საქართველოში დღემდე მოქმედებს  საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის (სსრ) უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის მიერ 1984 წელს  ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი (შემდგომში, ასევე, „ასკ“), რომელიც ვერ პასუხობს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებს, ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სტანდარტებს და უხეშად ლახავს ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს.  ამოქმედების დღიდან კოდექსში 576 ცვლილება შევიდა, რამაც საკანონმდებლო აქტს ქაოტურობა და კიდევ უფრო მეტი ბუნდოვანება შესძინა, საბჭოთა კავშირის სამართლებრივი სისტემისთვის დამახასიათებელი ლოგიკა კი უცვლელი დარჩა, რაც ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის პოლიტიკურ ინსტრუმენტალიზებას განაპირობებს.[1]

საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის ყოველწლიურ სამოქმედო გეგმებში[2] 2019 წლიდან მოყოლებული ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებად სახელდებოდა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების კანონმდებლობის სისტემური რეფორმა, რასაც ადამიანის უფლებების დაცვის საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად ნორმების გაუმჯობესება და ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირისთვის ადეკვატური პროცესუალური გარანტიების შექმნა უნდა მოეცვა. ბოლო წლებში, კოდექსში უამრავი ცვლილება შევიდა, თუმცა მათი დიდი ნაწილი, გაუმჯობესების ნაცვლად აუარესებდა უფლებრივ სტანდარტებსა და საპროცესო გარანტიებს. შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების მარეგულირებელი კანონმდებლობის სისტემური რეფორმირების საკითხი კიდევ უფრო აქტიურად დადგა დღის წესრიგში.

ნიშანდობლივია, რომ პარლამენტის იურიდიული კომიტეტის 2025 წლის სამოქმედო გეგმა, რომელიც მიმდინარე წლის 17 თებერვალს დამტკიცდა,[3] უკანასკნელი 6 წლის განმავლობაში პირველად, არ ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სისტემური რეფორმის საჭიროებას. ამდენად, აშკარაა, რომ „ქართული ოცნება“ მზად არის, აშკარად და პირდაპირ გადაუხვიოს მის მიერვე წლების განმავლობაში გამოხატულ პოზიციას, ვიწრო პარტიული ინტერესების გატარების და პროტესტის ჩახშობის მიზნით.

2024 წლის 28 ნოემბერს ქვეყნის მასშტაბით დაწყებული უწყვეტი პროტესტისა და წინააღმდეგობის ჩასახშობად „ქართული ოცნების“ ერთ-ერთ მთავარ სტრატეგიას რეპრესიული კანონებისა და არაპროპორციული სანქციების შემოღება წარმოადგენს. ამ მიზნით, პროტესტის მიმდინარეობისას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში რამდენჯერმე შევიდა ცვლილება დაჩქარებული წესით. ცვლილებები შეეხო როგორც ცალკეულ სამართალდარღვევებსა და მათთვის გათვალისწინებულ სახდელებს, აგრეთვე საქმის უზრუნველყოფის ზომებთან (პირის გასინჯვა, დაკავება) დაკავშირებულ საკითხებს. ეს ცვლილებები პროტესტის კრიმინალიზებასა და საპოლიციო ძალაუფლების უკონტროლო გაძლიერებას ისახავს მიზნად. შესაბამისად, მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ადამიანის ძირითად უფლებებს და წინააღმდეგობაში მოდის როგორც საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებთან, ისე საერთაშორისო სამართლის პრინციპებთან.[4] მიუხედავად იმისა, რომ კოდექსი ამ ცვლილებებამდეც ხარვეზიანი და პრობლემური იყო, ბოლო თვეებში დაჩქარებული წესით განხორციელებულმა ცვლილებებმა არსებითად გააუარესა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების მარეგულირებელი კანონმდებლობა.

ამ დოკუმენტის მიზანია, შეაჯამოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არსებული სისტემური ხარვეზები და ადამიანის უფლებების სტანდარტებთან არსებული პრინციპული წინააღმდეგობები, რომელიც ყოველდღიურად ასობით ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის საფუძველი ხდება:

1. პასუხისმგებლობის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის უგულებელყოფა

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის არაერთი მუხლი ცალკეული სამართალდარღვევებისთვის აბსოლუტურად განსაზღვრულ სანქციას ითვალისწინებს, რაც გულისხმობს იმას, რომ ნორმა იმპერატიულად აწესებს სახდელის ერთადერთ სახეს, მინიმალური და მაქსიმალური ოდენობის განსაზღვრის ნაცვლად. შესაბამისად, მოსამართლეს საქმის ინდივიდუალური გარემოებების შეფასების საფუძველზე სახდელის შერჩევის შესაძლებლობა არ აქვს და მან ყველა შემთხვევაში კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული სახდელის სახე და ზომა უნდა გამოიყენოს. აბსოლუტურად განსაზღვრული სახდელის მქონე სამართალდარღვევებს მიეკუთვნება, მათ შორის, შეკრებებსა და მანიფესტაციაზე ნიღბის ტარება (ჯარიმა -2000 ლარი), გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვა (ჯარიმა- 5000 ლარი), ვანდალიზმი (ჯარიმა-1000 ლარი), მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის იერსახის დამახინჯება (ჯარიმა-1000 ლარი) და სხვ. კოდექსში გვხვდება ისეთი მუხლებიც, რომელიც სახდელის ერთადერთ სახედ  პირდაპირ განსაზღვრული ვადით ადმინისტრაციულ პატიმრობის ითვალისწინებს.[5]

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 33-ე მუხლი ჩამოთვლის გარემოებებს, რომლებიც სახდელის დადებისას მხედველობაში უნდა მიიღებოდეს. ესენია: ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებანი. ამ საკანონმდებლო ჩანაწერის მიუხედავად, ამავე კოდექსის უამრავი მუხლი, აბსოლუტურად განსაზღვრული სანქციის დაწესებით,  იმთავითვე ზღუდავს  სახდელის დანიშვნისას ჩამოთვლილი ფაქტორების გათვალისწინების შესაძლებლობას.

მართალია, ზემოჩამოთვლილი სამართალდარღვევებიდან ზოგიერთის შემთხვევაში კოდექსი ითვალისწინებს საქმის განმხილველი ორგანოს შესაძლებლობას, ქმედების მცირე მნიშვნელოვნების გათვალისწინებით, პირი პასუხისმგებლობისგან გაათავისუფლოს და მას სიტყვიერი შენიშვნა გამოუცხადოს, თუმცა შენიშვნის მექანიზმი ვერ უზრუნველყოფს პასუხისმგებლობისა და სანქციის ინდივიდუალიზაციას, რადგან ის ყველა სამართალდარღვევაზე არ გამოიყენება და იმ მუხლებზეც კი, რომლებზეც ვრცელდება, გამოყენების შესაძლებლობას იძლევა მხოლოდ მცირე მნიშვნელობის ქმედების ჩადენის შემთხვევაში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების მექანიზმი ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის გამოვლინებაა, ხოლო ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის ინდივიდუალიზაციისა და ადმინისტრაციული სანქციის ინდივიდუალიზაციის პრინციპები ერთმანეთისაგან არსობრივად განსხვავებული და არაჩანაცვლებადი პრინციპებია.  იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც სამართალდამრღვევი პირი, გარკვეულ, არამცირემნიშვნელოვან ქმედებას ჩაიდენს, სანქციის ინდივიდუალიზაციის  პრინციპი  მოითხოვს, რომ საკითხის გადაწყვეტაზე უფლებამოსილ ორგანოს გააჩნდეს სახდელის ზომის განსაზღვრის შესაძლებლობა.[6]

2. არაპროპორციულად მკაცრი სახდელები

ასკ ადმინისტრაციული სახდელის ცხრა სხვადასხვა სახეს ითვალისწინებს. მათგან, გაფრთხილების შემდეგ, ყველაზე მსუბუქ სანქციად ითვლება ჯარიმა, ყველაზე მკაცრ სახედ კი - ადმინისტრაციული პატიმრობა. კოდექსის მოქმედი რედაქცია ითვალისწინებს არაპროპორციულად მკაცრ სახდელებს როგორც ჯარიმის, ისე პატიმრობის ნაწილში. პატიმრობის მაქსიმალური ვადა 60 დღეა, ჯარიმის ოდენობა ზოგიერთ სამართალდარღვევაზე კი ნახევარ მილიონსაც კი აღწევს.[7]

2014 წლამდე მოქმედი რედაქციით, ადმინისტრაციული პატიმრობის მაქსიმალური ვადა 90 დღეს შეადგენდა. 2014 წელს „ქართულმა ოცნებამ“ პატიმრობის ვადა 15 დღემდე შეამცირა. კანონის ინიციატორები მაშინ განმარტავდნენ, რომ 15 დღეზე მეტი ვადით ადმინისტრაციული პატიმრობა არ შეესაბამებოდა პროპორციულობის პრინციპს. საპარლამენტო უმრავლესობის წარმომადგენლები აცხადებდნენ, რომ 90-დღიანი ადმინისტრაციული პატიმრობა სჭირდებოდა წინა ხელისუფლებას, რათა ადმინისტრაციული დარღვევა ყოფილიყო ბერკეტი ადამიანზე ზემოქმედებისთვის,[8] თუმცა 10 წლის შემდეგ, „ქართულმა ოცნებამ“ თავად 4-ჯერ (90 დღემდე) გაზარდა ადმინისტრაციული პატიმრობის მაქსიმალური ვადა, რაც სიმძიმით პრაქტიკულად სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობის ზომას უტოლდება.

მკაცრ სახდელებთან ერთად, პრობლემურია ისიც, რომ მოქმედი კოდექსით  გათვალისწინებული სახდელები ერთმანეთთან შეუსაბამო და არათანმიმდევრულია. ეს განსაკუთრებით თვალსაჩინოა შეკრება-მანიფესტაციებზე ხშირად გამოყენებულ სამართალდარღვევებთან მიმართებით, რომლებზეც გაცილებით მკაცრი სახდელებია გათვალისწინებული, ვიდრე უფრო მაღალი საზოგადოებრივი საშიშროების შემცველ დარღვევებზე. მაგალითად, საპროტესტო აქციაზე ნიღბის ტარებისთვის გათვალისწინებული ჯარიმა (2000 ლარი) 10-ჯერ აღემატება ბავშვზე ძალადობის დამალვისთვის გათვალისწინებული სანქციის მაქსიმალურ ოდენობას. შეკრება-მანიფესტაციებზე გზის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვა კი იმავე ოდენობის ჯარიმით  (5000 ლარი) ისჯება, როგორც ლიცენზიის გარეშე განხორციელებული სამედიცინო საქმიანობა.

3. სიტყვიერი შენიშვნის მექანიზმთან დაკავშირებული ხარვეზები

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი როგორც ოქმის შემდგენ ორგანოს, ისე სასამართლოს დამრღვევის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისა და სიტყვიერი შენიშვნის შეფარდების დისკრეციას ანიჭებს,[9] თუმცა ამ გადაწყვეტილების მიღებისთვის მკაცრ წინაპირობებს აწესებს. პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისთვის აუცილებელია შემდეგი პირობების კუმულაციური არსებობა:

• ჩადენილი ქმედება უნდა იყოს მცირემნიშვნელოვანი;
• ეს ქმედება არ უნდა იყოს ჩადენილი განმეორებით;
• სამართალდამრღვევის მიმართ მანამდე არ უნდა იყოს გამოყენებული სიტყვიერი შენიშვნა;
• კოდექსის განსაკუთრებული ნაწილის შესაბამისი მუხლი არ უნდა გამორიცხავდეს ჩადენილ სამართალდარღვევაზე შენიშვნის გამოყენების შესაძლებლობას.

ბოლო წინაპირობა კოდექსში 2025 წლის თებერვლის ცვლილებებით დაემატა. განხორციელებული ცვლილებებით სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენება დამატებით შეიზღუდა ოთხ შემთხვევაში. ესენია: იმავე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისთვის სახდელდადებული პირის მიერ წვრილმანი ხულიგნობის ჩადენა (ასკ-ის 166-ე მუხლის მე-2 ნაწილი), სახდელდადებული პირის მიერ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის და სხვა მოხელის შეურაცხყოფა (ასკ-ის 173-ე მუხლის მე-3 ნაწილი), პოლიტიკური თანამდებობის პირის შეურაცხყოფა (ასკ-ის 173¹⁶-ე მუხლს პირველი ნაწილი),  შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარების წესის დარღვევა  ამავე მუხლით სახდელდადებული პირის მიერ (სკ-ის 174¹ მუხლი).[10] ყველა ჩამოთვლილი მუხლი შეკრებასა და გამოხატვასთან არის დაკავშირებული, რაც კიდევ ერთხელ ცხადყოფს, რომ კოდექსში უკანასკნელ თვეებში განხორციელებული ცვლილებები პროტესტის დასუსტებას და დემონსტრანტების დასჯას და დაშინებას ისახავს მიზნად.

სიტყვიერი შენიშვნის მექანიზმი 2025 წლის თებერვლის ცვლილებებამდეც პრობლემური იყო, რადგან ის ბლანკეტურად კრძალავდა ერთი მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისთვის სახდელდადებული პირის მიმართ ხელმეორედ ამ საშეღავათო მექანიზმის გამოყენებას. სიტყვიერი შენიშვნა სახდელის სახე არ არის, თუმცა ადმინისტრაციული სახდელიც კი გარკვეული პერიოდის გასვლის შემდეგ ქარწყლდება და კარგავს სამართლებრივ მნიშვნელობას. სახდელთან შედარებით უფრო მსუბუქი ღონისძიება, შენიშვნა, კი წლების გასვლის შემდეგაც რელევანტურ გარემოებად რჩება, რომელიც ხელახლა მის გამოყენებას ზღუდავს.

სისხლის სამართლის კოდექსიც კი, რომელიც გაცილებით მძიმე კანონდარღვევებისთვის ადგენს სასჯელს, საშეღავათო მექანიზმთან მიმართებით ამგვარ წინაპირობებს არ ითვალისწინებს. ამ თვალსაზრისით, სისხლისა და ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ მექანიზმებს შორის ორი ძირითადი განსხვავებაა:

• სისხლის სამართლის კოდექსი ადგენს დანაშაულის ცნებისგან გამონაკლისს. დანაშაულად არ ჩაითვლება ისეთი ქმედება, რომელიც,  ფორმალურად შეიცავს დანაშაულის ნიშნებს, მაგრამ მცირე მნიშვნელობის გამო არ გამოუწვევია ისეთი ზიანი, რომელიც აუცილებელს გახდიდა მისი ჩამდენის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ან არ შეუქმნია ასეთი ზიანის საფრთხე.[11]  ესე იგი, სისხლის სამართლის კოდექსი ასეთი მცირემნიშვნელობის ქმედებებს საერთოდ არ მიიჩნევს დანაშაულად. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი კი მსგავს შემთხვევებში არ უარყოფს სამართალდარღვევის არსებობას და მხოლოდ პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების დისკრეციულ უფლებამოსილებას ანიჭებს მოსამართლეს.
• სისხლის სამართლის კოდექსი არ აწესებს შეზღუდვებს ამ მექანიზმის განმეორებით გამოყენებაზე. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მიხედვით კი, დამრღვევი პირის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისა და სიტყვიერი შენიშვნის შეფარდების მექანიზმი არ გამოიყენება იმ შემთხვევაში, თუ იგივე ქმედება განმეორებით არის ჩადენილი ან პირის მიმართ მანამდე ყოფილა სიტყვიერი შენიშვნა გამოყენებული.

4. ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის დაცვის არასათანადო პროცესუალური გარანტიები

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, სისხლისსამართლებრივი პროცესუალური გარანტიები და უფლებები შეიძლება გავრცელდეს ისეთ დარღვევებზეც, რომლებიც ეროვნული კანონმდებლობით არ კლასიფიცირდება სისხლის სამართლის დანაშაულად, თუმცა კონვენციის მიზნებისთვის შესაძლოა, უთანაბრდებოდეს მას და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სიმძიმეს აღწევდეს. დარღვევის ბუნების განსაზღვრისთვის კონკრეტულ შემთხვევაში  ყურადღება უნდა მიექცეს სანქციის სახეს და მის მიზანს.[12]

როგორც უკვე აღინიშნა, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების მარეგულირებელი კანონმდებლობა ითვალისწინებს მკაცრ სახდელებს - პატიმრობასა და მაღალ ჯარიმებს. საერთაშორისო სტანდარტებით, სანქცია, რომელიც თავისუფლების შეზღუდვასთანაა დაკავშირებული, თავისი შინაარსით სისხლისსამართლებრივი ბუნებისაა და მასზე სისხლის სამართლის სფეროში მოქმედი სტანდარტები/გარანტიები უნდა ვრცელდებოდეს.[13]

გარდა პატიმრობისა, ზოგიერთ შემთხვევაში, ადმინისტრაციული ჯარიმაც შეიძლება აღწევდეს სისხლის სამართლის  სანქციის ზღვარს. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით, ჯარიმის მინიმალური ოდენობა 2000 ლარია. ცალკეულ შემთხვევებში კი მოსამართლემ სისხლის სამართლის საქმეზე შეიძლება გამოიყენოს ჯარიმა არანაკლებ 500 ლარის ოდენობით.[14] აღსანიშნავია, რომ მოქმედი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ცალკეულ სამართალდარღვევებზე გაცილებით მაღალ ჯარიმებს ითვალისწინებს.

მიუხედავად იმისა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული სახდელები სისხლისსამართლებრივი ბუნებისაა, ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს არ აქვს ისეთი პროცესუალურ-სამართლებრივი გარანტიები, რაც ბრალდებულს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით აქვს მინიჭებული. მაგალითისთვის, მოქმედი ადმინისტრაციული კოდექსი არ განსაზღვრავს უდანაშაულობის პრეზუმფციას და სამართალდარღვევის დადგენისთვის არ მოითხოვს გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით მტკიცებას. ბრალის დადასტურების და სახდელის შეფარდების პროცედურების შეკვეცილი და გამარტივებული ხასიათი ნაკლებად იძლევა შედეგიანი წარმომადგენლობის ან ეფექტური გასაჩივრების შესაძლებლობას.[15]

2025 წლის თებერვლის საკანონმდებლო ცვლილებებით, შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების შემზღუდველ ნორმებთან ერთად, კოდექსს დაემატა საქმის განხილვისა და მტკიცებულებების შეფასების რამდენიმე წესი. მაგალითად, ამ ცვლილებებით განისაზღვრა, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე გამოტანილი დადგენილება უნდა იყოს კანონიერი, დასაბუთებული და სამართლიანი.[16] გარდა ამისა, კოდექსით განისაზღვრა, რომ  არცერთ მტკიცებულებას არ აქვს წინასწარ დადგენილი ძალა (ე.წ. „პრეიუდიცია“).[17] საქმის განხილვის წესებში დამატებული ნორმები საბაზისო პროცესუალური მოთხოვნებია, რომლებიც ისედაც გამომდინარეობს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი პრინციპებიდან და მათ საქმის განხილვის პრაქტიკაში არსებითი ცვლილება არ გამოუწვევია. გამკაცრებული სახდელების ფონზე, ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირები კვლავ სათანადო პროცედურული გარანტიების მიღმა რჩებიან.

5. ცალკეული სამართალდარღვევების ბუნდოვანი დეფინიციები

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ცალკეული სამართალდარღვევების დეფინიციები ბუნდოვანი და განუჭვრეტელია, რაც უფლებამოსილი ორგანოს მიერ თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების და არაერთგვაროვანი პრაქტიკის განვითარების წინაპირობებს ქმნის. ბუნდოვანი განსაზღვრება აქვს, მაგალითად, პრაქტიკაში ხშირად გამოყენებულ იმგვარ სამართალდარღვევას, როგორიცაა წვრილმანი ხულიგნობა.

ასკ-ის 166-ე მუხლი წვრილმან ხულიგნობად მიიჩნევს საჯარო სივრცეში ლანძღვა-გინებას, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელ გადაკიდებასა და სხვა ამგვარ მოქმედებას, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგს ან/და მოქალაქეთა სიმშვიდეს. ამ მუხლით ქმედებების ღია ჩამონათვალია  გათვალისწინებული. ამავდროულად, დისპოზიცია არ მოითხოვს მოქალაქეთა სიმშვიდის არსებით დარღვევის ან რაიმე კონკრეტულ შედეგის არსებობას, რაც ფართო ინტერპრეტაციის სივრცეს ტოვებს. ამდენად, პრობლემურია, რომ ქმედებების არასრული ჩამონათვალითა და ფართო დეფინიციით საზოგადოებრივ წესრიგისა და მოქალაქეთა სიმშვიდის არაარსებითი დარღვევის შემთხვევაშიც კი, კოდექსი იძლევა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის დადგენის შესაძლებლობას.

სასამართლო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ წვრილმანი ხულიგნობის მუხლი, ხშირ შემთხვევაში, შეკრება-მანიფესტაციების მონაწილეების მიმართ გამოიყენება. ამ მუხლის საფუძველზე პასუხისმგებლობა ეკისრებათ პირებს, რომლებიც მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ საკითხებზე გამოხატავენ პოზიციას. შესაბამისად, ხშირ შემთხვევაში საზოგადოებრივი წესრიგისა და მოქალაქეთა სიმშვიდის საპირწონე ინტერესს პიროვნების გამოხატვის თავისუფლება წარმოადგენს. საერთაშორისო სტანდარტებით, შეკრების ან გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობის დროს საზოგადოებრივი წესრიგის უმნიშვნელო დარღვევა არ უნდა იწვევდეს სამართლებრივ პასუხისმგებლობას.[18]

განჭვრეტადობის პრობლემა აქვს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში გასული წლის დეკემბრის ცვლილებით დამატებულ ახალ მუხლსაც, რომელიც სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირის, პოლიტიკური თანამდებობის პირის, სახელმწიფო მოსამსახურის, სახელმწიფო მოსამსახურესთან გათანაბრებული პირის ან/და საჯარო მოსამსახურის სიტყვიერ შეურაცხყოფას, ლანძღვა-გინებას, შეურაცხმყოფელ გადაკიდებას ან/და სხვაგვარი შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელებას გულისხმობს. წვრილმანი ხულიგნობის მსგავსად, ამ სამართალდარღვევის დეფინიციაც ღია ჩამონათვალის სახით არის ჩამოყალიბებული. ტერმინი „შეურაცხყოფა“ ისედაც სუბიექტური შეფასების საგანია და ამ სამართალდარღვევის შემადგენლობის გაფართოება  „სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედების“ დამატებით, უფლებამოსილ ორგანოებს ფაქტობრივად უკონტროლო ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას უტოვებს.

გარდა განუსაზღვრელობისა, კოდექსში დამატებული ახალი ნორმის ერთ-ერთი პრობლემა ის არის, რომ ერთ სიბრტყეში აყენებს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირებსა (მაგალითად, პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრი, მინისტრები, პარლამენტის წევრი) და რიგით საჯარო მოხელეებს, რომლებსაც ნაკლები საჯარო პასუხისმგებლობა და ცნობადობა აქვთ თავიანთი ფუნქციებიდან გამომდინარე. ევროპული სასამართლოს განმარტებით, დასაშვები კრიტიკის ფარგლები საჯარო პირების მიმართ უფრო ფართოა, ვიდრე კერძო პირების მიმართ. ამასთანავე, ეს არ ნიშნავს, რომ საჯარო პირების თითოეული სიტყვა და ქმედება ისეთივე განხილვას უნდა ექვემდებარებოდეს, როგორც პოლიტიკოსების ქმედებები, რადგან პოლიტიკოსები გაცნობიერებულად აქცევენ თავიანთ პიროვნებას საზოგადოების ყურადღების ცენტრში.[19]

6. ადმინისტრაციული დაკავების მექანიზმთან დაკავშირებული ხარვეზები

დაკავება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული ერთ-ერთი პრობლემური ინსტიტუტია, რომელიც რისკის ქვეშ აყენებს პირის თავისუფლებისა და უსაფრთხოების, ასევე სამართლიანი სასამართლოს უფლებების დაცვას. ბოლო წლებში „ქართული ოცნება“ ადმინისტრაციული დაკავების მექანიზმს მზარდი სიხშირით იყენებს პროტესტისა და კრიტიკული აზრის ჩასახშობად.

ადმინისტრაციული დაკავება[20] სამართალდარღვევის საქმეების უზრუნველყოფის ერთ-ერთი ზომაა და ის კანონით განსაზღვრულ კონკრეტულ მიზნებს - დარღვევის აღკვეთას, პრევენციას, სამართალდამრღვევის ოქმის შედგენას, საქმის დროულად განხილვას, მიღებული დადგენილების აღსრულებასა და სამართალდამრღვევის პირის სასამართლოში გამოცხადების/ ადმინისტრაციულ პროცესში მონაწილეობის უზრუნველყოფას ემსახურება.[21] უზრუნველყოფის ზომის მიზნობრიობიდან გამომდინარე, ერთი მხრივ, დაკავება არ გულისხმობს სამართალდარღვევის არსებობას და მეორე მხრივ, სამართალდარღვევის გამოვლენა ყველა შემთხვევაში არ მოითხოვს პირის დაკავებას.

ადმინისტრაციული დაკავების საფუძვლებს, 2024 წლის დეკემბერში, რამდენიმე მიზანი დაემატა. სწორედ ამ საკანონმდებლო ცვლილებების შემდეგ გაჩნდა შესაძლებელი პირის დაკავება, პირადი/ნივთების გასინჯვა და მისთვის ნივთების/დოკუმენტების ჩამორთმევა სამართალდამრღვევის სასამართლოში დროულად წარდგენის, საქმის გაჭიანურების თავიდან აცილების, ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პროცესში მონაწილეობისთვის თავის არიდებისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის პრევენციისთვის. აღნიშნული ცვლილება არის ბუნდოვანი, განუჭვრეტადი და სამართალდამცავებს ანიჭებს განუსაზღვრელ უფლებამოსილებას, დასაბუთების გარეშე დააკავონ ნებისმიერი პირი. „განმეორებითი სამართალდარღვევის“ პრევენცია დამოკიდებულია მხოლოდ სამართალდამცავის სუბიექტურ შეფასებაზე, რაც ქმნის პირის დაკავების თვითნებურ საფუძველს.  შესაბამისად, ცალსახაა, რომ ცვლილებებით მინიჭებული განუსაზღვრელი უფლებამოსილებები ფაქტობრივად უკონტროლოდ ზრდის პოლიციური ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების რისკს, რაც მშვიდობიანი პროტესტის მონაწილეების უფლებებში კიდევ უფრო ინტენსიურ ჩარევას გამოიწვევს.[22]

გარდა დაკავების საფუძვლისა, პრობლემურია მისი კანონიერების გასაჩივრების წესიც. დაკავების კანონიერება საჩივრდება სამართალდარღვევისგან დამოუკიდებლად, რაც დამატებით რესურსებს მოითხოვს და საქმეების ხელოვნურად დანაწევრებას იწვევს. ამასთან,  დაკავების კანონიერების თაობაზე დავის არსებული მექანიზმი არაეფექტიანია და ხშირად არაგონივრულად ჭიანურდება.[23]

მიუხედავად იმისა, რომ ადმინისტრაციული დაკავება ინტენსიური მზღუდავი ღონისძიებაა და წლებია პრობლემურია აღნიშნული ღონისძიების მშვიდობიანი შეკრების მონაწილეთა მიმართ გამოყენების კანონიერება, შინაგან საქმეთა სამინისტრო არ აწარმოებს დაკავების ოფიციალურ სტატისტიკას. სოციალური სამართლიანობის ცენტრის განცხადების საფუძველზე, გასული წლის ნოემბერში სახალხო დამცველმა  სრულყოფილი სტატისტიკური მონაცემების წარმოების შესახებ შინაგან საქმეთა სამინისტროს წინადადებით მიმართა,[24] თუმცა შსს-ის მიდგომა არც ამ წინადადების შემდეგ შეუცვლია.

დაკავების სტატისტიკის არარსებობის მიუხედავად, დროებითი მოთავსების იზოლატორში (დმი) შესახლების შესახებ შსს-ის მიერ პროაქტიულად გამოქვეყნებული მონაცემები დაახლოებით მაინც იძლევა ამ მექანიზმის მასშტაბების შეფასების შესაძლებლობას.[25] 2024 წელს დმი-ში შესახლებულ პირთაგან 72%-ს აღემატებოდა იმ პირთა რაოდენობა, რომლებსაც შსს წვრილმან ხულიგნობას (ასკ-ის 166-ე მუხლი), პოლიციელის მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობას (ასკ-ის 173-ე მუხლი) ან შეკრების წესის დარღვევას (ასკ-ის 174¹ მუხლი) ედავებოდა.[26] სამივე მათგანი საპროტესტო აქციებზე ხშირად გამოყენებულ სამართალდარღვევებს მიეკუთვნება. შესაბამისად, ეს სტატისტიკა ცხადყოფს, რომ დაკავების რეპრესიული მექანიზმი, ხშირ შემთხვევაში, მშვიდობიანი შეკრების მონაწილეების მისამართით გამოიყენება.

7. არათანმიმდევრული სტრუქტურა და საკანონმდებლო ტექნიკა

როგორც უკვე აღინიშნა, მოქმედი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი, ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დაშლამდე, 1984 წელსაა მიღებული და მისი სტრუქტურა, მიდგომები და ტერმინოლოგია, ხშირ შემთხვევაში, არ არის თავსებადი თანამედროვე სამართლებრივ სიტემასა და საკანონმდებლო ტექნიკასთან. ეს კოდექსი იყენებს ისეთ დეფინიციებსა და ტერმინოლოგიას, რომელსაც  სხვა საკანონმდებლო აქტებში ვერ ვხვდებით და შესაბამისად, უჩვეულოა მოქმედი სამართლებრივი სისტემისთვის. მაგალითად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ გარემოებებს შორის კოდექსი ასახელებს ბრალეულის გულწრფელ მონანიებას.[27] მონანიების კონცეფცია საბჭოთა სამართლებრივი სისტემიდან მომდინარეობს, ბუნდოვანი ტერმინია და მისი გულწრფელობა არ ექვემდებარება სასამართლო განხილვის ფარგლებში შეფასებას.[28] შესაბამისად, ფაქტობრივად არ გამოიყენება სასამართლო პრაქტიკაში. გარდა ამისა, შეურაცხადობის განსაზღვრისთვის ეს კოდექსი იყენებს არაეთიკურ ტერმინს, რომელსაც მასტიგმატიზებელი შინაარსი აქვს და დიდი ხანია, აღარ გამოიყენება სამართლებრივ სივრცეში.[29]

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის განსაკუთრებულ ნაწილში ათი თავი ეთმობა ცალკეულ სამართალდარღვევებს, რომლებიც დასაცავი ობიექტის მიხედვით არის კლასიფიცირებული შესაბამის თავებში, თუმცა ზოგიერთი სამართალდარღვევა ლოგიკურად არ მიესადაგება იმ თავს, სადაც ამჟამად არის განაწილებული. მაგალითად, მავნებელი ალკოჰოლიანი სასმლის რეალიზაცია[30] მმართველობის დადგენილი წესის ხელმყოფ სამართალდარღვევად არის მიჩნეული, მაშინ როდესაც ის, დასაცავი ობიექტის მიხედვით, უფრო მეტად შეესაბამება ჯანმრთელობის დაცვის, ან ვაჭრობისა და ფინანსების დარგში ჩადენილი სამართალდარღვევების თავებს. კოდექსის არათანმიმდევრული საკანონმდებლო ტექნიკა სამართლებრივი სიცხადისა და განჭვრეტადობის პრინციპებს ეწინააღმდეგება.

შეჯამება

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ხარვეზიან ბუნებაზე, განსაკუთრებით კი არასათანადო საპროცესო გარანტიებსა და სამართლიანი სასამართლოს უფლების არასრულფასოვან რეალიზებაზე, არაერთხელ იქნა აღნიშნული, როგორც შიდა სახელმწიფოებრივ, ასევე საერთაშორისო დონეზე. ეს კოდექსი პრინციპების დონეზე ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებს, რის გამოც მის გაუმჯობესებას არა წერტილოვანი ცვლილებები,  არამედ  სისტემური და ფუნდამენტური   სჭირდება.[31]

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევების მარეგულირებელი კანონმდებლობის რეფორმირება, მათ შორის,  უნდა მოიცავდეს ისეთ ზომებს, როგორიცაა: სისხლისსამართლებრივი ბუნების მატარებელი დარღვევების იდენტიფიცირება, მათი სისხლის სამართლის კოდექსში გადატანა და სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზაციისათვის აუცილებელი საპროცესო გარანტიების განსაზღვრა. ასეთი მასშტაბის რეფორმა მომავალში მხოლოდ ფართო საზოგადოებრივი ჯგუფების და აკადემიური წრეების ჩართულობით შეიძლება განხორციელდეს, რაც, პირველ რიგში, ხელისუფლების პოლიტიკურ ნებაზე იქნება დამოკიდებული.

გაზიარება