2025 წლის 8 ოქტომბერს, „ქართული ოცნების“ პარლამენტის წევრების მიერ დაჩქარებული წესით განსახილველად დაინიიცირდა საკანონმდებლო ცვლილებების პაკეტი , რომელიც ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული პირ(ებ)ის მიერ პოლიტიკური გაერთიანების შექმნის, პარტიაში სხვადასხვა ფორმით საქმიანობისა და წევრობის, ასეთი პირ(ებ)ისთვის პასიური საარჩევნო და საჯარო თანამდებობის დაკავების ძირითადი უფლებების შეზღუდვას ასევე ასეთი პირების უფლებამოსილებების შეწყვეტას შესაბამის წარმომადგენლობით ორგანოებში. შალვა პაპუაშვილის განცხადებით, ამ ცვლილებების და მის საფუძველზე მზადების პროცესში არსებული კონსტიტუციური სარჩელის მიზანი უმთავრესად „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ ყოფილი და მოქმედი წევრების პასუხისმგებლობაა, რომლებსაც გადამწყვეტი გავლენა ჰქონდათ და აქვთ პარტიების პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებსა და საქმიანობაზე. აღნიშნულის საფუძველი კი, მათ შორის, „ქართული ოცნების“ პარლამენტში შექმნილი, 2003-2012 წლებში მოქმედი რეჟიმისა და რეჟიმის პოლიტიკური თანამდებობის პირების საქმიანობის შემსწავლელი დროებითი საგამოძიებო კომისიის დასკვნა უნდა იყოს. როგორც საზოგადოებისთვის ცნობილია, აღნიშნული დროებითი კომისიის მანდატი მოგვიანებით გაფართოვდა^[1] და ასევე მოიცვა პოლიტიკურ პარტიებში გაერთიანებული მოქმედი და ყოფილი თანამდებობის პირების 2003 წლიდან დღემდე საქმიანობის შესწავლა. თუმცა იმთავითვე კომისიის აღნიშნული საქმიანობა პრობლემური იყო არაერთი მიმართულებით, მათ შორის, კომისიის შექმნისა და საქმიანობის ლეგიტიმურობის თვალსაზრისით^[2].

სოციალური სამართლიანობის ცენტრის შეფასებით, არსებულ პოლიტიკურ კონტექსტში, როდესაც „ქართული ოცნების“ ავტორიტარულ, ერთპარტიულ მმართველობას ლეგიტიმაციის კრიზისი აქვს და ეს მმართველობა სულ უფრო მძიმე ფორმებს იღებს, დემოკრატიული ინსტიტუტები მიტაცებულია და ძირითადი უფლებებით დაცული სივრცე ყოველდღიურად ვიწროვდება, აშკარაა, რომ ცვლილებების მიღების მიზანი  ოპონენტების პოლიტიკური ველიდან სრულად განდევნა და საზოგადოებისთვის პოლიტიკური პლურალიზმისა და არჩევანის თავისუფლების შეზღუდვაა. ამასთან, “ქართული ოცნება” ამ პროცესში არ საუბრობს და ვერ ასაბუთებს აკრძალვის მექანიზმის, როგორც უკიდურესი ზომის გამოყენების გარდაუვალ საჭიროებას, რაც მყისიერი და რეალური საფრთხეებით უნდა იყოს გამოწვეული, არამედ ამ პროცესს “პოლიტიკური ველის გაჯანსაღების” აუცილებლობით ხსნის, რაც პარტიების აკრძალვის მექანიზმის ამოქმედების ლეგიტიმურ მიზნად ვერ გამოდგება. იმ პირობებში კი, როდესაც მართლმსაჯულების ინსტიტუტები სრულად მიტაცებულია, ამ პრობლემებზე მითითებას არც სასამართლოს შესაბამის გადაწყვეტილებაში უნდა ველოდოთ.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პოლიტიკური პარტიების და მათთან დაკავშირებული ინდივიდების პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვა “ქართული ოცნების” ავტორიტარული საკანონმდებლო პროცესის გაგრძელებაა, რომელმაც უკანასკნელი 2 წლის განმავლობაში, ე.წ. “პირველი რუსული კანონის” წარდგენის შემდგომ სულ უფრო მძიმე, ძირითადი უფლებების შემზღუდველი და რიგი დემოკრატიული ინსტიტუტების დასუსტების ან სულაც სრულად გაუქმების ხასიათი მიიღო. “ოცნების” რეპრესიული კანონმდებლობა უკვე შეეხო სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებისა და დამოუკიდებელი მედიების უდიდეს ნაწილს, ოპოზიციური პარტიების ლიდერებს, აქტივისტებს თუ საზოგადოებრივად აქტიურ არაერთი მნიშვნელოვანი პროფესიის წარმომადგენელ ადამიანებს. თუმცა, განსხვავებული პოლიტიკური შეხედულებების და მისი ინდივიდუალურად, თუ პარტიულ-ორგანიზაციული ფორმით რეალიზების ოფიციალურად, საკანონმდებლო დონეზე უვადოდ აკრძალვა განსაკუთრებით მძიმე განვითარებაა დემოკრატიული ღირებულებების, ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვის საწინააღმდეგო მიმართულებით და ადგილობრივ თუ საერთაშორისო დონეზე მყისიერი რეაგირების აუცილებლობაზე მიუთითებს.

საკანონმდებლო ცვლილებების პაკეტის თანახმად, ცვლილებები შედის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ და „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ“ ორგანულ კანონში, ასევე, საქართველოს საარჩევნო და სისხლის სამართლის კოდექსებში. ცვლილებების თანახმად:

1. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტს, რომელიც განსაზღვრავს პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის აკრძალვის სამართლებრივ შედეგებს (პარტიის რეგისტრაციის აქტის გაუქმებას) ემატება უფლებრივი შეზღუდვები აკრძალულ პოლიტიკურ პარტიასთან „დაკავშირებული სათანადო პირის“ მიმართ. კერძოდ, ცვლილებით, ამ პირს ეკრძალება პოლიტიკური პარტიის შექმნა, პოლიტიკური პარტიის წევრობა, პოლიტიკური პარტიის ორგანოს წევრობა, პოლიტიკურ პარტიაში პარტიული თანამდებობის დაკავება, საყოველთაო არჩევნებში პასიური საარჩევნო უფლებით სარგებლობა, საყოველთაო არჩევნების გზით არჩეული ორგანოს წევრის ან არჩეული თანამდებობის პირის უფლებამოსილების შეძენა, სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის, პოლიტიკური თანამდებობის, და საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ორგანოს ხელმძღვანელის თანამდებობის დაკავება“; მეორე მოსმენით განხილვისას კანონპროექტს დაემატა სასამართლოს უფლებამოსილება კონკრეტული პარტიის აკრძალვის შემთხვევაში უფლებამოსილება შეუწყდეს ამ პარტიის წარდგინებით არჩეული საქართველოს პარლამენტის ან სხვა წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრს, ასევე პარტიის მიერ საყოველთაო არჩევნებში წარდგენილი პარტიული სიიდან კონკრეტული პირი ამოირიცხოს. ამგვარი აკრძალვების მოთხოვნის უფლება შესაბამისად ენიჭება მოსარჩელეს^[3]. ამასთან, ცვლილებით, პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის აკრძალვაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში მიეთითება ამ პირის სახელი, გვარი და პირადი ნომერი ან მისი მკაფიო იდენტიფიცირებისთვის გამოსადექი სხვა ინფორმაცია^[4]. 
2. ამავე შინაარსის ცვლილებები შედის „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ“ ორგანულ კანონისა და საქართველოს საარჩევნო კოდექსის სათანადო მუხლებშიც. დამატებით, აკრძალულ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებულ სათანადო პირს ასევე ეკრძალება შემოწირულობების გაღება სხვა პოლიტიკური პარტიის სასარგებლოდ^[5];
3. სისხლის სამართლის კოდექსის 381-ე მუხლს, რომელიც ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების შეუსრულებლობისთვის ან შესრულებისათვის ხელის შეშლისთვის შენიშვნად დაემატა მითითება, რომ ჯარიმა დაეკისრება იმ პოლიტიკურ პარტიას, რომელიც არ შეასრულებს ან ხელს შეუშლის საკონსტიტუციო სასამართლოს იმ გადაწყვეტილების შესრულებას, რომლითაც პირს აეკრძალა პოლიტიკური საქმიანობა ან საჯარო თანამდებობის დაკავება.

საკანონმდებლო ცვლილებების პროექტის განმარტებით ბარათში მითითებულია „თავდაცვითუნარიანი დემოკრატიის“ კონცეფციაზე, რომლის თანახმადაც, კანონმდებლობა შესაძლოა ითვალისწინებდეს სათანადო მექანიზმებს, რათა დემოკრატიული სახელმწიფოსთვის საფრთხის შექმნა არ მოხდეს თავად დემოკრატიული პროცესების ბოროტად, არადემოკრატიული მიზნებით გამოყენებით. დამატებით, განმარტებითი ბარათი უთითებს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს კონკრეტულ გადაწყვეტილებებზე. ამგვარი სულიკვეთების ფონზე, „ქართული ოცნების“ წარმომადგენლები მიუთითებენ, რომ ინიციირებული ცვლილებები „პასიური საარჩევნო უფლების შეზღუდვის პროცედურულ საკითხებს“ აწესრიგებს და ამის საფუძველი კონსტიტუციის 23-ე მუხლით განსაზღვრული კონრეტული საზოგადოებრივი და პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობის აკრძალვის შესაძლებლობაა. „ქართული ოცნების“ წარმომადგენლების განცხადებით, „საკანონმდებლო ხარვეზი“ იყო, როდესაც აქამდე არ არსებობდა „არაკონსტიტუციური ქმედებების მქონე პოლიტიკოსების პასუხისმგებლობის საკანონმდებლო ბაზა“. მათივე განცხადებით, “თუ პოლიტიკური ველიდან გაქრებიან ის პარტიები და აქტორები, რომლებიც ეწევიან მავნებლურ საქმიანობას, საბოტაჟს ქვეყნის წინააღმდეგ, მოქმედებენ კონსტიტუციის წინააღმდეგ, ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა პოლიტიკური ველი გამოთავისუფლდება და ძალიან დიდი იმედი გვაქვს, შეივსება ისეთი ჯანსაღი ახალგაზრდებით, რომლებიც დღეს პოლიტიკაში არ შემოდიან, რადგან რადიკალურ პარტიებს აქვს ძალიან დიდი დაფინანსება უცხოეთიდან”. ირაკლი კობახიძის განცხადებით კი, “ქართული ოცნების” კონსტიტუციური სარჩელი ემყარება ორ ძირითად პრინციპს: აკრძალვის მოთხოვნა გავრცელდეს ყველა პარტიაზე, რომელიც უმეტესად დაკომპლექტებულია იმ პირებით, რომლებიც “ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის მმართველობის პერიოდში” ამ პარტიას წარმოადგენდნენ (მაგალითისათვის, თავად “ნაციონალური მოძრაობა” და პოლიტიკური პარტია “ახალი”) და ასევე გავრცელდეს იმ პარტიებზე, რომლებში გაწევრიანებული ადამიანებიც “ერთიან ნაციონალურ მოძრაობასთან” ერთად ბოლო წლების განმავლობაში “ქვეყნის საბოტაჟში” აქტიურად იყვნენ ჩართულები. კობახიძის მითითებით, ჯამურად, ეს შესაძლებელია შეეხოს ათამდე დიდ და მცირე პარტიას, თუმცა მას ზუსტი დასახელებები ან პირების რაოდენობა არ დაუკონკრეტებია^[6].

ქვემოთ წარმოდგენილი იქნება ის ძირითადი არგუმენტები, რომელიც აჩვენებს დაინიცირებული კანონპროექტების წინააღმდეგობას კონსტიტუციისა და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებთან.

1. “თავდაცვითუნარიანი დემოკრატიის” კონცეფციის პოლიტიკური ინსტრუმენტალიზება ქართული ოცნების მხრიდან. ზოგადად, პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის აკრძალვა, როდესაც ამგვარი პარტიების გაცხადებული მიზნები და ქმედებები დემოკრატიული მმართველობის წინააღმდეგაა მიმართული, ნამდვილად არის თავდაცვისუნარიანი დემოკრატიის (Militant Democracy)^[7] კონცეფციის ნაწილი. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს ერთგვარ პარადოქსთან, როდესაც დემოკრატიის დასაცავად დემოკრატიული მექანიზმების შეზღუდვა ხდება. თუმცა პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის აკრძალვა განსაკუთრებულ სიფრთხილეს, ყოველ ჯერზე სკრუპულოზურ ფაქტობრივ და სამართლებრივ შემოწმებას მოითხოვს, რამდენადაც პარტიის შექმნა, მასში გაწევრიანება ან/და მისი სახელით მოქმედება მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებისა და თვითორგანიზების, სახელმწიფო მმართველობაზე შეგავლენის მოხდენის უმნიშვნელოვანესი დემოკრატიული ინსტრუმენტი და დემოკრატიის ერთ-ერთი არსებითი საყრდენია. სწორედ ამიტომ, იმ ქვეყნებში და სამართლის სისტემებში, სადაც ამგვარი სამართლებრივი მექანიზმი მოქმედებს, ის, როგორც წესი, ქვეყნის უზენაეს კანონშია გაწერილი და საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელი დამოუკიდებელი სასამართლო ორგანოს მიერ ფასდება. შეფასების პროცესში კი მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ყველა რელევანტური გარემოება, პოლიტიკური პარტიის საქმიანობიდან მომდინარე საფრთხეების სერიოზული და მყისიერი ხასიათი, აკრძალვის სამართლებრივი შედეგების განჭრეტადობა და, რაც მთავარია, ადამიანის ძირითად უფლებებში ჩარევის მასშტაბის აუცილებლობა და პროპორციულობა.

ვენეციის კომისია, მის მიერ შემუშავებულ შედარებით სამართლებრივ მიმოხილვაში პოლიტიკური პარტიების აკრძალვის შესახებ მიუთითებს, რომ არ არსებობს ამ საკითხზე საერთო ევროპული მოდელი, არამედ “მნიშვნელოვანი მრავალფეროვნება”, რაც ასახავს განსხვავებულ კონსტიტუციურ ტრადიციებს, ასევე განსხვავებებს კონკრეტული ქვეყნების ისტორიის, კონტექსტის, სოციალური და პოლიტიკური მდგენელების გათვალისწინებით. ქვეყნების ნაწილს საერთოდ არ აქვს პოლიტიკური პარტიების აკრძალვის ფენომენი ეროვნულ კანონმდებლობაში, ხოლო ვინც ამგვარი მექანიზმი მიიღო, მას განსხვავებულად არეგულირებს როგორც შინაარსობრივი, ასევე პროცედურული თვალსაზრისით^[8]. კომისიის ხაზგასმით, ამასთანავე, ნათელია, რომ არსებობს საერთო ევროპული მიდგომა - საერთო დემოკრატიული მემკვიდრეობა, რომ პოლიტიკური პარტიები არ იკრძალება და არ იშლება. მეტიც, იმ ქვეყნებშიც კი, სადაც ასეთი მექანიზმი მოქმედებს, მისი აღსრულება “უკიდურესი თავშეკავებით” ხდება. სხვაგვარად, ამ წესების რეალურად გამოყენება (ინიცირებაც კი) ძალიან მაღალი მარჟის დაკმაყოფილებას უკავშირდება, მცირე გამონაკლისის გარდა^[9]. შედეგად, წევრი ქვეყნების კანონმდებლობა და პრაქტიკაში მათი აღსრულება პოლიტიკური პარტიების აკრძალვასთან დაკავშირებით მიუთითებს საერთო ევროპულ მიდგომაზე, თუ  როგორ უნდა უპასუხოს დემოკრატიამ იმგვარ ძალებს, რომლებიც მას ემუქრება - ღია დებატებით და დემოკრატიული არხებით. პოლიტიკური შეხედულებების ცენზურა არ ხდება მათი აკრძალვით ან პარტიების გაუქმებით, არამედ პარტიის კონკრეტული წევრების უკანონო საქმიანობების საპასუხოდ ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის დაკისრებით, ჩვეულებრივი სისხლის სამართლებრივი კანონმდებლობით^[10]. იმ ქვეყნებში კი, სადაც არსებობს პარტიათა აკრძალვის მექანიზმი და პრაქტიკა - ეს, როგორც წესი, ზემოაღნიშნული და განსაკუთრებულად, ისტორიული ფაქტორებით არის განპირობებული. თუმცა აქაც კი, ამგვარი წესების უბრალოდ არსებობა უფრო მეტად ასრულებს პრევენციულ ფუნქციას და პრაქტიკაში ძალიან იშვიათად გამოიყენება.^[11]

გერმანიაში, სადაც პოლიტიკურ პარტიათა აკრძალვის ფაქტობრივი, თუმცა ერთეული შემთხვევები არსებობს, პარტიული საქმიანობის აკრძალვის პირობები ქვეყნის ძირითადი კანონით - კონსტიტუციითაა დადგენილი. ამ გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება კი მხოლოდ ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს აქვს^[12]. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში უპირველესად ფასდება პოლიტიკური პარტიის ანტი-კონსტიტუციური მიზნები და მოქმედებები, ასევე ის თუ რამდენად რეალური და მყისიერია ამგვარი ქმედებების საფრთხეები. სხვაგვარად, პარტიის აკრძალვა მოითხოვს მტკიცების მაღალი სტანდარტის დაკმაყოფილებას, რომ არსებობს დემოკრატიული წესრიგის წინააღმდეგ ბრძოლის გაცხადებული და შეჯერებული მიზანი, რომელიც მუდმივად და არაორაზროვნად ჩნდება კონკრეტული გეგმის საფუძველზე განხორციელებულ პოლიტიკურ აქტივობაში^[13]. უკანასკნელი 70 წლის განმავლობაში გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ სულ 2 პოლიტიკური პარტია Socialist Reich Party (1952) და  Communist party of Germany (1956) აკრძალა, ამავე საფუძვლით 2003 და 2017 წლებში ინიციირებული საქმეები ეროვნული დემოკრატიული პარტიის (NPD) წინააღმდეგ კი სასამართლომ არ განიხილა, რამდენადაც ფაქტობრივი გარემოებები ზემოაღნიშნულ სამართლებრივ კრიტერიუმებს ვერ აკმაყოფილებდა, მათ შორის იმ მიზეზით, რომ აღნიშნული პოლიტიკური პარტიის რიტორიკიდან მომავალი საფრთხეები დემოკრატიისთვის მნიშვნელოვანი საფრთხის შემცველად არ ჩაითვალა პარტიის დაბალი საზოგადოებრივი მხარდაჭერის გათვალისწინებით^[14]. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის თანმდევ სამართლებრივ შედეგად კანონმდებლობა ამ პარტიის წევრებისთვის პოლიტიკური გაერთიანების, პასიური საარჩევნო უფლებისა თუ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებებს არ ზღუდავს. შედეგები იმთავითვე ორგანიზაციულ ფორმაზეა მიმართული (მათ შორის შესაძლებელია შემცვლელი (substitute) პარტიის აკრძალვა, აკრძალული პარტიის ქონების მიმართვა ქველმოქმედების მიზნებისთვის და პარტიის კონკრეტული პირების სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა^[15].

პოლიტიკური პარტიების აკრძალვას იცნობს ასევე ესპანეთისა და საბერძნეთის სახელმწიფოთა კანონმდებლობა და პრაქტიკაც, რომლებიც ასევე ევროკავშირისა და ევროსაბჭოს წევრ დემოკრატიულ სახელმწიფოებს წარმოადგენენ. თუმცა აქაც პარტიის ინდივიდუალური წევრების პასუხისმგებლობა ძირითადად ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ და სისხლისსამართლებრივ ზომებს ითვალისწინებს და იმთავითვე ამ პირების ძირითადი უფლებების შეზღუდვას ადგილი არ აქვს^[16].

განსხვავებული სამართლებრივი რეგულირება და პრაქტიკა არსებობს მაგალითად თურქეთში, რომელიც კონსოლიდირებული დემოკრატიული სახელმწიფო არ არის. მეტიც, მის წინააღმდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში წარდგენილი სარჩელების რაოდენობით, მათ შორის პოლიტიკური პარტიების აკრძალვის საკითხში, თურქეთი ერთ-ერთი “მოწინავეა” ევროსაბჭოს წევრ სახელმწიფოთა შორის. თურქეთის კონსტიტუცია საკონსტიტუციო სასამართლოს ანიჭებს პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის აკრძალვის უფლებამოსილებას. იმავდროულად, გერმანიისგან განსხვავებით, თურქეთის კონსტიტუცია თავად ადგენს, რომ აღნიშნული პარტიის წევრები, დამფუძნებლები, რომელთა ქმედებებმა და განცხადებებმა განაპირობა პარტიის აკრძალვა არ შეიძლება იყვნენ სხვა პოლიტიკური პარტიის დამფუძნებლები, წევრები, ხელმძღვანელები ან ზედამხედველები სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოქვეყნებიდან 5 წლის განმავლობაში. აღნიშნული პირების საკითხს ინდივიდუალურად განიხილავს და წყვეტს საკონსტიტუციო სასამართლო გენერალური პროკურორის მიმართვის საფუძველზე^[17]. ვენეციის კომისიის შეფასებით, პარტიების აკრძალვის თურქული მოდელი განსხვავებული და პრობლემურია იმ თვალსაზრისით, რომ ის აერთიანებს აკრძალვის ძალიან მრავალფეროვან სამართლებრივ კრიტერიუმებს და ძალიან დაბალ პროცედურულ სტანდარტს, რომ არაფერი ითქვას იმაზე, რომ აკრძალვა შეიძლება დაეფუძნოს არა ქმედებას, არამედ მხოლოდ იდეოლოგიურ შეხედულებებსაც კი^[18]. ეს კი შეუსაბამოა როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით გარანტირებულ შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლებასთან (მე-11 მუხლი), ასევე ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის და ვენეციის კომისიის მიერ შემუშავებულ საერთო ევროპულ სტანდარტებთან^[19]. თურქეთის მიერ პარტიების აკრძალვის წესის რეგულარულად გამოყენება ამ მექანიზმს კონსტიტუციის ოპერაციულ შემადგენელ ნაწილად და არა განსაკუთრებულ ზომად აქცევს, რაც გაუმართლებლად ზღუდავს სივრცეს დემოკრატიული პოლიტიკისთვის და ზრდის კონსტიტუციური მართლმსაჯულების გავლენას პოლიტიკურ სივრცესა და დებატებზე^[20].

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციების არაკონსტიტუციური გაფართოება და სასამართლოს პოლიტიკური ინსტრუმენტალიზება

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ახორციელებს მისთვის კონსტიტუციით მინიჭებულ უფლებამოსილებებს და შესაბამისად მოქმედებს კონსტიტუციითვე შემოსაზღვრული კომპეტენციების ფარგლებში, რომელიც უზენაესი კანონის მე-60 მუხლით არის განსაზღვრული. აღნიშნული მუხლის თანახმად, სასამართლოს ერთ-ერთ კომპეტენციას წარმოადგენს საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან მთავრობის სარჩელის საფუძველზე პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობისა და ამ პოლიტიკური პარტიის წარდგენით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხის განხილვა^[21]. თავის მხრივ ამ კომპეტენციას შინაარსობრივ კრიტერიუმებს უდგენს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელიც დაუშვებლად აცხადებს ისეთი პოლიტიკური პარტიის შექმნასა და საქმიანობას, „რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. დაუშვებელია პოლიტიკური პარტიის შექმნა ტერიტორიული ნიშნით“. აშკარაა, რომ ქვეყნის უზენაესი კანონი თავდაცვისუნარიანი დემოკრატიის ამ უმნიშვნელოვანესი და უკიდურესად საფრთხილო ინსტრუმენტის გამოყენებას მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრულ შემთხვევებში და მხოლოდ უკვე შექმნილ და მოქმედ პოლიტიკურ პარტიებთან მიმართებით უშვებს, რომელთა გაცხადებული მიზნები და საქმიანობა უნდა იძლეოდეს ობიექტურ საფუძველს, რომ ეს პარტია კონსტიტუციური დანაწესის წინააღმდეგ მოქმედებს და ქვეყნის დემოკრატიულ წყობას რეალურ საფრთხეს უქმნის. თუმცა აქვე, კონსტიტუცია არაფერს ამბობს პარტიის წევრი ინდივიდების პასუხისმგებლობის ზომებზე და შესაბამისად, ვერც საკონსტიტუციო სასამართლოს ექნება უფლებამოსილება, პარტიის აკრძალვის მიღმა მისი წევრების უფლებრივ შეზღუდვებზე რაიმე სახის გადაწყვეტილება მიიღოს. შედეგად, სასამართლოსთვის კონსტიტუციის მიღმა, ორდინალური კანონმდებლობით ახალი კომპეტენციის მინიჭება ვერ იქნება თავსებადი კონსტიტუციის მოთხოვნებთან.

3. საკანონმდებლო ცვლილებების ფართო, არაგანჭვრეტადი და თვითნებური რეგულაციები

უფლებების შეზღუდვის თვალსაზრისით კითხვის ნიშნებს აჩენს ერთი მხრივ აკრძალულ პოლიტიკურ პარტიასთან „დაკავშირებული პირის“ ცნება, რომელიც მეორე მოსმენით “დაკავშირებული სათანადო პირით” ჩანაცვლდა და რომელი სრულიად ბუნდოვანია, მითუმეტეს იმ პირობებში, რომ არსებულ კონტექსტში საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის პარტიის აკრძალვის მოთხოვნით მიმართვის უფლება მხოლოდ სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს აქვთ. ამასთან, „დაკავშირებული სათანადო პირის“ ცნება იმდენად ფართოა, რომ ის დიფერენცირებას არ და ვერ აკეთებს იმ პირებს შორის, რომელთაც მართლაც არსებითი გავლენა შეიძლება ჰქონდეთ პარტიის საქმიანობასა და გადაწყვეტილებებზე, ან მეორე მხრივ საერთოდ არ იყვნენ პარტიის აქტიური წევრები, არც რაიმე შიდაპარტიული თანამდებობა ჰქონდეთ ან უბრალოდ მისი მხარდამჭერები ან შემომწირველები იყვნენ. როგორც აღინიშნა, იმ ქვეყნების პრაქტიკაში და კანონმდებლობაშიც კი, სადაც პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის შემთხვევაში მისი წევრების ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის საკითხი დგება, ეს პასუხისმგებლობა აუცილებლად ინდივიდუალიზებული და მათ მიერ განხორციელებული ქმედებების საპირწონე, პროპორციული და აუცილებელი უნდა იყოს.

4. უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა და de facto ჩამორთმევა

დამოუკიდებლად აღნიშვნას იმსახურებს პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული პირებისათვის ფაქტობრივად სამუდამოდ იმგვარი უმნიშვნელოვანესი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შეზღუდვა, როგორიც პოლიტიკური გაერთიანების, პასიური საარჩევნო და საჯარო თანამდებობების დაკავების ძირითადი უფლებებია. უვადოდ, პასუხისმგებლობის ყოველგვარი ინდივიდუალიზაციის, პროპორციულობისა და აუცილებლობის კრიტერიუმების დაკმაყოფილების გარეშე ამგვარი უფლებების შეზღუდვით ეს პირები სრულად კარგავენ ქვეყნის საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში ამ ფორმით მონაწილეობის შესაძლებლობას, იმისდა მიუხედავად ისინი მომავალში შეიცვლიან თუ არა თავიან შეხედულებებსა თუ პოლიტიკურ მოსაზრებებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საკუთარ 2015 წლის გადაწყვეტილებაში, რომელიც საქართველოს კანონით „თავისუფლების ქარტიით“ კომუნისტურ პარტიაში კონკრეტულ თანამდებობებზე მყოფი პირებისთვის კონკრეტული საჯარო თანამდებობების დაკავების უფლების უვადოდ შეზღუდვას ეხებოდა აღნიშნა, რომ „კანონმდებელი არ ითვალისწინებს ადამიანის როგორც თავისუფალი ინდივიდის უნარს, შეიცვალოს შეხედულებები და გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ ან გარკვეული პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში დაიკავოს სახელმწიფო თანამდებობა. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული წესის საფუძველზე პირებს სამუდამოდ და უპირობოდ აქვთ წართმეული სახელმწიფო თანამდებობების დაკავების უფლება”^[22]. უვადოდ პირთა ფართო და განუსაზღვრელი წრისთვის პოლიტიკური უფლებების პრაქტიკული ჩამორთვა მათი უფლებების დარღვევის უმძიმესი და უპრეცედენტო შემთხვევაა.

5. უფლებრივი სტანდარტების მიმოხილვა და მათი სრული უგულებელყოფა განსახილველ შემთხვევაში

საერთო ევროპული სამართლებრივი სტანდარტები პოლიტიკური პარტიების უფლებრივ დაცვასთან დაკავშირებით უპირველესად განვითარებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაში კონვენციის მე-11 მუხლზე (შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება) და საგულისხმოა, რომ საქმეების უმრავლესობა თურქეთის წინააღმდეგაა მიღებული. თუმცა, ხაზი უნდა გაესვას, რომ კონვენცია აქაც მინიმალურ სამართლებრივ სტანდარტს ადგენს პარტიების დაცვასთან დაკავშირებით და ევროპული დემოკრატიების უმრავლესობა ეროვნული კანონმდებლობით გაცილებით მაღალ უფლებრივი დაცვის გარანტიებს ითვალისწინებს.

რამდენადაც პოლიტიკური პარტიები დემოკრატიის სრულფასოვანი ფუნქციონირების არსებითი ელემენტია, ხოლო დემოკრატიული მმართველობა კონვენციით აღიარებული ერთადერთი მმართველობის ფორმაა, სასამართლო განსაკუთრებით ძლიერ დასაბუთებას მოითხოვს პარტიების აკრძალვასთან დაკავშირებითდა წევრ სახელმწიფოებს მიხედულების შეზღუდული ფარგლები გააჩნიათ^[23]. იმავდროულად, პარტიები მოკლებულნი არიან სამართლებრივ შესაძლებლობას, ისარგებლონ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებებითა და თავისუფლებებით იმ მიზნით, რომ თავად ეს ღირებულებები შეზღუდონ და დემოკრატიული მმართველობა დააზიანონ.

რაც შეეხება პარტიის აკრძალვის შეფასების სტანდარტებს, სასამართლო მნიშვნელოვნად მიიჩნევს სათანადოდ დასაბუთდეს: ა) არსებობს თუ არა მტკიცებულებები, რომ დემოკრატიის წინააღმდეგ არსებული რისკები რეალურად არსებობს და საკმარისად მყისიერია; ბ) პარტიის ლიდერებისა და წევრების კონკრეტული ქმედებები და გაჟღერებული მოსაზრებები გამოხატავს მთლიანად პარტიის პოზიციას, გ) აღნიშნულმა ქმედებებმა და მოსაზრებებმა შექმნა ამ პარტიის მიერ მხარდაჭერილი საზოგადოებრივი და სახელმწიფო მოწყობის იმგვარი მოდელის ნათელი სურათი, რაც ფუნდამენტურად შეუთავსებელია დემოკრატიული საზოგადოების კონცეფციასთან. გარდა ამისა, ცხადია, უნდა შეფასდეს პარტიის გაუქმება რამდენად პროპორციულია სახელმწიფოს მიერ დასახულ მიზნებთან მიმართებით^[24]. სასამართლოს ხაზგასმით, “მიუხედავად იმისა, რომ დემოკრატიებს აქვთ უფლება დაიცვან საკუთარი თავი ექსტრემისტული პარტიებისგან, იმგვარი სერიოზული ზომების მიღება, როგორიცაა პარტიის აკრძალვა და მისი ლიდერებისთვის პოლიტიკური საქმიანობის უფლების შეზღუდვა, მხოლოდ ყველაზე სერიოზულ შემთხვევებში შეიძლება იქნას გამოყენებული”^[25].

დასკვნა

ამდენად აშკარაა, რომ ამ კანონის მიღება შესაძლოა იქცეს მძლავრ პოლიტიკურ იარაღად ოპონენტების დისკრედიტაციისა და პოლიტიკური ველიდან განდევნისთვის, რაც საფრთხეს უქმნის არა კონკრეტულ პარტიას, არამედ მთლიანად პოლიტიკური სისტემის სტაბილურობას და მრავალპარტიულ დემოკრატიას.

საქართველოს პოლიტიკური კონტექსტის გათვალისწინებით, როდესაც „ქართული ოცნების“ მმართველობა კონსოლიდირებული ავტორიტარიზმის ფორმებს იღებს, დემოკრატიული ინსტიტუტები მიტაცებულია, სამართლის სისტემა დეგრადირდება და ავტორიტარულ ბუნებას იძენს, ოპოზიციური პარტიები და მათი წევრები მუდმივ ზეწოლას განიცდიან, ხოლო მედია და სამოქალაქო საზოგადოება არა ერთ სამართლებრივ, ფინანსურ და შინაარსობრივ შეზღუდვებს უპირისპირდება, ინიცირებული საკანონმდებლო ცვლილებები ხაზს უსვამს პოლიტიკურ მიზანს – ოპონენტების პოლიტიკური ველიდან სრულად განდევნას. ეს პროცესი არა მხოლოდ შლის პოლიტიკურ პლურალიზმს და მოქალაქეთა მონაწილეობის შესაძლებლობას, არამედ ქმნის გარემოს, სადაც სასამართლო და სამართლებრივი მექანიზმები გამოყენებულია პოლიტიკურად ნიშნით.

ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, პასიური საარჩევნო უფლების შეზღუდვა შეიძლება მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევებში, როდესაც საფრთხე დემოკრატიული მმართველობისთვის რეალური, განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი და დროებითია. შემოთავაზებული კანონპროექტი კი მიმართულია საერთო, უწყვეტი შეზღუდვის დაწესებაზე, რაც ქმნის მათთვის პოლიტიკური უფლებების სრული ჩამორთმევის უმძიმეს პირობებს.

ბოლოს, “ქართული ოცნების” ერთპარტიული პარლამენტის პირობებში ტრადიციად იქცა საკანონმდებლო ცვლილებების, განსაკუთრებით კი ანტიდემოკრატიული და ძირითადი უფლებების მკაცრად შემზღუდველი კანონმდებლობის დაჩქარებული წესით მიღება, რაც ასევე ეწინააღმდეგება დემოკრატიისა და კანონშემოქმედების საბაზისო პრინციპებს, რომელიც საზოგადოებრივი ჩართულობით და მაქსიმალურად მრავალმხრივი დელიბერაციით ხანგრძლივ საჯარო და გამჭვირვალე პროცესს გულისხმობს. ზემოაღნიშნულ კანონპროექტსაც “ქართული ოცნება” დაჩქარებული წესით განიხილავს. ზემოაღნიშნული კანონპროექტიც “ქართულმა ოცნებამ” დაჩქარებული წესით განიხილა და 2 დღეში 3 მოსმენით მიიღო  

რაც შეეხება “ოცნების” წარმომადგენლების მიერ დაანონსებული სარჩელის განხილვას საკონსტიტუციო სასამართლოში, კანონმდებლობის თანახმად, ამ ტიპის დავის განხილვა სასამართლოს კოლეგიის უფლებამოსილებაა^[26]. თუმცა, თუკი საქმის განმხილველი კოლეგია ან მისი ცალკეული წევრი მიიჩნევს, რომ მისი პოზიცია, რომელიც გამომდინარეობს განსახილველი საქმიდან, განსხვავდება სასამართლოს მიერ ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებაში (გადაწყვეტილებებში) გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან, ან თუ განსახილველი საქმე თავისი შინაარსით წარმოშობს საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სამართლებრივ პრობლემას, იგი უფლებამოსილია საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის ნებისმიერ ეტაპზე მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს დასაბუთებული შუამდგომლობით აღნიშნული საქმის პლენუმის მიერ განხილვის თაობაზე. იმავეს გაკეთება შეუძლია სასამართლოს თავმჯდომარეს, საქმეთა განაწილებისას.ვსაქმის განსახილველად მიღებაზე გადაწყვეტილებას კი პლენუმი იღებს 7 დღის ვადაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს ბოლო პერიოდის პრაქტიკიდან გამომდინარე, როდესაც რამდენიმე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი, უფლებებების შემზღუველი კანონმდებლობის (მაგალითისათვის, ე,წ, “პირველი რუსული კანონის” განხილვა) კონსტიტუციურობა კოლეგიიდან პლენუმის განხილვაში გადავიდა, მოსალოდნელია, რომ პოლიტიკური პარტიების აკრძალვის შესახებ აღნიშნული სარჩელის განხილვა, რაც ფაქტობრივად პირველი პრეცედენტია საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის, ამ პროცესით წარიმართოს^[27]. საქმე სასამართლომ უნდა განიხილოს 9 თვის ვადაში^[28], თუმცა საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების ვადა კანონმდებლობით დადგენილი არ არის.

გაზიარება