ს პოზიცია პროტესტთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების საქმეებში. საქმეთა ანალიზით დგინდება, რომ სასამართლოები არ ითვალისწინებენ პირთა მიერ წარმოდგენილ ვიდეო მტკიცებულებებს, რომლებიც პოლიციელთა ჩვენებების სიმცდარეს ადასტურებს.[21] შესაბამისად, უკიდურესად ფორმალისტური სასამართლო კონტროლის პირობებში ეს ნორმები პირთა პროცესუალურ გარანტიებს მცირედითაც კი ვერ გააუმჯობესებს.
3. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონში შესული ცვლილებები
„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონში (შემდგომში „კანონი“) განხორციელებული ცვლილებების შესაბამისად, გაუქმდება „მარწმუნებლისა“ და „რწმუნებულის“ ცნებები და შეკრებისა და მანიფესტაციების ინიციატორის და მასზე პასუხისმგებელი პირი ხდება „ორგანიზატორი“. ამასთანავე, შეკრებებისა და მანიფესტაციების მართვა (გარდა შეკრების შესახებ გაფრთხილების ადრესატისა) ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებიდან შინაგან საქმეთა სამინისტროს გადაეცემა. მაგალითად, გზის გადაკეტვის შემთხვევაში, ტრანსპორტის ალტერნატიული მარშრუტის განსაზღვრის პასუხისმგებლობა მუნიციპალიტეტიდან შინაგან საქმეთა სამინისტროს გადაეცემა. აგრეთვე, კანონის მე-14 მუხლის საფუძველზე, შეკრების ჩატარების აკრძალვის შესახებ გადაწყვეტილებას მუნიციპალიტეტის მაგივრად, სამინისტრო მიიღებს. ანალოგიურად, ბალანსის დაცვა შეკრების მონაწილეთა უფლებებისა და საზოგადოების ინტერესებს შორის, მუნიციპალიტეტის ნაცვლად შინაგან საქმეთა სამინისტროს ფუნქცია იქნება.[22] რეალურად, ერთი შეხედვით ფორმალური ცვლილება შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებებით სარგებლობას შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპოლიციო ღონისძიებად აქცევს.
კანონში განხორციელებული მეტად საგანგაშო ცვლილებები მოიცავს სპონტანური და ტრანსპორტის შემაფერხებელი საპროტესტო აქციების შესახებ გაფრთხილების ვალდებულებას, დახურულ სივრცეში მესაკუთრის ნებართვის გარეშე შეკრების აკრძალვას, პროტესტისა და პიკეტირების დაშვებული სივრცეების მკვეთრად შევიწროებას, კარვებისა და სხვა კონსტრუქციების პრაქტიკულად აკრძალვას, შსს-ის მიერ შეწყვეტილ აქციაში მონაწილეობას და არაპროპორციულად გაზრდილ სანქციებს.
3.1. გაფრთხილების ვალდებულება
კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, სავალდებულო ხდება გაფრთხილების შეტანა მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელ ორგანოში (მერიაში ან გამგეობაში), თუ შეკრება იმართება ტრანსპორტის სავალ ადგილას ან შეაფერხებს ტრანსპორტის მოძრაობას. ეს ვალდებულება გულისხმობს, რომ მიმდინარე პროტესტის უცვლელი შეკრების ადგილზე, რუსთაველის გამზირზე, შეკრების წინ მისმა მონაწილეებმა წინასწარ უნდა გააფრთხილონ ქალაქის მერია შეკრების ჩატარების შესახებ, ვინაიდან პროტესტის მონაწილეების შეკრება იწვევს სატრანსპორტო გზის შეფერხებას.
მართალია, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკით, შეკრების შესახებ ხელისუფლების ორგანოების გაფრთხილების ვალდებულება კონვენციის შესაბამის რეგულაციად მიიჩნევა, თუმცა მისი მიზანი უნდა იყოს შეკრების უსაფრთხოდ წარმართვა და არა - შეკრების თავისუფლებით სარგებლობისთვის ფარული დაბრკოლების შექმნა. ამასთანავე, ევროპული სასამართლო მკაფიოდ აღნიშნავს, რომ ამ წესის დარღვევა არ უნდა გახდეს შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის და სანქციების დაწესების საფუძველი, როდესაც ის მშვიდობიან ხასიათს ატარებს.[23]
ასევე, სავალდებულო ხდება სპონტანური შეკრების/მანიფესტაციის ჩატარებამდე გაფრთხილების შეტანა მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელ ორგანოში, დაუყოვნებლივ, გონივრულ ვადაში, მას შემდეგ, რაც ორგანიზატორისთვის ცნობილი გახდება სპონტანური შეკრების შესახებ ინფორმაცია.[24] ამგვარი მოწესრიგება ეწინააღმდეგება ვენეციის კომისიის მითითებას, რომ დაუშვებელია სპონტანური შეკრების შესახებ გაფრთხილების ვალდებულების არსებობა[25] და ამავე დროს, პრაქტიკულად იმპერატიულად მოითხოვს შეკრების ორგანიზატორის არსებობას იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ამგვარი პირი, შეკრების ბუნების გათვალისწინებით, არც არსებობს.
3.2. დახურულ სივრცეში შეკრების აკრძალვა მესაკუთრის წინასწარი ნებართვის გარეშე
საკანონმდებლო ცვლილებების საფუძველზე იკრძალება შეკრების ჩატარება დახურულ სივრცეში/შენობაში, მესაკუთრის წინასწარი წერილობითი თანხმობის გარეშე.[26] აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ დახურულ შენობა მისი ფუნქციიდან და საჯაროდ ყველასთვის ხელმისაწვდომობიდან გამომდინარე, გამოხატვის და შეკრების თავისუფლებებით სარგებლობისთვის მნიშვნელოვან ღირებულებას იძენს.[27] მაგალითად, ისეთი დაწესებულებები, როგორიცაა უნივერსიტეტები, სავაჭრო ცენტრები, სხვა გასართობი ცენტრები, კერძო საკუთრებაში არსებული პარკები, სადაც დიდი რაოდენობით ადამიანები იყრიან თავს, შესაძლოა, მნიშვნელოვანი პლატფორმა იყოს სიტყვისა და შეკრების თავისუფლებისთვის. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც შეკრება მხოლოდ რამდენიმე ადამიანისგან შედგება და ისინი ხელს არ უშლიან დაწესებულების ნორმალურ ფუნქციონირებას.
ეს განსაკუთრებით შეეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობს რამდენიმე ადამიანი, რის გამოც იგი შეკრებად ვერ ჩაითვლება. მაგალითად, ევროპული სასამართლოს განმარტებით, პოლიტიკური პერფორმანსი, რომელიც მართალია საჯარო სივრცეში იმართებოდა, არ ჩაითვალა შეკრებად, რადგან მისი მიზანი არ იყო ადამიანების ყურადღების მიქცევა და იდეების კომუნიკაცია ადგილზე შეკრებილ ადამიანებს შორის.[28]
3.3. პროტესტის და პიკეტირების სივრცეების გაუმართლებელი შეზღუდვა
კანონის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტს ემატება იმ ადგილების ჩამონათვალი, სადაც იკრძალება შეკრებებისა და მანიფესტაციების ჩატარება. კერძოდ, აკრძალულია შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარებისას შენობების შესასვლელების, ავტომაგისტრალების, ხიდების, გვირაბების, ესტაკადების, რკინიგზის ბლოკირება, აგრეთვე მუნიციპალიტეტის მიერ განსაზღვრული იმგვარი სატრანსპორტო კვანძების ბლოკირება, რომლის შეფერხებაც მნიშვნელოვან ზიანს მიაყენებს საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების ნორმალურ ფუნქციონირებას ან/და მნიშვნელოვნად შეაფერხებს სატრანსპორტო ნაკადების გადაადგილებას.
აგრეთვე, კანონის მე-9 მუხლის მე-4 პუნქტის ძველი რედაქციით, ადმინისტრაციული ორგანო, რომლის მიმდებარე ტერიტორიაზე ტარდება შეკრება ან მანიფესტაცია, უფლებამოსილი იყო შენობის ბლოკირებისა და დაწესებულების საქმიანობის შეფერხების თავიდან აცილების მიზნით დაეწესებინა შეზღუდვა შეკრების ან მანიფესტაციის შენობიდან მოშორებით ჩატარებასთან დაკავშირებით, მაგრამ არა უმეტეს ოცი მეტრისა.[29] ახალი ცვლილებებით, ამ შეზღუდვის დაწესების უფლებას ადმინისტრაციულ ორგანოს მის შენობაში დემონსტრაციების ჩატარების დროსაც აძლევს, რაც პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის ადმინისტრაციულ შენობებში პროტესტის გამოხატვას. ვინაიდან ზოგიერთ საჯარო დაწესებულებაში, განსაკუთრებით კი სერვისების მიმწოდებელ დაწესებულებებში (მაგალითად, იუსტიციის სახლში) არაერთი ადამიანი იყრის თავს, და თავისი ბუნებით საჯარო სივრცეა, ამგვარი სივრცეები საზოგადოების ყურადღების მიპყრობის შესაძლებლობას ქმნის.[30] შესაბამისად, ამგვარი შენობები პროტესტის გამოხატვის ლეგიტიმური სივრცეა და განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც პროტესტს მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი გამოხატავს და არ აფერხებს დაწესებულების საქმიანობას, პრევენციული ფორმით პროტესტის ადგილის დატოვების მოთხოვნა გაუმართლებლად ზოგადი ხასიათის შეზღუდვად უნდა ჩაითვალოს.
უნდა აღინიშნოს, რომ ვენეციის კომისიამ ჯერ კიდევ 2009 წელს არაპროპროპორციულად შეაფასა “შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ” კანონის მე-9 მუხლის აღნიშნული ჩანაწერების ძველი რედაქციებიც კი. ვენეციის კომისიის განმარტებით, შეკრების ლოკაციის და თარიღების მიმართ ბლანკეტური აკრძალვების დაწესება უფრო მეტ დასაბუთებას მოითხოვს, ვიდრე კონკრეტული შეკრებების მიმართ დაწესებული შეზღუდვები. ვინაიდან, შეუძლებელია თითოეულ კონკრეტული საქმის გარემოებების გათვალისწინება, ამგვარი ბლანკეტური დებულებები არაპორორციულად შეიძლება ჩაითვალოს თუ ვერ იქნება დადასტურებული მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა.[31] ამგვარად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში პრეზუმფცია უნდა არსებობდეს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების სასარგებლოდ, მათ შორის, მაშინაც, როდესაც შეკრებამ შეიძლება გამოიწვიოს ტრანსპორტის შეფერხება ან საზოგადოებას დისკომფორტი შეუქმნას.
3.4. კარვებისა და სხვა კონსტრუქციების აკრძალვა
კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე აიკრძალა დროებითი კონსტრუქცია, თუ მისი მოწყობა საფრთხეს უქმნის შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეებს ან სხვა პირებს, ხელს უშლის პოლიციის მიერ საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების დაცვას, იწვევს საწარმოს, დაწესებულების ან ორგანიზაციის ნორმალური ფუნქციონირების შეფერხებას, მისი მოწყობის გარეშე არსებითად არ ფერხდება შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარება ან/და მისი მოწყობა შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარებას არ უკავშირდება.[32]
კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, გარდა იმისა, რომ დროებითი კონსტრუქციის შეზღუდვის რამდენიმე საფუძველს ჩამოთვლის, მისი ფორმულირება მიმართულია დროებითი კონსტრუქციების მხოლოდ არსებითი აუცილებლობის შემთხვევაში გამოყენებაზე. ხოლო საკითხი, არსებითად ფერხდება თუ არა კონსტრუქციის გარეშე შეკრების ჩატარება, პოლიციის მიერ უნდა გადაწყდეს, რაც სამართალდამცავ უწყებას მეტისმეტად ფართო უფლებამოსილებას ანიჭებს.
ზოგადად, შეკრების თავისუფლებაში ექცევა არამხოლოდ წინასწარ ერთ კონკრეტულ ადგილას დაგეგმილი მასობრივი საპროტესტო აქციები, არამედ სპონტანური შეკრებები, მარშები და დემონსტრაციები, პიკეტირება, ფლეშ-მობები, სტატიკური და მჯდომარე აქციები.[33] ამასთანავე, შეკრების თავისუფლებით ასევე დაცულია ხანგრძლივი საპროტესტო აქციებიც, რაც ბუნებრივად მოითხოვს დროებითი კონსტრუქციების მოწყობას შეკრების ტერიტორიაზე. ამასთანავე, შეკრების თავისუფლება მოიცავს შეკრების ჩატარების ფორმის თავისუფლებასაც. მაგალითად, შეკრების მონაწილეებმა თავისუფლად უნდა განსაზღვრონ სურთ თუ არა მიკროფონის, სცენის ან სხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენება, რათა აუდიტორიას უკეთ მისწვდნენ და შეკრების შინაარსი და გზავნილი გადასცენ. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლით აღიარებულია, რომ შეკრების თავისუფლება მოიცავს დროებითი კონსტრუქციების აღმართვის უფლებასაც.[34]
ამასთანავე, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, შეკრების ფორმა პოლიტიკური გამოხატვის ფორმასაც წარმოადგენს, ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლის მიზნებისთვის, რომელიც გამოხატვის თავისუფლებას იცავს.[35] მაგალითად, ხანგრძლივმა საპროტესტო აქციამ და კარვების განთავსებამ შეიძლება თავისთავად მიიპყროს საზოგადოების ყურადღება და შეიძინოს სიმბოლური მნიშვნელობა, რომელიც განუყოფელი იქნება შეკრების მიზნისა და მისი შინაარსისგან.[36]
უნდა აღინიშნოს, რომ დროებითი კონსტრუქციების განთავსების აკრძალვის ინიციატივა ეუთო/ოდირმა კრიტიკულად შეაფასა 2023 წელს და მიუთითა, რომ შემოთავაზებული ფორმულირება ვერ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს, არ არის საკმარისად ცხადი, სამართალდამცავ ორგანოებს ანიჭებს ნორმის განმარტების შეუზღუდავ დისკრეციას, და შესაბამისად, ქმნის ამ ნორმის დისკრიმინაციული და თვითნებური ფორმით გამოყენების საფრთხეებს. ამასთანავე, იგი არ ემსახურება არც ერთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, რომლებიც უშვებს შეკრების თავისუფლების შეზღუდვას. ამავე მოსაზრებით, ამ ნორმით დაწესებული ბლანკეტური შეზღუდვა მსუსხავ ეფექტს უქმნის შეკრების მონაწილეებს, და საფუძველს აცლის შეკრების თავისუფლების არსს.[37]
ამ დარღვევის ჩადენისთვის, ასკ-ის 174 მუხლის საფუძველზე, სამართალდამრღვევი დაჯარიმდება 5 000 ლარის ოდენობის ჯარიმით, ხოლო ორგანიზატორი 15 000 ლარის ოდენობის ჯარიმით. ამასთანავე, მოხდება დროებითი კონსტრუქციის კონფისკაცია.[38] ეუთო/ოდირის შეფასებით, განურჩევლად ყველა კონსტრუქციის ჩამორთმევა, რომელიც ამ ნივთების დანიშნულებას არ განასხვავებს, არაპროპორციულია.[39] ეუთო/ოდირის შეფასებითვე, ნივთის კონფისკაცია და 15 დღიანი პატიმრობაც კი, რომელიც კოდექსის ძველი რედაქციით, პატიმრობის მაქსიმალურ ხანგრძლივობას წარმოადგენდა, არაპროპორციული და გადაჭარბებული იყო.[40]
3.5. შსს-ს მიერ შეწყვეტილ შეკრებაში მონაწილეობის აკრძალვა
კანონის მე-11 მუხლის მეორე პუნქტის „ზ“ ქვეპუნქტით აიკრძალება იმგვარ შეკრებაში მონაწილეობა, რომელიც შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოთხოვნით შეწყდა კანონის მე-13 მუხლის 1-ელი ნაწილის საფუძველზე (ესე იგი, როდესაც ცეცხლსასროლი იარაღის, პიროტექნიკის, ლაზერული გამოსხივების, ნიღბის ტარების აკრძალვების მასობრივად დარღვევის შემდგომ, მიიღო შეკრების შეწყვეტის გადაწყვეტილება).[41]
პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ პირბადისა და ლაზერის ტარების ბლანკეტური აკრძალვა უხეშად ეწინააღმდეგება შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლებებს, რადგან წარმოადგენს ამ უფლებებით სარგებლობის და გამოხატვის ფორმებს. შესაბამისად, პროტესტის მონაწილეების მიერ პირბადეებისა და ლაზერების მასობრივად ტარების გამო შეკრების დაუყოვნებლივ დაშლის გადაწყვეტილება არ ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს, და არ არის პროპორციული და აუცილებელი საშუალება დემოკრატიულ საზოგადოებაში. აქედან გამომდინარე, იმ საპროტესტო აქციის დაშლის გადაწყვეტილება, რომელიც კონსტიტუციით დაცული შეკრების თავისუფლების ფარგლებში ჯდება ორმაგად არაკონსტიტუციურია. [42]
ამას გარდა, იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც შეკრება მისი ძალადობრივი ხასიათის გამო იქნა დაშლილი, პროტესტის მშვიდობიან მონაწილეებს უნდა ჰქონდეთ საპროტესტო აქციაში მონაწილეობის გაგრძელების უფლება, მას შემდეგ, რაც შეწყდება ამგვარი ქმედებები. ეს განსაკუთრებით რელევანტურია მასობრივი საპროტესტო აქციების დროს, როდესაც შეკრების დაშლის გადაწყვეტილება მხოლოდ ინდივიდუალური პროტესტის მონაწილეების ქმედებების გამო ხდება. ამგვარად, ამგვარი ბლანკეტური აკრძალვა, რომელიც ყველა შემთხვევაზე ერთგვაროვნად ვრცელდება, არ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს, არ ემსახურება რომელიმე დასაშვები, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას და არ არის აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.
3.6. არაპროპორციულად მაღალი სანქციები შეკრების წესების დარღვევისთვის და სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა
ასკ-ის 1741 მუხლის საფუძველზე, არაპროპორციულად იზრდება ადმინისტრაციული სანქციები შეკრებისა და მანიფესტაციების წესების დარღვევისთვის. მაგალითად,
- შეკრების შესახებ მუნიციპალიტეტის გაფრთხილების ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, პირი დაჯარიმდება 2000 ლარით, ხოლო შეკრების ორგანიზატორი - 5000 ლარით.
- სასამართლოს შესასვლელის ბლოკირება, შეკრების მოსამართლის საცხოვრებელ ადგილას ან სასამართლოში ჩატარებისთვის პატიმრობის მაქსიმალური ვადა 15 დღიდან 60 დღემდე იზრდება, ხოლო ჯარიმა 5000 ლარით განისაზღვრება;
- შეკრების ჩატარება პროკურატურის, ან სამართალდამცავი ორგანოების შენობაში, ასევე რკინიგზის სადგურში, აეროპორტსა ან პორტში, ან ამ შენობების შესასვლელის 20 მეტრის რადიუსში, გამოიწვევს დაჯარიმებას 5000 ლარის ოდენობით ან 15 დღემდე პატიმრობას, ხოლო ორგანიზატორის შემთხვევაში 15 000 ლარის ოდენობით ჯარიმას და 20 დღემდე პატიმრობას;
- ლაზერის ან ნიღბის ტარება გამოიწვევს დაჯარიმებას 2000 ლარის ოდენობით ან პატიმრობას 7 დღემდე ვადით;
- შსს-ის მიერ შეწყვეტილ შეკრებაში მონაწილეობა გამოიწვევს დაჯარიმებას 5000 ლარის ოდენობით ან 60 დღემდე ადმინისტრაციულ პატიმრობას;
- ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვა, აგრეთვე ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ავტომანქანებით ან სხვა საგნებით გადაკეტვა, გამოიწვევს დაჯარიმებას 5000 ლარის ოდენობით ან 15 დღემდე პატიმრობას, ხოლო ორგანიზატორის შემთხვევაში 15 000 ლარის ოდენობით ჯარიმას და 20 დღემდე პატიმრობას.
ამასთანავე, ასკ-ის 1741 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე დარღვევის განმეორებით ჩადენა კიდევ უფრო ზრდის ჯარიმის ოდენობას და ადმინისტრაციული პატიმრობის ვადებს, ზოგიერთ შემთხვევაში - 20 000 ლარამდე და 60 დღემდე ვადით. ამასთანავე, უქმდება სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენების შესაძლებლობა ამ მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევებისთვის.
გარდა იმისა, რომ შეკრებისა და მანიფესტაციის წესების დარღვევისთვის გათვალისწინებული ჯარიმების რაოდენობა არაპროპორციულად მაღალია, ის მოსამართლეს არც სამართალდამრღვევის პიროვნული მახასიათებლების და საქმის გარემოებების შესაბამისად შესაფარდებელი ჯარიმის ოდენობის განსაზღვრის დისკრეციას ანიჭებს, რაც ასევე წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას.
ვენეციის კომისიისა და ეუთო/ოდირის რეკომენდაციით, შეკრების მონაწილეებისა და ორგანიზატორების მიმართ დაკისრებული პასუხისმგებლობა უნდა შეესაბამებოდეს მათი ქმედების ხასიათს, უნდა იყოს აუცილებელი, პროპორციული და არადისკრიმინაციული. არააუცილებელი ან არაპროპორციულად მძიმე სანქციები ხელს უშლის შეკრებებისა და მანიფესტაციების ჩატარებას მათი მსუსხავი ეფექტის გამო.[43] ამავე დოკუმენტის თანახმად, ისეთი დარღვევები, როგორიცაა შეკრების შესახებ წინასწარ შეუტყობინებლობა, შეკრების ადგილისა და დროის შესახებ მოთხოვნების შეუსრულებლობა, არ უნდა იწვევდეს საპატიმრო სასჯელებს ან მძიმე ჯარიმებს, რადგან ეს შეკრების თავისუფლების არაპირდაპირი დარღვევა.[44]
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო შეკრების თავისუფლებაში ჩარევის შეფასებისას განსაკუთრებულ ყურადღებას ანიჭებს პროპორციულობის პრინციპის დაცვას, ასევე ბალანსის დაცვას უფლებაში ჩარევასა დაკისრებული სანქციების ხასიათსა და სიმძიმეს შორის. ამ თვალსაზრისით, დემონტრანტებზე დაკისრებული სისხლისსამართლებრივი ხასიათის სანქციები განსაკუთრებულ გამართლებას საჭიროებს. სასამართლოს განმარტებით, მშვიდობიანი დემონსტრაცია არ უნდა დაექვემდებაროს სისხლისსამართლებრივი სასჯელის საფრთხეს და განსაკუთრებით, თავისუფლების აღკვეთას.[45]
3.7. სასამართლო განსჯადობის გაუქმება შეკრების ზოგიერთი წესის დარღვევის შემთხვევაში
ასკ-ის 208-ე მუხლის ახალი რედაქციით, ასკ-ის 1741 მუხლით გათვალისწინებული ზოგიერთი სამართალდარღვევა საერთო სასამართლოების განსჯადი აღარ იქნება. მაგალითად, ეს სამართალდარღვევებია: შეკრების შესახებ მუნიციპალიტეტის გაფრთხილების ვალდებულების დარღვევა, შსს-ის მიერ შეწყვეტილ შეკრებაში მონაწილეობა, კერძო მესაკუთრის ნებართვის გარეშე დახურულ სივრცეში შეკრების ჩატარება, პროკურატურის, პენიტენციური დაწესებულების ან სამართალდამცავი ორგანოს შენობის სიახლოვეს შეკრების ჩატარება, ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნური გადაკეტვა, ლაზერის და ნიღბის ტარება, შენობების შესასვლელების, ავტომაგისტრალების, ხიდების, გვირაბების, ესტაკადების, რკინიგზის ბლოკირება, აგრეთვე მუნიციპალიტეტის მიერ განსაზღვრული იმგვარი სატრანსპორტო კვანძების ბლოკირება, რომელთა შეფერხებაც მნიშვნელოვან ზიანს მიაყენებს საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების ნორმალურ ფუნქციონირებას ან/და მნიშვნელოვნად შეაფერხებს სატრანსპორტო ნაკადების გადაადგილებას.[46]
ამ ცვლილების შედეგად, შსს-ს წარმომადგენელი ადგილზე შეადგენს სამართალდარღვევის ოქმს, რომლის სასამართლოში გასაჩივრების ვალდებულებაც მოქალაქეს ეკისრება, თუ ის არ ეთანხმება ოქმის სისწორეს. შედეგად, პირის სამართალდარღვევად ცნობა ხდება სასამართლოში მხარეთა მიერ წარდგენილი მტკიცებულებების თანაბარ პირობებში განხილვისა და მათი ჩვენებების მოსმენის გარეშე. სამართალდამღვევად ცნობილ პირს სასამართლოში მოუწევს წარმოადგინოს მტკიცებულებები და ამტკიცოს, რომ მას სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია. ეს ცვლილება იწვევს მტკიცების ტვირთის შემობრუნებას პირის მიმართ, და ადმინისტრაციული სანქციების სისხლისსამართლებრივი ბუნების გათვალისწინებით, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების (არავინ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა, ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს) უხეში დარღვევაა.
შეჯამება
ზემოთ ჩამოთვლილი საკანონმდებლო ცვლილებები უხეშად ლახავს გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებებს, ადამიანის ფიზიკური უსაფრთხოებისა და თავისუფლების უფლებას და სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, რადგან მიღებულია დემოკრატიული კანონშემოქმედების პრინციპების სრული უგულებელყოფით, არ ემსახურება ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, და არ არის აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.
პოლიტიკური რეპრესიების ლეგალიზებით, „ქართული ოცნების“ რეჟიმი ცდილობს კანონიერების ფასადისა და სამოქალაქო პროტესტის წინააღმდეგ ძალადობის ლეგიტიმაციის საფუძვლების შექმნას. მაშინ როდესაც ბრუტალური ძალის გამოყენება ფართო საზოგადოებაში უკმაყოფილებას და პროტესტის გაფართოებას იწვევს, რეპრესიული კანონების საფუძველზე ხელისუფლებას შეუძლია მათი ნელი მოქმედების, თუმცა მსუსხავი ეფექტის გამოყენებით, პროტესტი არაძალადობრივი მეთოდებითაც ჩაახშოს.
აშკარაა, რომ „ქართული ოცნება“ იმეორებს ავტორიტარული რეჟიმების ხელწერას რეპრესიის ლეგალიზებით მოახდინოს სამოქალაქო საზოგადოების შევიწროვება და პოლიტიკური ძალაუფლების განმტკიცება. სრულად მიტაცებული და პარტიულ დღის წესრიგს დაქვემდებარებული სახელმწიფო ინსტიტუტების, მათ შორის, პირველ რიგში კი, სასამართლო ხელისუფლების პირობებში, რომლებსაც შეკავების და გაწონასწორების ფუნქციას ვერ ასრულებენ, რეპრესიული კანონები კიდევ უფრო მძიმე შედეგებით ემუქრება წინააღმდეგობაში ჩართულ მოქალაქეებს.
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[1] საქართველოს სახალხო დამცველის განცხადება, 05.02.2024
https://www.facebook.com/photo?fbid=1164955961665642&set=a.251767382984509
[2] საპარლამენტო უმრავლესობის ლიდერის, მამუკა მდინარაძის ბრიფინგი, 03.02.2024
https://www.facebook.com/@GDMamukaMdinaradze/?locale=ka_GE
[3] სოციალური სამართლიანობის ცენტრი, “პროტესტების წინააღმდეგ მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებების სისტემური ანალიზი”, 27.12.2024
[4] “საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ” საქართველოს კანონი https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/378777?
[5] იქვე.
[6] საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა, რეჟიმის პოლიტიკური პატიმრები საქართველოში, 2025, გვ. 4
[7]სოციალური სამართლიანობის ცენტრი, “მზია ამაღლობელის მიმართ პატიმრობის გამოყენება უკანონოა და გადაწყვეტილება უნდა შეიცვალოს”, 20.01.2025
[8] ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლი
[9] საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, სამართლებრივი დახმარების ქსელის საქმიანობის შედეგები 9 დეკემბრის მდგომარეობით, 17.12.2024 https://www.facebook.com/share/p/1A8tUwvkR7/
[10] საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, სამართალდარღვევად მიჩნეული პროტესტი, 2017, გვ. 5 https://gyla.ge/files/news/2008/geo.pdf
[11] Joint Report of UN Special Rapporteurs (2016), A/HRC/31/66, para.48 https://docs.un.org/en/A/HRC/31/66
[12] ECtHR, Peradze and Others v. Georgia, no. 5631/16, 2022 https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-221542
[13] OSCE/ODIHR, Urgent Opinion on Proposed Amendments to the Law of Georgia on Assemblies and Demonstrations and to the Administrative Offences Code, 2023, p. 21
[14] საქართველოს კანონი “საჯარო სამსახურის შესახებ“, მე-3 მუხლის „თ“ პუნქტი
[15] ECtHR, Chkhartishvili v. Georgia (application no. 31349/20) 2023, para 53 https://hudoc.echr.coe.int/?i=001-224577
[16] ECtHR, Tuşalp v. Turkey (applications nos. 32131/08 and 41617/08), 2012, para 50 https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-109189
[17] ECtHR, Chkhartishvili v. Georgia (application no. 31349/20) 2023, para 56 https://hudoc.echr.coe.int/?i=001-224577
[18] Nasrulloyev v. Russia, no. 656/06, para 71, 2007, and Mooren v. Germany [GC], no. 11364/03, para 76, 2009
[19] Baranowski v. Poland, no. 28358/95, para 52, ECHR 2000 III
[20] საქართველოს კანონი “საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ” https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/378775?
[21] საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, სამოქალაქო უფლებები მზარდი საპოლიციო ტერორის პირისპირ, 2024, გვ. 29 https://gyla.ge/post/mzardi-sapolicio-terori
[22] „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონის მე-111 და მე-112 მუხლები
[23] Akgöl and Göl v. Turkey (applications nos. 28495/06 and 28516/06), 2011, para 41 https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-104794
[24] „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ” კანონის მე-8 მუხლის 11 პუნქტი
[25] Venice Commission comments on the Law on Assemblies and Manifestations of the Republic of Georgia, 2009, pp. 4-5 https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL(2009)153-e
[26] „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ” კანონის მე-9 მუხლის 12 პუნქტი
[27] https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2019)017rev-e p. 7
[28] ECtHR, https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-111421
[29] “შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლის მე-4 პუნქტი
[30] Venice Commission, Compilation of Venice Commission Opinions Concerning Freedom of Assembly, 2014, p.19 https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-PI(2014)003-e
[31] Venice Commission comments on the Law on Assemblies and Manifestations of the Republic of Georgia, 2009, p. 2 https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL(2009)153-e
[32] „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ” კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის “ვ” ქვეპუნქტი
[33] Venice Commission and OSCE/ODIHR Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, 2020 p. 13 https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2019)017rev-e
[34] UN Human Rights Committee, General comment No. 37 (2020) on the right of peaceful assembly, para. 58 https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR/C/GC/37&Lang=en
[35] Ezelin v. France, (Application no. 11800/85), 1991, para 37 https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57675
[36] Venice Commission and OSCE/ODIHR Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, 2020 pp. 54-55
[37] OSCE/ODIHR, Urgent Opinion on Proposed Amendments to the Law of Georgia on Assemblies and Demonstrations and to the Administrative Offences Code, 2023, p. 13 https://www.osce.org/files/f/documents/7/a/557847_0.pdf
[38] „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 1741 მუხლის მე-5 ნაწილი
[39] OSCE/ODIHR, Urgent Opinion on Proposed Amendments to the Law of Georgia on Assemblies and Demonstrations and to the Administrative Offences Code, 2023, pp. 19-20
[40] Ibid, 21
[41] „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ” კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის “ზ” ქვეპუნქტი
[42] სოციალური სამართლიანობის ცენტრი, “პროტესტების წინააღმდეგ მიღებული საკანონმდებლო ცვლილებების სისტემური ანალიზი”, 27.12.2024 https://socialjustice.org.ge/ka/products/protestebis-tsinaaghmdeg-mighebuli-sakanonmdeblo-tsvlilebebis-sistemuri-analizi
[43] Venice Commission and OSCE/ODIHR Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, 2020 pp. 83-84
[44] Ibid, p. 12
[45] ECtHR, Peradze and Others v. Georgia (5631/16), 2022 para 35 https://hudoc.echr.coe.int/?i=001-221542
[46] საქართველოს კანონი “ადმინისტრაციულ სამართლდარღვევათა კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ http://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/378775?
