გადაწყვეტილება

გადაწყვეტილების, როგორც ასეთის წამი — სიშლეგეა. გადაწყვეტილება, თუ ის ნამდვილად გადაწყვეტილებაა და არა ამომწურავი გათვლა, თუკი ასეთი რამ საერთოდ შესაძლებელია, ორმაგი შესაძლებლობის ზღვარზე მიიღება. გადაწყვეტილება მხოლოდ მაშინაა გადაწყვეტილება თუ ის წანამძღვრებიდან ან გათვლებიდან გარდაუვლად არ გამომდინარეობს. შესაბამისად, ერთი მხრივ, ისეთი დიდი გადაწყვეტილება როგორიც ომის დაწყებაა, ესე იგი, გადაწყვეტილება რომელიც ძველის ადგილზე და მის წინააღმდეგ ახალი წესრიგის შემქმნელია, ამომწურავად ვერ აიხსნება ძველი წესრიგის გათვლებით და წანამძღვრებით. მეორე მხრივ, გადაწყვეტილებას შეუძლებელია წინ არ უძღოდეს პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული, ტექნოლოგიური და ისტორიული წინაპირობები. ამრიგად, ერთი მხრივ გადაწყვეტილებას ყოველთვის წინ უნდა უძღოდეს ყველაფერი რასაც ‘ფაქტორებს’ ვეძახით, ხოლო მეორე მხრივ, ის ამ ფაქტორებიდან გარდაუვლად ვერ უნდა გამომდინარეობდეს. ბოლოსდაბოლოს, არ არსებობს ომი, რომელიც არ შეიძლებოდა რომ არ დაწყებული. სწორედ ამიტომ, გადაწყვეტილება როგორც ასეთი სიშლეგის წამში მიიღება მაშინ, როცა ყველა გათვლა, ყველა წანამძღვარი, ყველა გონივრული მიზეზი და მიზანი ერთ გამოუჭერელ წამში აზრს კარგავს.

„მომენტი“ ან „წამი“ აქ არ აღნიშნავს საათის დროის უმცირეს ერთეულს, არამედ რაღაც „სხვას“, რაც გონიერი არსების შიგნით ან გარეთ იღებს გადაწყვეტილებას და გადაწყვეტილების ხელმომწერს მიღებული გადაწყვეტილების წინაშე აყენებს. გადაწყვეტილების რაციონალიზება ყოველთვის მისი მიღების შემდეგ, რეტროსპექტიულადაა შესაძლებელი, დაახლოებით ისე როგორც ძლიერი სეისმური ბიძგების შესახებ დეტალურ ცნობებს მათი დასრულების შემდეგ ვიღებთ ხოლმე. ჩვენ ვიცით რა იწვევს მიწისძვრებს, რა პირობებია საჭირო მათთვის, მაგრამ მიუხედავად ამისა წინასწარ არასდროს ვიცით მათი დრო და ადგილი.[1] შესაბამისად, გადაწყვეტილება და განსაკუთრებით ისეთი გადაწყვეტილება, როგორიც ომის დაწყებაა — ყოველთვის თავზარდამცემია. როცა ხაზი გავუსვი გადაწყვეტილების, როგორც ასეთის სიშლეგეს, იქვე უნდა დავძინო რომ სწორედ გადაწყვეტილება, როგორც ასეთია აბსოლუტურად სუვერენული აქტი და ამრიგად, აბსოლუტური პასუხისმგებლობის მატარებელიც. პუტინის მრავალგზის ნახსენები „სუვერენულობა“ ასეთი აბსოლუტური აზრით გამოვლინდა 2022 წლის 24 თებერვალს. დერიდა, სუვერენობას, მარტოობასა და არათანმიმდევრულობას შორის კავშირზე, წერს:

„სუვერენი ყოველთვის მარტოა (სწორედ ეს არის მისი აბსოლუტური ძალა და მისი მოწყვლადობა, ან მისი უსასრულო არათანმიმდევრულობა). სუვერენი მარტოა იმდენად, რამდენადაც ის უნიკალურია, დაუყოფელი და საგამონაკლისოა, ის არის გამონაკლისის არსება, რომელიც, როგორც შმიტი ამბობს — და ეს სუვერენის განმარტებაა — უშვებს გამონაკლისს და აქვს საგამონაკლისო უფლება შეაჩეროს სამართალი, ამრიგად ის, თავისებურად, მხეცის ან მაქციას მსგავსად, კანონის გარეთ დგას, კანონზე მაღლა. სუვერენი მარტოა სუვერენიტეტის განხორციელებაში. სუვერენიტეტის გაზიარება არ შეიძლება, ის დაუყოფელია.“[2]

სუვერენი სწორედ გონივრულობისთვის უშვებს გამონაკლისს და მასზევე იღებს პასუხისმგებლობას. მხოლოდ სუვერენი, ესე იგი, ის ვინც გადაწყვეტილებაში ხდება სუვერენი, იღებს სრულ პასუხისმგებლობას საკუთრივ გადაწყვეტილებაზე. გადაწყვეტილება ყოველთვის შეფუთულია შედეგების ან წინაპირობების რაციონალიზებაში, რითაც პასუხისმგებლობა ფარდობიდება, ესე იგი, პასუხისმგებლობა ნაწილდება ყველაზე და მათ შორის მასზეც ვისი ხელმოწერაც გადაწყვეტილებას ახლავს. სხვა სიტყვებით, აბსოლუტური პასუხისმგებლობა ეკისრება უფრო მეტს ან ნაკლებს, ვიდრე გადაწყვეტილების მიღების ხელმომწერია და სწორედ ამიტომ ხაზი გავუსვი იმას, რომ გადაწყვეტილებას ყოველთვის „სხვა“ ან „სუვერენი“ იღებს, რომელიც თავად გადაწყვეტილების „მომენტში“ ერთდროულად იქმნება და ქრება.

ამრიგად, ერთი მხრივ, გადაწყვეტილება იმგვარ მარტოობაში მიიღება რომელიც უფრო დიდი მარტოობაა, ვიდრე საკუთარ თავთან მარტო დარჩენა, მეორე მხრივ კი, სუვერენული გადაწყვეტილება  ყოველთვის „უსასრულო არათანმიმდევრულობის“ წამია, ერთგვარი უფსკრული — უდაბური ნულოვანება, სადაც ძველი რაციონალიზებული წესრიგი მყიფე და წარმავალი  ჩანს, ხოლო გადაწყვეტილება, რომელიც მას მთლიანად კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს — შეშლილი. ის რასაც მე ნულოვანებას ვეძახი ის უძირო ძირია, რაც მეხივით ვარდება ხოლმე ყოფიერებაში. სწორედ ამიტომ ისტორიკოსები, საერთაშორისო ურთიერთობების სპეციალისტები და სხვები დღემდე ბჭობენ, მაგალითად, პირველი მსოფლიო ომის დაწყების “ნამდვილ” და „სხვებზე უფრო ნამდვილ” მიზეზებზე. მიუხედავად იმისა რომ ეს ნულოვანება არერუდიცირებადია, დაუყვანელია ყველა გონივრულ წანამძღვარზე, რომელთა გარეშედაც გადაწყვეტილება არ არსებობს, მაინც შესაძლებელია ვისაუბროთ თუ თავად ამ ნულოვანების პოზიტიურ თვისებებზე არა, ვინაიდან ის პოზიტიურად არაა მოცემული, არამედ მის ნეგატიურ გამოვლინებებზე მაინც. თუკი ომის დაწყების გადაწყვეტილება როგორც ასეთი, ნულოვანების წამია, მოგვიანებით ვნახავთ რომ ბირთვული იარაღი სწორედ ყოფიერების ჰორიზონტის განულების პირველი და ბოლო წამის შესაძლებლობას ატარებს და ამით ყოფნა-არყოფნის და მისი ყველა თანხმლები დისკურსის არსებით ეფემერულობას მსჯელობის საგნად აქცევს.

მომდევნო თავებში მე განვიხილავ პუტინის ორ ცნობილ, მაგრამ გარკვეულწილად ენიგმატურ გამონათქვამს, როგორც აქსიომატიკას — „რაში გვჭირდება მსოფლიო თუ მასში რუსეთი არ იქნება?“ და „[ბირთვული ომის დაწყების შემთხვევაში] ჩვენ როგორც წამებულები სამოთხეში წავალთ, ხოლო ისინი უბრალოდ გაწყდებიან“ — რომელიც გვგონია რომ გვესმის, „მუქარად“, „სიგიჟედ“, თუმცა სათანადოდ ვერ ვიხელთებთ მათ ირონიულობას, ნულოვანობას ან მათგან მომდინარე ნიჰილისტურ კითხვას. ამრიგად, მე მაინტერესებს არა იმდენად ომის დაწყების სხვადასხვა ფაქტორების ჩამოთვლა და გონის სამსჯავროზე მათი წარდგენა და შეფასება ან „რეალური მიზეზების“ დადგენა, არამედ რუსულ ოფიციალურ დისკურსში ნულოვანობის, მისი ბირთვული აქსიომატიკის გაგება, მისგან გამომდინარე ტროპების არტიკულირება, და მათი დაშლა და მთლიანობაში, ამ ბირთვული აქსიომატიკის, მისგან მომდინარე მტკიცებების გავლენის აღწერა მთლიანად ოფიციალურ დისკურსზე. უფრო მარტივად, მთავარი კითხვა შემდეგნაირად დაისმის: რა გავლენა აქვს უდიდესი ბირთვული არსენალის ფლობას, ესე იგი, მსოფლიოს განადგურების შესაძლებლობის პყრობას ოფიციალურ დისკურსზე? და როგორ მუტაციებს განიცდის დისკურსი, როცა მისი ბირთვული აქსიომა სახელმწიფოსთვის სხვა სუპერსახელმწიფოებთან საგარეო ურთიერთობების წარმოების მთავარ ელემენტად იქცევა?

1. ირონია

ბირთვული იარაღის გამოყენების საბჭოთა დოქტრინის ქვაკუთხედი საპასუხო დარტყმას ეფუძნებოდა, თუმცა ევროპის საომარ თეატრში ნატოსთან დაპირისპირების შემთხვევაში ითვლებოდა, რომ დაპირისპირების ბირთვულ ომში გადაზრდა არასასურველი იყო, ვინაიდან საბჭოთა სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ევროპაში კონვენციური ომის საშუალებებით გეგმავდა გამარჯვების მოპოვებას. საბჭოთა დოქტრინაში არც კი განიხილებოდა არაბირთვული საფრთხეების ბირთვული იარაღით მოგერიება, რაც არსებითად განასხვავებს თანამედროვე რუსეთს საბჭოთა კავშირისგან. დღევანდელი რუსეთის ბირთვული დოქტრინა ითვალისწინებს არა მხოლოდ ბირთვულ დარტყმაზე საპასუხო დარტყმის მიყენებას, არამედ რუსეთისთვის კონვენციური ომის საშუალებით შექმნილი “საარსებო საფრთხის” პასუხადაც ბირთვული იარაღის გამოყენებას.

რუსეთის, როგორც სახელმწიფოს ყოფნა-არყოფნაზე ბირთვული იარაღის გამოყენების მიბმა პირველად რუსეთის 2010 წლის უსაფრთხოების დოქტრინაში გვხვდება, რაც ნაწილობრივ სხვა ბირთვული ქვეყნების სამხედრო დოქტრინების მსგავსია. თუმცა განსხვავება მდგომარეობს იმაში რომ ერთი მხრივ, რუსეთის პოლიტიკური დისკურსი გაჟღენთილია ბირთვული იარაღის გამოყენების შესაძლებლობის მუდმივი აქტუალიზებით, ხოლო მეორე მხრივ, ის თუ რას წარმოადგენს რუსეთი, ან სად იწყება და მთავრდება მისი საზღვრები სრულად გასაგები არ არის, შესაბამისად, “საარსებო საფრთხეც” განუსაზღვრელი რჩება. 2016 წლის იანვარში პუტინმა რუს ბავშვს, რომელსაც რუსეთის საზღვრების მითითება სთხოვა, ხუმრობით შეუსწორა რომ “რუსეთის საზღვრები არსად  მთავრდება”. ირონია თავის თავში წინადადების სერიოზულობის განუსაზღვრელობას და თამაშის ელემენტის შემოტანას მოიცავს. სწორედ ამიტომ რუსეთის საზღვრების განუსაზღვრელობა ამავდროულად ბირთვული იარაღის გამოყენების სემანტიკურ განუსაზღვრელობასაც გულისხმობს, ესე იგი, საზღვარი აქ არამხოლოდ ვიწროდ კარტოგრაფიულ-პოლიტიკურადაა განუსაზღვრელი, არამედ სემანტიკურადაც.

2010 წლამდეც პუტინმა ბირთვული იარაღის გამოყენების მუქარა არაერთხელ გააჟღერა. პუტინის პოლიტიკური პორტრეტი განუცალკავებელია ბირთვული იარაღისგან და ის მისი საგარეო და საშინაო პოლიტიკის არსებით ნაწილს წარმოადგენს. 2018 წელს, პუტინი ბირთვული ომის კონტექსტში ორ ესქატოლოგიურ მაქსიმას აჟღერებს, „რაში გვჭირდება მსოფლიო თუ მასში რუსეთი არ არის“ და „[ბირთვული ომის შემთხვევაში] ჩვენ როგორც წამებულები სამოთხეში მოვხვდებით, ხოლო ისინი უბრალოდ გაწყდებიან“. გაჟღერებისას ამ ორ ფრაზას, ისევე როგორც პირველს საზღვრებთან დაკავშირებით აუდიტორიის ხარხარი მოყვა. აქაც პუტინისა და აუდიტორიის ურთიერთობაში ირონია წარმოიქმნება, სადაც წინადადების სერიოზულობა განუსაზღვრელადაა დატოვებული. პუტინი სიტყვაში სერიოზულ სახეს ინარჩუნებს, ხოლო აუდიტორია და მისი ინტერვიუერი/დისკუსიის მოდერატორი თავიანთი რეაქციებით თითქოს მაყურებლებს “მეხუთე კედლის” მიღმა ანიშნებენ რომ მისი სიტყვები სრულად სერიოზულად არ უნდა მივიღოთ. ფედორ ლუკიანოვი, საერთაშორისო ურთიერთობების რუსი ანალიტიკოსი, რომელიც იქ მოდერატორს წარმოადგენს, საყოველთაო ხითხითს ხუმრობასვე დაამატებს და იტყვის რომ ამ თემაზე სასულიერო პირს უნდა დაეკითხონ, რითაც ის პუტინის ბირთვული-თეოლოგიის სეკულარული რაციონალობის ფარგლებში მოქცევას ცდილობს და რელიგიურისგან გამიჯვნას.

უკრაინაში შეჭრამდე ერთი თვით ადრე, იგივე ფედორ ლუკიანოვი რომელიც ამავდროულად მთავარი რედაქტორია ჟურნალისა „რუსეთი მსოფლიო პოლიტიკაში“ (რომელიც თავს უყრის აგრესიული რუსული საგარეო პოლიტიკის ე.წ. ‘ქორებს’) და „Россия-24“-ის საავტორო გადაცემის წამყვანი, არაერთ ინტერვიუში ამტკიცებდა რომ უკრაინის საზღვრებთან რუსული ჯარების მობილიზება „კლასიკურ ვითარებას“ წარმოადგენს და რომ პუტინის მხრიდან ეს არის „ინტენსიური დიპლომატიის“ ნიმუში. მეტიც, ლუკიანოვი ამტკიცებს რომ იცნობს რა „პუტინის ფსიქოლოგიას“, პუტინი ისეთ „შაბლონურ“ გადაწყვეტილებას არ მიიღებს, როგორიც უკრაინაში შეჭრაა.[3] ხოლო ომის დაწყებამდე ერთი დღით ადრე, დასავლური აკადემიური აუდიტორიისთვის გაკეთებულ კომენტარში, სადაც მისმა კოლეგებმა მას მიუთითეს უკრაინის წინააღმდეგ პუტინის „შეშლილ“ და „ისტერიულ“ განცხადებებზე და დისკურსული და სამხედრო პირობების გათვალისწინებით ომი გარდაუვლობად გამოაცხადეს, ლუკიანოვმა უპასუხა რომ რუსეთში ცხოვრების გამოცდილებამ ის უფრო „ცინიკური“ გახადა და რომ მისი ხედვით „ისტერია ზოგჯერ დადგმულია, საშუალებაა, შეიძლება არაელეგანტური, თუმცა უკეთესი ვიდრე ნამდვილი [ისტერია].“[4] აქაც, ლუკიანოვისთვის პუტინის განცხადებები მხოლოდ თამაშია, ირონიაა, ოღონდ არა მისი პოლიტიკის სუბსტანცია, არამედ როგორც რაციონალური პოლიტიკის კეთების ინსტრუმენტი, საშუალება რომელსაც პუტინი, როგორც სტრატეგი გარედან მიემართება.

„ლუკიანოვი“ რაციონალური დისკურსის სახელია, რომელსაც არაერთი სხვა რუსი გავლენიანი ანალიტიკოსი თუ საჯარო ფიგურა ახმოვანებდა. ამავე რაციონალური დისკურსის სხვა სახელი ‘რეალპოლიტიკაა’, ესე იგი, ხედვა სახელმწიფოთაშორის ურთიერთობებზე, რომლის მიხედვითაც ქვეყნები რაციონალური აგენტები არიან, რომლებიც გარკვეული დროში მყარი „ეროვნული ინტერესებიდან“ გამოდინარე იღებენ გადაწყვეტილებებს. შესაბამისად, ‘რეალპოლიტიკის’ მსოფლიოში ყველაფერი საშუალებაა სახელმწიფოთა ბუნებრივად მოცემული (ზოგჯერ მხოლოდ ‘აღქმული’) ინტერესების რეალიზებისთვის. ასეთი თეორიული ხედვისთვის, რომელიც ამავდროულად ცინიკურიცაა, ესე იგი, ‘თვითდაინტერესებული', ანალიტიკურად მეორეხარისხოვანია ან საერთოდ გაუგებარია ისეთი გამონათქვამი როგორიცაა „[ბირთვული ომის შემთხვევაში] ჩვენ მოვხვდებით სამოთხეში, ხოლო ისინი უბრალოდ დაიხოცებიან“ და რომ „რაში გვჭირდება მსოფლიო, თუ მასში რუსეთი არ არის“.

ორივე ეს მაქსიმა ან თეოლოგიურ-პოლიტიკური გზამკვლევ-გამონათქვამი 2022 წელს უკრაინის წინააღმდეგ დაწყებულ ომში რუსეთის სამთავრობო მედია ინფრასტრუქტურის წამყვანი ტროპი გახდა. ცალკეული რუსი სამხედროების უნიფორმებიდან დაწყებული მასობრივი მედიით დასრულებული, ორივე მაქსიმა მედია ინფრასტრუქტურის ძარღვებში სისხლად შევიდა, რომელმაც მთელს პოლიტიკურ სხეულზე უნდა გადაანაწილოს ის, რაც ყველაზე საკრალური და ამავდროულად სრულიად უვარგისია (უტილიტარიანული ან ‘რეალპოლიტიკური’ თვალსაზრისით), რაც ყველაზე აბსოლუტურია და არაკალკულირებადი, რასაც პოლიტიკაში საყოველთაო ბირთვული წარღვნის სახით ‘ცუდი უსასრულობის’ (ჰეგელი) შესაძლებლობა შემოჰყავს. ამრიგად, თუ „ლუკიანოვი“ ცინიკური ‘რეალპოლიტიკის’ სახელია, „პუტინი“ ირონიის ან შლეგელის ტერმინი რომ ვიხმაროთ, „ირონიის ირონიის“ განმასახიერებელია, იმ ირონიის რომელიც არა უბრალოდ რიტორიკული ხერხია, არამედ ყველა რიტორიკული ტროპის, სემანტიკის და მთლიანად „მსოფლიოს“ ხელოვნურობის მამხილებელი. ირონიის ირონია მყარი და სტაბილური შინაარსების წარმავლობას ამჟღავნებს და ამით თავადაა პოეტური (და საშიში).

2. ტექნიკა და ტექნოლოგია

მოდერნული ტექნოლოგიები ადამიანის ხელში არა მხოლოდ ინსტრუმენტები არიან, არამედ ადამიანის როგორც ასეთის, მისი ყოფნის სტრუქტურის მდგენელებიც. მოდერნული ტექნოლოგიებს არა მხოლოდ ტექნოლოგიებთან შეხებამდე მიზნების მისაღწევად ვიყენებთ, არამედ ისინი თავადვე სახავენ ახალ მიზნებს და მათი მიღწევის საშუალებებს.[5] ‘დაჩარჩოება’ (Gestell) რასაც ჰაიდეგერი მოდერნული ტექნო-მეცნიერებების საზრისად აცხადებს, ადამიანის შემცველ მსოფლიოზე ხედვის სპეციფიკურ წესს წარმოადგენს, რომელშიც ყველაფერი რაც არის ფუნქციურ ერთეულებადაა დაჩარჩოებული, მხოლოდ პოზიტიურადაა მოცემული და დამზერადია, შესაბამისად დათვლადი, დალაგებადი და ერთი ლოგიკის ქვეშ სისტემატიზებადია. სხვა სიტყვებით, მოდერნული ტექნოლოგიების საზრისი როგორც მსოფლმხედველობა ადამიანთა სამყაროს „ტექნიკურ საკითხად“ და „რესურსად“ წარმოადგენს (ბუნებრივი კაპიტალი, ადამიანური კაპიტალი, სოციალური კაპიტალი და ა.შ.), რომელსაც პრეტენზია აქვს გახდეს ადამიანისა და საზოგადოების ყოფნის წამყვანი მოდუსი, შესაბამისად ის მთლიანდ საზოგადოებაზე გავრცელებისკენაა მიდრეკილი. ყველაზე მცირე რაც ტექნოლოგიის არსზე ჰაიდეგერის დაკვირვებიდან შეიძლება გამოვიყვანოთ ისაა რომ მოდერნული ტექნოლოგია როგორც ასეთი, უნდა განვიხილოთ არა მხოლოდ ხერხად, საშუალებად, არამედ თავად გარკვეული მეტაფიზიკის მატარებლად, ესე იგი, რეალობის გარკვეული ფუნდამენტური ინტერპრეტაციის მქონედ. სწორედ ამიტომ საუკუნით ადრე ჰეგელი „სულის ფენომენოლოგიაში“ სამეცნიერო ემპირიზმს ‘ფუნდამენტური ილუზიის’ მატარებლობაში სდებდა ბრალს იმ აზრით, რომ ის ბრმაა საკუთარი მეტაფიზიკისადმი, რომელიც არაა უბრალოდ ნეიტრალური ან ოდესმე ნეიტრალიზებადი და შესაბამისად, ვერც სამეცნიერო ემპირიზმი აღწევს თავს ფილოსოფიას მისი უბრალო უგულვებელყოფით.

თუმცა, როგორც იმავე ჰაიდეგერის კონცეფციაში ჩანს, ცალკეულ მოდერნულ ტექნიკებს შორის განსხვავება მხოლოდ ფარდობითია და ისინი თვისებრივად განსხვავდებიან იმ ტექნიკებისგან, რომლებიც ‘დაჩარჩოების’ ლოგიკის გაბატონებამდე ან მის მიღმა არსებობენ, ესე იგი, იმ ტექნიკებისგან, რომელთა მიმართაც ადამიანს გამომუშავებული ჰქონდა ჩარჩო, რომელშიც ტექნიკა დაქვემდებარებული იყო ადამიანთა საზოგადოებების ისტორიებსა და კულტურებს და არა პირიქით, როცა ტექნოლოგიური ‘დაჩარჩოების’ ლოგიკა თავად ბატონობს ადამიანთა საზოგადოებებზე და თითოეულ ადამიანსაც დიდი ტექნოლოგიური მანქანის ერთ-ერთ კომპონენტად წარმოადგენს. სწორედ ამიტომ, მაგალითად დერიდასთვის ჰაიდეგერის ‘დაჩარჩოების’ ლოგიკის კრიტიკა ამავდროულად ბიოპოლიტიკის ფუკომდელი კრიტიკაცაა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჰაიდეგერისთვის ტექნიკა ტექნოლოგიისგან განსხვავდება. პირველის შემთხვევაში ტექნიკები ყოფიერების არსის შესაბამისი გაცხადების ერთ-ერთი გზაა უფრო ზოგადი პოეზისის, შემოქმედებითობის ან ჰაიდეგერის ტერმინებით, ‘განფარვის’ ფარგლებში (სადაც, მაგალითად, პოეზია და ხელოსნობა ერთ სიბრტყეს მათ შორის უიერარქიო მიმართებით იკავებენ). ხოლო მეორე შემთხვევაში თავად ტექნოლოგიის არსი, დაჩარჩოება, სრულად დომინირებს საზოგადოებაზე და ბუნებაზე, ესე იგი, მთლიანად განმსჭვალავს ყოფიერებას თავისი უცხო და ყოფიერების არსთან შეუსაბამო ლოგიკით. შესაბამისად, ჰაიდეგერისთვის საყურადღებო განსხვავება ძევს არა ცალკეულ ტექნოლოგიებს შორის, არამედ მოდერნული და არამოდერნული ტექნოლოგიების არსებს შორის.

სწორედ ამიტომ ჰაიდეგერისთვის XX საუკუნის მსოფლიო ისტორიულ არენაზე მასობრივი განადგურების იარაღის, ბირთვული ბომბის გამოჩენა არა თვისებრივად ახალი ფაქტორი, არამედ ადამიანის საკუთარი მსოფლიოსგან განძარცვის, ესე იგი, წამყვანი ტექნო-სამეცნიერო დაჩარჩოებულობის მხოლოდ ერთ-ერთი ახალი ინსტანციაა. ტექნოლოგიური ‘დაჩარჩოებისა’ და ყოფიერების ავთენტური სტრუქტურის შეპირისპირების გამო, ჰაიდეგერი დამატებით აღარ განარჩევს თავად ტექნიკებს, ვინაიდან ეს უკანასკნელი საკმარისად განსაზღვრულია მოდერნული ტექნო-სამეცნიერო ლოგიკით. ამრიგად, Der Spiegel-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში ბირთვულ ბომბზე კომენტირებისას ჰაიდეგერი ბირთვული იარაღის შეფარდებით დამოუკიდებლობას გვერდს უვლის და მას ‘დაჩარჩოების’ ან ‘ამოძირკვის’ ლოგიკის მომენტად აქცევს. ჰაიდეგერი ამბობს, ‘ჩვენ საერთოდ არ გვჭირდება ატომური ბომბი, ადამიანთა ამოძირკვა [ფესვებიდან მოგლეჯა] უკვე მიმდინარეობს’.[6] ამ აზრით, ჰაიდეგერისთვის ბირთვული კატასტროფა მხოლოდ უკვე მიმდინარე კატასტროფის გაფორმება შეიძლება იყოს. სხვა უფრო ჰიპერბოლური ფორმულირებით ადამიანი როგორც ადამიანი თავისი საკუთრივი მსოფლიოთი უკვე გადაშენებულია, ვინაიდან მან თავისი თვისებრივი მსოფლიო რაოდენობრივი მსოფლიოს სასარგებლოდ უკვე დაკარგა.

ჰაიდეგერის ამ დაკვირვებას კიდევ ერთხელ დავუბრუნდებით როცა თავად რუსეთის მედია ინფრასტრუქტურას, მის ტროპებს და გენერალიზებულ მოთამაშე ნიჰილიზმს შევეხებით. იქამდე კი დაწყებული აზრი შემდეგნაირად უნდა დავასრულოთ: ვინაიდან ჰაიდეგერისთვის ტექნიკებს შორის განსხვავება მხოლოდ ტექნიკურია და შესაბამისად, მოდერნულ დროში ნებისმიერი ტექნიკა ტექნო-სამეცნიერო ან ტექნო-ლოგიკურ დაჩარჩოების ლოგიკას ექვემდებარება, მასობრივი განადგურების ბირთვული იარაღის სპეციფიკა, მისი დამოუკიდებელი, სინგულარული ლოგიკა მხედველობის მიღმა რჩება. სწორედ ამ ნაპრალს ავსებს გიუნტერ ანდერსი:

“გაღვიძებისას შენი პირველი აზრი იქნება: ‘ატომი’. ვინაიდან შენ არ უნდა დაიწყო დღე იმ ილუზიით, რომ ის, რაც შენს გარშემოა სტაბილური მსოფლიოა. [დღეს] უკვე ხვალინდელი შეიძლება იყოს ‘რაღაც რაც უკვე იყო’: რადგან ჩვენ, შენ და მე და ჩვენი სხვა მეგზურები ‘უფრო მოკვდავები’ და ‘უფრო წარმავლები’ ვართ ვიდრე ყველა ისინი, ვინც გუშინდლამდე მოკვდავებად მიიჩნეოდნენ. ‘უფრო მოკვდავი’ რადგან ჩვენი წარმავლობა მხოლოდ იმას არ ნიშნავს რომ მოკვდავები ვართ, მხოლოდ იმას არ ნიშნავს რომ ‘მოკვლადები ვართ’. არამედ იმას, რომ ჩვენ, როგორც კაცობრიობა ვართ ‘მოკვლადები’. ხოლო ‘კაცობრიობა’ არ გულისხმობს მხოლოდ დღევანდელ კაცობრიობას, არა მხოლოდ კაცობრიობას, რომელიც ჩვენი მსოფლიოს სხვადასხვა მხარეშია განფენილი; არამედ კაცობრიობასაც, რომელიც დროის სხვადასხვა მხარეშია განფენილი. თუკი დღევანდელი კაცობრიობა მოკვდება, მაშინ ყველაფერი რაც ყოფილა, მასთან ერთად დაიღუპება; მომავალი კაცობრიობის ჩათვლით.“[7]

ამრიგად, ბირთვული იარაღის ან ‘ატომის’ ეპოქაში, ადამიანის მოკვდავობას ზედ ედება მისი გადაშენებადობა. ადამიანის ისტორიაში თვითგადაშენება პირველად ხდება ‘რეალური შესაძლებლობა’, გარდა იმისა რომ ‘გადაშენება’ ბირთვული იარაღის გარეშეც უკვე ადამიანის გარდაქმნილი პლანეტის თანმხლები პროცესია ათასობით სახეობისთვის. ანდერსის ეს მარტივი დაკვირვება, სადაც მოკვლადობა და კაცობრიობის მოკვლადობა, ესე იგი, გადაშენება ერთმანეთისგანაა გამიჯნული, ამავდროულად ადამიანის ყოფისთვის ახალ რეალობას ქმნის. თუკი დედამიწის ზედაპირის საყოველთაო წარხოცვის შესაძლებლობა ოდესღაც მრისხანე ღმერთის პრივილეგია იყო და ამგვარად იყო ის ადამიანის წარმოსახვაში ინტეგრირებული, ატომურ დროში ეს პრივილეგია არსებითად ‘სეკულარიზდა’ ან ‘იმანენტიზდა’. საყოველთაო განადგურებას, სრულ წვას (Holokautein) მოსცილდა მისი ტრანსცენდენტური განზომილება და იგი მთლიანად მ-სოფლიოს, წუთი-სოფლის, სოფლის შიგნით მოექცა. ეს ახალი ძალა, ბირთვული ძალა, გულისხმობს არა მხოლოდ ‘მასობრივ განადგურებას’, არამედ პოპულარულ წარმოსახვაში საყოველთაო აღსრულების სინონიმად გახდომასაც, კაცობრიობის წიგნის დაწვას და მისი მომავლის ჩაქრობას.

ანდერსისთვის ბირთვული იარაღი შეუძლებელია ინსტრუმენტი იყოს, ტექნიკა სხვა ტექნიკებს შორის, ვინაიდან ის მიზანი, გარდა მისი არგამოყენებით მოწინააღმდეგის შეკავებისა, რომელიც მისმა გამოყენებამ უნდა შეასრულოს, თავის თავსვე ამარცხებს, ესე იგი, ბირთვული იარაღის რეალური გამოყენება (მისი ‘რეალური გამოყენების შესაძლებლობისგან’ განსხვავებით) აუქმებს თავად იმ მიზანს რისთვისაც ბირთვული იარაღის გამოყენება შეიძლება მოხდეს. ამ მხრივ, ბირთვული იარაღი განსხვავდება ყველა მკვლელი იარაღისგან იმით რომ მისი რეალური გამოყენება არა უბრალოდ სუიციდური, არამედ თვითგადაშენებითია. გადაშენება არსებითად სახეობრივი-არსებისთვის დამახასიათებელი მოვლენაა, მაშინ როცა სიკვდილი ყოველთვის ერთ-ეულია. სწორედ ამიტომ, ბირთვულმა იარაღმა მსოფლიო ისტორიულ ასპარეზზე შემოსვლით ისტორიის დასრულების ‘რეალური შესაძლებლობა’ შექმნა. ყველა ტექნიკისგან განსხვავებით ბირთვული იარაღი ტოტალური ტექნიკაა, რომლის არსებობა თავადაა ის ასპარეზი რომელშიც შემდეგ პოლიტიკები წარმოებს. სხვა სიტყვებით, თუკი ბირთვული იარაღი არაა იარაღი, არამედ რაღაც სიკვდილზე უფრო სხვა, მაშინ „სწორედ ცალკეული [პოლიტიკური] მოვლენები ხდება ატომურ ვითარებაში“[8] და არა პირიქით. ამრიგად, განსხვავებით ჰაიდეგერისგან, თუ მისი არგუმენტის ნიუანსებს დროებით გვერდით გადავდებთ, ანდერსისთვის ბირთვული იარაღი ვერ დაიყვანება მის ტექნიკურ მიზანშეწონილობაზე. ბირთვული იარაღი ააქტუალიზებს ძველი აღთქმის ბოროტი ღმერთის დასმულ ‘რეალურ შესაძლებლობას’, თუმცა სეკულარიზებული სახით. სხვა სიტყვებით, ბირთვული იარაღის გამოყენების ‘რეალური შესაძლებლობა’ კვლავ აბსოლუტთან გვაბრუნებს, რომლის აქტუალიზების ან განამდვილების შედეგი ნულია.

3. უძალობის ბირთვული ძლიერება

განსხვავება შმიტიანურ და პუტინურ პოლიტიკურ თეოლოგიებს შორის, თუკი მეორეს შეიძლება ეწოდოს პოლიტიკა, მდგომარეობს იმაში რომ თუ შმიტისთვის პოლიტიკა ‘მტრის მოკვლის რეალურ შესაძლებლობას’ გულისხმობს, პუტინისთვის პოლიტიკა არა მტრის მოკვლის, არამედ ‘ტოტალური გადაშენების რეალურ შესაძლებლობას’ გულისხმობს. ამ აზრით, ბირთვული პოლიტიკა იმ დათქმით რომ არსენალი მსოფლიოს განადგურების რეალურ შესაძლებლობას შეიცავს, პოლიტიკა ვერ იქნება ვერც კონვენციური ლიბერალურ-ტექნოკრატიული აზრით და ვერც შმიტიანურით. თუმცა, ცდუნება იმისა რომ ბირთვულ-ესქატოლოგიური დისკურსი რედუცირდეს და აიხსნას რუსული ქრისტიანული და მესიანისტური ტრადიციით დიდია მაგრამ არასაკმარისი. ის რასაც ბირთვული ესქატოლოგია, ადამიანის სამყაროს ყოფნა-არყოფნა და სამოთხე დისკურსის ცენტრში შემოჰყავს თავად ბირთვული არსენალია, ამ არსენალის ირონიულობა იმ აზრით რომ მხოლოდ ბირთვულ არსენალს აქვს (ი)რეალური შესაძლებლობა მსოფლიო ნულოვანი წერტილიდან ჭვრიტოს.

ბირთვული იარაღი თავისი თავიდან აბსოლუტს ან ნულს ასხივებს, განსხვავებით ყველა სხვა ტექნიკისგან, რომლებიც უკვე არსებული, ადამიანის წინააღმდეგობრივ რეალობაში განამდვილებული ან დაკონკრეტებული მეტაფიზიკებითაა გამსჭვალული და შესაბამისად ლიმიტირებული. დღეს არსებული ბირთვული იარაღების და მათი მარაგების გამოყენება არსებითად თეორიულია. თეორიულია იმ აზრით რომ მათ გამოყენებაზე მხოლოდ ლაპარაკი შეგვიძლია, მისი ჭვრეტა, ხოლო თუ მისი გამოყენება მოხდება, ამ გამოყენების შესაძლებლობებზეც მხოლოდ მის გამოყენებამდე შეგვიძლია საუბარი. ბირთვული ამავდროულად სრულად თეორიულია, ჰეგელის ფრაზა რომ ვიხმაროთ, ის “ნაცრისფერზე ნაცრისფრის ხატვაა”, რომელიც მან იმ თეორიებთან დაკავშირებით დაწერა, რომლებიც აბსოლუტის აბსოლუტში ჭვრეტით არიან დაკავებული, ესე იგი აბსოლუტის ყოველგვარი დაკონკრეტების ან განამდვილების გარეშე. ამრიგად, ბირთვული იარაღი აბსოლუტს ასხივებს.

როგორც უკვე აღვნიშნე, ტექნიკები არასდროს არიან ნეიტრალურები და პირიქით, ისინი ადამიანთა საზოგადოებაში ისეთი პროთეზების სახით გვხდებიან, რომლებიც თავად გარდაქმნიან ადამიანთა საზოგადოებებს, მათ წარმოდგენებსა და ქცევებს. თუკი ამ ლოგიკას გავყვებით, იგივე კითხვა უნდა დავსვათ ბირთვულ იარაღზე: რა წარმოდგენებსა და ქცევებს ასხივებს ის იმ საზოგადოებაში, რომელსაც ოფიციალურად ამბიცია აქვს რომ არ იყოს რიგითი სახელმწიფო სახელმწიფოებს შორის? იგივე კითხვა მეორე მხრიდან შემდეგნაირად შეიძლება დაისვას: ხომ არ არის ის გამონათქვამები, რომლებიც უკვე განვიხილეთ (‘რაში გვჭირდება მსოფლიო თუ მასში რუსეთი არ არის’ და ‘ჩვენ როგორც წამებულები წავალთ სამოთხეში, ისინი კი უბრალოდ დაიხოცებიან’) თავად ამ ბირთვული აბსოლუტიზმის დისკურსში ასახვა? ბირთვული იარაღის გამოყენებაზე მხოლოდ ლაპარაკი შეგვიძლია, მისი თეორიული ჭვრეტა, შესაბამისად ბირთვული ომი, რომელიც ყველა ომს დაასრულებს, რაღაცაა რაც პირველ რიგში დისკურსულადაა მოცემული, როგორც აბსოლუტური შესაძლებლობა. ამრიგად, მხოლოდ ბირთვულ იარაღს, მისი აბსოლუტურობის საყოველთაო დათქმას შეუძლია მოგვცეს სახელმწიფოს მეთაურის დისკურსის ისეთი მუტაცია, სადაც ამ მეთაურს შეუძლია მსოფლიოს და საკუთარ თავს დაუსვას კითხვა, ‘რა პირობით შეიძლება მსოფლიოს ყოფნა?’ და ‘შეიძლება თუ არა გამართლება ჰქონდეს მის არყოფნას’?

შედარებისთვის, შეგვიძლია გამოვყოთ სახელმწიფოები, რომელთათვისაც ბირთვული-აბსოლუტიზმი ან ესქატოლოგიური დისკურსი თუ საერთოდ არ არსებობს, სულ მცირე, არაპირველხარისხოვანი მაინცაა. მაგალითისთვის, ჩინეთი და გერმანია შეგვიძლია ‘ვაჭრობის’ ნიშნის ქვეშ გავიგოთ. ამ ორი სახელმწიფოს საგარეო და საშინაო პოლიტიკებზე დაკვირვებით რთული დასანახი არაა რომ ორივე ქვეყანაში საზოგადოება, ბევრ სხვა რამესთან ერთად, საქონლის ექსპორტზეა მოწყობილი, რაც აისახება კიდეც არა მხოლოდ ევროკავშირში გერმანიის ეკონომიკურ ბატონობაზე, არამედ იმ ტექნოკრატიულ საერთაშორისო პოლიტიკაშიც რომელსაც გერმანია ათწლეულების მანძილზე ატარებს. ამ პოლიტიკის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითი გერმანია-რუსეთის ურთიერთობებია, როცა გერმანული პოლიტიკური ელიტები რუსეთის გაუვნებელყოფას ან უფრო ზუსტად, მის გერმანიის დომინირებულ სივრცეში ინტეგრირებას სავაჭრო ურთიერთობების გაღრმავებით ცდილობდნენ. სხვა სიტყვებით, გერმანული პოლიტიკური ელიტებისთვის ეკონომიკური რაციონალობა ყველა სხვა რაციონალობაზე ნამდვილია და უპირატესი და შემდეგ სწორედ ეს რწმენა განსაზღვრავდა გერმანიის საგარეო პოლიტიკას ათწლეულების განმავლობაში. ეს რწმენა არ უნდა გავიგოთ ‘იდეალად’, არამედ ადამიანი-მსოფლიოს გარკვეულ წამყვან ინტერპრეტაციად, რასაც შემდეგ ქმედებები ეფუძნება. მსგავსი მამოძრავებელი პრინციპის გამოყვანა შეიძლება ჩინეთის უახლეს ისტორიაზე დაკვირვებითაც.

ამრიგად, „პუტინი“ ასევე გარკვეული კიბორგიზების სახელია, ადამიანისა და ბირთვული ბომბის ჰიბრიდის, სადაც არა მხოლოდ ამ ორს შორის საზღვრებია ბუნდოვანი, არამედ ისიც თუ სად იწყება ერთი და სად მეორე. საინტერესო აქ ის კი არაა რომ ადამიანსა და ტექნიკას შორის საზღვრებია მყიფე, ეს ყოველთვის ასე იყო, არამედ ის რომ საქმე გვაქვს ადამიანისა და აღსასრულის ტექნიკის ჰიბრიდიზებასთან. თუმცა, აქაც ბირთვული გადაშენების (ან უბრალოდ აღსასრულის) შესაძლებლობაში არაფერია ისეთი, რაც ადამიანს თავის მეტაფიზიკაში გარდაუვალად უკვე არ მოუაზრებია. შესაბამისად, როცა ჰაიდეგერი ამბობს რომ მოდერნული ტექნოლოგიების არსში არაფერია ტექნოლოგიური, არამედ მეტაფიზიკური, ის გულისხმობს დასწრებულობის, პოზიტიურად განსაზღვრული აბსოლუტის ამოსავალ წერტილად დასახვას, რომელიც დასავლურ მეტაფიზიკას ‘დასაბამიდან’ მოყვება და მთლიანად დასავლურ აზროვნებას და შემდეგ მის ტექნოლოგიურ გამსოფლიოებას (გლობალიზაციას) მსჭვალავს. დასასრულის ჭვრეტა თვითის რაციონალური მეტაფიზიკის დასაბამშივეა მოცემული. თუმცა, ეშმაკი დეტალებშია და გარდაუვალი არაა რომ ამა თუ იმ ქვეყნის ოფიციალური მსოფლმხედველობა ამ აბსოლუტისკენ სწრაფვას ან მასში ყოფნას სწორედ განხილული ესქატოლოგიური ენით მოსავდეს ან მისით აშუალებდეს. თანამედროვე რუსული ესქატოლოგიის უნიკალურობა სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ის არა ქრისტიანული ან მუსლიმურია, არამედ, პირველ რიგში, ბირთვული. ხოლო თუ მასში ჯერ კიდევ გვხვდება ისეთი მონოთეისტური ფიგურები როგორიც „სამოთხე“ და „წამებულობაა“, მხოლოდ ირონიულად, რასაც პუტინის აუდიტორიის ხითხითი მოწმობს.

შეგვიძლია გულუბრყვილოდ ვიკითხოთ, რა პოლიტიკური ფილოსოფია აღმოცენდება იმ სუპერსახელმწიფოში, რომელსაც არაფერი აქვს სხვა სუპერსახელმწიფოებთან შედარებით (ეკონომიკა, ჰეგემონიური იდეოლოგია, კონვენციური შეიარაღება, ტექნოლოგია და ა.შ) და ამავდროულად აქვს ყველაფერი (ყველაზე დიდი ბირთვული არსენალი, რომელსაც მსოფლიოს დასრულება შეუძლია)? სწორედ ეს არაფერი და ყველაფერი აძლევს ასეთ სუპერსახელმწიფოს მეტაფიზიკურ ხედვას მსოფლიოზე, მან უნდა იფიქროს რა-სა და არა-რას ცნებებში და ეს ბირთვული არსენალითაა ნაკარნახები. რუსეთი დღეს სწორედ ის პარადიგმული შემთხვევაა როცა ტექნოლოგია არა საშუალებაა მსოფლმხედველობის რეალიზებისთვის, არამედ მსოფლმხედველობაა ტექნოლოგიური შესაძლებლობის რეალიზების საშუალება. აპოკალიფსური დისკურსის შესაძლებლობა — „ჩვენ სამოთხეში მოვხვდებით...“, „რაში გვჭირდება მსოფლიო...“ — ერთი მხრივ, ძევს სწორედ მის სოციო-კულტურულ და ეკონომიკურ უძლურებაში, ხოლო მეორე მხრივ, ამ უძლურების ფონზე ყველაზე ძლევამოსილი იარაღის ფლობაში.

ხედვა იმის თაობაზე რომ ლოგოსი მითოსის გარეშე არ არსებობს აქ განსაკუთრებით სწორია, ვინაიდან ბირთვული არსენალი როგორც სამეცნიერო-ტექნიკური ლოგოსის ხორცშესხმა ამავდროულად მითოსის მატარებელიცაა. ცივი ომის დასრულებიდან მოყოლებული რუსეთის სუპერსახელმწიფოდ წოდება მისი წიაღისეულისა და ბირთვული ქობინების მარაგებითაა განსაზღვრული. სწორედ ეს ორი კარნახობს და ადგენს მისი მითოსის შედგენილობას და მისგან მომდინარე საგარეო და საშინაო პოლიტიკურ არჩევანს და არა ექსკლუზიურად „რუსული სამყარო“. რუსეთი კრუნჩხვებში მყოფი დამცირებული იმპერიაა, რომელიც საბჭოთა კავშირის რღვევის შედეგად იდეოლოგიურად განძარცვული დარჩა. ერთი მხრივ მას აქვს იმპერიული ლტოლვა (იყოს ერთი სუპერსახელმწიფო სხვებს შორის), ხოლო, მეორე მხრივ, მისი (პოსტ-იდეოლოგიური) ლტოლვა სრულადაა მოცული ბირთვული არსენალის არსებობით. ესე იგი, მისი იმპერიული ლტოლვა ჩაცმულია სხვა არაფერში, თუ არა ბირთვულ არსენალში, ყველაფრისა და არაფრის ოპოზიციაში. ყველაფერ/არაფრის ლოგიკაში არ არსებობს შუა, ვინაიდან ბირთვულ დარტყმას არ აქვს შუა, გამაშუალებელი ცნება — ის მხოლოდ აბსტრაქტულ ნეგატიურობას ან სრულ დასწრებულობას უშვებს.

4. „რატომ?“

„24 თებერვალი“, ესე იგი, ომის დაწყება, ერთი მხრივ, სახელია გადაწყვეტილების როგორც ასეთის შლეგი სტრუქტურის იმ აზრით რომ ის უსხლტება ‘სარგებლისა და ხარჯის ანალიზს’, ესე იგი, ‘რეალპოლიტიკურ’ ან ეკონომიურ მსჯელობას, მეორე მხრივ, სახელია ჰიპერრაციონალობის იმ აზრით რომ მსოფლიოს ყოფნას დაესმის „რატომ“ კითხვა. 1714 წელს ლაიბნიცი მისი რაციონალისტური ფილოსოფიის ფარგლებში სვამს კითხვას, „რატომ არის რაიმე და არა, პირიქით, არარა?“. ლაიბნიცისთვის კითხვა გონივრულია, თუმცა მეტაფიზიკურ პლანში დასმული, ვინაიდან მისთვის კითხვას ღმერთის დაშვების გარდა პასუხი არ მოეძებნება. ამრიგად, ვაწყდებით გონიერების საზღვარს, სადაც პასუხი (გადაწყვეტილება) ყოველთვის საშიში და ბნელში ხელების ცეცებაა. სწორედ ამიტომ, „24 თებერვალი“ ერთდროულად შეშლილობისა და ჰიპერრაციონალობის სახელია, რამაც ომის მომსწრე მილიონობით ადამიანს კიდევ ერთხელ დაასმევინა უსასრულო და უპასუხო კითხვა, „რატომ?“

მასალა მომზადდა გაერთიანებული ერების საქართველოში ფინანსური მხარდაჭერით. პუბლიკაციის შინაარსზე პასუხისმგებელია სოციალური სამართლიანობის ცენტრი. მასალის შინაარსი არ შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის პოზიცია.