გიგა (შალვა) მამინაშვილი

ფსიქოანალიზისა და ფსიქოპათოლოგიის დოქტორი

(Université de Paris Cité ; Sorbon. Espace Analytique de Paris)

 I ფაზა: ჩამონგრევის გამოცდილება, მელანქოლიზაცია და რელიგიის დაბრუნება

1996-98 წლებში, საბჭოთა კავშირის ნგრევის შედეგად გამოწვეული მასობრივი ეიფორიის, ეგზალტაციისა და მანიაკალური აღტკინების ფაზების ბოლოს, სოციალური კავშირებისა და კოლექტივის ფსიქიკური ცხოვრების ღრმა მელანქოლიზაციის ხანგრძლივი და მძიმე პერიოდი მყარდება. სოციალური და პოლიტიკური სხეულის დეზინტეგრაციის, დეინსტიტუციონალიზაციისა და იდეოლოგიის მამების პოლიტიკური სცენიდან გაქრობის ფონზე, პოსტსაბჭოთა ქართული საზოგადოება განიცდის ღრმა კრიზისს, რომელიც სოციოპოლიტიკური და კულტურული დეზორიენტაციის ფორმით ვლინდება, ხოლო ახალ თაობასთან წარმოშობს იდენტობის კრიზისს, რომელიც სასწრაფოდ ითხოვს კლინიკური გამოსავლის მოძებნას აუტანელი კონფლიქტიდან. ეს კონფლიქტი წარმოიქმნა არა სუბიექტის მე-ს, მის სუპერ-ეგოსა და სურვილს შორის (შიდაფსიქიკური, ე.ი. ნევროტული კონფლიქტის კლასიკური, ფროიდიანული ფორმა), არამედ სუპერ-ეგოსა და მასში დაცულ კულტურულ მემკვიდრეობასა და ახალ, გარეთ არსებულ პოსტსაბჭოთა ნეორეალობას შორის.[1] კონფლიქტის პირველი ფორმა იწვევს საზოგადოების, ისევე როგორც სუბიექტის ნევროტიზაციას სიმბოლური რეგისტრის ღერძზე, მაშინ როდესაც გარკვეული სოციალური, პოლიტიკური თუ კულტურული მემკვიდრეობის მქონე სუბიექტის კონფლიქტი რეალობასთან განაპირობებს კოლექტივის ფსიქიკური ცხოვრების ფსიქოტიზაციას და, შესაბამისად, აღვიძებს პარანოიულ და პერსეკუტორულ ბირთვს, რომელიც ინდივიდთან და ინდივიდებისაგან შემდგარ საზოგადოებაში ყოველთვის არსებობს მეტ-ნაკლებად ინაქტიური ფორმით  (Melani Klein).

ახალი თაობა, 90-იან წლებში უკვე განასახიერებს თაობას მემკვიდრეობის გარეშე,[2] ან თაობას უსარგებლო მემკვიდრეობით, რომელიც მზად არის უარყოს როგორც წარსული, ისე მშობლების ფიგურები, საბჭოთა სოციოკულტურული კოდი და შექმნას ახალი ღირებულებითი სისტემა, კულტურული ტრანსმისიისა და სიმბოლური, სოციოკულტურული და პატერნალური აღმნიშვნელებით გამყარებული საყრდენების სრული არარსებობის პირობებში. დაკარგული სიტყვა მამებსა და შვილებს შორის, მშობლების ცოდნისა და გამოცდილების დისკვალიფიკაცია და სრული კარიკატურიზაცია ახალ თაობაში წარმოშობს სირცხვილის გრძნობას და ნაცვლად მშობლების ფიგურებთან იდენტიფიკაციისა, რაც კულტურული ტრანსმისიის გზით მათ აქცევდა, როგორც ენობრივი, ისე კულტურული სიმდიდრის დეპოზიტარებად, ისინი ამ ფიგურებთან რადიკალური დეზიდენტიფიკაციის გზას ირჩევენ.[3] კი არ განდევნიან საბჭოთა გამოცდილებას, არამედ ამ გამოცდილებით მიღებულ მემკვიდრეობით ნაწილს გახლეჩისა და დისოციაციის გზით მექანიკურად მოიგლეჯენ ფსიქიკური სხეულიდან. პოსტსაბჭოთა ხორცმეტის ამგვარი ამპუტაციური გზით მოშორებისათვის ახალ თაობას დიდი ფასის გადახდა უწევს, ვინაიდან ნებისმიერი სხვა პოლიტიკური, იდეოლოგიური, თუ რადიკალური რელიგიური დისკურსებისათვის პრივილეგირებულ სამიზნე ჯგუფად გადაიქცევიან. აქვე შეიძლება აღინიშნოს, რომ თაობა, რომელსაც დღეს ქართული დემოკრატია და მისი პოლიტიკური მომავალი ეყრდნობა და რომელიც აპროტესტებს ხელისუფლების ანაქრონიზმს, არქაიზმებსა და ობსკურანტიზმით განმსჭვალულ რეგრესიულ გადაწყვეტილებებს, არის თაობა, რომელიც არის შვილი პოსტსაბჭოთა საქართველოს დეზორიენტირებული ახალგაზრდებისა.

დღეს მიმდინარე დესტრუქციული პროცესები მეტ-ნაკლებად გასაგები რომ გახდეს, იძულებული ვართ ისევ დავუბრუნდეთ ე.წ. 90-იანებს და მელანქოლიური ფაზიდან გამოსვლის პერიოდს, დაახლოებით 1997-98 წლებს. უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ დღევანდელი Gen Z თაობის მშობლები და მათი მშობლები (იგულისხმება საბჭოთა კავშირის, როგორც ტოტალიტარული და ავტორიტარული სისტემის ნანგრევებში მოყოლილი თაობა) ეკლესიის, როგორც ადგილის და როგორც მეტ-ნაკლებად დახურული, ჩარჩოში მოქცეული და რიტუალით ორგანიზებული სივრცის ფსიქიკურ ზე-ინვესტირებას ახდენს.

კანონის სრული პერვერტიზაციის, სიმბოლური მამის ფუნქციის ფორკლუზიის (ჟ. ლაკანი) და ოჯახის რეალური მამის ფინანსური და სოციალური კასტრაციის ფონზე, ეკლესია კოლექტივის მთავარი სოციოკულტურული ორგანიზატორი ხდება ამავე კოლექტივში გააქტიურებული შიზო-პარანოიდული და პერსეკუტორული შფოთვების შედეგად. ისტორიულ-კულტურულ ფესვებს სრულიად მოწყვეტილი რელიგიურობის ახალი ფორმები კოლექტივის ფსიქიკური ინვესტიციის ადგილი ხდება. რელიგიურობის ეს ახალი, პოსტსაბჭოთა ფორმები  გამოირჩევა ზოგიერთი ისეთი მახასიათებლით, რომელიც, ამავე დროს, დეზორგანიზებული და დაობლებული პოსტსაბჭოთა კოლექტივის ფსიქიკურ ცხოვრებაშიც შეინიშნება. სწორედ ეს მახასიათებლები განასხვავებს პოსტსაბჭოთა რელიგიურ პრაქტიკას, ისევე როგორც, მაგალითად, გლობალიზაციისა და იდენტობის კრიზისის ფონზე რელიგიის დაბრუნებას ისლამურ კულტურებში, რელიგიურობის ტრადიციული ფორმებისაგან. ეს ახალი რელიგიური პრაქტიკა კლასიკური ან ტრადიციული რელიგიური ცხოვრებისაგან შემდეგი ნიშნებით განსხვავდება: უპირველეს ყოვლისა ტრადიციული ქრისტიანისათვის დამახასიათებელი ბრალისა და სინანულის გრძნობებს ენაცვლება სხვისი დადანაშაულების ძლიერი ტენდენცია. ნაცვლად განდევნისა, რომელიც რელიგიური საზოგადოების ნევროტიზაციას ახდენს, ჩვენ ვაკვირდებით პროექციისა და პროექციული იდენტიფიკაციის მასობრივ ფორმებს. შედეგად, დამნაშავე ვარ არა მე, რომელიც მოწოდებულია მოინანიოს, არამედ სხვა, რომელმაც უნდა გადაიხადოს არჩადენილი დანაშაულისათვის. შედეგად, ბრალის გრძნობასა და შფოთვას (ტრადიციული რელიგიურობა) ცვლის სიძულვილის დამანგრეველი აფექტები, რომლებიც მიმართულია სხვაზე, როგორც ალტერზე, სხვაზე, რომელიც სარკეში მე არ მგავს და წარმოქმნის უკიდურეს ნარცისტულ დაძაბულობას, რაც ამ სხვის სრული განადგურებითა და მოსპობით უნდა განიტვირთოს. ეს სხვა, როგორც მდევნელი (პერსეკუტორი), რომელიც წარმოსახვით და ბოდვით რეგისტრში ემუქრება კოლექტივის ფსევდო ღირებულებით სისტემასა და მყიფე იდენტობას, აღინიშნა სიტყვებით -„ამერიკა“ და „დასავლეთი“, შესაბამისად, კოლექტივის ამ ნაწილთან დამყარდა ერთგვარი სულიერი ნათესაობა რუსეთთან, რომელიც განსხვავებით ქართული საზოგადოებისაგან, ინარჩუნებს საბჭოთა იდეალებს, გულწრფელად დასტირის მათ და იმედოვნებს ამ იდეალების აუცილებელ რეკონსტრუქციას მომავალში. ამ მიზნით რუსეთი არ ეხება საბჭოთა ძეგლებს, ქანდაკებებსა და ქუჩებს, რომლებიც თითქოს მომავალში კვლავ უნდა შეეგებონ პუტინის მიერ რეკონსტრუირებულ საბჭოთა კავშირს. თითქოს საქმე ეხებოდეს ოთახს, რომელიც ვაჟიშვილმა ახალგაზრდობის წლებში დატოვა და ის შუახნის ასაკში მას აუცილებლად დაუბრუნდება. რუსული პოლიტიკა და პროპაგანდა სხვა არაფერი იყო, თუ არა ამ დაბრუნებისთვის მომზადების 25-წლიანი პერიოდი. საქართველოსგან განსხვავებით, რუსეთის ხელისუფლებამ ეკლესია დაიქვემდებარა და სახელმწიფო მანქანის სამსახურში ჩააყენა. სახელმწიფომ შეინარჩუნა  მასზე დომინაცია, როგორც ინსტიტუციაზე, და გამოიყენა ის, როგორც ფსიქო-აფექტური და სოციოლოგიური რესურსი მასების სამართავად. რაც შეეხება ქართულ რეალობას, აქ ეკლესია დომინირებდა, უფრო მეტიც, ხშირად აშინებდა კიდეც ხელისუფლებებს დამოუკიდებლობის პერიოდში.

საქართველოში რელიგიური პრაქტიკის პოსტსაბჭოთა ფორმები არც პროვოცირებულია ხელისუფლებების მიერ და არც მართული, განსხვავებით რუსეთისაგან, არამედ წარმოადგენს კოლექტივის ფარგლებში აღმოცენებულ სპონტანურ და თვითორგანიზებად პროცესს, რომლის ინტენსივობაც და აღსრულების გულმოდგინებაც თავად ეკლესიის წარმომდგენლებსაც კი აკვირვებდათ.

პოსტსაბჭოთა რელიგიურობის განსხვავება მისი ისტორიულ-კულტურული და კლასიკური ფორმებისაგან, მდგომარეობს ნევროტული ფუნქციონირების (ზ. ფროიდი) ფსიქოტურ და პარანოიულ ღერძზე ფუნქციონირებით ჩანაცვლებაში. უპირველეს ყოვლისა ეს გამოიხატა ე.წ. თვითწარმოქმნის, თვითშობის ფსიქოტურ ფანტაზმებში (Paul-Claud Racamier), რომლის მიხედვითაც ქართული მართლმადიდებლობა არ არის დაკავშირებული არცერთ სხვა კულტურულ ტრადიციასთან, არამედ წმინდად ქართული ფენომენია, ე.ი. რელიგიურობის ეს ფორმა იმთავითვე შეიცავდა ნარცისტულ და მეგალომანიურ კომპონენტებს. უპირველეს ყოვლისა ეს გამოიხატა რელიგიური პრაქტიკის დამოკიდებულებაში რაოდენობისა და ფიზიკური ზომების მიმართ. რელიგიური და საკრალური რიტუალების აღსრულების სივრცეთა დილატაცია, რელიგიური და საკრალური მნიშვნელობის ობიექტების უზომო მულტიპლიკაცია და ზომებში ზრდა, ე.ი. მინიატურული ზომებიდან მაკრო ზომებად გადაქცევა, მიუთითებს სადამფუძნებლო მითების ღრმა დეგრადაციაზე, მათი სიმბოლური ბირთვის დისოციაციის კვალობაზე, რამაც გამოიწვია მაღალი სიმბოლური ეფექტურობის მქონე (Claud-Lévi Strauss) რელიგიური რიტუალებისა და პრაქტიკის დემეტაფორიზაცია და დესიმბოლიზაცია. შედეგად, ყველა საკრალურმა ობიექტმა, მაგალითად, ჯვარმა, ხატმა, ისევე როგორც ეკლესიამ, როგორც გარკვეული ფორმისა და სტრუქტურის ობიექტმა, განიცადა მასობრივი დესაკრალიზაცია, რის გამოც, საკრალურსა და პროფანულს შორის წაიშალა ყოველგვარი სიმბოლიგენური ლიმიტი.[4] გიგანტური ჯვრების აღმართვა მთელი საქართველოს მასშტაბით, რომელიც მთლიანად კარგავს მასზე ჯვარცმული სუბიექტის იდეას, და თანაც მოკლებული ხდება მართლმადიდებლური ტრადიციისათვის დამახასიათებელ კანონიკასა თუ ესთეტიკას, სწორედ ამ დემეტაფორიზაციაზე მიუთითებს.[5] 1998 წლიდან ჯვრები იზრდება ზომებში და იზრდება მათი რიცხვიც საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. იგივე შეიძლება ითქვას ხატებზე. მათი რეპროდუქციები გვხვდება ყველგან - ექიმის კაბინეტებში, ნოტარიუსებთან, მიწისქვეშა გადასასვლელებში და ა.შ… თითქოს ხატი, როგორც სიმბოლო და რეპრეზენტაცია, აფეთქდა, განიცადა დისოციაცია, მოედო მთელ ქვეყანას,  და მისთვის ისტორიულ-კულტურულად მიჩენილი და მკაცრად დეტერმინირებული სიმბოლური და საკრალური ადგილი, ე.ი. რიტუალის აღსრულების სივრცე დატოვა. იგივე შეიძლება ითქვას ეკლესიებზე, ისინიც იზრდებიან და იძენენ გიგანტურ ზომებს და რაოდენობრივად თითქმის აჭარბებენ ისტორიული და კულტურული ღირებულების მქონე ტაძრებს საქართველოში.

რაც შეეხება რიტუალების აღსრულებას, აქაც აღსანიშნავია ზღვრების წაშლა, საკრალურსა და პროფანულს, ისევე როგორც სიმბოლურსა და რეალურ რეგისტრებს შორის. უპირველეს ყოვლისა, რიტუალის აღსრულებისათვის დამახასიათებელი სიმბოლური მინიმალიზმი კარგავს სიმბოლურ ზომებს და იძენს რეალურ ზომებს, მაგალითად, ჯვარი, როგორც სიმბოლო, პატარა ზომისაა, რომელიც სიმბოლიზირებს იესოს მიერ გოლგოთაზე ატანილ ჯვარს.

II ფაზა: ტრავმა, დანაკარგის გამოცდილება, ნარცისტული ჰემორალგია 

წინამდებარე ტექსტის მიზანია გამოკვეთოს მიმდინარე სოციოპოლიტიკური მოვლენების ზოგიერთი ფსიქოგენეტიკური ფაქტორი. ამ მიზნით, იძულებული ვართ კვლავ დავუბრუნდეთ საბჭოთა კავშირის ჩამოშლის პერიოდს და ჰიპოთეზის სახით დავუშვათ, რომ ის იყო კომპლექსური და მრავალგანზომილებიანი ბუნების მატრავმირებელი მოვლენა ქართული საბჭოთა საზოგადოებისათვის. საბჭოთა კავშირის ჩამოშლა არ არის რევოლუციური გადატრიალება, როდესაც ხალხი აქტიურ პოზიციას იკავებს, კლავს მამას და ძალადობრივად იკავებს მის ადგილს. მაგალითად, ვარდების რევოლუციის დროს საქმე გვქონდა ერთგვარ კვაზი რევოლუციასთან, სადაც იყო დაპირისპირება მამასა და შვილს შორის, როდესაც შვილი მამის მხრიდან შურისძიების ქრონიკულ მოლოდინში იმყოფებოდა. სწორედ ამიტომ, საჭირო იყო, მისი მხრიდან ყველა გამოსვლასა თუ წარმოთქმულ სიტყვაში გაძევებული მამის ხელახლა მოკვლა და დისკრედიტაცია. სამწუხაროდ, შურისმაძიებელი წარმოსახვითი და ოიდიპალური, გაგდებული მამა რეალობის რეგისტრში 2008 წელს ვლადიმერ პუტინის სახით დაბრუნდა, რამაც მესამე პრეზიდენტის ფსიქიკური ცხოვრების ფსიქოტიზაცია და ღრმა დესტაბილიზაცია განაპირობა. სწორედ ამიტომ, იმ დროისათვის პრეზიდენტის ლექსიკის განუყოფელ ნაწილად იქაც სიტყვა „ჩამოშლა“ და გამონათქვამი „საქართველო არ ჩამოიშლება“. ინგლისელი ფსიქოანალიტიკოსი, დონალდ ვინიკოტი ამბობს, რომ ე.წ. ჩამოშლის, თუ ჩამონგრევის შფოთვა ეხება არა თავზარდამცემ პერსპექტივას მომავალში, არამედ წარსულში უკვე მომხდარ ფსიქიკურ კატასტროფას. ე.ი. ის ვინც ჩამოშლა-ჩამონგრევის მატერორიზებელი შფოთვის გავლენის ქვეშ იმყოფება, უკვე არის სუბიექტი, რომელიც წარსულში ჩამოიშალა, ან განიცადა ჩამონგრევის მძიმე გამოცდილება. რაც შეეხება საბჭოთა კავშირის ნგრევას, აქ საზოგადოებას პასიური, ე.ი. ტრავმატოგენული პოზიცია უკავია და განასახიერებს არა რევოლუციონერ მოამბოხეს, არამედ ნგრევის პასიურ მსხვერპლს, ავითარებს არა ბრალის გრძნობას, არამედ მასიური დანაკარგით გამოწვეულ პანიკისა და სირცხვილის მდგომარეობებს, როგორც ამ დანაკარგით გამოწვეული ნარცისტული ჭრილობის შედეგს. სხვაგვარად თუ ვიტყვით, პოსტსაბჭოთა მამებისა და შვილების  თაობა განასახიერებს არა მამის მკვლელ, არამედ დაობლებულ თაობას, რომელმაც დაკარგა მამა და მემკვიდრეობით მისგან მიიღო გამოუსადეგარი ღირებულებითი სისტემა, რამაც ნაცვლად ადაპტაციისა, განაპირობა დეზადაპტაცია და ახალ სოციალურ რეალობაში დეზორიენტაცია.

ეკლესიისა და ახალი რელიგიური პრაქტიკის ფსიქიკური ზე-ინვესტიცია აღწერილი ჩიხური მდგომარეობიდან გამოსავლის ერთ-ერთი გზა იყო. თუკი მხედველობაში არ მივიღებთ საბჭოთა კავშირის დაშლით გამოწვეულ მასობრივ კოლექტიურ ტრავმას, როგორც ერთ-ერთ მადეტერმინირებელ ფაქტორს, მაშინ გაუგებარი იქნება პოსტსაბჭოთა კოლექტივის მიერ ახალი რელიგიური პრაქტიკის ფსიქიკური ზე-ინვესტირება, განსაკუთრებით იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ საბჭოთა ოჯახი არასდროს ყოფილა რელიგიური თუ საეკლესიო ცხოვრებით ორგანიზებული, უფრო მეტიც, პოსტსაბჭოთა მშობლებისა და შვილების თაობის რელიგიური რადიკალიზაცია არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება მივაწეროთ ოჯახსა და სკოლაში რელიგიურ აღზრდას, ან სახელმწიფო პოლიტიკას, რომელიც შეიძლებოდა ყოფილიყო რელიგიური დისკურსებით ორგანიზებული, იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ მსგავს კულტურულ ტრანსმისიას საბჭოთა ოჯახსა თუ სკოლაში უბრალოდ არ ჰქონია ადგილი. იმისათვის, რათა გასაგები გახდეს ტოტალიტარული სისტემის ჩამოშლის ტრავმატოგენული ძალა კოლექტივის ფსიქიკურ ცხოვრებაში, მხოლოდ რამდენიმე ფაქტორის უბრალო ჩამოთვლით შემოვიფარგლებით. პირველ რიგში საქმე ეხებოდა იდეოლოგიებისა და საბჭოთა იდეალების დემონტაჟს, რამაც გამოიწვია მასობრივი დეზილუზია, ე.ი. საბჭოთა ილუზიებმა განიცადეს რღვევა, რის გამოც კოლექტივი რეალურის რეგისტრთან პირისპირ აღმოჩნდა და განიცადა მასთან ფრონტალური შეჯახება, რეგისტრთან, რომელიც აღარ იყო ილუზიებით ამორტიზებული. საბჭოთა დიდმა სხვამ (ჟ.  ლაკანი) განიცადა კოლაფსი და თავის ადგილას დატოვა რთულად რეპრეზენტირებადი სიცარიელე, რომელიც აღარ დაექვემდებარა სიმბოლიზაციასა და ფსიქიკურ გადამუშავებას.[6] ამგვარად, განიცადა დემონტაჟი ტოტალიტარულმა ინსტანციამ, რომელიც სოციალური კავშირების მთავარი გარანტორი იყო ავტორიტარიზმის ფარგლებში. აღწერილი გარემოება ავტომატურად გულისხმობდა საბჭოთა სოციოკულტურული ცხოვრების მაორგანიზებელი ინსტიტუციების ჩამოშლასაც. რღვევა განიცადა დისკურსებით განმტკიცებულმა და ინსტიტუციებით ორგანიზებულმა სოციალურმა კავშირებმა.[7] შედეგად, რეალობა ინფილტრირებული იქნა ბრუტალური ლტოლვითი ბუნების ანარქიითა და ქაოსით. პოსტსაბჭოთა ეკლესია ხდება არა ინიციატორი სოციოკულტურული ცხოვრების ორგანიზების საქმეში, არამედ ინსტიტუცია, რომელიც პოზიტიურად პასუხობს დაობლებული და სრულ ქაოსში მყოფი კოლექტივის მოთხოვნას იყოს ორგანიზებული და ორიენტირებული დროსა და სივრცეში. ეს მოთხოვნა განუზომელ ძალაუფლებას ანიჭებს ეკლესიას.

გარდა ამისა, საბჭოთა კავშირის ნგრევა იყო კოლოსალური დანაკარგის გამოცდილება, როგორც რეალური, ისე წარმოსახვითი და სიმბოლური რეგისტრების დონეზე. სამსახურის დაკარგვამ და ტოტალურმა უმუშევრობამ პოსტსაბჭოთა საზოგადოების წევრებს დააკარგვინა ინსტიტუციონალური მიკუთვნებულობის[8] განცდა და ამავე დროს სიმბოლური ადგილი სოციუმში, რომელთანაც სუბიექტი თავს აიგივებდა, როგორც მაგალითად ექიმი, მასწავლებელი, მუშა და ა.შ... პროფესიის აღმნიშვნელმა სახელებმა, სიმბოლურის რეგისტრში განიცადეს სრული დელეგიტიმიზაცია, რამაც გამოიწვია მშობლების, როგორც მორალური, ისე ღირებულებითი დისკვალიფიკაცია შვილების თვალში. მშობლებს აღარაფერი ჰქონდათ არც სათქმელი და არც გადასაცემი შვილებისათვის. მათი უმრავლესობა სირცხვილისა და ბრალის გრძნობის გავლენით საკუთარი კასტრაციისა და მარცხის უხეში ექსჰიბიციონიზმით დაკავდა, რაც მათთვის, ამავე დროს, თავის გამართლების მცდელობაც იყო.[9] მათ, ვინც ხელიდან დაუსხლტნენ მელანქოლიზაციას, გლოვის ალკოლიზაციას, ადიქციას ან კანონთან პერვერსიულ თამაშებს, თავი შეაფარეს იდეალიზებულ წარსულს და ნოსტალგიას. სიბნელემ, სიცივემ და უფულობამ კიდევ უფრო გაუსაძლისი გახადა სიმბოლური დანაკარგის გლოვა, ე.ი. საზოგადოებაში ადგილის დაკარგვის გლოვა. 97-98 წლისათვის ეკლესია საკუთარ წიაღში აერთიანებს მძიმე ნარცისტული ჰემორალგიის ქვეშ მყოფ, მორალურად განადგურებულ კოლექტივს. მამის სიმბოლური ფუნქცია ჩანაცვლებულია მეტრის ძიებითა და მეტრის დისკურსისადმი სრული მორჩილებით. ეკლესია, როგორც რთული იერარქიის ინსტიტუცია, კომპლექსურად პასუხობს დაზარალებულთა რევინდიკაციას, ზარალის ანაზღაურების, დანაკარგების კომპენსაციის ანაზღაურებასთან დაკავშირებულ მოთხოვნას.

III ფაზა: დასავლეთი, აწმყო და პერსპექტივა

დავუბრუნდეთ დღევანდელობას. ზემოთ აღწერილი ღრმა კრიზისის ერთ-ერთი გამოსავალი ეკლესიის ზე-ინვესტირებასთან ერთად იყო დასავლეთის, როგორც დედამიწაზე განხორციელებული სამოთხის იდეალიზაცია და პოლიტიკაში, ისევე როგორც საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ღიად პროდასავლური კურსის არჩევა, კურსის, რომელსაც ყველა ხელისუფლებამ ავად თუ კარგად უერთგულა.  ეკლესიის პოზიციების შესუსტების ფონზე, რომელიც დასავლეთს არასდროს მოიაზრებდა ხსნად, არამედ განიხილავდა ერთგვარ საფრთხედ,  ქვეყანაში ჩამოყალიბდა საზოგადოების პროდასავლური ფენა, რომელმაც მეტ-ნაკლებად ყველა თაობა მოიცვა. ეკლესია ამ პროცესს ღიად არ შეწინააღმდეგებია, პირიქით, სცადა, ასე თუ ისე, იმიტაციების გზით, ფეხი აეწყო ამ ტენდენციისათვის.

დღეს, 2022-2024 წელებში, პრობლემა იბადება ხელისუფლების ფარგლებში. არ მსურს ვისაუბრო ჰიპოთეზებით, თუ რატომ, ან რა მიზეზებით ჩნდება ის, ეს პოლიტიკოსების საქმეა, მაგრამ უნდა ითქვას, რომ ხელისუფლება ავითარებს ღიად ანტიდასავლურ პოზიციას და ისე, როგორც არცერთი ინსტიტუცია საქართველოში, მათ შორის, ეკლესიაც კი, უპირისპირდება, როგორც ევროპის იდეას ზოგადად, ასევე იჟღინთება ყველა იმ ანტიდასავლური იდეითა თუ რთული და საკმაოდ პარანოიდული სტრუქტურის მქონე თეორიით, რომელიც დასავლეთს წარმოაჩენს ქრისტიანობის მტრად, ოჯახური ღირებულებებისა და ტრადიციების მტრად, სქესთა შორის დიფერენციაციის მტრად, ეროვნული და ნაციონალური იდენტობისათვის პოტენციურ საფრთხედ, რაც არა მხოლოდ არ ასახავს დასავლურ სინამდვილეს, არამედ უხეშად აყალბებს მას და ანაცვლებს შეთქმულების თეორიებით. თუკი საკითხს ამ პერსპექტივიდან შევხედავთ, ხელისუფლების რეალური და ჭეშმარიტად ანტიდასავლური პოზიცია ე.წ. რუსული კანონის მიღებაში იმდენად არ ავლენს თავს, რამდენადაც ოჯახური ღირებულებების დაცვის კანონპროექტის მიღებაში. სწორედ აქ ჩანს ხელისუფლების არა მხოლოდ ანტიდასავლური პოლიტიკა, არამედ ხელისუფლებისა და მათი მომხრეების, საზოგადოების ამ ნაწილის ფსიქიკური პოზიცია დასავლეთისადმი, რომელიც გაჯერებულია ზემოხსენებული პერსეკუტორული შფოთვებით, სადაც მტრის ხატს განასახიერებს დასავლეთი.

ფაზა IV: ხელისუფლების მანევრი

ამ ფონზე ხელისუფლება ახორციელებს უკიდურესად მაღალეფექტიან მანევრს, რომელიც საქართველოში აქამდე არცერთ ხელისუფლებას არ განუხორციელებია. პირველ რიგში გავიხსენოთ, რომ ყველა ხელისუფლება საქართველოში საკუთარი გადაწყვეტილებებისა თუ მოქმედებების უმთავრეს ამოსავალ წერტილად დემოკრატიისა და თავისუფლების დასავლურ იდეას იყენებდა, როგორც უმთავრესი პოლიტიკური და ეთიკური აქტების მიზანშეწონილობის საზომს. მართალია, ხშირად იმიტირებდნენ დასავლეთს, მაგრამ ნაწილობრივ მართლაც ახერხებდნენ დასავლური ღირებულებების განხორციელებას რეალურ პოლიტიკურ ცხოვრებაში. რაც შეეხება ეკლესიას, აქამდე ყველა ხელისუფლება, წმინდად ელექტორალური გათვლებისა თუ წინასაარჩევნო რისკების გავლენით, განსაკუთრებულ სიფრთხილეს იჩენდა ეკლესიის მიმართ და ყოველთვის თავს არიდებდა ამ ინსტიტუციასთან ღია კონფლიქტში შესვლას. მაგალითისათვის შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში ამერიკის ელჩის სიტყვასა და რეკომენდაციებს ისეთივე გავლენა და წონა ჰქონდა ხელისუფლებასა და ოპოზიციაზე, როგორც, მაგალითად, პატრიარქის სიტყვებსა და განცხადებებს. სხვაგვარად თუ ვიტყვით, პოსტსაბჭოთა საქართველოში დასავლეთი ყოველთვის იკავებდა და ინარჩუნებდა ინსტანციისა და მეტრის ადგილს ეკლესიასთან ერთად აბსოლუტური ღირებულებითი კონტრადიქციის პირობებში. განსაკუთრებით ახალ თაობასთან, დასავლეთი ცალსახად უპირატეს პოზიციებში იმყოფებოდა. ეკლესია და რელიგიური პრაქტიკის პოსტსაბჭოთა ვერსია ყოველთვის შეიცავდა საკუთარ თავში გავლენის მოხდენისა და მართვის უსაზღვრო რესურსებს, განსაკუთრებით საზოგადოების იმ ნაწილისათვის, რომელმაც თავი შეაფარა ეკლესიას და ამით სცადა თავი დაეღწია პანიკის, დეზორგანიზაციისა და სოციოკულტურული დეზორიენტაციისათვის. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ხელისუფლება საქართველოში მეტ-ნაკლებად მაამებლურ პოზიციას იკავებდა ეკლესიის მიმართ, დაძაბულობა ორ დიდ ინსტიტუციას შორის ყოველთვის ავლენდა თავს. ცხადია, შეუძლებელია ხელისუფალს არ გასჩენოდა შურისა და მეტოქეობის განცდა ესოდენ განუსაზღვრელი ძალაუფლების მქონე ინსტიტუციისადმი. პატრიარქისა და ეკლესიის კრიტიკა, მიუხედავად ყველაფრისა, წააწყდა ერთგვარ იმპერატიულ აკრძალვას და დაფუძნდა ტაბუდ, ტოტემიზმისათვის დამახასიათებელ ყველა ამბივალენტურ გრძნობასა და ტენდენციასთან ერთად.[10]

ბოლო წლებში საქართველოში დასავლეთი აშკარა უპირატესობით მიიწევს წინ, განსაკუთრებით ახალ თაობასთან და ნელ-ნელა მნიშვნელოვნად ანაცვლებს პოსტსაბჭოთა მართლმადიდებლური ეკლესიის გავლენას მასებზე. ამ დროისათვის მხოლოდ ეკლესია აღარ არის ის, ვისაც შეუძლია სოციოკულტურული ცხოვრების ორგანიზება იერარქიის, დიქტატურისა და მუქარის, აგრეთვე ძალაუფლების ბრუტალური დემონსტრაციებით, არამედ არსებობს დასავლეთიც, სადაც მამის სიმბოლური კანონი, თანასწორობა, სოციალური სამართლიანობის პრინციპი არეგულირებს ადამიანთა შორის ურთიერთობებს, ხოლო სოციალურ კავშირებს დემოკრატიული ინსტიტუციების ძალით ქმნის და განამტკიცებს. აქ აღარ არის საჭირო მეტრის, დიქტატორის, ან იდეალური მამის არსებობა, რომელიც ინკარნირებული შეიძლება იყოს პოლიტიკურ თუ რელიგიურ ფიგურებში, ვინაიდან მამის მაორგანიზებელი ფუნქცია სიმბოლურ აქტებში, ენასა და დაწერილ კანონებში ავლენს თავს. ე.ი. ბოლო წლების განმავლობაში დასავლეთი და გახსნილი გზა ევროპისაკენ განასახიერებს ზემოთ აღწერილი ჩიხიდან გამოსავლის იმ ერთადერთ გზას, რომელიც აღარ გულისხმობს წრეს და აკვიატებული განმეორებების ძალით სოციოპოლიტიკურ სცენაზე ერთი და იმავეს დაბრუნების ავტომატიზმამდე დაყვანილ ტირანიას. ბოლო დროს თითქოს ეკლესიაც შეეგუა ამ გარღვევას, თუმცა შეინარჩუნა ყველა ის პოზიცია, რომლითაც გახდა ცნობილი საბჭოთა კავშირის ნგრევის შემდეგ. ცხადია, ეკლესიის პოზიციების შესუსტებას ხელი შეუწყო იმ გაუგონარმა სკანდალებმა, რომლებიც ეკლესიისათვის უკიდურესად მადისკრედიტირებელი აღმოჩნდა.

სწორედ ამ დროს, როცა გამოჩნდა სინათლე გვირაბის ბოლოს, ხელისუფლება იღებს ძალიან „უცნაურ“ გადაწყვეტილებას, რომელიც ეწინააღმდეგება არა მხოლოდ ქვეყნის პოლიტიკურ კურსსა და უმაღლეს სტრატეგიულ მიზნებს, არამედ დამოუკიდებლობის პერიოდში ფორმირებული და განვითარებული სოციალური და პოლიტიკური პროცესების ლოგიკასაც. მიუხედავად ამისა, ხელისუფლების მიერ გადადგმული კატასტროფული ნაბიჯი გარკვეული თვალსაზრისით და მოსახლეობის გარკვეული ნაწილის თვალში არა მხოლოდ ასუსტებს მას, არამედ პირიქით, აძლიერებს მის პოზიციებს. როგორ? ხელისუფლების გადაწყვეტილება არა მხოლოდ ქვეყნის გეოპოლიტიკური კურსის შეცვლაში მდგომარეობს, არამედ ენერგიის, ძალისა და ეფექტიანობის ახალი წყაროს აღმოჩენაშიც, რომელსაც ის უერთდება და ამ ახალი წყაროსაგან საკუთარ რეზერვუარებში კოლოსალური ძალის, გავლენისა და ეფექტიანობის მქონე წიაღისეულს ტვირთავს. ამ საბადოს ყოველთვის წარმოადგენდა საქართველოში ეკლესია. ხელისუფლება უბრალოდ და მექანიკურად კი არ მიუერთდა ამ წყაროს, ეკლესიის წიაღში დაბადებული ანტიდასავლური და ფსევდოტრადიციული ქართული დისკურსების გაჟღერებით, არამედ ეკლესიას მთლიანად ჩამოართვა პრეროგატივა და უფლება ამ საბადოზე. ამ აქტით ეკლესია კი არ გააძლიერა, არამედ დაასუსტა (მოახდინა მისი ადგილისა და ფუნქციის უზურპაცია) და ეკლესიის ძალაუფლებაც მთლიანად მიითვისა და აქამდე მხოლოდ რელიგიური დისკურსები ოფიციალურ, სამთავრობო პოლიტიკურ ნარატივად გარდაქმნა. შეიძლება ითქვას, რომ ამ აქტით ეკლესია ერთგვარად იმედგაცრუებული უნდა დარჩენილიყო, როდესაც ხელისუფლებამ ანტიდასავლური რიტორიკა მთლიანად გადაიბარა და საკუთარ თავზე აიღო (ამ თვალსაზრისით თუ შევხედავთ საკითხს, ეკლესიის წარმომადგენლები „უსამსახუროდ დარჩნენ“). სწორედ ამიტომ იყო, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლები, როგორც ლამის რელიგიური ფიგურები რაიონიდან რაიონში დადიოდნენ და ოჯახის სიწმინდის შესახებ ქადაგებებს აღავლენდნენ, რასაც, ცხადია, არაფერი აკავშირებდა არც ტრადიციულ, არც საბჭოთა და არც პოსტსაბჭოთა ქართულ ოჯახთან და მის ღრმა სტრუქტურულ ცვლილებებთან დღეს.

პოსტსაბჭოთა ეკლესიის ძალა, რომელიც მდგომარეობდა ეთნონაციონალისტური, მეგალომანიური, ანტიდასავლური დისკურსების გავრცელებაში, მთლიანად ხელისუფლების ხელში აღმოჩნდა. ეს ძალა კი არ დაიკარგა, უბრალოდ რეინვესტირდა ხელისუფლების წიაღში. სხვაგვარად თუ ვიტყვით, ხელისუფლება იმ ირაციონალური, ფანტასტიკური და ღრმად არაცნობიერი ბუნების შინაარსებსა და რეპრეზენტაციებს დაეპატრონა, რომლის განმგებელიც აქამდე მხოლოდ ეკლესია იყო. შეიძლება ითქვას, რომ ეკლესიის ძალა და გავლენა საზოგადოებაზე ხელისუფლებამ მთლიანად გაითავისა და ამ გზით, ეკლესიის აქტივების მითვისებით, ენერგეტიკული თვალსაზრისით, გაძლიერდა... რა თქმა უნდა, საზოგადოების იმ ნაწილის თვალში, რომელიც თავს მიაკუთვნებდა ეკლესიას და საკუთარ მყიფე იდენტობას ეკლესიას აყრდნობდა. აქედან გამომდინარე, სახელისუფლებო ნარატივი უფრო მეტად ცოცხალი და შთამაგონებელი ხდება და იწვევს ერთგვარ პულსაციას კოლექტივის არაცნობიერში, რეზონირებს არქაულ შინაარსებთან.

Gen Z: დასავლეთი, როგორც იდენტობის ღერძი. ყოფნა-არყოფნის ეგზისტენციური საკითხი

აღწერილი მდგომარეობის მიუხედავად, რომელიც 2024 წელს დამყარდა საქართველოში, ამავე დროს არსებობს საზოგადოების მხედველობაში  მისაღები და საკმაოდ დიდი ნაწილი, რომელსაც არა მთლიანად, მაგრამ ძირითადად განასახიერებს ახალი თაობა. საზოგადოების ეს ნაწილი აღნიშნულია უხეში სიტყვით Gen Z. სოციუმის ამ ფენისთვის[11] აღმნიშვნელი „დასავლეთი“ და განსაკუთრებით ევროპა იდენტობის მთავარი საყრდენი ხდება იმ კულტურული და პოლიტიკური მემკვიდრეობის სიღატაკის ფონზე, რომელიც მათ ერგოთ საკუთარი მშობლებისა და მათი მშობლების მხრიდან. იდენტობის საკითხი ამ თაობისათვის წამყვანი მნიშვნელობისაა, რადგან ის გადის იდენტობისა და სუბიექტივაციის კონსტრუირების რთულ და მტკივნეულ გზას, რომელიც გამოიხატება მოსაზღვრე მდგომარეობებისათვის დამახასიათებელ კლინიკურ სიმპტომებში, ქრონიკული პანიკის, დეპერსონალიზაციისა და დერეალიზაციის მდგომარეობებში; შინაგანი სიცარიელის მდგომარეობით წარმოქმნილი არარსებობისა და გაქრობის შფოთვის კლინიკაში. საქმე ეხება თაობას, რომელიც არა მხოლოდ საკუთარი სოციალური სხეულის, არამედ ფსიქიკური და ეროგენული სხეულის მუდმივი კონსტრუირებისა და გამოძერწვის პროცესში იმყოფება.  გადარჩენის ერთადერთი გზა საზოგადოების ამ ნაწილისათვის, რომელმაც ასე თუ ისე, მეტ-ნაკლები წარმატებით საკუთარი იდენტობა დასავლეთსა და დასავლურ ღირებულებით სისტემას დააფუძნა, არის ევროპასთან დაახლოება და ევროინტეგრაცია. წინააღმდეგ შემთხვევაში მათი იდენტობა და ფსიქოსოციალური არსებობა ისეთივე ჩამოშლის საფრთხის წინაშე დადგება, რაც განიცადეს მათმა მშობლებმა, ბებიებმა და ბაბუებმა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ. ქვეყნის გეოპოლიტიკური კურსის ცვლილება სწორედ საზოგადოების ამ ნაწილისათვის და არა ყველასთვის, წარმოშობს ეგზისტენციალურ საფრთხეს ენითა და კულტურით ორგანიზებულ სივრცეში რეალური არსებობისა, და ემუქრება მათ სრული მარგინალიზაციითა და ფსიქიკური, ე.ი. მორალური მკვლელობით. შესაძლოა, ხელისუფლებას ან ოპოზიციას ახალგაზრდებსა და ხელისუფლებას შორის დაპირისპირება პოლიტიკური და ღირებულებითი დაპირისპირება ეგონოს, მაშინ როდესაც სინამდვილეში საქმე  არც კულტურულ და არც ღირებულებით კონფლიქტს არ ეხება, როგორც, მაგალითად, ამას ჰქონდა ადგილი პარიზში 1968 წლის მაისში. ამ თაობისათვის ეს არის არა უბრალოდ პოლიტიკური და ღირებულებითი კონფლიქტის საკითხი, არამედ სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა, საზოგადოებაში ენისა და კანონის სუბიექტად ყოფნა-არყოფნის საკითხისათვის. აქედან გამომდინარე, თუ რომელიმე პოლიტიკურ ძალას საქართველოში გადაწყვეტილი აქვს ზურგი აქციოს დასავლეთს, მაშინ მას მოუწევს საზოგადოების ამ ფენის მორალური განადგურება. ახალი თაობა ბოლომდე იბრძოლებს, რადგან მას დასაკარგი არაფერი აქვს გარდა იმ იდენტობის საყრდენებისა, რომელსაც ეჭიდება მთელი არსებითა და ძალით. ე.ი. მათი ბრძოლა არა მხოლოდ პოლიტიკური ბუნებისაა, არამედ გულისხმობს საკუთარ თავში სტრუქტურულ შეუძლებლობას და შეუთავსებლობას ანტიდასავლური ტენდენციებისა და რიტორიკის მიმართ. აქედან გამომდინარე, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ როგორც ქართველები იტყვიან, მათ ცოცხალი თავით დათმონ დასავლეთის იდეა, თუ არ ჩავთვლით ქვეყნის დატოვების პერსპექტივას, რომლითაც, სამწუხაროდ, შეიძლება ისარგებლონ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დასავლეთის, როგორც იდეისა და ღირებულებათა სისტემის, ისე იდენტობის მთავარი საყრდენის, საქართველოში ჩამოშლა გამოიწვევდა საზოგადოების ამ ნაწილთან იდენტობის ძირითადი საყრდენების, ისევე როგორც ყველა ნარცისტული მონტაჟის ჩამოშლას, რაც, შედეგად, ნაცვლად იდენტობის კრიზისის კლინიკისა, რომელსაც ამჟამად გადაკვეთს ახალი თაობა, მივიღებდით ღრმა დეპრესიულ, ნარცისტული ჰემორალგიისათვის დამახასიათებელ მელანქოლიურ კლინიკას, სადაც დასავლეთი განასახიერებდა დაკარგულ და გამოუგლოვებელ ობიექტს, ამგვარი კოლოსალური დანაკარგის ფსიქიკური გადაუმუშავებლობის ფონზე. მსგავსი ტრაგიკული სცენარის განხორციელება იქნებოდა სხვა არაფერი, თუ არა ისტორიის ყველაზე ბრუტალური, დაუნდობელი და ცინიკური განმეორება, რადგან დამოუკიდებლობიდან 33 წლის შემდეგ მივიღებდით კიდევ ერთ მელანქოლიზებულ თაობას, რომელიც გამოუსადეგარი გახდებოდა კულტურული ტრანსმისიისათვის და აღმოჩნდებოდა მისთვის კულტურულად და პოლიტიკურად სრულიად უცნობ, ჰეტეროგენურ სივრცეში. თუ მათი მშობლებისა და ბებია-ბაბუების თაობა საბჭოთა კავშირის ჩამოშლის ტრავმატიზმის ფსიქიკურ გადამუშავებასა და გამოგლოვას შეეწირა, ისინი ევროპის იდეისა და პერსპექტივის ჩამონგრევის მსხვერპლნი გახდებიან. პირველნი საბჭოთა კავშირის, ხოლო მეორენი ევროკავშირის იდეის მათთვის სამუდამო ჩამორთმევას გადაყვებიან. სხვაგვარად თუ ვიტყვით, ანტიდასავლური იდეისა და პოლიტიკის რეალურ ცხოვრებაში რეალიზაცია საზოგადოების ამ ნაწილის ფსიქიკურ მკვლელობაზე გადის და ვინაიდან ისინი ახალ თაობას, თაობათა ჯაჭვში ბოლო თაობას განასახიერებენ, ეს აქტი წმინდად პროკრეაციული (ამ სიტყვის არა ბიოლოგიური გაგებით) თვალსაზრისით, როგორც ხელისუფლებისათვის, ისე ოპოზიციისა და მთელი ერისათვის თვითმკვლელობის ტოლფასი იქნებოდა. ეს ისტორიის განმეორება იქნებოდა, მაგრამ მესამე წრეზე წასვლის უფლებას აწ უკვე Gen Z თაობის შვილებს რუსეთი აღარასოდეს მისცემს!