სახელმწიფოები სოციალური სამართლიანობის ფარგლებში სოციალურ დახმარებას გასცემენ ისეთ მოქალაქეებზე, რომლებიც გარკვეული მიზეზების გამო მოწყვლად ჯგუფებში მოიაზრებიან. ასეთები შეიძლება იყვნენ სოციალურად დაუცველები, დევნილები, მიგრანტები, უმუშევრები, მარტოხელა მშობლები, მრავალშვილიანი მშობლები, შშმ პირები, შრომის უნარის არ მქონე ადამიანები და ა.შ. პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის კონცეფცია, სხვა მრავალ საკითხებთან ერთად,  ორიენტირებულია დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკაზეც, რომლის მიმოხილვასაც წინამდებარე სტატია ისახავს მიზნად. პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკა გულისხმობს უმუშევარი ადამიანების შრომის ბაზარზე დაბრუნებას, თუმცა, პირობითობა ნიშნავს იმას, რომ სამსახურის მაძიებლების ქცევა უნდა იყოს ისეთი, როგორიც ის წინასწარ არის სისტემის მიერ განსაზღვრული და მხოლოდ ამ შემთხვევაში იქნება შესაძლებელი მათი (რე)ინტეგრაცია შრომის ბაზარზე. ასევე, ეს პოლიტიკა მოიაზრებს უმუშევარი ადამიანების ფინანსურ დახმარებას, მანამ, სანამ ისინი ამავე პოლიტიკის მიერ განსაზღვრული ნაბიჯების გადადგმის შედეგად არ დასაქმდებიან. ამ ნაბიჯების არ მიყოლა კი იწვევს სანქციებს, რაც გამოხატულია ფინანსური დახმარების შეჩერებით.

აღნიშნული პოლიტიკის განსახორციელებლად სახელმწიფოებში არსებობს სააგენტოები, რომლებიც შეიძლება იყოს როგორც საჯარო, ანუ არამომგებიანი, ასევე კერძო - მომგებიანი. მათი ფუნქციაა დააკავშირონ ბენეფიციარები შრომის ბაზარს. სააგენტოებში დასაქმებული აგენტები, სხვადასვხა პროგრამის ფარგლებში, ბენეფიციარებს სთავაზობენ დახმარებას ამ საკითხში და აკონტროლებენ მათ შესაბამისობას პოლიტიკის მიერ გაწერილ კრიტერიუმებთან. საქართველოში, კერძო სააგენტოებთან ერთად, არსებობს სოციალური მომსახურების და დასაქმების ხელშეწყობის სახელმწიფო სააგენტოები, რომლებიც ერთ ინსტიტუციურ ერთეულს - საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ექვემდებარებიან. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე სააგენტო მუშაობს მათი ბენეფიციარების (სოციალურად დაუცველების და დასაქმების მსურველების) მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად, არცერთი მათგანის საქმიანობა არ ითვალისწინებს პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის იმ კონტექსტს, სადაც უმუშევარ ადამიანებს უმუშევრობის შემწეობა აქვთ.

წინამდებარე სტატიის მიზანია მიმოიხილოს პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის მუშაობის სტიმულირების პოლიტიკა, თუ როგორ მუშაობს ის  პრაქტიკაში სხვადასხვა კონტექსტის მიხედვით, რა დადებითი და უარყოფითი გავლენები შეიძლება ჰქონდეს უმუშევართა კეთილდღეობის საკითხზე, რის მიხედვით იღებენ გადაწყვეტილებებს ზემოთ აღნიშნულ სააგენტოებში დასაქმებული აგენტები,  როგორია მათი თანამშრომლობა ბენეფიციარებთან, რა არის კონკრეტული პრაქტიკების გამომწვევი მიზეზები თუ გამოწვევების გადაჭრის გზები, როგორ იცვლება ბენეფიციარების მდგომარეობა სხვადასხვა პოლიტიკის ფარგლებში და რა საფუძლვლები არსებობს ქართულ კონტექსტში აღნიშნული პოლიტიკის გატარების მხრივ.

როგორ მუშაობს პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკა პრაქტიკაში?

პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის წარმოებისას ჩნდება კითხვა იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ შეიძლება იმუშაოს დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკამ პრაქტიკაში. საკითხის უკეთ გასაგებად, განვიხილავ სტატიას (R. v. Berkel 2019), რომელშიც თავმოყრილია პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის მსოფლიო პრაქტიკები, ხოლო შემდეგ ვისაუბრებ, პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის კონცეფციის არსებობას ქართულ კონტექსტში. სტატიის მიხედვით, პირობას დაქვემდებარებულ კეთილდღეობაში დასაქმების სტიმულირების სხვადასხვა მოდელი არსებობს, სადაც შეიძლება გამოყენებული იყოს მისი „რბილი“ და „მკაცრი“ მხარეები. მკაცრ მხარეში სწორედ სანქცირება მოიაზრება, ხოლო რბილი მხარე შეიძლება იყოს  ბენეფიციარებთან ერთად პირადი მხარდაჭერის გეგმის შედგენა. ამ ორი მიდგომიდან თითოეულის გამოყენების უპირატესობა დამოკიდებულია იმ კონტექსტებზე, რომელშიც უწევთ მომგებიან თუ არა-მომგებიან სააგენტოებს და იქ დასაქმებულ პერსონალს მუშაობა.

პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის უფრო მკაცრი მხარე- სანქციები, დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკის მიხედვით, უმუშევარი ადამიანების პროგრამებში ჩართვის ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენტია. თუმცა, მუშაობის სტიმულირების პოლიტიკა გამოწვევის წინაშე დგება სანქცირების კონტექსტში, რადგან მან უნდა გააერთიანოს შესაძლებლობის მიმცემი და დისციპლინის მაკონტროლებელი ელემენტები (R. v. Berkel 2019), რაც ნიშნავს იმას, რომ, ერთი მხრივ, სანქცირებით არ შეუზღუდოს ბენეფიციარს კეთილდღეობის მიღების შანსები, მეორე მხრივ, კი აკონტროლოს იმ პირობების შესრულება, რომელსაც პოლიტიკა განსაზღვრავს. მაგ. პოლონეთში სანქციები არის ერთ-ერთი ვარიანტი, მაგრამ თითქმის არ ხორციელდება, რადგან ის ბენეფიტების მიმღებისთვის მდგომარეობას აუარესებს. მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება აგენტები გარკვეულ შემთხვევებში საჭიროდ თვლიდნენ სანქციის დაწესებას, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ბენეფიციარი არღვევს შეთანხმების პირობებს, მათი მოთხოვნა სანქციის დაწესებასთან დაკავშირებით, დიდი ალბათობით არ დაკმაყოფილდება გადაწყვეტილების მიმღები პირების მიერ. ამის მიზეზია ის, რომ ბენეფიტები მაშინაც კი არ უწყდება ბენეფიციარს, თუ ის ვერ ართმევს თავს ითანამშრომლოს სააგენტოებთან საკუთარი სირთულეების - უმუშევრობის გამომწვევი მიზეზების (მაგ. კვალიფიკაცია, კომპეტენცია და ა.შ.) - დაძლევისთვის. ამიტომ, ამ შემთხვევაში მოწყვლად ჯგუფებთან მომუშავე პერსონალი თავს იკავებს სანქციების გამოყენებისგან მაშინაც კი, თუ ის კანონით ნებადართულია (Kaźmierczak და Rymsza 2017). აშშ-ს შემთხვევა განსხვავებულია, რადგან მოწყვლად ჯგუფებთან დასაქმებული პერსონალის პირადი შესაძლებლობები სანქციების პოლიტიკის წნეხის ქვეშაა. მაგ. არის შემთხვევები, როდესაც პერსონალმა ბენეფიციარს საქნცია დააკისრა არა იმიტომ, რომ ამას სწორ მიდგომად თვლიდა, არამედ იმის მიუხედავად, რომ მას არაეფექტურად მიიჩნევდა. ამის მიზეზი არის პოლიტიკა, რომელსაც მიაჩნია, რომ სანქცირება არის ეფექტური გზა დადებითი შედეგების მისაღწევად. აქ ყურადღება გამახვილებულია არა ინდივიდუალური კეთილდღეობის შექმნაზე, არამედ მთავარი აქცენტი კეთდება ჯამურ შედეგებზე. პერსონალს სანქციის დაწესება უწევს მაშინ, როცა თვლის, რომ ბენეფიციარი ვერ შეძლებს დადებით შედეგებზე გასვლას და აღარ „აკარგვინებს“ დროს (Soss, Fording და Schram 2011). სანქციის პრაქტიკების გაგებისთვის ორგანიზაციული კონტექსტიც მნიშვნელოვანია. კვლევები აჩვენებს, რომ რესურსების სიმცირეც ახდენს გავლენას სანქცირების დონეზე. შემცირებული დროის და ენერგიის ფონზე შესაძლოა სანქციები გამოიყენებოდეს ბენეფიციარებთან ურთიერთობის გზად, რადგან ალტერნატიულ მეთოდს- მათთან ურთიერთობების აშენებას- სჭირდება იმაზე მეტი დრო, ვიდრე პერსონალს შეიძლება ჰქონდეს. რესურსების სიმცირის დროს აგენტებს ურჩევნიათ დრო იმ ბენეფიციარებს დაუთმონ, ვინც უფრო მარტივად დასაქმებადია და უფრო რთულად მოსაგვარებელი პრობლემების შემთხვევებისთვის სანქცირების პოლიტიკა მეტად გამოიყენონ (Hasenfeld 2010). თუმცა, რესურსების უკმარისობას საწინააღმდეგო გავლენაც შეიძლება ჰქონდეს სანქცირებაზე. სანქცირება რთული პროცედურებისგან შედგება და, ამიტომ, მოწყვლად ჯგუფებზე მომუშავე პერსონალმა, რომელსაც მცირე დრო აქვს, შეიძლება თავი აარიდოს მას. ნიდერლანდურ კვლევაში შედარდა იმ მოწყვლად ჯგუფებთან მომუშავე პერსონალის შემთხვევები, რომლებიც შრომითი ბაზრისგან შედარებით დისტანცირებით მუშაობდნენ ბენეფიციარებთან, რაც ნიშნავს იმას, რომ არ ატარებდნენ ბენეფიციარებთან იმდენ დროს (ინტეგრირებული მეთოდი), როგორც მათი კოლეგები, რომლებიც უფრო ხშირად მუშაობდნენ მათთან უშაულოდ ლოკაციებზე (ტრადიციული მეთოდი) და აღმოჩნდა, რომ პირველ ჯგუფში უფრო ნაკლებად იყენებენ სანქციებს, რადგან ნაკლები კონტაქტი ჰქონდათ ბენეფიციარებთან და ნაკლებად აკონტროლებდნენ მათ (R. V. Berkel 2017). თუმცა, იქ, სადაც მუშაობის სტიმულირების მხარდაჭერა და სანქცირების პროცესი ერთმანეთისგან არის გამოყოფილი, რაც გამოიხატება იმაში, რომ სანქციებზე გადაწყვეტილებებს ის პერსონალი კი არ იღებს, ვინც მხარდაჭერის საკითხებზე მუშაობს, არამედ სხვა აგენტები, ვინც მხარდაჭერის პროგრამაზე მომუშავე პერსონალისგან იღებს (და არა პირადად) ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რა მდგომარეობა აქვთ ბენეფიციარებს, გაიზარდა სანქცირების მაჩვენებელი. ამის მიზეზი არის ის, რომ სანქცირებაზე პასუხისმგებელ პერსონალს არ აქვს პირდაპირი კონტაქტი ბენეფიციარებთან. სანქციებით მუშაობა, ანუ  წმინდად ადმინისტრაციული საქმე, წახალისდა და მას პროფესიონალური ხედვა ჩამოშორდა (Caswell და Larsen 2017). პერსონალის როლის შემცირებაზე მიუთითებს საფრანგეთის შემთხვევაც, როცა ბენეფიციარებზე ავტომატურად ხდება სანქცირება მაშინ, როდესაც არ ესწრებიან აგენტებთან ყოველთვიურ შეხვედრებს (Lavitry 2017).

ინდივიდუალური მხარდაჭერის გეგმები- რომელიც პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის რბილ მხარედ ითვლება- საჭიროებებს, გარემოებებს და ბენეფიციარების სურვილებს არის მორგებული. გეგმები არის მოწყვლად ჯგუფებთან მომუშავე პერსონალისა და მათი ბენეფიციარების მოლაპარაკებების შედეგი, რომელიც მოიაზრებს ბენეფიციარის მონაწილეობას და ისინი ჩართულები არიან გეგმის შემუშავებაში. ამ გეგმების პრაქტიკული რეალობა შესაძლებელია განსხვავდებოდეს თეორიული პოლიტიკისგან. მასზეც, როგორც სანქციების პოლიტიკაზე, მოქმედებს სხვადასხვა კონტექსტი. პოლიტიკის რეფორმებს გავლენა აქვს პერსონალსა და დასაქმების მსურველების „მოლაპარაკებებში“ ძალაუფლების გადანაწილებაზე, ქცევის პირობების მნიშვნელობაზე და ინდივიდუალური მხარდაჭერის გეგმის ბუნებაზე (Lavitry 2017). ასევე,  სერვისის მიწოდების მოდელებმა, რომლებიც აგებულია თანამშრომლობაზე და არა დროებით დაქირავებაზე და  მარკეტიზაციაზე, შეიძლება უზრუნველყოს მეტი შესაძლებლობები და უკეთესი პირობები, რომელიც იქნება მორგებული სამუშაოს მაძიებლების ჩართულობაზე (Senghaas, Freier და Kupka 2018).

შესაბამისად, მოწყვლად ჯგუფებთან მომუშავე პერსონალს დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკის ფარგლებში, უწევს გაითვალისწინოს არა მხოლოდ პოლიტიკის მიერ განსაზღვრული მითითებები, არამედ უნდა იმოქმედოს მის ხელთ არსებული რესურსების გათვალისწინებით, ამოვიდეს იმ მიზნებისგან, რომელიც კონკრეტულ შემთხვევაშია პრიორიტეტული და გაითვალისწინოს რომელი ზომები იქნება უფრო ეფექტიანი. ამ შემთხვევაში, ერთმანეთს უპირისპირდება მორალზე დაყრდნობით მიღებული გადაწყვეტილებები, რომელიც (მაგ. შეიძლება იყოს ბენეფიციარებთან აქტიური კომუნიკაცია მათი ქცევის ცვლილების მიზნით, რათა თავიდან აირიდონ სანქცირება) და ნორმატიული ქმედებების სხვადასხვა ვარიანტები, იქნება ეს სანქცირების პოლიტიკის გააქტიურება თუ ინდივიდუალური სამოქმედო გეგმების შემუშავება. აქედან გამომდინარე, მუშაობის პროცესზე ბევრი კონტექსტი მოქმედებს, ხოლო კონკრეტული პოლიტიკა ამ კონტექსტებიდან მხოლოდ ერთ-ერთია.

პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკის კონცეფციის გამოწვევა

პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკამ თანდათანობით უფრო მეტად დაინახა მის სამიზნე ჯგუფებში ისეთი მოწყვლადი ჯგუფები, როგორებიცაა გრძელვადიანი უმუშევრები, ფიზიკური, გონებრივი ან ფსიქოლოგიური შრომის უნარის არ მქონე პირები, მცირეწლოვანი შვილების მარტოხელა მშობლები და ის ხალხი ვინც უფრო რთული პრობლემების წინაშე დგას, ვიდრე „უბრალოდ“ უმუშევრობაა. მნიშვნელივანია იმის გაგება, თუ როგორ მუშაობს პირობოითი კეთილდღეობა ამ მოწყვლადი ჯგუფებისთვის, მათი უფრო რთული სიტუაციების და განსხვავებული საჭიროებების გათვალისწინებით, იმ სამუშაოს მაძიებლებთან შედარებით, რომლებიც უფრო დაახლოებულნი არიან შრომის ბაზართან (R. v. Berkel 2019).

კვლევებმა აჩვენა, რომ შრომის ბაზარზე (სწრაფი) რეინტეგრაცია და უმუშევართა შეღავათებისგან თავის დაღწევა არის პირობოითი კეთილდღეობისთვის მომუშავე სააგენტოების საქმიანობის ძირითადი მიზნები. თითქმის არ არსებობს წყარო, რომელიც უფრო კონკრეტულ მინზებზე ისაუბრებდა (R. v. Berkel 2019). ამერიკულმა კვლევებმა განსაკუთრებით გამოაჩინა ის უარყოფითი შედეგები, რაც შეიძლება ჰქონდეს ამ მიზნებს. მისი შედეგები მოიცავს ორგანიზაციულ ფოკუსირებას „დიდ რიცხვზე გასვლაზე“ (Brodkin 2008), რაც ასტიმულირებს ბენეფიციარების გადარჩევას, გამოყოფს შრომის ბაზარზე ყველაზე ადვილად რეინტეგრაციის უნარის მქონეს და ცვლის ბენეფიციარებსა და მათ საჭიროებებზე ორიენტირებული მიდგომას გეგმაზე ორიენტირებულ მიდგომაზე (Johnson და Maynard-Moody 2006). ასევე, ცხადია, პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის კონტექსტში მოწყვლადი ჯგუფებისთვის ადეკვატური მხარდაჭერის გაწევის შესაძლებლობა, მნიშვნელოვან პირობად მოაზრება. თუმცა, მოწყვლად ჯგუფებთან მომუშავე პერსონალს ხშირად აკლიათ ამ ჯგუფების საჭიროებებზე მორგებული მხარდაჭერის ფორმები. ამას ემატება ისიც, რომ ხშირია გადატვირთულობის შემთხვევები, როცა სააგენტოებს ძალიან ბევრ ქეისებზე უწევთ მუშაობა. გარდა იმისა, რომ ეს პრობლემა სანქცირების პოლიტიკას ცვლის, როგორც ეს წინა თავში იყო განხილული, ასევე, გავლენა აქვს ბენეფიციარების არათანაბარ პირობებში ჩაყენებაზეც. გერმანულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ბევრი პროვაიდერი სააგენტო ადგენს ბენეფიციარებთან შეხვედრების სიხშირისთვის კონკრეტულ სტანდარტებს, სხვადასხვა ბენეფიციართა ჯგუფისთვის სხვადასხვა სტანდარტების გამოყენებით. პრაქტიკაში, ეს ნიშნავს, რომ შრომის ბაზართან შედარებით ახლოს მყოფ ბენეფიციარებს აქვთ უფრო ხშირი შეხვედრები, ვიდრე სერიოზული პრობლემების მქონე ბენეფიციარებს. გერმანულმა და გაერთიანებული სამეფოს კვლევებმა გამოავლინა, რომ მოწყვლად ჯგუფებთან მომუშავე პერსონალი, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან დამსაქმებელზე ორიენტირებულ სერვისებზე, უფრო მეტად არიდებდნენ თავს მოწყვლად ბენეფიციარების სამუშაოს პოტენციურ კანდიდატებად წარდგენას (Sowa, Reims და Theuer 2015). ეს პერსონალი ძირითადად კონცენტრირებულია დამსაქმებლებთან ურთიერთობაზე და ეშინიათ, რომ „ცუდი პროდუქტები“ - როგორც მოწყვლადი ბენეფიციარები არის მოხსენიებული - საფრთხეს უქმნის ბენეფიციარების მომავალ დასაქმების შესაძლებლობებს (Ingold 2018). ასევე, კერძო სააგენტოები უფრო მეტად არიან ორიენტირებულნი საკუთარი იმიჯის დაცვაზე, რადგან მომგებიანი ორგანიზაციებია. ამის გამო, ხშირად ისინი მკაცრად ექცევიან იმ ბენეფიციარებს, რომლებიც უფრო რთულად შეიძლება დასაქმდნენ და უპირატესობას მარტივად დასაქმებად ბენეფიციარებს ანიჭებენ (R. v. Berkel 2019). ყურადღება უნდა გამახვილდეს საქმიანობის კონტექსტზეც. ბენეფიციარებთან მუშაობის დროს, საჭირო ხდება იმაზე მეტი უნარის გამოყენება, ვიდრე ეს მხოლოდ შრომით ბაზარზე მათ დაბრუნებას შეუწყობდა ხელს, რაც გულისხმობს იმას, რომ აგენტს უნდა შეეძლოს დაეხმაროს ბენეფიციარს მის წინაშე არსებული რთული მდგომარეობის გადალახვაში (R. v. Berkel 2019). ასეთი მდგომარეობად შეიძლება მოვიაზროთ ძალადობა, მენტალური პრობლემები, უსახლკარობა, დროითი სიმწირე სხვა ოჯახის წევრებზე ზრუნვის გამო, კვალიფიკაციის ნაკლებობა, შეზღუდული უნარები და ა.შ. ხშირად, ეს რთული პრობლემები და სიტუაციები არის ზუსტად ის, რის გამოც  სამუშაოს მაძიებლები არიან დაუცველები და უფრო შორს არიან შრომის ბაზრისგან. მოწყვლად ჯგუფებთან მომუშავე პერსონალს, რომლებიც გადამზადებულნი არიან სოციალურ მუშაკებად, სავარაუდოდ, აქვთ მეტი გამოცდილება და კომპეტენცია კომპლექსურ პრობლემებთან გამკლავებაში, ვიდრე მუშაკებს, რომლებსაც არ აქვთ განათლება სოციალურ სამუშაოში (R. v. Berkel 2019).

საერთო ჯამში, ზემოთ განხილული კვლევები ასახავს სურათს, სადაც მზარდ ქცევით მოთხოვნებს, რომლებსაც სამუშაოს მაძიებელთა მოწყვლადი ჯგუფები აწყდებიან, სხვადასხვა კონტექსტუალური პირობების გამო, არ ახლავს ამ სამუშაოს მაძიებელთათვის ისეთი ადეკვატური სერვისების მზარდი მიწოდება, რომელიც ხელს შეუწყობს მათ გრძელვადიან, ღირსეულ დასაქმებას, გაითვალისწინებს ბენეფიციარების წინაშე არსებულ გამოწვევებსა და პრობლემებს და დაეხმარება მათ გადაჭრაში. სინამდვილეში, ხშირად საპირისპირო განვითარება ხდება: სერვისები სულ უფრო მეტად არის მიმართული შრომის ბაზარზე სწრაფი ინტეგრაციისკენ. ეს აშკარად ეჭვქვეშ აყენებს მოწყვლადი სამუშაოს მაძიებლების მოსალოდნელი ქცევისა და იმ მხარდაჭერის შინაარს შორის ბალანსს, რომელსაც ბენეფიციარები იღებენ მოლოდინების დასაკმაყოფილებლად (R. v. Berkel 2019).

სოციალური შემწეობა ქართულ კონტექსტში

საქართველოში სოციალური დახმარების საკმაოდ შეზღუდული პრაქტიკა არსებობს. მაგ. არ მოიაზრება დახმარება უმუშევარი ადამიანებისთვის. სოციალური შემწეობის მიღება შესაძლებელია მხოლოდ საარსებო მინიმუმზე დაბალი შემოსავლის მქონე ოჯახებისთვის, თუმცა, ეს მხოლოდ შემოსავალთან არ არის დაკავშირებული. ამ დახმარების მისაღებად მნიშვნელოვანი წვლილი აქვს საცხოვრებელ პირობებსა თუ სხვადასხვა მატერიალური ქონების არსებობის საკითხს. შესაბამისად, ოჯახები, რომლებსაც არ აქვთ ფორმალური შემოსავალი, თუმცა სხვა კრიტერიუმების (სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შესახებ) მიხედვით, არ ითვლებიან მოწყვლად ჯგუფში, რაც სარეიტინგო ქულაში აისახება, სახელმწიფო არაფრით ეხმარება. მეორე საკითხია თავად საარსებო მინიმუმის ოდენობის და სოციალური დახმარების რაოდენობის სიმცირე. 2022 წელს საარსებო მინიმუმი განისაზღვრა 226.2[1] ლარით, ხოლო სოციალური დახმარება თითოეულ ოჯახის წევრზე 30 ლარიდან 150 ლარამდე, იმის მიხედვით, თუ რა ქულა აქვს მინიჭებული ოჯახს[2]. ერთი მხრივ, პრობლემურია უმუშევრობის შემწეობის არ არსებობის საკითხი, ხოლო მეორე მხრივ, სადაო შეიძლება იყოს ამ ტიპის დახმარების არსებობის რა გზა შეიძლება შესთავაზოს სახელმწიფომ მოქალაქეებს. მაგ. იმის გამო, რომ სოციალურად დაუცველ ოჯახებს შემოსავლის დაფიქსირების შემთხვევაში (თუ ის საარსებო მინიმუმს აცდება) შემწეობა ეხსნებათ, ხოლო მხოლოდ ამ შემწეობით, ფაქტობრივად, შეუძლებელია დღევანდელ ეკონომიკურ სისტემაში არსებობა, ბოლო ცვლილებებამდე, რომელიც ქვემოთ იქნება განხილული, ადამიანებს უწევდათ არაფორმალურ შრომაში ჩართვა, რაც, ერთი მხრივ, თავის გადარჩენის საშუალებაა, მეორე მხრივ კი, ის არ ითვალისწინებს არანაირ გარანტიებსა თუ შრომისა და უფლებრივ უსაფრთხოებას.

როგორ ზემოთ არის განხილული, პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობის ფარგლებში, მისი პირობითობა გულისხმობს იმას, რომ ბენეფიციარებმა უნდა შეასრულონ ყველა ის ქცევითი ვალდებულება, რასაც სახელმწიფო მას განუსაზღვრავს. იგივე მოთხოვნები შესაძლებელია იყოს უმუშევრობის შემწეობის შემთხვევაშიც, თუ კი ის ქართულ კონტექსტში განხორციელდება. 2022 წლის მარტიდან სოციალურად დაუცველი პირებისთვის დაიწყო დასაქმების პროგრამა[3], რომელში მონაწილეობის შემთხვევაშიც ბენეფიციარებს შეეძლებათ სხვადასხვა სამუშაოს შესრულების შედეგად თვიურად მიიღონ ანაზღაურება 300 ლარის ოდენობით, ხოლო ეს არ იქნება სოციალური შემწეობის მოხსნის მიზეზი 4 წლის განმავლობაში, რადგან თავისუფლდებიან იმის შემოწმებისგან, თუ რამდენად შეესაბამება მათი ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა სოციალურად დაუცველობის სტატუსს. ამის საპირისპიროდ, ის სოციალურად დაუცველი მოქალაქეები, რომლებიც არ/ვერ მიიღებენ მონაწილეობას ამ პროგრამაში, ყოველწლიურად გადამოწმდებიან და მათ სტატუსი რისკის ქვეშ დადგება. ეს, ერთი მხირვ, დაეხმარება სოციალურად დაუცველებს საკუთარი ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებაში, თუ კი ისინი ჩაერთვებიან პროგრამაში, თუმცა, მეორე მხრივ, აუცილებლად უნდა გამახვილდეს ყურადღება ანაზღაურების სიმცირეზე, რომელიც ისედაც ძალიან დაბალ საარსებო მინიმუმს უმნიშვნელოდ აღემატება. ასევე, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სოციალურად დაუცველებს, რომლებიც სხვადასხვა მიზეზის გამო ვერ მიიღებენ მონაწილეობას პროგრამაში, მთავრობა არაფერს სთავაზობს და არ ეხმარება იმ პრობლემების მოგვარებაში, რის გამოც შეიძლება ბენეფიციაფებმა ვერ მიიღონ მონაწილეობა აღნიშნულ პროგრამაში.

მეორე საკითხია უმუშევრობის შემწეობა, რომელიც საქართველოში არ ხორციელდება. უმუშევრობის შემწეობა მნიშვნელოვან გარანტიას იძლევა ბენეფიციარისთვის, რომ სამსახურის დაკარგვის შემთხვევაში მას მცირე დროით მაინც გაუგრძელდეს შემოსავალი (უმუშევრობის კერძო დაზღვევაც კი არსებობს, რადგან სახელმწიფო ამას არ უზრუნველყოფს), მეორე მხრივ კი, თუკი უმუშევრობის შემწეობა პირობის შესრულებით განისაზღვრება, თავის თავში არ მოიაზრებს იმ ადამიანებს, რომლებიც ვერ/არ დააკმაყოფილებენ ამ კრიტერიუმებს (განსაკუთრებით მაშინ, როცა კრიტერიუმი ქცევაზეა მიბმული და ითვალისწინებს გარკვეული ინტენსივობით აგენტებთან შეხვედრებზე დასწრებას, გადამზადების პროგრამებში მონაწილეობას, ასევე, როდესაც რამდენიმე შეთავაზებულ სამსახურზე უარის თქმის შემთხვევაში ბენეფიციარს უწყდება უმუშევრობის შემწეობა და ა.შ.). გამოდის, რომ ამ ტიპის სოციალური დახმარებით შესაძლებელი იქნება უმუშევართა გარკვეული ჯგუფის დახმარება, ხოლო სისტემის მიღმა მაინც დარჩებიან ადამიანები, რომლებსაც დახმარება დასჭირდებათ.

დასკვნა

ჩემს მიერ განხილულ სტატიაში კარგად არის გამოკვეთილი ყველა ის საფრთხე, რომელიც სოციალური დახმარების კონტექსტში არასწორი ან არასაკმარისი მუშაობის პირობებში შეიძლება შეექმნას მოწყვლად ჯგუფებს. პირველ რიგში, ეს საფრთხე ეხება ბენეფიციარების კეთილდღეობას. თუ სახელმწიფოს ზოგადი პოლიტიკა იმისკენ იქნება მიმართული, რომ სააგენტოები ინდივიდუალურ შემთხვევებზე მეტად ჯამურ შედეგებზე იყვნენ ორიენტირებულები, მთავარ მიზანს, რომელიც თითოეული მოქალაქის ღირსებულ პირობებში ყოფნას მოიაზრებს და რომელიც კეთილდღეობის პოლიტიკას შეიძლება ჰქონდეს, მისი პირობითობა შეუქმნის საფრთხეს. შესაძლოა, პირობითობის კონტექსტშიც მაქსიმალურად იყოს გათვალისწინებული ბენეფიციარების შესაძლებლობების იმ კუთხით უზრუნველყოფა, რომ პირობები დააკმაყოფილონ, მაგრამ ეს მიდგომა, ცხადია, მაინც ვერ იქნება საყოველთაო. ამ შემთხვევაში, გამოსავალი შეიძლება იყოს ინდივიდუალური მხარდაჭერის გაძლიერება, რაც მოითხოვს ბევრ მატერიალურ, პროფესიონალურ, ადამიანურ და დროით რესურს.

სახელმწიფოს პოლიტიკურ ღირებულებებზე მიუთითებს სანქცირების პოლიტიკის მართვა. თუ სახელმწიფო ბენეფიციარის მდგომარეობას აღიქვამს მისსავე ქმედებების შედეგად და გამოკვეთს  მასში მოწყვლადი ჯგუფის წევრის ბრალეულობას, ის უფრო მეტად ააქტიურებს სანქცირების პოლიტიკას, რადგან თვლის, რომ ბენეფიციარს საკუთარი ქმედების ცვლილებით შეუძლია პრობლემის მოგვარება, თუ კი მოინდომებს. მეორე მხრივ, სახელმწიფოები, რომლებიც საკუთარ თავზე იღებენ მათი მოქალაქეების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებას, უფრო მეტად არიან ორიენტირებულნი ინდივიდუალური პრობლემის გადაჭრის გზების დასახვით და ნაკლებად იყენებენ სანქცირებას.

საერთო ჯამში, პირობას დაქვემდებარებული კეთილდღეობისთვის სოციალიური პრობლემების მოგვარების საშუალება მხოლოდ დასაქმების სტიმულირების პოლიტიკა არ უნდა იყოს. სახელმწიფო აქტიურად უნდა მუშაობდეს სოციალური დაცვის სხვა პაკეტებზეც, რომელიც ითვალისწინებს იმ მოქალაქეებისთვის ღირსეული სოციალური პირობების შექმნას, რომლებიც ვერ აკმაყოფილებენ მუშაობის სტიმულირების პოლიტიკის მიერ გაწერილ პირობებს. შესაბამისად, მნიშნელოვანია სოციალური დახმარების სხვადასხვა პროექტებზე მუშაობის დროს, ხელისუფლებამ ნათლად დაინახოს ყველა ის ადამიანი, რომელიც რთულ, კონკურენტულ და მჩაგვრელ ეკონომიკურ სისტემაში რჩება ბენეფიტების მიღმა იმის გამო, რომ სისტემის ნაბიჯებს მწყობრად ვერ მიყვება.

გაზიარება