ქვემოთ წარმოდგენილი ტექსტი ამერიკელი ისტორიკოსის, ფრანსინ ჰირშის მიერ 2005 წელს გამოცემული ცნობილი ნაშრომის „ერების იმპერია - ეთნოგრაფიული ცოდნა და საბჭოთა კავშირის ჩამოყალიბება“, მეორე თავის მეოთხე ქვეთავის მიმოხილვას წარმოადგენს, სადაც ბელორუსისა და უკრაინის, ასევე ცენტრალური აზიის ქვეყნების მაგალითზე აღწერილია საბჭოთა ნაციონალური იდენტობებისა ჩამოყალიბების რთული პროცესი და საბჭოთა რეჟიმის გადაწყვეტილებების ლოგიკები.

პროფესორი ფრანსინ ჰირში ვისკონტის უნივერსიტეტში მოღვაწეობს. განსახილველ კვლევას საბჭოთა ნაციონალური პოლიტიკის კვლევებისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს და ის სხვა საკითხებთან ერთად აჩვენებს საბჭოთა სისტემის, როგორც მრავალნაციონალური სახელმწიფოს მშენებლობის პროცესში, ისევე როგორც რასებისა და ერების კონცეპტების აგების პროცესში ეთნოგრაფების, ანთროპოლოგების, გეოგრაფების, ლიგვისტებისა და სხვა სპეციალისტების როლს. მათ დიდ ნაწილს რევულუციამდე აკადემიური განათლება ჰქონდათ. ამდენად ავტორის მტკიცებით, კულტურული ევულუციონიზმის შესახებ ევროპული იდეა, დიალექტიური განვითარების შესახებ მარქსის თეორია და ასევე, ლენინის იდეა ისტორიულ განვითარებაშ რევულუციური პარტიის როლის შესახებ გახდა სხვადასხვა ერების ინტეგრაციის საბჭოთა პროექტის საფუძველი.

1921 წელს წარმოებული ეთნოგრაფიული კვლევების მიხედვით, ყოფილი რუსეთის იმპერიის ტერიტორიაზე მცხოვრები ხალხის ფართო ნაწილს არამყარი წარმოდგენა ჰქონდა საკუთარ ეროვნულ იდენტობასთან დაკავშირებით. ხუთი წლის შემდეგ, 1926 წლის მოსახლეობის საკავშირო აღწერამ დაადგინა, რომ არაურბანულ რაიონებში მცხოვრები მოსახლეობა განაგრძობდა საკუთარი თავის განსაზღვრას კლანებთან, ტომებთან, რელიგიებთან და წარმოშობის ადგილებთან მიმართებაში, ადგილობრივი ელიტები კი ეროვნულობის რეგისტრაციას, პირადი მიზნების მისაღწევად ცდილობდნენ. მიუხედავად ამისა, ადრეული 1930 წლებისთვის მდგომარეობა უკვე თვისებრივად იყო შეცვლილი. მომთაბარე და სოფელის მოსახლეობამაც კი, რომელიც მანამდე არ გამოხატავდა „ეროვნულ ცნობიერებას,“ დაიწყო ეროვნული ნიშნებს გამოყენება საკუთარი ეკონომიკური, ადმინისტრაციული და პოლიტიკური უფლებების წარმოსაჩენად. მოცემულ ნაშრომში ფრანსინ ჰირში განიხილავს, თუ როგორ გახდა ეროვნულობა, არამხოლოდ საბჭოთა ადმინისტრაციული სტრუქტურის, არამედ ხალხის ცნობიერების განმსაზღვრელი ფაქტორი.

ოციანი წლების განმავლობაში მოსახლეობის აღწერების და რუქის მეშვეობით, საბჭოთა ლიდერები გარდაქმნიდნენ ხალხის კონცეპტუალურ წარმოდგენებს მათ პიროვნულ და ჯგუფურ იდენტობებთან დაკავშირებით. ამ პროცესებმა შეცვალეს კონცეპტუალური კატეგორიები, რომლებსაც ხალხი საკუთარი თავის დასახასიათებლად იყენებდა. აღწერის პროცესში, ერთი-ერთზე ჩატარებული ინტერვიუების და სხვადასხვაგვარი ოფიციალური დოკუმენტების მეშვეობით, საბჭოთა მოსახლეობამ ისწავლა საკუთარი თავის ოფიციალურ ერებად დაყოფა. ახალი რესპუბლიკების, ოლქების და ტერიტორიების შექმნამ, ხალხისთვის ნათელი გახადა ურთიერთკავშირი ეროვნულობას, რესურსებს და ადგილობრივ პოლიტიკურ ძალაუფლებას შორის. საბჭოთა საზღვარების წარმოების პროცესის განმავლობაში, ადგილობრივმა ელიტებმა ისწავლეს აღწერების საკუთარი გავლენის გასაძლიერებლად გამოყენება. ამავდროულად, ადგილობრივმა მოსახლეობამ გააცნობიერა ეროვნული კატეგორიების პოტენციური სარგებელი, ისევე როგორც საზღვრების არასწორ მხარეს აღმოჩენის საფრთხე.

მსგავსი მეთოდების მეშვეობით, საბჭოთა მთავრობა ხელს უწყობდა „ორმაგი ასიმილაციის“ პროცესს: მრავალფეროვანი ჯგუფების ასიმილაციას ეროვნულ კატეგორიებში და ერების ასიმილაციას საბჭოთა სახელმწიფოსა და საზოგადოებაში. „ორმაგი ასიმილაცია“ დამოკიდებული იყო საზოგადოების მასობრივ ჩართულობაზე. საბჭოთა ლიდერებმა და ინსტიტუციებმა შეიმუშავეს ახალი ლექსიკონი და სტრუქტურები და შემდეგ ძალისხმევა ჩადეს იმაში, რომ ხალხისთვის ისინი მნიშვნელოვანი გამხდარიყო. სხვადასხვა ჯგუფებმა, რომლებსაც სარჩელი შექონდათ ცენტრალურ ხელისუფლებაში, მაშინაც კი როცა ისინი წინააღმდეგობას უწევდნენ ოფიციალურ გადაწყვეტილებებს, ისწავლეს სახელმწიფოებრივი ტერმინოლოგიის გამოყენება და სწორი ორგანოებისთვის მიმართვა. ამ პროცესში მოსახლეობის უმეტესობამ აღიარა ურთიერთკავშირი ეროვნებებსა და ტერიტორიებს შორის. ამ პროცესმა, ერთი მხრივ ეროვნული კონფლიქტების გამძაფრება გამოიწვია, მაგრამ მეორე მხრივ მეტად გრძელვადიან დონეზე, მოსახლეობა საბჭოთა სახელმწიფოსა და საზოგადოებაში დააფუძნა.

1924 წელს სსრ კავშირის ცენტრალურმა აღმასრულებელმა კომიტეტმა რეგიონალიზაციის კომისია ჩამოაყალიბა, რომელსაც საზღვრების წარმოების პროცესის ზედამხედველობა და სასაზღვრო კონფლიქტებს შუამავლობა ევალებოდა. რეგიონალიზაციის კომისია, ერთი მხრივ ეთნოგრაფების, ეკონომისტების და საკავშირო კომისარიატების ექსპერტიზას იყენებდა და, მეორე მხრივ იხმობდა ქვეკომისიას, რომელსაც სადაო საზღვრის ორივე მხარის წარმომადგენელი ადგილობრივი ლიდერები, ისევე როგორც მოსკოვის წარმომადგენელი მუშაკები შეადგენდნენ. როდესაც ადგილობრივი ლიდერები ადგილობრივ პერსპექტივას წარმოაჩენდნენ, რეგიონალიზაციის კომისია სრულიად საკავშირო მიდგომას იყენებდა და ეთნოგრაფიულ, ეკონომიკურ და ადმინისტრაციულ გარემო პირობებს პოლიტიკური ნიშნით განიხილავდა.

ნაშრომში ავტორი განიხილავს ბელორუსიის და უკრაინის, ასევე ცენტრალური აზიის ქვეყნებისსასაზღვრო დავებს, როგორც მაგალითს იმისა, თუ როგორ იცვლებოდა საბჭოთა ადმინისტრაციის მიდგომა, სრულიად საკავშირო ინტერესებიდან გამომდინარე.

• ბელორუსი და უკრაინა

ბელორუსული რესპუბლიკის ჩამოყალიბებას ჰირში განიხილავს, როგორც ეროვნების ჩამოყალიბებას „ზემოდან-ქვემოთ,“ ეთნოგრაფიულ კვლევებზე დამყარებულ პროცესს, რომელსაც შეზღუდული საზოგადოებრივი მხრადაჭერა აქვს. 1919 წლის კვლევების მიხედვით ბელორუსული და რუსული სოფლები ლინგვისტურად და ეთნიკურად აღრეული იყვნენ ერთმანეთში და შეუძლებელი იყო მათი განცალკევება. 1921 წელს უკვე არსებობდა მოსაზრება, რომ საბჭოთა პარტია „ხელოვნურად ქმნიდა“ ბელორუსულ ეროვნებას რომელიც, სხვაგვარად არ არსებობდა.

ეს არ აჩერებდა საბჭოთა ლიდერებს რომელთათვისაც, ბელორუსიის რესპუბლიკა ადგილობრივი მოსახლეობის გარდაქმნის საშუალებას და მნიშვნელოვან პოლიტიკურ მიზანს წარმოადგენდა. 1923 წელს პოლიტბიურომ „ბელორუსული ტერიტორიული გაფართოვების კომისია“ დააარსა, რომელმაც დაადგინა, რომ რსფსრ-ს ტერიტორიაზე მდებარე გომელის, ვიტებსკის, და სომოლენსკის გუბერნიები ბელორუსიას მიეკუთვნებოდა. გადაწყვეტილების მხარდასაჭერად კომისიამ ეთნოგრაფიული და ეკონომიკური მასალა წარადგინა, რომელიც ადასტურებდა, რომ განხილულ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობის უმეტესობა ბელორუსი იყო, და რომ ტერიტორიების ბელორუსიისთვის გადაცემა რესპუბლიკის ეკონომიკურ განვითარებას შეუწყობდა ხელს.

სამივე გუბერნიის წარმომადგენლებმა, ეკონომიკურ და ეთნოგრაფიულ პრინციპებზე დაყრდნობით, მხარი დაუჭირეს გუბერნიების რსფსრ-ში შენარჩუნებას. სმოლენსკის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ საზღვრების ცვლილება ეკონომიკურ ზიანს მიაყენებდა გუბერნიას. ვიტებსკის წარმომადგენელი ეთნოგრაფიულ პრინციპზე იყო ორიენტირებული და განაცხადა, რომ რეგიონის დიდ ნაწილში ბელორუსები უმცირესობას შეადგენდნენ და ის ადამინები, რომლებიც აღრიცხვაში ბელორუსებად დარეგისტრირდნენ, ტრადიციულად ბელორუსები იყვნენ, მაგრამ ენით და ეროვნული ცნობიერებით რუსეთს მიეკუთვნებოდნენ. სამივე გუბერნიის წარმომადგენლები ეროვნული თვით-განსაზღვრების პრობლემაზე იყვნენ ორიენტირებული და აღნიშნეს, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას უარყოფითი დამოკიდებულება ჰქონდა რეგიონის ბელორუსიზაციასთან დაკავშირებით.

საპასუხოდ, რეგიონალიზაციის კომისიამ განაცხადა, რომ ადგილობრივი თვით-განსაზღვრება უმნიშვნელო იყო, და რომ მოსახლეობა, რომელიც თავს რუსებად მიიჩნევდა, სინამდვილეში ბელორუსი იყი, რომელმაც ისტორიული გარემოპირობების შედეგად აითვისა რუსული კულტურა და ენა. კომისიამ განსაზღვრა, რომ რუსიფიცირებულ ბელორუსებს ეკუთვნოდათ ბელორუსული ეროვნულობა, მიუხედავად იმისა მათ ეს უნდოდათ თუ არა, და საბოლოო გასაწყვეტლებით, სადაო ტერიტორიის უმეტესი ნაწილი ბელორუსიას გადაეცა. ადმინისტრაციამ ეს გადაწყვეტილება ეთნოგრაფიული მონაცემებზე დაამყარა, და უგულველბელყო არსებული ეროვნული ცნობიერება და თვით-განსაზღვრება. ბელორუსიის მაგალითმა ცხადყო, რომ საბჭოთა რეჟიმი გამოიყენებდა ეთნოგრაფიულ მონაცემებს იმისათვის, რომ გარკვეული ეროვნება ჩაენერგა ხალხში, რომელიც „მალავდა“ ან არ იცოდა საკუთარი „ნამდვილი“ ეროვნება. „თვით-განსაზღვრება,“ საბჭოთა კონტექსტში აუცილებლად არ ნიშნავდა, რომ ხალხის მოსაზრებას მნიშვნელობა ექნებოდა მათ იდენტობასთან დაკავშირებული პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში.

მსგავსად, უკრაინის მაგალითიც მოწმობს, რომ საბჭოთა რეჟიმი ეთნოგრაფიულ და ეკონომიკურ პრინციპებს სრულიად საკავშირო ინტერესებიდან გამომდინარე აფასებდა, მაგრამ ბელორუსიის შემთხვევისგან განსხვავებით, უკრაინის შემთხვევა გვანახებს, თუ როგორ რეაგირებდა საბჭოთა მთავრობა, როდესაც ერს ზედმეტად ნაციონალისტურად მიიჩნევდა.

მას შემდეგ რაც პოლიტბიურომ ბელორუსიის საზღვრები შეცვალა, უკრაინის საზღვრებიც ხელახალი განხილვის საკითხი გახდა. 1924 წელს, რსფსრ-ში ახლად დაარსებული ჩრდილოეთ კავკასიის მხარის წარმომადგენლებმა სარჩელი შეიტანეს, უკრაინის დაქვემდებარებაში მყოფ დონის ოლქთან დაკავშირებით. ჩრდილოეთ კავკასიის წარმომადგენლები ამტკიცებდნენ, რომ დონის ოლქი ეკონომიკურად ჩრდილოეთ კავკასიისკენ იყო მიმართული, უკრაინის წარმომადგენლები კი რეგიონის ეთნოგრაფიულ შემადგენლობას ეყრდნობოდნენ. მხარის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ რეგიონის მოსახლების უმეტესი ნაწილი უკრაინელი იყო, მათ „დაკარგული ქონდათ უკრაინული ენა და არ სურდათ მისი დაბრუნება.“ რადგან საბჭოთა ლიდერები უკრაინის სსრ-ს უფრო განვითარებულად მიიჩნევდნენ ვიდრე ჩრდილოეთ კავკასიის მხარეს (ისევე როგორც ბელორუსიის სსრ-ს), მათ არ მიიჩნიეს, რომ ამ შემთხვევაში მოსახლეობის ეთნოგრაფიულმა წარმოშობამ მათი თვით-განსაზღვრება უნდა გადაფაროს და დონი ჩრდილოეთ კავკასიას მიაკუთვნეს.

საპასუხოდ უკრაინის წარმომადგენლებმა დამატებითი სარჩელები შეიტანეს რსფსრ-ს დაქვემდებარებაში მყოფ ტერიტორიებთან დაკავშირებით. ეთნოგრაფიულ პრინციპზე დაყრდნობით, უკრაინის წარმომადგენლებმა მოსახლეობის აღწერებიდან მოპოვებული მონაცემები და ადგილობრივი პეტიციები წარადგინეს, რაც ადასტურებდა, რომ აღნიშნული ტერიტორიების მოსახლობის უმეტესობა უკრაინელი იყო. წარმომადგენლებმა ასევე აღნიშნეს, რომ რეგიონების უკრაინისთვის გადაცემა პოლიტიკურად იყო მიზანშეწონილი საბჭოთა კავშირისთვის, რადგან უკრაინის მიერ რსფსრ-სთვის ტერიტორიების დათმობა, მოსახლეობაში პოლიტიკურ მღელვარებას იწვევდა.

საპასუხოდ, ექსპერტებმა განაცხადეს, რომ ეთნოგრაფიული პრინციპის გამოყენება ამ შემთხვევაში შეუძლებელი იქნებოდა, რეგიონის რთული ეთნოგრაფიული შემადგენლობის გამო. მათ აღნიშნეს, რომ საზღვრის გარშემო, არ არსებობდა ცალკეული, რუსული და უკრაინული ფართო რეგიონები. განხილული ტერიტორია ერთმანეთში მიმოფანტული დასახლებებისაგან შედგებოდა და ნებისმიერი გადაწყვეტილება საზღვრის შესახებ, რომელიც ერთ მხარეს დააკმაყოფილებდა, მეორეს იმედებს გაუცრუებდა. სტატისტიკოსებმა აღნიშნეს, რომ რეგიონი განიცდიდა „რუსი მოსახლეობის უკრაინიზაციას და უკრაინელი მოსახლეობის რუსიფიკაციას,“ რის გამოც რეგიონის ზუსტი დემარკაცია შეუძლებელი იყო ეთნოგრაფიული პრინციპზე დაყრდნობით. სტატისტიკოსებმა ასევე ეჭვქვეშ დააყენეს უკრაინული მხარის მიერ გამოყენებული მოსახლეობის აღწერის მონაცემები, რადგან აღწერებში ეროვნება მშობლიური ენის, და არა ეროვნული ცნობიერების მიხედვით იყო განსაზღვრული. ექსპერტებმა განაცხადეს, რომ ეთნოგრაფიული პრინციპი უმნიშვნელო იყო, იმის გათვალისწინებით, რომ გუბერნიები ეკონომიკურად რსფსრ-ს მიეკუთვნებოდა და მათი უკრაინისთვის გადაცემა ეკონომიკურად წამგებიანი იქნებოდა სრულიად კავშირისთვის. საბჭოთა ადმინისტრაციამ, საბოლოო გადაწყვეტილება ეკონომიკურ პრინციპზე დაამყარა, თუმცა მოთხოვნილი ტერიტორიის ფართო ნაწილი უკრაინას გასაცა, იმისათვის, რომ კონფლიქტის გამძაფრება თავიდან აეცილებინა.

საბჭოთა ლიდერებისთვის უკრაინასა და ბელორუსიას შორის განსხვავება ეთნოისტორიული განვითარების დონეში მდგომარეობდა: ბელორუსიას „აკლდა“ ეროვნული ცნობიერება, უკრაინაში კი ზედმეტად განვითარებული იყო.

1924 წელს ეთნოგრაფიული, ეკონომიკური და ადმინისტრაციული პრინციპები, ჩამოყალიბდა როგორც კრიტერიუმები, რომლის მიხედვითაც ყალიბდებოდა საზღვრები და განიხილებოდა სასაზღვრო დავები. უკრაინისა და ბელორუსიის საზღვრებთან დაკავშირებით ჩატარებულმა განხილვებმა დაამტკიცა, რომ საბჭოთა ნაციონალური რესპუბლიკები და ოლქები ფასდებოდნენ, როგორც უფრო დიდი პოლიტიკური, ეკონომიკური და ადმინისტრაციული მთლიანობის ნაწილები. განხილვები ასევე მოწმობს, თუ როგორც იცვლებოდა მნიშვენლობა, რომელიც ამ პრინციპებს ენიჭებოდა, რეგიონის ისტორიული განვითარების დონის მიხედვით.

• ცენტრალური აზია

ჰირში ეწინააღმდეგება ფართოდ გავრცელებულ მოსაზრებას, რომ იმისათვის რომ ცენტრალური აზია დაექვემდებარებინათ, საბჭოთა ლიდერებმა, 1924 წელს განზრახ გაავლეს საზღვრები ეთნოგრაფიული და ეკონომიკური პრინციპების გათვალისწინების გარეშე, იმისათვის რომ დაპირისპირება გამოეწვიათ ადგილობრივ მოსახლეობას შორის. ავტორი ამტკიცებს, რომ ისევე როგოც უკრაინის და ბელორუსიის შემთხვევებში, ცენტრალურ აზიასთან მიმართებაში, საბჭოთა ადმინისტრაცია აწარმოებდა ორმაგი ასიმილაციის პროცესს და გადაწყვეტილებებს ექსპერტების ეთნოგრაფიულ, ეკონომიკურ და ადმინისტრაციულ შეფასებებზე დაყრდნობით, სრულიად საკავშირო ინტერესებიდან გამომდინარე იღებდა. საბჭოთა ლიდერები აქტიურად ცდილობდნენ, რომ მოსახლობა სტაბილურ ადმინისტრაციულ და ეკონომიკურ ერთეულებად დაეყოთ. საზღვრების გავლების შემდეგ, აწარმოებდნენ კვლევებს, ადგილობრივ გამოკითხვებს და ძალისხმევას დებდნენ ადგილობრივი კონფლიქტების მოგვარებაში, რომელებსაც წინააღმდეგ შემთხვევაში უარყოფითი პოლიტიკური და ეკონომიკური ზეგავლენა ექნებოდათ საბჭოთა კავშირზე.

საბჭოთა რეჟიმი ცენტრალური აზიის რეორგანიზაციისა და მოდერნიზაციის ცდილობდა. ევროპული და ცარისტული კოლონიალური ძალებისგან განსხვავებით, რომლებიც თავიანთ მეტროპოლებს, კოლონიზირებულ პერიფერიებთან წინააღმდეგობაში მოიაზრებდნენ, საბჭოთა კავშირი საკუთარ თავს მისი შემადგენელი ნაწილების ერთობად აღიქვავდა. საბჭოთა ლიდერებს მიაჩნდათ, რომ რევოლუციის ბედი, კავშირის საზღვრებში მცხოვრები ყველა ხალხის ეთნო-ისტორიულ განვითარებაზე იყო დამოკიდებული. ისინი ძალისხმევას დებდნენ ცენტრალური აზიის ეროვნული ხაზით რეორგანიზაციაში, რადგან ეროვნულობას ეკონომიკური და სოციალური ორგანიზაციის მოდერნისტულ (პოსტ-ფეოდალურ) ფორმად მიიჩნევდნენ.

სანამ საბჭოთა რეჟიმი პოპულარიზაციას გაუკეთებდა მოსაზრებას, რომ „ოფიციალურ“ ერებს რესურსების და ტერიტორიების მონოპოლიზაცია შეეძლოთ, ცენტრალური აზიის უმეტესი მოსახლეობა საკუთარ თავს ეროვნებასთან მიმართებაში არ განსაზღვრავდა. მრავალფეროვანი ხალხები, რომლის დიდი ნაწილი მომთაბარე იყო, ერთმანეთში მიმოფანტულად ცხოვრობდნენ. ეთნიკური, ლინგვისტური, რელიგიური, კლანური და ეკონომიკური დაყოფები ხშირ შემთხვევაში არ ემთხვეოდა ერთმანეთს და ადამიანები ხშირად რამდენიმე იდენტობას ერთდროულად წარმოადგენდნენ.

1924 წლის ეროვნულმა დემარკაციამ ფუნდამენტურად შეცვალა ცენტრალური აზიის პოლიტიკური და სოციალური ველი, და ინტერესების და იდენტობების რეორგანიზაცია გამოიწვია. ერთი მხრივ, დომინანტი ეროვნებების წარმომადგენლებმა, რომლებიც ცდილობდნენ მიწებზე და მნიშვნელოვან რესურსებზე კონტროლის მოპოვებას, ისწავლეს საკუთარი ინტერესების ეროვნულობასთან მიმართებაში წარმოჩენა. მეორე მხრივ, წამოიშვა ახალი ეროვნული უმცირესობები, რომლებმაც დაკარგეს წვდომა მიწებზე და საარსებო საშუალებებზე და დისკრიმინაციის და იძულებითი ასიმილაციის მსხვერპლები გახდნენ. საკუთარი უფლებების დასაცავად, ამ ახალმა ეროვნულმა უმცირესობებმაც დაიწყეს საკუთარი ეროვნულობის წარმოჩენა და საბჭოთა ლექსიკონის გამოყენება.

ყირგიზეთის და ყაზახეთის ახალ ავტონომიურ რესპუბლიკებში მცხოვრებ თვით-განსაზღვრულ უზბეკებს, ისევე როგორც უზბეკეთის ტერიტორიაზე მცხოვრებ თვით-განსაზღვრულ ყირგიზებს და ყაზახებს, ერთმანეთის მსგავსი სარჩელები შეჰქონდათ ტერიტორიებზე მცხოვრებ ეროვნულ უმცირესობებთან არასამართლიან მოპყრობასთან დაკავშირებით. მათ მიერ წარმოდგენილი პეტიციები ასახავს, თუ როგორ იყენებდნენ სხვადასხვა მხარეები ეკონომიკურ, ეთნოგრაფიულ და ადმინისტრაციულ პრინციპებს საკუთარი უფლებების წარმოსაჩენად.

მაგალითად, უზბეკეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები ყაზახების მიერ წარდგენილი პეტიცია ყაზახეთთან გაერთიანების მოთხოვნით, აცხადებდა, რომ უზბეკეთის მთავრობა არასაკმარის ყურადღებას უთმობდა ყაზახების ეკონომიკურ და კულტურულ განვითარებას. იმისათვის რომ დაემტკიცებინათ, რომ განხილული სოფლები ყაზახეთს მიეკუთვნებოდა, პეტიციაში განხილული იყო სოფლების ეკონომიკური და კულტურული კავშირები, ეროვნული შემადგენლობა, სოფლების ადგილმდებარეობა, ისევე როგორც მოსახლეობის წეს-ჩვეულებები.

ამავდროულად, ყირგიზეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები უზბეკების მხრიდან შემოდიოდა სარჩელები უზბეკი მოსახლეობის ეროვნული კუთხით დისკრიმინაციასთან დაკავშირებით. 1925 წლის პეტიციაში, რომელიც ისკანდერის ვოლოსტის უზბეკეთის სსრ-თვის მიკუთვნებას მოითხოვდა, დეტალურად არის აღწერილი ყირგიზების მიერ უზბეკი მოსახლობის განდევნის მცდელობები: გაზრდილი გადასახადები, უდიერი მოპყრობა პოლიციისა და სამართლებრივი ორგანოების მხრიდან, უზბეკური სკოლების დაკეტვა და ასე შემდეგ. ჰირში ხაზს უსვამს პეტიციაში გაკეთებულ განცხადებას, რომ პოლიტიკური არეულობის ფონზე, გაუბედურდა უზბეკური აგროკულტურა, რაც ყირგიზეთში მცხოვრები უზბეკების მომთაბარე ცხოვრების წესთან დაბრუნების საშიშროებას ქმნიდა. ცნობიერად, თუ გაუცნობიერებლად, პეტიციის ავტორებმა გაახმოვანეს საბჭოთა რეჟიმის რიტორიკა: საბჭოთა რეჟიმს უნდა დაეცვა ისინი ფეოდალური ცხოვრების წესთან დაბრუნებისგან.

საბჭოთა ადმინისტრაციამ პეტიციაში წარდგენილი სარჩელები ლეგიტიმურად სცნო და განსაზღვრა რომ ეთნოგრაფიულად, ისევე როგორც ეკონომიკურად, ისკანდერი უზბეკეთისკენ იყო მიმართული. მიუხედავად ამისა, კომისიამ გადაწყვიტა, რომ ტერიტორიის უზბეკეთისთვის მიკუთვნება სამომავლო ადმინისტრაციულ პრობლემებს შექმნიდა. საბოლოო გადაწყვეტილების მიხედვით, ისკანდერი ყირგიზეთში დარჩა, როგორც უზბეკეთის ცალკეული, ეროვნული რეგიონი. ისკანედრის მაგალითი ასახავს, თუ როგორ წარმოქმნიდა ადგილობრივ და სრულიად საკავშირო ინტერესებს შორის მედიაციის პროცესი რთულ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ჩარჩოს.

ჰირში ასევე განიხილავს, აიმის ვოლოსტში მცხოვრები უზბეკების მიერ შედგენილ თექვსმეტზე მეტ პეტიციას უზბეკეთთან გაერთიანების მოთხოვნით. პეტიციები განიხილავდა რეგიონში მდებარე სოფლების ეთნოგრაფიულ შემადგენლობას, ისვე როგორც უზბეკეთთან გაერთიანების ეკონომიკურ საჭიროებას. პეტიციის ავტორები თავიანთ სარჩელს საბჭოთა ტერმინოლოგიის გამოყენებით ახმოვანებდნენ. მათ მალევე ისწავლეს როგორ მიემართათ სწორი ორგანოებისთვის, და როგორც გამოცდილი ბიუროკრატები, დეტალურად მისდევდნენ გასაჩივრების პროცესს. პეტიციებში წარმოჩენილი ნარატივი, ასახავს თუ დროსთან ერთად, როგორ იზრდებოდა დაძაბულობა მხარეებს შორის. სანამ საბჭოთა ადმინისტრაცია განიხილავდა ტერიტორიების ბედს, ყირგიზეთის მთავრობამ დაიწყო უზბეკი გლეხების დაპატიმრება და უზბეკ მოსახლეობასთან უდიერი მოპყრობა. როდესაც პირველი პეტიციები ტერიტორიების და რესურსებთან წვდომის დაკარგვას ასაჩივრებდა, შემდგომი სარჩელები უკვე უზბეკი მოსახლეობის უსაფრთხოებას და ყირგიზეთში „უზბეკებად“ დარჩენის საშიშროებას უკავშირდებოდა. გასაჩივრების და საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლის პროცესში, პეტიციის ავტორებმა გამოიმუშავეს გამძაფრებული აღქმა იმისა, თუ რას განსაზღვრავდა საბჭოთა ადმინისტრაცია, როგორც „ეროვნულ ცნობიერებას.“ შეუძლებელია ითქვას მართლა მიიჩნევდნენ თუ არა ეს ადამიანები თავს უზბეკებად, მაგრამ ნათელია, რომ სახელმწიფოსთან ურთიერთობის პროცესში, აქტიურად იყენებდნენ ეროვნულობის ენას და ამით ლეგიტიმაციას აძლევდნენ ოფიციალურ ეროვნულ კატეგორიებს. ისინი ეჭვქვეშ არ აყენებდნენ ოფიციალურ მოსაზრებას, რომ „ეროვნება“ პირდაპირ კავშირში იყო მიწებსა და სხვა რესურსებთან, არამედ ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ, რომ მსგავს რესურსებზე წვდომა მათი ეროვნული უფლება იყო.

საბჭოთა კავშირის ეროვნულ კატეგორიებზე დაყრდნობით, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულმა რეორგანიზაციამ „ეროვნული“ დაძაბულობების ზრდა გამოიწვია და ადგილობრივ ლიდერებს და მოსახლობას მისცა ახალი ლექსიკონი, რომლის მეშვეობითაც შეძლებდნენ საკუთარი ინტერესების წარმოჩენას. ინტერესების წარმოჩენის ამ პროცესმა კი, ლიდერები და მათთან ერთან მოსახლეობა, თავიანთ ეროვნულ რესპუბლიკებს და საბჭოთა სახელმწიფოს მიაბა.

1927 წელს, საბჭოთა ადმინისტრაციამ ცენტრალური აზიის ახალი რუქა შეიმუშავა და სასაზღვრო დავების განხილვა სამი წლით შეაჩერა. ამის მიზეზი, რესპუბლიკებს შორის დაძაბულობის ზრდასთან ერთად, 1926 წლის სრულიად საკავშირო აღრიცხვაც იყო. ადმინისტრაციას სჭირდებოდა დრო, რომ მოსახლეობის ეროვნების და მშობლიური ენის შესახებ ახალი ინფორმაცია გადაემუშავებინა. ამასთან ერთად, საბჭოთა მთავრობას სტაბილური საზღვრები სჭირდებოდა იმისთვის, რომ რეგიონალიზაციის პროცესის ახალ, „შიდა-სახელმწიფოებრივ“ ეტაპზე გადასულიყო.

შიდა-სახელმწიფოებრივი რეგიონალიზაცია, არსებული რესპუბლიკების ფარგლებში, ეროვნული ქვედანაყოფების და ეროვნულ უმცირესობებზე მორგებული ინსტიტუციების შექმნას მოიცავდა. მსგავსი ადმინისტრაციული ქვედანაყოფების შექმნის მიზანი იყო, რომ რესპუბლიკებში ეროვნული უმცირესობების უფლებები დაეცვა, თუმცა პრაქტიკაში ეს მეთოდი პრობლემატური აღმოჩნდა. მიუხედავად იმისა, რომ ეროვნული იდენტობები დროთა განმავლობაში, ადგილობრივ და პოლიტიკურ მნიშვნელობას იძენდნენ, უმეტეს ცენტრალურ აზიაში, ტომობრივი და კლანური იდენტობები არსებობას განაგრძობდნენ. როდესაც საბჭოთა ადმინისტრაციამ, სახელმწიფოების შიდა-რეგიონალიზაციას მიაპყრო ყურადღება, აღმოჩნდა, რომ ადგილობრივ ჯგუფებს დამოუკიდებლად ჰქონდათ წამოწყებული „სპონტანური“ შიდა-რეგიონალიზაციის პროცესი. მოსკოვის ან ტაშკენტის მოწმობის გარეშე, ადგილობრივმა ლიდერებმა, „კლანურ“ ან „ტომობრივ“ პრინციპებზე დაყრდნობით განსაზღვრეს ადმინისტრაციული ქვედანაყოფები.

როდესაც ადგილობრივი ჯგუფები მსგავსი ქვედანაყოფების გამყარებისთვის იბრძოდნენ, რესპუბლიკების ლიდერები მათ დაქვემდებარებაში მყოფი ტერიტორიების ნაციონალიზაციას ცდილობდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა ადმინისტრაციას კლანების და ტომების ეროვნულ კატეგორიებში გაერთიანება აწყობდა, ეროვნულობის ჩამოყალიბების ეს მეთოდი ორმხრივ საშიშროებას წარმოადგენდა. ერთი მხრივ, რესპუბლიკების ლიდერებს მაქსიმალური ტერიტორიის მისაკუთრება სურდათ და საკუთარი რესპუბლიკის საზღვრებზე მცხოვრები ყველა კლანის და ტომის, საკუთარ ეროვნებაში მიერთებას ცდილობდნენ, მიუხედავად იმისა თუ რომელ ეროვნებას წარმოადგენდნენ ისინი. მეორე მხრივ, რეგიონალიზაციის კომისიისთვის შეუძლებელი იყო ზუსტად გაერკვია, თუ რომელი ტომი და კლანი რომელ ეროვნებას წარმოადგენდა.

უზბეკეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები ტაჯიკების მიერ განცდილი სირთულეები, ცხადყოფს შიდა-რეგიონალიზაციის მეთოდის წარუმატებლობას. 1924 წელს, საბჭოთა ადმინისტრაციამ ტაჯიკეთის ასსრ, უზბეკეთის ტერიტორიაზე არსებულ ქვერეგიონად ჩამოაყალიბა, თუმცა რამდენიმე მნიშვნელოვანი რეგიონი, ფართო ტაჯიკური მოსახლეობით, უზბეკეთში ტაჯიკეთის საზღვრებს გარეთ დარჩა. უზბეკეთი ამ პრობლემას შიდა-რეგიონალიზაციის მეშვეობით უნდა გამკლავებოდა და ტაჯიკური ქვერეგიონები და ინსტიტუციები დაეარსებინა. ამის მაგივრად, უზბეკეთის ხელისუფლებამ ტაჯიკი მოსახლობის უზბეკურ ეროვნებაში ასიმილაცია სცადა. საპასუხოდ, გვიანდელი ოციანი წლების განმავლობაში, ტაჯიკმა ლიდერებმა ტაჯიკური ეროვნული უფლებების დასაცავი კამპანია წამოიწყეს. შიდა რეგიონალიზაციის წარუმატებლობის დამადასტურებელი, ათობით პეტიციის გამოყენებით, კამპანიის ლიდერები ტაჯიკეთისთვის მოკავშირე რესპუბლიკის სტატუსის მინიჭებას და მისთვის უზბეკეთში მდებარე „უმეტესად ტაჯიკური“ ტერიტორიების გადაცემას მოითხოვდნენ. ეკონომიკური და ადმინისტრაციული გარემოპირობების გათვალისწინებით, პოლიტბიურო დათანხმდა, რომ უზბეკეთის საზღვრები ხელახლა განეხილა და შეეფასებინა რომელი ტერიტორიები შეიძლებოდა ახალ ტაჯიკეთს მიკუთვნებოდა.

ტაჯიკეთის სსრ-ს წარმოების პროცესი მეტად გაართულა 1926 წლის მოსახლეობის საკავშირო აღწერიდან მოპოვებულმა მონაცემებმა. მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა ლიდერებმა და ექპერტებმა, 1926 წლის აღწერა სასაზღვრო დევების განხილვის პროცესში დასახმარებლად შეიმუშავეს, ახალმა მონაცემებმა აზრთა მრავალფეროვნება წარმოშვეს იმის შესახებ, თუ რა განსაზღვრავს სწორ ეთნოგრაფიულ ცოდნას.

ტაჯიკეთის, ისევე როგორც უზბეკეთის წარმომადგენლები ორიენტირებულები იყვნენ ეთნოგრაფიულ პრინციპზე და იყენებდნენ აღწერების მონაცემებს თავიანთი არგუმენტის გასაძლიერებლად. ტაჯიკეთის წარმომადგნელები ამტკიცებდნენ, რომ უპირატესობა ადრეული აღწერებს უნდა მიენიჭებოდა, რადგან 1926 წლის აღწერის მონაცემები „მისაკუთრებული და არასამართლიანი“ იყო. ეს სტრატეგიული ნაბიჯი იყო, რადგან 1926 წლის აღწერასთან შედარებით, ადრეული აღწერები განხილულ ტერიტორიებზე უფრო დიდი~ ტაჯიკურ მოსახლეობას ასახავდა. ტაჯიკეთის წარმომადგენლები ამტკიცებდნენ რომ მონაცემებს შორის განსხვავება, უზბეკების მიერ ტაჯიკი მოსახლეობის და ტაჯიკური ენის აქტიურმა შევიწროებამ გამოიწვია და, რომ შევიწროების ფონზე, ტაჯიკ მოსახლეობას უჭირდა საკუთარი ეროვნების სახალხოდ აღიარება. უზბეკეთის წარმომადგენლები საპირისპიროდ ამტკიცებდნენ, რომ ადრეული აღრიცხვები იყო მცდარი, რადგან ეროვნება მშობლიური ენის მიხედვით იყო განსაზღვრული.

დავის პროცესში ტაჯიკეთის წარმომადგენლების არგუმენტაცია ისტორიულ გარემოპირობებზე იყო დამყარებული. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ტაჯიკები განხილული რეგიონების აბორიგენი მოსახლეობის შთამომავლები იყვნენ, რომელიც უზბეკმა დამპყრობლებმა განდევნეს. უზბეკი წარმომადგენლები კი, აწმყოზე, არსებულ სიტუაციაზე იყვნენ ორიენტირებული. ისინი ხაზს უსხვავდნენ, რომ იმ დროისთვის, ტერიტორიებზე უზბეკები დომინირებდნენ და მნიშვენლობა არ აქვს ეს ტერიტორია სულ უზბეკური იყო, თუ განდევნის და ასიმილაციის საფუძველზე გახდა უზბეკური. უზბეკი ლიდერების არგუმენტაციის მიხედვით, თუ ტაჯიკებმა თავიანთი ტაჯიკური მენტალობა დაკარგეს და უზბეკები გახდნენ, რეჟიმი მათ ვერ აიძულებდა საკუთარი თავისთვის ტაჯიკები დაეძახებინათ.

რადგან მოსახლეობის აღწერის მონაცემები და თვით-განსაზღვრების პრინციპი ეჭვქვეშ დაყენდა, საბჭოთა ადმინისტრაციამ მოსახლეობაზე ინფორმაციის გასარკვევად ეთნოგრაფ ექპერტებს მიმართა, რამაც სასაზღვრო დავას ახალი პერსპექტივა შემატა. ეთნოგრაფებმა აღნიშნეს, რომ 1926 წლის მონაცემები ადრეულ მონაცემებს არ ემთხვეოდა, რადგან რესპოდენტების დიდი ნაწილი საბჭოთა რეჟიმის განსაზღვრებით ჩარჩოში ვერ თავსდენპდა. ტერიტორიის დიდ ნაწილს სარტი მოსახლეობა შეადგენდა. სარტი უზბეკურ-ტაჯიკური ნაზავი, კულტურულად უზბეკი და წარმომავლობით ტაჯიკებთან დაკავშირებული, ხალხი იყო. 1924 წლის შემდეგ სარტმა მოსახლეობამ „უზბეკიზაცია“ დაიწყო. რადგან ზოგ ეთნოგრაფს ამ პროცესის აჩქარება უნდოდა, 1926 წლის აღრიცხვიდან, სარტი ეროვნებების სიიდან ამოიღეს და თვით-იდენტიფიცირებული სარტები, რომლებიც უზბეკურად ლაპარაკობდნენ უზბეკებად დაარეგისტრირეს.

ეთნოგრაფებმა აღნიშნეს რომ სარტი მოსახლეობა გამონაკლისი არ იყო და რეგიონში მცხოვრები ჯგუფების უმეტესი ნაწილი სრულად არც უზბეკეთს და არც ტაჯიკეთს არ მიეკუთვნებოდა. ტაჯიკებს და უზბეკებს შორის ურთიერთობაში არ აისახებოდა გამოკვეთილი ეთნიკური, ლინგვისტური, ან რელიგიური განსხვავებები. უზბეკები არ იყვნენ „გაერთიანებული და განცალკევებული ეთნიკური ჯგუფი,“ არამედ თურქი ხალხების მრავალფეროვანი ნაზავი. მსგავსად, არც ტაჯიკები წარმოადგენდნენ გამოკვეთილ ერთობას. ტაჯიკებს ხან არა-მომთაბარე მუსლიმებს უწოდებდნენ, მიუხედავად მათი მშობლიური ენსა, ხანაც სპარსულის ერთერთ დიალექტზე მოსაუბრე ხალხს, მიუხედავად მათი რელიგიისა. ორივე ჯგუფი თურქულ-ირანული იდენტობების ნაზავი იყო და საუკუნეების მანძილზე მიგრაციის, დაპყრობის და კულტურული კონტაქტის შედეგებს უფრო წარმოადგენდა.

საბოლოო ჯამში, კომისიამ გადაწყვეტილება ჩვეული პრინციპით, სრულიად საკავშირო ინტერესების სასარგებლოდ მიიღო, და მოსალოდნელი ეკონომიკური და პოლიტიკურ გართულების თავიდან აცილების მიზნით, ტაჯიკეთს მოთხოვნილ ტერიტორიებზე უარი განუცხადა.

ტაჯიკეთსა და უზბეკეთის ეროვნული რესპუბლიკების შემთხვევა მოწმობს, რომ საზღვრების შეცვლის წარუმატებელ ან ნაწილობრივ წარმატებულ მცდელობასაც კი, შეეძლო გრძელვადიანი გავლენა გამოეწვია. მას შემდეგ, რაც საბჭოთა ადმინისტრაციამ სადაო ტერიტორიების შესახებ საბოლოო გადაწყვეტილება მიიღო, უზბეკეთის და ტაჯიკეთის მთავრობებს შორის დაძაბულობა გაიზარდა. ამავდროულად, ორივე მხარის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ პროცესის გაწელვამ უზბეკ და ტაჯიკ მოსახლეობებს შორის ანტაგონიზმის გაზრდა გამიწვია. ამასთნადგილობრივ ელიტებს შორის „შერეული ხალხების“ იდენტობის შესახებ დავის პროცესში, „შერეული ხალხები“ იძულებულები გახდნენ ყოველდღიურ ურთიერობებში საკუთარი თავი „უზბეკებად“ ან „ტაჯიკებად“ წარმოეჩინათ.

1930 წლისთვის, საბჭოთა ადმინისტრაციას განხილული და გადამუშავებული ჰქონდა საბჭოთა კავშირის ეროვნულ-ტერიტორიული ერთეულების საზღვრები, ეთნოგრაფიულ, ეკონომიკურ და ადმინისტრაციულ კრიტერიუმებზე დამყარებით. კავშირის მასშტაბით, ხალხი აქტიურად იყენებდა საბჭოთა ლექსიკონს, კონკრეტულად ეროვნულობის ენას, იმისათვის, რომ ებრძოლათ რესურსებისთვის და დაეცვათ თავისი უფლებები. ორმაგი ასიმილაციის პროცესში, ყოფილი რუსული იმპერიის კლანები და ტომები საბჭოთა ეროვნულ იდენტობებს ირგებდნენ და საბჭოთა კავშირს უერთდებოდნენ.