კონტექსტი

თანამედროვე, მუდმივად ცვალებადი გლობალური ტენდენციები და მოულოდნელი კრიზისები (პანდემია, ომი, ეკო-კატასტროფები და სხვ.), ერთის მხრივ, არსებითად ცვლიან შრომის ბაზრის სპეციფიკას და, მეორე მხრივ, დიდი გამოწვევის წინაშე აყენებენ სოციალური დაცვის სისტემას.

ბოლო ათწლეულში საქართველოს ეკონომიკური ინდიკატორები სტაბილურად უმჯობესდებოდა. შედეგად, ქვეყანა დღეს მაღალი საშუალოშემოსავლიანი ქვეყნების ჯგუფში პოზიციონირებს.[1] ამასთან, სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის (GEOSTAT) მიხედვით, წლების განმავლობაში იკლებს უმუშევრობა და სიღარიბე - 2017 წელს უმუშევრობის დონემ 21.6% შეადგინა, 2023 წელს კი - 16.4%.[2] რაც შეეხება სიღარიბის მაჩვენებელს, 2017 წელს სიღარიბის აბსოლუტურ ზღვარს ქვემოთ მოსახლეობის 21.9% იმყოფებოდა, 2022 წელს კი ეს მაჩვენებელი 15.6%-მდე შემცირდა.[3] მიუხედავად პოზიტიური მონაცემებისა, საზოგადოებრივი გამოკითხვები ყოველწლიურად აჩვენებს, რომ ქვეყნის ეკონომიკური მაჩვენებლების ზრდა არ შეესაბამება მოსახლეობის განწყობებს. „ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის” (NDI) მიერ ბოლო წლების განმავლობაში ჩატარებული გამოკითხვის შედეგების მიხედვით, მოსახლეობისთვის ფასების ზრდა, დაბალი ანაზღაურება, სამუშაო ადგილების ნაკლებობა და სიღარიბე მთავარ გამოწვევებად რჩება.[4] ამასთან, სიღარიბის აბსოლუტური მაჩვენებლის კლების მიუხედავად, მზარდია მოსახლეობის დამოკიდებულება სოციალური დაცვის სერვისებზე.[5] 2020 წლის მონაცემებით, მოსახლეობის დაახლოებით 40% მინიმუმ ერთი სოციალური დაცვის შეღავათით მაინც სარგებლობდა.[6]

საქართველოში ოჯახების გაღარიბება განპირობებულია სისტემური ფაქტორებით, რომელთა შორის შრომის ბაზრის მახასიათებლებს განსაკუთრებით დიდი გავლენა აქვს. საქართველოს შრომის ბაზარი ხასიათდება არაფორმალურ სექტორში დასაქმებულების და თვითდასაქმებულების მაღალი წილით (56%),[7] რაც, როგორც წესი, ხასიათდება დაბალი ანაზღაურებით, ღირსეული შრომითი პირობების დეფიციტითა და არასტაბილურობით. ამასთან, არაფორმალურ სექტორში დასაქმებულებსა და თვითდასაქმებულებზე არ ვრცელდება შრომისა და სოციალური დაცვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული გარანტიები.

საქართველოს შრომის ბაზარი ასევე ხასიათდება დაბალანაზღაურებადი სამუშაო ადგილებით. 1999 წლიდან დღემდე, საქართველოს კერძო სექტორში დამსაქმებულთა მინიმალური ხელფასი 20 ლარს უტოლდება.[8] კერძო სექტორთან შედარებით, მინიმალური ხელფასი ოდნავ უფრო მაღალია საჯარო სექტორში და 135 ლარს შეადგენს,[9] რაც მაინც უკიდურესად დაბალია იმისათვის, რომ დააკმაყოფილოს დასაქმებულისა და მისი ოჯახის არათუ ღირსეული ცხოვრების, არამედ საბაზისო ფიზიკური საჭიროებებიც კი - 2023 წლის დეკემბრის მდგომარეობით, საშუალო მომხმარებლის საარსებო მინიმუმი 221 ლარს, ხოლო შრომისუნარიანი ასაკის მამაკაცის საარსებო მინიმუმი 249.7 ლარს შეადგენდა.[10] აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში საარსებო მინიმუმის გამოთვლის მეთოდოლოგია მნიშვნელოვნად ნაკლოვანია და არ შეესაბამება ადამიანის რეალურ სოციალურ-ეკონომიკურ მოთხოვნილებებს. საქსტატის მონაცემების მიხედვით, 2022 წელს მედიანური ხელფასი 1040 ლარი იყო[11], მაშინ როცა, „ღირსეული შრომის პლატფორმა“ საცხოვრებელ თვიურ ხელფასად 1706 ლარს მიიჩნევს.[12] შემოსავლების სამსახურის 2023 წლის მონაცემების მიხედვით, ოფიციალურად დასაქმებული პირების მნიშვნელოვან ნაწილს (8%) საარსებო მინიმუმზე (12 085 პირი) და საცხოვრებელ ხელფასზე (90 587 პირი) დაბალი ანაზღაურება აქვს.[13]

სამწუხაროა, რომ სახელმწიფო შრომის ღირსეული ანაზღაურების საკანონმდებლო გარანტიების არქონას ინვესტიციების მოზიდვის ერთ-ერთ გარემოებად წარმოაჩენს: “საქართველოს შრომის კოდექსი ქმნის დასაქმებისთვის უაღრესად მოქნილ პირობებს. არ არის განსაზღვრული მინიმალური ანაზღაურება. შედეგად, შრომის ანაზღაურება სრულად წარმოადგენს დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის ურთიერთშეთანხმების საკითხს” - აღნიშნულია ინვესტიციების მოზიდვის ოფიციალურ სამთავრობო გვერდზე.[14] სახელმწიფოს ამგვარი მიდგომა რეალურად აუარესებს დასაქმებულთა სამართლებრივ მდგომარეობას და არათანაბარ მდგომარეობაში აყენებს დამსაქმებლებთან მიმართებაში, რითაც ქმნის არასტაბილურ გარემოს და ახალისებს არაფორმალურ ეკონომიკას.

დაბალი ანაზღაურებისა და შრომის ბაზრის არასტაბილურობის ფონზე, სოციალური უსაფრთხოებისა და ოჯახების კეთილდღეობისთვის აუცილებელია, არსებობდეს დაცვის შესაბამისი მექანიზმები. მისასალმებელია, რომ ბოლო წლებში, „სოციალური უზრუნველყოფის“ ხარჯის წილი მთლიან საბიუჯეტო ხარჯებში მშპ-ის პროპორციულად იზრდებოდა და 2024 წელს ჯამური თანხის 30% - 8,6 მილიარდ ლარზე მეტი (მშპ-ს დაახლოებით 10%) სოციალური და ჯანდაცვის პროგრამების დაფინანსებაზე გამოიყო,[15] თუმცა ეს მონაცემები არსებითად დაბალია OECD-ის ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელზე (მშპ-ს 14,6%), სადაც ერთიანობაში უფრო მძლავრი და ყოვლისმომცველი სოციალური დაცვის პროგრამებია.[16] ამასთან, მთავარი კითხვა, ვაღწევთ თუ არა მიზანს გაზრდილი ბიუჯეტით - სიღარიბის შემცირებას და ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკურ გაძლიერებას, თუ ამით უბრალოდ ვზრდით ოჯახების დამოკიდებულებას სოციალურ დახმარებებზე, პასუხგაუცემელი რჩება.

აღსანიშნავია, რომ სამუშაო ასაკის მოსახლეობას, როგორც პოტენციურ დასაქმებულებს, ყველაზე ნაკლებად მიუწვდება ხელი სოციალური დაცვის სერვისებზე (განსხვავებით ბავშვებისა და მოხუცებისგან). სამუშაო ასაკის მოსახლეობისთვის საქართველოს სოციალური დაცვის სისტემა ფრაგმენტული და არასისტემატურია. მათი სამართლებრივი მოცვა ან უნივერსალურად (ჯანმრთელობის დაცვა, გარანტიები შშმ პირებისთვის) ხდება, ან მხოლოდ ფორმალურად დასაქმებული მოსახლეობით (შრომისუუნარობის გარანტიები, დეკრეტული შვებულების გარანტიები, სამუშაო ტრავმის კომპენსაცია, მარჩენალდაკარგულის ბენეფიტები) შემოიფარგლება.[17] საგულისხმოა, რომ  სამუშაო ასაკში სოციალური დაცვის მინიმალური გარანტიები არ მოიცავს უმუშევრობისას მხარდამჭერ სერვისებს (უმუშევრობის დაზღვევა, უმუშევრობის შემწეობა), რომელიც გაითვალისწინებდა სახელმწიფოს მხარდამჭერ როლს დროებითი ან ხანგრძლივი უმუშევრობის შემთხვევაში.

აღნიშნული კონტექსტიდან გამომდინარე, მოცემული სტატია იმსჯელებს, თუ რამდენად შეუძლია მიზნობრივი სოციალური დახმარების პროგრამას (სოციალური შემწეობა), როგორც სოციალური მხარდაჭერის მთავარ მექანიზმს, დაიცვას კრიზისულ მდგომარეობაში მყოფი დროებით ან ხანგრძლივად უმუშევარი პირები და მათი ოჯახები, და რა გავლენა შეიძლება ჰქონდეს ამ პროცესში უმუშევრობის დაზღვევას.

მიზნობრივი სოციალური დახმარების პროგრამა

მიზნობრივი სოციალური დახმარების პროგრამა (სოციალური შემწეობა) საქართველოში სიღარიბის შემცირების მთავარი მექანიზმია, რომელიც 2006 წლიდან ფუნქციონირებს და ასაკობრივი პენსიის შემდეგ, როგორც ხარჯების, ისე მოსახლეობის დაფარვის თვალსაზრისით, ყველაზე დიდი სახელმწიფო გასაცემელია. 2024 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი მიზნობრივ სოციალურ დახმარებას 1,519,000,000 ლარით დააფინანსებს, რაც სოციალურ დაცვაზე გათვალისწინებული ჯამური ბიუჯეტის 27%-ია.[18] 2024 წლის იანვრის მონაცემებით, მიზნობრივი სოციალური დახმარების პროგრამის მონაცემთა ბაზაში 1,215,483 პირია რეგისტრირებული, რაც სრული მოსახლეობის დაახლოებით 33%-ია.[19] აქვე საგულისხმოა, რომ 2018 წლის შინამეურნეობების კვლევაზე დაყრდნობით გაკეთებული ანალიზის მიხედვით, ღარიბი შინამეურნეობების ერთი მესამედი სხვადასხვა მიზეზის გამო მიზნობრივ სოციალურ დახმარებას არ ითხოვს. მიზეზებს შორის,  საყურადღებოა, რომ რესპონდენტების 70%-ის პასუხია - „არ მაქვს დახმარების მიღების იმედი“,[20] რაც, თავის მხრივ აჩვენებს, რომ საჭიროების მიუხედავად, მათ არ აქვთ ნდობა პროგრამის ადმინისტრირებასთან. საარსებო შემწეობის მიღების მსურველთა დიდი რაოდენობის მიუხედავად, პროგრამა წინასწარ განსაზღვრული ბიუჯეტის ფარგლებში ფუნქციონირებს და სრულად ვერ ფარავს საჭიროებებს - რეგისტრირებული პირებიდან საარსებო შემწეობას, 2024 წლის იანვრის მდგომარეობით, 647,479[21] პირი იღებს (53%).

აქვე აღსანიშნავია, რომ სოციალური შემწეობა არ არის უმუშევრად დარჩენილთა სოციალური მხარდაჭერის პროგრამა, არამედ ფულადი სოციალური დახმარებაა, რომელიც მიზნად ისახავს შეფასების სისტემით იდენტიფიცირებული, უკიდურეს სიღარიბეში მყოფი ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკურ გაძლიერებას.[22] პროგრამით გათვალისწინებული ფულადი გასაცემელი განსხვავდება ოჯახების კეთილდღეობის შემაფასებელი სარეიტინგო ქულების მიხედვით და ოჯახის თითოეული წევრისთვის (16 წელს ზემოთ) 30-დან 60 ლარამდეა. პროგრამა მოიცავს ბავშვთა მიზნობრივი დახმარების კომპონენტსაც, რომლის მიხედვითაც, მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებული ის ოჯახები, რომელთა კეთილდღეობის შემაფასებელი ქულა 120,001-ზე ნაკლებია, თვეში 200 ლარს იღებენ ოჯახის 16 წლამდე ასაკის თითოეულ წევრზე.[23]

წლების განმავლობაში ადგილობრივი და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ ჩატარებული კვლევებით იდენტიფიცირებულ პრობლემებს შორის ნიშანდობლივია სერვისის არაქმედითი დიზაინი და ოჯახის კეთილდღეობის ირიბი შეფასების სისტემა, რომელიც თავის მხრივ, საჭიროების მქონე ცალკეულ ოჯახებსა და ჯგუფებს საერთოდ უგულვებელყოფს. ამასთან, სოციალური შემწეობის სისტემაში ჩართვა მრავალსაფეხურიანია და დაახლოებით 3-4 თვე სჭირდება. სისტემის მოუქნელობის პრობლემა განსაკუთრებით ისეთი კრიზისების დროს დგება, როდესაც სასიცოცხლოდ აუცილებელია ადამიანთა მყისიერი ჩართვა პროგრამაში. იმის გათვალისწინებით, რომ მნიშვნელოვანი მუნიციპალური, თუ ცენტრალური სოციალური სერვისები (მედიკამენტების დაფინანსება, უფასო სასადილოს მომსახურება, შინმოვლის სერვისი, კომუნალური გადასახადების სუბსიდირება, შეღავათები საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობაზე,  და სხვა ერთჯერადი ფულადი დახმარებები) სოციალურად დაუცველი ოჯახების ქულებზეა მიბმული, საარსებო სისტემის მიღმა დარჩენილი ადამიანები სხვა მნიშვნელოვანი სერვისების გარეშეც რჩებიან.[24]

როგორც უკვე აღინიშნა, სოციალური შემწეობა მთავრობისთვის ქვეყანაში სიღარიბის შემცირების ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენტია, თუმცა მრავალწლიანი გამოცდილება აჩვენებს, რომ ის ძირითადად მოიცავს ფულად გასაცემელს, რითაც ვერ ხერხდება უკიდურეს სიღარიბეში მცხოვრები ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება.[25] ამაზე მეტყველებს სისტემაში წლობით გაჩერებული ადამიანების მაღალი რიცხვიც  -  2023 წლის ივნისის მდგომარეობით, საარსებო შემწეობის მიმღებთა 47% სისტემაში 5 წელზე მეტხანს რჩება, 19.3% კი 11 წელზე მეტია, იღებს შემწეობას.[26]

გავრცელებულია მოსაზრება იმის შესახებ, რომ საარსებო შემწეობის მიღება ადამიანებს დასაქმების სტიმულს უკარგავს. სახელმწიფო აუდიტის სამსახური ჯერ კიდევ 2016 წელს მიუთითებდა პროგრამის დიზაინით გამოწვეული შრომითი დემოტივაციისა და სოციალურ დახმარებებზე დამოკიდებულების შემცირების აუცილებლობაზე.[27] სოციალური შემწეობის მიმღები მოქალაქეების მიმართ შრომის ბაზრის აქტიური პოლიტიკის განხორციელების მიზნით, 2022 წელს დამტკიცდა საზოგადოებრივ სამუშაოებზე დასაქმების ხელშეწყობის სახელმწიფო პროგრამა,[28] რომელიც ნაჩქარევად, დაანონსებიდან რამდენიმე თვეში შეიქმნა და წლიდან წლამდე ისე გრძელდება, რომ საჯაროდ ხელმისაწვდომი არ არის ინფორმაცია მისი შედეგებისა და გავლენების შესახებ. პროგრამის შეფასების კვლევები კი ფუნდამენტური ხასიათის ხარვეზებზე მიუთითებს, როგორც მის დიზაინში, ასევე  - აღსრულების ნაწილშიც და კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს პროგრამის წარმატების შესაძლებლობას.[29]

მიუხედავად არსებული ხარვეზებისა, მისასალმებელია, რომ სოციალური დაცვის სისტემისთვის, თუნდაც დეკლარაციულად, პრიორიტეტული ხდება შემწეობის მიმღები პირების ეკონომიკური გააქტიურება და მათი შრომის ბაზარზე დაბრუნება. თუმცა, როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, არსებული სისტემა, თავისი არსით, ოჯახების სიღარიბისგან დაცვის რეაგირებითი მექანიზმია - სახელმწიფო აფასებს, თუ რამდენად ღარიბია ოჯახი და მიუხედავად იმისა, რომ კითხვარი მოიცავს ინფორმაციას ოჯახში შრომისუნარიანი პირების რაოდენობის შესახებ, აღნიშნული სისტემა, ფაქტობრივად, არ უზრუნველყოფს პირის დასაქმებას ან/და ალტერნატიული შემოსავლის მოძიებას, გარდა ბიუჯეტიდან გამოყოფილი შემწეობისა.

უმუშევრობის დაზღვევა

წინა თავში უკვე აღინიშნა, რომ არსებული სოციალური დაცვის სისტემა უმუშევარ ადამიანს საკუთარი თავის იმედად ტოვებს სამუშაოს ძებნის პერიოდში და ვერ ხედავს მას მანამ, სანამ ის სიღარიბის ზღვარს მიღმა აღმოჩნდება. კოვიდ პანდემიის პერიოდში ნათლად გამოჩნდა, რომ სამუშაოს დაკარგვის შემდეგ, ადამიანებს ისეთი საარსებო ხარჯების დაფარვის საჭიროება აქვთ, როგორიცაა ქირა ან იპოთეკა, კომუნალური მომსახურება, სასურსათო პროდუქტები, ჯანდაცვა და სხვა. დროებითი თუ ხანგრძლივი უმუშევრობის პირობებში, შემოსავლის და სახელმწიფოს მხარდაჭერის გარეშე დარჩენილი ადამიანები ხშირად იძულებულნი არიან, დათანხმდნენ დაბალანაზღაურებად და მათი კვალიფიკაციის შეუსაბამო სამსახურს, წავიდნენ შრომით ემიგრაციაში, ანდა არაფორმალურ ეკონომიკაში ჩაერთონ, რა დროსაც წყვეტენ კავშირს შრომის ბაზართან და კარგავენ საჭირო უნარ-ჩვევებს. მსგავს კრიზისულ მდგომარეობაში განსაკუთრებით დაუცველი არიან ის ჯგუფები, რომელთაც დისკრიმინაციის მაღალი რისკის გამო, დამატებითი ბარიერები აქვთ შრომის ბაზარზე შესასვლელად (მაგ. ქალები, ლგბტქი+ თემის წარმომადგენლები და სხვა.).

უმუშევრად დარჩენილი მოქალაქეების უკიდურესი გაღარიბების რისკების შემცირების მნიშვნელოვანი პრევენციული ინსტრუმენტია უმუშევრობის დაზღვევა, რომელიც უსამსახუროდ დარჩენილ პირთა ფინანსური მხარდაჭერის ერთ-ერთი მექანიზმია და OECD-ის წევრ თითქმის ყველა ქვეყანაში განსხვავებული მეთოდოლოგიით ფუნქციონირებს.[30] ამ სისტემის ძირითადი არსი იმაში მდგომარეობს, რომ დასაქმებული სამუშაო პერიოდის განმავლობაში აკეთებს სადაზღვევო შენატანს უმუშევრობის დაზღვევის ფონდში, სამსახურის დაკარგვის შემთხვევაში კი მას უფლება აქვს, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, მიიღოს უმუშევრობის დაზღვევის სარგებელი, რომელიც მისივე შეტანილი თანხიდან დაუბრუნდება. ქვეყნების უმეტესობაში უმუშევრობის ფონდში შენატანს დამსაქმებელთან ერთად ასევე ახორციელებს სახელმწიფო. უმუშევრობის დაზღვევის მიღებისთვის მნიშვნელოვანია, მოქალაქე სახელმწიფოს მიერ იყოს აღრიცხული დასაქმებულად და სამსახურის დაკარგვის შემდეგ დარეგისტრირდეს, როგორც უმუშევარი.[31]

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ (ILO), საქართველოს მთავრობასთან კოორდინაციით, მოამზადა დოკუმენტი, რომელიც განიხილავს უმუშევრობის დაზღვევის იმ სამ მოდელს, რომლებიც შეიძლება, დაინერგოს საქართველოში. შემოთავაზებული მოდელები ერთმანეთისაგან განსხვავდება შენატანების, შეღავათის ოდენობის, ხანგრძლივობისა და სამუშაო სტაჟის მიხედვით. ისინი ვრცელდება ყველა იმ დასაქმებულზე, რომელიც შრომით ურთიერთობაში იმყოფება და იღებს ანაზღაურებას, მათ შორის, კერძო და საჯარო სექტორში. საწყის ეტაპზე რეკომენდაციები არ ეხება თვითდასაქმებულებს, თუმცა მითითებულია, რომ სქემის სრულად ამოქმედების შემდეგ, განხილულ უნდა იქნას დაზღვევის თვითდასაქმებულ პირებზე გავრცელების საკითხიც. ILO-ის მიერ შემოთავაზებული პროექტის სამივე ვარიანტით, კომპენსაცია მინიმუმ უნდა იყოს საარსებო მინიმუმის ტოლი. გაუთვალისწინებელი ხარჯების დასაფარად, 10-წლიანი პერიოდის ბოლოს, გათვალისწინებულია რეზერვის შექმნა.[32]

უმუშევრობის დაზღვევის მნიშვნელობაზე საუბრისას, ექსპერტები, პირველ რიგში, აღნიშნავენ, რომ ეს არის პრევენციული მექანიზმი, რომელსაც შეუძლია სიღარიბის რისკების შემცირება იმ პირებისთვის, რომლებიც სამსახურს კარგავენ, რითაც შესაძლოა, შემსუბუქდეს მთავრობის მიერ გადასახდელი სოციალური დახმარების ტვირთი. ამასთან, უმუშევრობის დაზღვევა აღიქმება, როგორც ქვეყნის საერთო სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა და შრომის ბაზრის/მუშაკთა კვალიფიკაციის გაუმჯობესების ბერკეტი.[33]

უმუშევრობის დაზღვევის სისტემის შექმნის რეალური პერსპექტივა ჩანდა 2021 წელს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ ახალი სოციალური კოდექსის მიღების დაინიცირებით[34], თუმცა, იმავე წლის ბოლოს, მინისტრის ცვლილების შემდეგ, ახალ სოციალურ კოდექსზე მუშაობის საკითხი აქტიურ დღის წესრიგში აღარ დგას და უცნობია, თუ რა ბედი ეწევა როგორც სოციალურ კოდექსს, ისე უმუშევრობის დაზღვევის ქართულ პერსპექტივას.

ასეთ ვითარებაში, უმუშევრობის დაზღვევის არარსებობის პირობებში, სამსახურის გარეშე დარჩენილი ადამიანები ვერ იღებენ მყისიერ დახმარებას და დღითიდღე უფრო ღარიბდებიან. უკიდურეს სიღარიბეში აღმოჩენის შემდეგ კი მათი ერთადერთი იმედი სოციალური შემწეობის მიღების შესაძლებლობაა, რომლის არაქმედითი დიზაინის, ოჯახის კეთილდღეობის ირიბი შეფასებისა და მოუქნელი სისტემის გამო, მისი მიღების შანსი დაბალია. სისტემაში მოხვედრა, თავის მხრივ, ხანგრძლივად სიღარიბეში ყოფნას გულისხმობს იმდენად, რამდენადაც შემწეობის მიმღებები დამოკიდებულები ხდებიან სოციალურ დახმარებაზე და თავს არიდებენ ფორმალურ სამუშაო ბაზარზე დაბრუნებას.

შეჯამება

ბოლო ათწლეულში საქართველოს ეკონომიკური განვითარებისა და სოციალური დაცვის სისტემებმა განვითარების მნიშვნელოვანი გზა გაიარა, თუმცა, აქცენტი კვლავ სიღარიბის შემცირებაზეა და ნაკლები ყურადღება ეთმობა სოციალური დაცვის ისეთი სისტემების შექმნას, რომელიც სამუშაო ასაკის ადამიანებს, როგორც ქვეყნის ეკონომიკის მამოძრავებელ ძალას, უფრო მეტად პროდუქტიულ და უსაფრთხო ცხოვრების პირობებს შეუქმნიდა.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს სოციალური დაცვის სისტემა დგას სოციალური შემწეობის პროგრამაზე, რომელზეც ასევე მიბმულია მნიშვნელოვანი მუნიციპალური თუ ცენტრალური სოციალური სერვისები. აღნიშნული პროგრამისა და თანმდევი სერვისების მიმღები ჯგუფი მხოლოდ სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი ოჯახებია და ისინი არ ვრცელდება კრიზისულ მდგომარეობაში მყოფ დროებით ან ხანგრძლივად უმუშევარ პირებსა და მათ ოჯახებზე. არსებული პოლიტიკის პირობებში კი, უმუშევრობის პერიოდში, შემოსავლის და მხარდაჭერის გარეშე დარჩენილი მოსახლეობა სულ უფრო ღარიბდება და, შესაძლოა, ხელახალ დასაქმებამდე, უმუშევარი პირი და მისი ოჯახი სიღარიბის ზღვარს მიღმა აღმოჩნდეს. აღნიშნული, თავის მხრივ, საარსებო შემწეობის მიღების გარანტია არ არის, პროგრამის არაქმედითი დიზაინისა და სუსტი დაფარვის გამო.

ევროკავშირის ქვეყნების გამოცდილებები აჩვენებს, რომ აღნიშნული რისკებისაგან დაცვის მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია უმუშევრობის დაზღვევა. გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველოში 2021 წლამდე მიმდინარეობდა ამ საკითხზე მუშაობა და ILO-ის მიერ შემოთავაზებულიც ყოფილა სხვადასხვა პროექტი, მნიშვნელოვანია, კვლავ გაგრძელდეს დისკუსიები და გადაიდგას ქმედითი ნაბიჯები კონკრეტული მოდელის დასანერგად. აქვე, აუცილებელია ხაზგასმა, რომ მიუხედავად განმასხვავებელი ნიშნებისა, ყველა შემოთავაზებული მოდელი იზიარებს საერთო მიზნებსა და ამოცანებს, (1) უზრუნველყოს ფინანსური მხარდაჭერა სამსახურის დაკარგვის დროს, (2) შეამციროს სიღარიბის რისკები, (3) წაახალისოს ახალი სამუშაოს ძიების პროცესი, და (4) სახელმწიფოს შეუმსუბუქოს სხვა სოციალური დაცვის პროგრამების ტვირთი. აღნიშნული მიზნების მიღწევა კი ადამიანების კეთილდღეობის დაცვის ხარისხს მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს და საარსებო შემწეობის სისტემასაც განტვირთავს.

სტატია მოამზადა სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა USAID-ის სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის პროგრამის მხარდაჭერით, ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით.

სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია ავტორი. ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს EWMI-ს, USAID-ის ან/და ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის შეხედულებებს