2021 წლის აგვისტოში ივანე ბოკერიას სახელობის თბილისის რეფერალურ ჰოსპიტალში („ევექსი“) ფსიქიკური ჯანმრთელობის განყოფილების გაუქმება, - დედაქალაქში არსებული სამიდან უკვე მეორე სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ცენტრის გაქრობა, - მორიგი მძიმე დარტყმა აღმოჩნდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სისტემის დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესისათვის.

განყოფილების დახურვამ კიდევ ერთხელ გააშიშვლა ის სისტემური ხარვეზები, რომელთა გამოც ფსიქოსოციალური საჭიროებების მქონე ადამიანები ზარალდებიან და კვლავ დღის წესრიგში დააყენა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში სტაციონარული ადგილების დაფინანსების წესის გადახედვის საჭიროება.

დაფინანსების ახლანდელი მოდელი ვერ უზრუნველყოფს მრავალპროფილურ კლინიკებში ფსიქიკური განყოფილებების ეფექტურ ფუნქციონირებას და, ამავე დროს, დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესის შეფერხების ერთ-ერთ მიზეზს წარმოადგენს [დეინსტიტუციონალიზაცია ფსიქიატრიული დახმარების სერვისების დიდი, მონოპროფილური, საზოგადოებისგან იზოლირებული დაწესებულებებიდან სათემო, ინკლუზიურ გარემოში გადატანას გულისხმობს].

სახელმწიფო, რომელსაც სტრატეგიულ დოკუმენტებში ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების დეინსტიტუციონალიზაცია სასურველ მიზნად აქვს დასახული, თავისი პოლიტიკით არათუ ვერ ახერხებს მრავალპროფილურ კლინიკებში ფსიქიატრიული სტაციონარული ადგილების გაჩენის წახალისებას, არამედ შემცირებისკენ უბიძგებს მათ, პარალელურად კი ხელს უწყობს დიდი, მონოპროფილური, ადამიანის უფლებებისა და ღირსების შემლახავი ინსტიტუციების არათუ შენარჩუნებას, არამედ გაძლიერებას.

პირველი ნაბიჯები დეინსტიტუციონალიზაციისკენ

2011 წელს, თბილისში, საბურთალოზე, საბჭოთა პერიოდიდან მოქმედი, ფსიქიაატრ მიხეილ ასათიანის სახელობის ფსიქიატრიული დაწესებულება, - მსხვილი ინსტიტუცია, რომელიც 250 საწოლზე იყო გათვლილი, - დაიხურა.

დაწესებულების დახურვის პარალელურად, ჩნდებოდა საჭიროება, რომ პაციენტები, - რომლებსაც წლების განმავლობაში იზოლირებულ გარემოში მკურნალობდნენ (რაც, თავის მხრივ, მათ მიმართ არსებულ სტიგმას აძლიერებდა), სხვა დაწესებულებებში გადაენაწილებინათ. ასეთ ადგილად სპეციალისტებს მრავალპროფილურ კლინიკებში გახსნილი ფსიქიკური ჯანმრთელობის განყოფილებები წარმოედგინათ, რაც იმდროისთვის არ არსებობდა.

ასათიანის დახურვის კვალდაკვალ, დედაქალაქში მოქმედ სამ მულტიპროფილურ, კლინიკაში ფსიქიკური ჯანმრთელობის განყოფილებები გაიხსნა. ეს დაწესებულები იყო:

1. „აკადემიკოს ოთარ ღუდუშაურის სახელობის ეროვნული სამედიცინო ცენტრი“ (ღუდუშაურის კლინიკა);
2. ივანე ბოკერიას სახელობის ჰოსპიტალი, რომელიც 2014 წელს კორპორაცია „ევექსის“ („სამედიცინო კორპორაცია ევექსი“) ნაწილი გახდა;
3. მე-5 კლინიკური საავადმყოფო თემქაზე (რომელსაც ასევე ჰქონდა ბავშვთა ფსიქიატრიული განყოფილება);

ამასთან, გარემონტდა რუსთავის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრი (სახელმწიფო ბალანსზე მყოფი მცირე ზომის სპეციალიზებული დაწესებულება) და თბილისში, რუსთავში, ქუთაისსა და ბათუმში კრიზისული ინტერვენციის სამსახურები შეიქმნა.

სახელმწიფომ, ასათიანის ქუჩაზე მდებარე ინსტიტუციაზე უარის თქმით და მულტიპროფილურ კლინიკებში განყოფილებების ხელშეწყობით, პირველი ნაბიჯი გადადგა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სისტემის დეინსტიტუციონალიზაციის გზაზე.

თუმცა მომდევნო ნაბიჯების განმსაზღვრელი სტრატეგიული დოკუმენტი და პოლიტიკა ჯერ კიდევ არ არსებობდა. ექსპერტების ნაწილის შეფასებით, სერვისების დივერსიფიცირება „ასათიანის“ დახურვის გამო პროფესიული თემის და ბენეფიციარების ოჯახის წევრების უკმაყოფილების განსამუხტად უფრო იყო გადადგმული და ნაკლებად წარმოადგენდა სახელმწიფოს მხრიდან წინასწარ განსაზღვრული, მწყობრი პოლიტიკის ნაწილს.

პოლიტიკის დოკუმენტი და სტრატეგია

მწყობრი ხედვის ჩამოყალიბება დიდხანს გაჭიანურდა: ფსიქიკური ჯანმრთელობის პოლიტიკის დოკუმენტი საქართველოს 2013 წლამდე არ ჰქონია - პარლამენტმა მხოლოდ 2013 წლის 11 დეკემბერს მიიღო დადგენილება (№1741-I) ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვის სახელმწიფო კონცეფციის დამტკიცების შესახებ.

მომდევნო, 2014 წელს, პროფესიული თემისა და ბენეფიციართა ოჯახის წევრების ფართო ჩართულობით, ფსიქიკური ჯანმრთელობის 2015-20 წლების სახელმწიფო სტრატეგია შეიქმნა. იმის მიუხედავად, რომ სპეციალისტების დეტალური გეგმიდან საბოლოო სტრატეგიაში გარკვეული საკითხები არ მოხვედრილა, პრინციპების დონეზე, სტრატეგიია და მისი შემუშავება და მიღება წინ გადადგმულ ნაბიჯად შეფასდა.

სტრატეგია მოიცავდა აღნიშნული წლებისთვის სამოქმედო გეგმას, რომლის პრიორიტეტებს შორის იყო სტაციონარული და არასტაციონარული მკურნალობის მოდერნიზება და გაუმჯობესება, სათემო სერვისების განვითარება, შესაძლებლობათა ბაზის გაძლიერება და ა.შ.

ამასთან, სტრატეგიამ, სხვა მნიშვნელოვან საკითხებთან ერთად, მიზნად დაისახა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სისტემაში ბალანსის დაცვა: ერთი მხრივ, მსხვილი ინსტიტუციების გარკვეულწილად შენარჩუნება, - რათა ბენეფიციარებისთვის სათემო დაწესებულებებში ტრანზიცია უმტკივნეულო ყოფილიყო, - მეორე მხრივ კი მულტიპროფილურ კლინიკებში სტაციონარული ადგილებისა და სტაციონარს გარე სერვისების განვითარება, რათა ეს ტრანზიცია შესაძლებელი ყოფილიყო.

თუკი წლების წინ ამ მიმართულებების დაფინანსების პროცენტული თანაფარდობა დაახლოებით 70/30% იყო [კერძოდ, 2011 წლისთვის, ფსიქიკური ჯანმრთლობის პროგრამის მთლიანი ბიუჯეტის 69.4% სტაციონარულ მომსახურებაზე მოდიოდა, 30.5% კი - სტაციონარს გარე სერვისებზე], 2015-20 წლების სტრატეგიამ მათი გათანაბრება დაისახა მიზნად.

წლების განმავლობაში აღნიშნული მიმართულებების დაფინანსებს შორის პროცენტული სხვაობა შემცირდა, - კერძოდ, 2020 წელს ფსიქიკური ჯანმრთლობის პროგრამის მთლიანი ბიუჯეტის დაახლოებით 55% მოდიოდა სტაციონარულ მომსახურებაზე, - თუმცა ამ ცვლილების მიუხედავად, დიდი ინსტიტუციები კვლავ აგრძელებენ გაძლიერებას და პაციენტთა რაოდენობის კუთხით გაფართოებას.

იმისათვის, რათა გავიგოთ, აღნიშნული ცვლილების მიუხედავად, რატომ არ ხდება სურათის რადიკალური ცვლილება ბენეფიციართა სასიკეთოდ, დაფინანსების მოდელს უნდა დავაკვირდეთ.

დაფინანსების მოდელი

ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვის სახელმწიფო პროგრამა ქვეყანაში 1995 წლიდან მოქმედებს და იგი სრულად აფინანსებს კონკრეტული წლისთვის განსაზღვრულ ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებს.

პროგრამის ფარგლებში, მონაწილე კლინიკებთან ხელშეკრულებები ყოველწლიურად ახლდება და მათი თვიური ბიუჯეტი კი პროგრამის წლიურ ბიუჯეტში განისაზღვრება. მაგალითისათვის იხილეთ 2021 წლის თვიური ბიუჯეტის მონაცემები ქვემოთ მოწოდებულ ცხრილში.

მოზრდილთა ფსიქიატრიული სტაციონარული მომსახურების თვის ბიუჯეტი, მიმწოდებლის მიხედვით

წლების განმავლობაში, ინსტიტუციების განკერძოვებამდე და, შესაბამისად, პროგრამაში კერძო მოთამაშეების გაჩენამდე (2011 წლამდე), პროგრამა სახელმწიფო დაწესებულებებს აფინანსებდა. თუმცა, დაწესებულებების განკერძოვების/კერძო მოთამაშეების გაჩენის კვალდაკვალ, დაფინანსების მეთოდოლოგიაც შეიცვალა.

2011 წლიდან, სახელმწიფომ აღნიშნული პროგრამის მონაწილე კლინიკებისთვის მომსახურების ტარიფები დააწესა და ძირითადად ორი ტიპის სტაციონარული სერვისის დიფერენცირება მოახდინა:

1. მოკლევადიანი სტაციონარული მომსახურება მწვავე ფსიქოზური სიმპტომების მქონე პაციენტებისთვის;
2. გრძელვადიანი სტაციონარული მომსახურება ფსიქიკური ჯანმრთელობის ქრონიკული პრობლემების მქონე პაციენტებისთვის;

პროგრამის ფარგლებში, სახელმწიფო თითოეული მწვავე ფსიქოზური შემთხვევის სტაციონარულ მომსახურებას 840 ლარით აფინანსებდა, ხოლო გრძელვადიან სტაციონარულ მომსახურებას - თვიურად 450 ლარით, რაც, პრაქტიკაში ნიშნავდა, რომ ქრონიკული პაციენტების სტაციონარულად მკურნალობისთვის დღიურად 15 ლარი გამოიყოფოდა.

ამასთან, დაფინანსების ჭერი არ იყო დადგენილი, - შესაბამისად, კლინიკა ყოველი პაციენტის გრძელვადიანი სტაციონარული მომსახურებისთვის 450 ლარს იღებდა, ხოლო ყოველი მწვავე ფსიქოზური შემთხვევის სამკურნალოდ - 840 ლარს, იმის მიუხედავად, თუ რამდენ პაციენტს მიიღებდა კლინიკა.

სპეციალისტები მიუთითებდნენ, რომ პროგრამის დაფინანსება მწირი იყო და პაციენტთა საჭიროებების დაფარვას ვერ უზრუნველყოფდა. მაგალითად, 2018 წლის ერთ-ერთი კვლევით [ორმოცაძე, ვერულავა 2018], რომელიც პროგრამაში მონაწილე დაწესებულებების წარმომადგენლებთან ინტერვიუებს ეყრდნობა, ბენეფიციართა რაოდენობის წლიდან წლამდე ზრდის მიუხედავად, პროგრამით განსაზღვრული ბიუჯეტი უმნიშვნელოდ იცვლებოდა; არსებული დაფინანსების პირობებში შეუძლებელი იყო როგორც პაციენტების უზრუნველყოფა მედიკამენტებით და საკვები პროდუქტებით, ასევე სამედიცინო დაწესებულების ინფრასტრუქტურის მოწესრიგება, დამატებით პრობლემას კი სამედიცინო პერსონალის დაბალი ანაზღაურება წარმოადგენდა.

დაფინანსების წესის ცვლილება

მეორე მხრივ, სახელმწიფოს გადმოსახედიდან, დაფინანსების აღნიშნულმა წესმა სამინისტრო შემდეგი გამოწვევის წინაშე დააყენა:

დაწესებულებებისთვის ყოველწლიურად გამოყოფილი ბიუჯეტი, როგორც წესი, ოქტომბრის თვეში იწურებოდა დეკემბრის თვის ნაცვლად, რაც მთავრობას დამატებითი ბიუჯეტის დამტკიცების ვალდებულებას უქმნიდა და გაუთვალისწინებელ ხარჯს წარმოადგენდა.

სამინისტრომ აღნიშნული პრობლემის მოსაგვარებლად პროგრამის დაფინანსების წესში 2017 წლიდან ცვლილებები შეიტანა:

• ქრონიკული შემთხვევების დაფინანსება დღიური 15 ლარიდან გაიზარდა 19 ლარამდე (თვეში 450-ის ნაცვლად 570 ლარამდე);
• მწვავე შემთხვევების დაფინანსება თვიური 840 ლარიდან შემცირდა 690 ლარამდე;
• (დასახელებული თანხას ერთდროულად უნდა დაეფარა პაციენტის მკურნალობის, კვების, პერსონალის ანაზღაურების, ადმინისტრაციული და კომუნალური გადასახადები);
• განისაზღვრა ფიქსირებული ბიუჯეტი, რომელიც თითოეული კლინიკის შემთხვევაში განსხვავებული იყო და ანგარიშდებოდა კლინიკაში არსებული სტაციონარული ადგილების რაოდენობის მიხედვით;
• რაც მთავარია, დადგინდა „ჭერი“, - თანხის მოჭრილი რაოდენობა, - ყოველთვიურად მიღებადი თანხის მაქსიმალური ოდენობა;
• „ჭერი“ n-რაოდენობის საწოლის მქონე დაწესებულებისთვის გულისხმობდა თვიურად მაქსიმუმ ორი პაციენტის მიღებას (შესაბამისად კლინიკა მაქსიმუმ nx2x690 ლარს მიიღებდა). შესაბამისად, თითო პაციენტის სტაციონირების საშუალოდ ვადად 14-15 დღე განისაზღვრა, რაც თვიურად თითო საწოლის 2-ჯერ გამოყენების საშუალებას იძლეოდა; [აღნიშნული რეგულაცია მოგვიანებით შეიცვალა და კლინიკებისთვის მაქსიმალური რაოდენობის პაციენტების მიღების შესახებ “ჭერის” დაწესება აღარ გულისხმობდა].

აღნიშნული ცვლილებებით, - კერძოდ, ფიქსირებული ბიუჯეტის შემოღებითა და „ჭერის“ დაწესებით, - მთავრობისთვის პროგნოზირებადი, განჭვრეტადი გახდა, თუ რა თანხა დაიხარჯებოდა პროგრამაზე წლის განმავლობაში. შესაბამისად, სახელმწიფოს წლის ბოლოს დამატებითი ბიუჯეტის დამტკიცების პრობლემა მოეხსნა, თუმცა ცვლილებებმა ბოლომდე დადებითად ვერ იმოქმედა პაციენტებსა და დაწესებულებებზე. ამასთან, ბიუჯეტის ფარგლებში დაწესებული „ჭერის“ ფარგლებში შენარჩუნდა ვაუჩერული დაფინანსება მწვავე და ქრონიკული პაციენტების მიხედვით 690 და 570 ლარი შესაბამისად.

ცვლილების შედეგები: საწოლების დეფიციტი, კლინიკების გასვლა

სქემაში შეტანილმა ცვლილებებმა, ერთი მხრივ, სტაციონარული საწოლების დეფიციტი გამოიწვია, მეორე მხრივ კი მულტიპროფილურ კლინიკებში არსებული ფსიქიატრიული განყოფილებების გაუქმებას მისცა ბიძგი.

დაფინანსების „ჭერის“ დაწესებამ დაწესებულებები, - რომელთა ძირითად ინტერესსაც ფსიქიკური ჯანმრთელობის სახელმწიფო პროგრამიდან დაფინანსების მიღება წარმოადგენდა, - საბაზრო ლოგიკიდან გამომდინარე, იძულებული გახადა, გამოყოფილი დაფინანსების 100%-ის ასათვისებლად თვეში პაციენტთა ზუსტად ერთი და იმავე რაოდენობა დაერეგისტრირებინათ. სხვა შემთხვევაში ისინი ვერ მიიღებდნენ სახელმწიფოს მიერ ფიქსირებული დაფინანსების ზუსტ ოდენობას (ან გადახარჯვას ექნებოდა ადგილი, ან კი თანხის აუთვისებლობის პრობლემა შეიქმნებოდა).

აღნიშნულმა პრაქტიკამ კლინიკებში სტაციონარული ადგილების დეფიციტი გამოიწვია, - იმის გამო, რომ პროგრამა თვის განმავლობაში თითოეულ საწოლზე მხოლოდ ორი პაციენტის გაწერის საშუალებას იძლეოდა და მეტი პაციენტის მიღება კი ყოველ დამატებით პაციენტზე კლინიკისთვის საკუთარი სახსრების გადახარჯვას ნიშნავდა. ამასთან, საწოლის „მოცდენა“ ფინანსების ვერმიღებას ნიშნავდა, კლინიკების ინტერესში იყო, რომ საწოლები მუდმივად დაკავებული ყოფილიყო.

ამ ვითარებამ, თავის მხრივ, დამატებითი ბარიერი გააჩინა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პირებისთვის: საჭიროების შემთხვევაში, ბევრი პაციენტი/ოჯახი ვერ ახერხებს, იპოვოს თავისუფალი ადგილი ამა თუ იმ დაწესებულებაში, განსაკუთრებით იმ ფონზე, რომ არა მხოლოდ ფსიქიატრიული ინსტიტუციების, არამედ მულტიპროფილურ კლინიკებში არსებული ფსიქიატრიული განყოფილებების გეოგრაფიული დაფარვაც უკიდურესად შეზღუდულია.

მსჯელობას, რომლის თანახმადაც სწორედ დაფინანსების წესია სტაციონარული ადგილების დეფიციტის განმსაზღვრელი ფაქტორი, ზურგს უმაგრებს შემდეგი გარემოებაც: 2018-20 წლებში ამბულატორიული და სათემო სერვისების განვითარების მიუხედავად, სტაციონარებში კვლავ სახეზეა ადგილების დეფიციტი (ეს იმ ფონზე, როდესაც ამბულატორიული და სათემო სერვისების განვითარებასთან ერთად, ლოგიკური შედეგი სტაციონარული ადგილების გამოთავისუფლება უნდა ყოფილიყო).

ამასთან, ერთი მხრივ, დაფინანსების სიმწირე და, მეორე მხრივ, დაფინანსების წესის ცვლილებები, განსაკუთრებით მწვავე აღმოჩნდა მცირე ზომის დაწესებულებისთვისა და მულტიპროფილურ კლინიკებში არსებული ფსიქიატრიული განყოფილებებისთვის.

ცვლილებების შედეგად, დაფინანსების დაწესებული „ჭერი“ რამდენიმე დაწესებულებისთვის იმაზე ნაკლები გამოდიოდა, ვიდრე ცვლილებამდე ყოველთვიურად ათვისებული თანხის ოდენობა.

შედეგად თბილისში არსებული 3 მსგავსი განყოფილებიდან 2-მა ფუნქციონირება შეწყვიტა: დაფინანსების წესის ცვლილების შემდეგ, ღუდუშაურის კლინიკამ იმავე წელს დატოვა პროგრამა, 4 წლის შემდეგ კი იგივე გადაწყვეტილება მიიღო „ევექსმა“.

მსგავსი დაწესებულებების ნაწილი დღემდე ახერხებს, სხავადასხვა ბიუროკრატიული ხარჯის გადათამაშებით პროგრამით განსაზღვრული მაქსიმალური დაფინანსება მიიღოს ისე, რომ პაციენტების ინტერესებიც მაქსიმალურად დაცული იყოს, თუმცა აღსანიშნავია, რომ არსებული დაფინანსების მოდელი ამა თუ იმ კლინიკის მენეჯმენტის კეთილსინდისიერებაზე მიბმულს ტოვებს პაციენტთა ინტერესებს.

რაც შეეხება მსხვილ დაწესებულებებს, რომლებიც სერვისის მიწოდებას აგრძელებენ, - მათ, ზემოთ ჩამოთვლილი კლინიკებისგან განსხვავებით, მასშტაბის ეკონომიკა უწყობს ხელს. კერძოდ, მსხვილ დაწესებულებებში პაციენტთა დიდი რაოდენობა იყრის თავს, დიდი რაოდენობით პაციენტისთვის სახელმწიფოსგან მიღებული პროგრამული დაფინანსება კი სხვადასხვა სახის ხარჯის პრობლემას აქრობს.

თუმცა აღსანიშნავია, რომ მსხვილი ინსტიტუციებია სწორედ ის დაწესებულებები, რომლებიც ფსიქიატრიული სერვისის მიწოდებას უფლებაშემლახავი პრაქტიკებით, მდარე ხარისხითა და არასათანადო სტანდარტით აგრძელებენ. სახალხო დამცველის „პრევენციის ეროვნული მექანიზმის“ ფარგლებში ჩატარებული მონიტორინგის ანგარიშები ამ მიმართულებით საგანგაშო სურათს სახავს: არაადამიანურ მოპყრობასა და არაადამიანურ პირობებს, მომსახურების დაბალ ხარისხსა და ა.შ..

ზედამხედველობა პროგრამაზე

შექმნილი ვითარების პარალელურად, - როდესაც კლინიკები დაფინანსების სრულად მიღების ინტერესით ხელმძღვანელობენ, რაც აჩენს არაკეთილსინდისიერების რისკებსა და კითხვის ნიშნებს ბენეფიციართა/პოტენციურ ბენეფიციართა საჭიროებებით მოქმედებასთან დაკავშირეიბთ, - სახელმწიფოს არა აქვს საკმარისი ბერკეტები პროგრამაზე ზედამხედველობისათვის.

„სოციალური სამართლიანობის ცენტრის“ მიერ 2021 წლის ოქტომბერში შესაბამისი უწყებისგან მიღებული ინფორმაცია შემაშფოთებელ სურათს უჩვენებს: ფსიქიკური ჯანმრთელობის პროგრამაზე სახელმწიფოს ფაქტობრივად არ აქვს ხარისხობრივი ზედამხედველობა.

საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროსგან მიღებული საჯარო ინფორმაციის თანახმად, სსიპ სამედიცინო და ფარმაცევტული საქმიანობის რეგულირების სააგენტოს მიერ 2017-2021 წლებში ფსიქიკური ჯანმრთელობის მთლიანი პროგრამის ფარგლებში პროგრამის მონაწილე დაწესებულებების საკითხის შესწავლა მოხდა მხოლოდ 35 შემთხვევაში.

თუმცა ხაზი უნდა გაესვას გარემოებას, რომ შემოწმებები ძირითადად ფორმალურია. კერძოდ, როგორც სამინისტროს მოწოდებული ინფორმაციიდან ირკვევა, „მონიტორი შემოიფარგლება მოსარგებლის საიდენტიფიკაციო მონაცემების ან შემთხვევის შესახებ შეტყობინების სისტემაში მიწოდებული შესაბამისი ინფორმაციის ადგილზე შემოწმებით და არ ახორციელებს სამედიცინო მომსახურების ხარისხის კონტროლს“.

ამასთან, პროგრამის არსებობის განმავლობაში, უშუალოდ პროგრამის ბიუჯეტში არასოდეს ყოფილა თანხა გამოყოფილი მონიტორინგისა და შეფასებისათვის. ეს განსაკუთრებით საგანგაშოა იმის გათვალისწინებით, რომ 2019-21 წლებში პროგრამის ჯამური ბიუჯეტი 23.8, 25.7 და 28.9 მლნ ლარი იყო, 2022 წლის ბიუჯეტის გეგმით კი ეს თანხა კიდევ 6.1 მლნ-ით იზრდება და 35 მლნ ლარს შეადგენს.

საჭირო ცვლილებები

სოციალური სამართლიანობის ცენტრის ხედვით, დეინსტიტუციონალიზაციის მიზანთან მისაახლოებლად, - მსხვილი ინსტიტუციების შესასუსტებლად და სათემო, ინტეგრირებული სერვისების წასახალისებლად, - ამ შემთხვევაში, მულტიპროფილურ კლინიკებში ფსიქიატრიული განყოფილებების სახით, - შემდეგი ნაბიჯების გადადგმა იქნებოდა რეკომენდირებული:

• კლინიკების ლიცენზირების პირობებმა განსაზღვროს ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე პაციენტებისთვის საჭირო სტაციონარული ადგილების გამოყოფის აუცილებლობა;

ამჟამად ყოველ კლინიკაზე, რომელსაც საქართველოში ფუნქციონირება სურს და რომელიც ლიცენზიის პირობებს აკმაყოფილებს, მთავრობა გასცემს ლიცენზიას „კლინიკების სამედიცინო საქმიანობის ლიცენზიისა და სტაციონარული დაწესებულების ნებართვის გაცემის წესისა და პირობების შესახებ დებულებების დამტკიცების თაობაზე“ 2010 წლის დადგენილებით.

მნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნულმა დადგენილებამ გარკვეული ზომისა და მოცვის მულტიპროფილურ კლინიკებს ფსიქიატრიული განყოფილებების შექმნის ვალდებულება დაუდგინოს. აღნიშნული კლინიკები კომერციულ საქმიანობას შეუფერხებლად განახორციელებენ სასურველ სფეროებში, თუმცა აიღებენ ვალდებულებას, ამუშავონ ფსიქიატრიული განყოფილება სახელმწიფო პროგრამების თანადაფინანსებით ან მის გარეშე.

• გაჩნდეს ფსიქიკური ჯანმრთელობის სახელმწიფო პროგრამაში ჩართვის შესაძლებლობები ყველა დაინტერესებული კლინიკისთვის;

ნაცვლად მომსახურების პირდაპირი შესყიდვისა და მოლაპარაკებებისა, შეიქმნას მომსახურების შესყიდვის მეტად გამჭვირვალე ინკლუზიური მოდელი, რამაც, შესაძლოა, ბიძგი მისცეს ქალაქებსა თუ რეგიონებში ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პირთათვის სტაციონარული ადგილების გაჩენას, მათ შორის მულტიპროფილუკ კლინიკებში;

• პროგრამის მონაწილე კლინიკებისათვის, სტაციონარული მომსახურების ნაწილში, გამოიყოს გლობალური ბიუჯეტი თითოეულ პაციენტზე ვაუჩერული დაფინანსებისა შემოღების გარეშე;

მაქსიმალური რაოდენობის პაციენტების მიღების შესახებ „ჭერის“ დაწესების რეგულაცია ბიუჯეტის აუთვისებლობის პრაქტიკამ განსაზღვრა. მსგავსად ამისა, მნიშვნელოვანია, რომ გაუქმდეს თითოეულ პაციენტზე ვაუჩერული დაფინანსების სქემაც. გლობალური ბიუჯეტი გულისხმობს დაფინანსების ისეთ მეთოდს, როდესაც დამფინანსებელი (ამ შემთხვევაში სახელმწიფო) კლინიკისთვის ასანაზღაურებელი ჯამურ ხარჯს წინასწარ განსაზღვრავს; მსგავსი პრაქტიკა, ერთი შეხედვით, უკვე არსებობს, ფიქსირებული ბიუჯეტის სახით, თუმცა ამ პრაქტიკას თითოეყლი პაციენტის მიხედვით გამოყოფილი დაფინანსების ვაუჩერული სისტემა ეფექტურობას უკარგავს; აღსანიშნავია რომ წლებია, სწორედ გლობალური ბიუჯეტის პრინციპით ხდება ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტთათვის სათემო ამბულატორიების დაფინანსება.

• ტარიფების დიფერენციაცია;

მანამ, სანამ დეინსტიტუციონალიზების სახელმწიფო სტრატეგია შემუშავდება, შესაძლებელია მოხდეს ტარიფების დიფერენცირება მსხვილი დაწესებულებებისა და მცირე განყოფილებებისათვის განსაზღვურ ვაუჩერულ დაფინანსებაში; მცირე ზომის განყოფილებებში ერთულპაციენტზე გაწეული ხარჯი გაცილებით მაღალია, ვიდრე მსხვილ დაწესებულებაში, სადაც მასშტაბის ეკონომიკა მუშაობს.

• გამოიყოს თანხა პროგრამის მონიტორინგისა და შეფასებისათვის;

ბიუჯეტში შეფასებაზე თანხის გამოყოფის კონტრარგუმენტად სახელდება მწირი რესურსები, თუმცა პროგრამის მონიტორინგისთვის პროგრამის საერთო ბიუჯეტის მხოლოდ 1%-ის გამოყოფაც კი, სავარაუდოდ, უზრუნველყოფდა სრული ბიუჯეტის გაცილებით ეფექტიან ხარჯვას.

მნიშვნელოვანია, რომ ფსიქიატრიულ დაწესებულებებთან მიმართებით შეიქმნას მრავალპროფილური ზედამხედველობის ეფექტიანი მექანიზმი, რომელიც არ იქნება სამედიცინო საქმიანობის რეგულირების სააგენტოს მხოლოდ ვიწროპროფილური კომპეტენციით წარმოდგენილი და რომელიც მიზნად დაისახავს აღნიშნული სერვისის ხარისხის მონიტორინგს.