სოციალური სამართლიანობის ცენტრი ეხმიანება რამდენიმე თვის წინ მიღებულ თავდაცვის კოდექსში დაგეგმილ ახალ საკანონმდებლო ცვლილებებს და მიიჩნევს, რომ დაჩქარებული წესით განხილული ახალი კანონპროექტი  კიდევ უფრო ამძიმებს იმ წვევამდელთა უფლებრივ მდგომარეობას, რომლებიც რწმენის, აღმსარებლობისა და სინდისის თავისუფლების მოტივით უარს აცხადებს სამხედრო სამსახურზე.  [1]

• თავდაცვის კოდექსში დაგეგმილი ახალი საკანონმდებლო ცვლილებების შეფასება

საქართველოს პარლამენტში 15 ნოემბერს  დაიწყო  თავდაცვის კოდექსსა და სხვა საკანონმდებლო აქტებში ცვლილებების პაკეტის დაჩქარებული წესით განხილვა და ერთ-ერთი პრობლემური საკითხი, რომელიც კანონპროექტებშია წარმოდგენილი წვევამდელთა ეროვნულ სამხედრო სამსახურში გაწვევის, აგრეთვე არასამხედრო, ალტერნატიულ შრომით სამსახურში გაწვევაზე  უარის თქმის შესახებ სასამართლოში გასაჩივრების წესს უკავშირდება.

თავდაცვის კოდექსის მოქმედი რედაქციის 67-ე მუხლის მე-12 პუნქტი[2], წვევამდელ პირს უფლებას აძლევს  სამხედრო სამსახურში გაწვევის გადაწყვეტილება ოფიციალური გაცნობიდან 15 კალენდარული დღის ვადაში სასამართლოში გაასაჩივროს. ამასთან ერთად, ,,არასამხედრო, ალტერნატიულ შრომით სამსახურში გაწვევის შესახებ’’ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლი[3], იმავე ვადის ფარგლებში, სასამართლოში გასაჩივრების უფლებას აძლევს იმ პირს, რომელსაც უარი ეთქვა სამხედრო სამსახური ალტერნატიული შრომითი სამსახურით ჩანაცვლების შესახებ. კანონების ორივე ჩანაწერი მოიცავს დებულებას, რომ გადაწყვეტილების მოქმედება ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი საქმისწარმოების საერთო წესის შესაბამისად მიმდინარეობს და შესაბამისად, გადაწყვეტილების მოქმედებას  სასამართლოში დავა აჩერებს.

უახლესი საკანონმდებლო ცვლილებების მიღების შემთხვევაში კი აღნიშნული გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრება არ შეაჩერებს მის მოქმედებას და პირი, სასამართლო დავის პარალელურად, სამხედრო სამსახურს გაივლის.[4] ამისათვის, ცვლილებების ინიცირება მოხდა ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსშიც, რომ დაემატოს ახალი შინაარსის VII²⁷ თავი[5], რომელიც ეროვნულ სამხედრო სამსახურსა და არასამხედრო, ალტერნატიულ შრომით სამსახურთან დაკავშირებით ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებას დაარეგულირებს.

მიუხედავად იმისა, რომ კანონპროექტი სასამართლოში საქმის განხილვის სპეციალურ და მოკლე ვადებს აწესებს, იმ ფონზე, როცა სასამართლოებში ჩანს საქმეთა განხილვის გაჭიანურების მასობრივი ტენდენცია (მაშინაც კი, როცა კანონი საქმეთა განხილვის  ვადებს ადგენს), ეს მექანიზმი ვერ დააზღვევს არსებულ პრობლემას.

ცვლილებების ინიციატორები განმარტებით ბარათში მიუთითებენ რომ სასამართლოში საერთო წესით ადმინისტრაციული საქმისწარმოება გრძელვადიანი პროცესია, რაც საშუალებას აძლევს ‘’ფიქციურ რელიგიურ ორგანიზაციებს’’ არაკეთილსინდისიერად გამოიყენონ ჩანაწერი და დაეხმარონ ცალკეულ პირებს, თავი აარიდონ სამხედრო სავალდებულო სამსახურში გაწვევას.[6] კანონშემოქმედებითი საქმიანობა სამართლებრივი სიკეთეების პროპორციულ შეფასებასა და სამართლებრივი პრინციპების ერთგულებაზე უნდა იყოს დაფუძნებული. შესაბამისად, ამგვარი საკანონმდებლო ცვლილებები მყარ სამართლებრივ დასაბუთებას უნდა ეხმიანებოდეს. მთავრობის მიერ წარმოდგენილი განმარტება  კი ზედაპირულია და მიგვაჩნია, რომ კონკრეტულ პოლიტიკურ პარტიასთან  დაპირისპირების შედეგი უფროა, ვიდრე ადამიანის უფლებების პატივისცემიდან გამომდინარე პირობა. სამწუხაროდ კი ეს მიდგომა რეალობაში ასობით წვევამდელის უფლებრივ მდგომარეობას არსებითად გააუარესებს.

სასამართლოში გასაჩივრების უფლება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლით გარანტირებული უფლებაა. წვევამდელის მიერ საკითხის გასაჩივრება გაწვევაზე გადაწყვეტილების დროებითი შეჩერების გარეშე, მხოლოდ ფორმალური ხასიათის იქნება და უფლების პრაქტიკული რეალიზების შესაძლებლობას არ შეძლებს.  აღნიშნული უფლების რეალიზება კი, პროცესუალური ნორმებისა და საშუალებების ერთობლიობით მიიღწევა და არ შეიძლება მხოლოდ სარჩელის შეტანით შემოიფარგლოს. ამასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ერთ-ერთ საქმეში აღნიშნავს, რომ სასამართლო უფლების უზრუნველსაყოფად, იგი პრაქტიკულად რეალიზებადი უნდა იყოს.[7] 

სამართლებრივი დაცვის ქმედით საშუალებებზე უფლება ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-13 მუხლითაც არის გარანტირებული. ამ უფლებასთან მიმართებით, ევროპული სასამართლო განმარტავს, რომ ეროვნული სამართლებრივი სისტემის ფარგლებში უნდა არსებობდეს სამართლებრივი დაცვის იმგვარი საშუალებები, რომლებიც უფლებათა სავარაუდო დარღვევების გამოსწორებაზე იქნება ორიენტირებული და მხოლოდ თეორიულად არ იარსებებს.[8]  

აღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილების გატარება არსებითად დააზიანებს წვევამდელების უფლებრივ მდგომარეობას და ყოველდღიურობას და კიდევ ერთი უკანდახევა იქნება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და რელიგიის თავისუფლების გარანტირების გზაზე საქართველოში.   

• ახალი თავდაცვის კოდექსის ზოგადი ნეგატიური გავლენა რელიგიის თავისუფლების და პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის მდგომარეობაზე

ახლად დაგეგმილი საკანონმდებლო ცვლილებები მიმდინარე წლის შემდგომით ახალი თავდაცვის კოდექსში გათვალისწინებული სხვა ახალი რეგულაციების შუქზე უნდა იყოს დანახული, რომელმაც ისედაც არსებითად დააზიანა არადომინანტური რელიგიური ორგანიზაციების სასულიერო პირებისა და წევრების უფლებრივი მდგომარეობა ქვეყანაში.

• არადომინანტური რელიგიური ორგანიზაციების მიმართ სავარაუდო დისკრიმინაციული მიდგომა

როგორც საზოგადოებისთვის ცნობილია, 2023 წლის 21 სექტემბერს  საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ახალი თავდაცვის კოდექსი, რომლითაც  ცვლილებები შევიდა  არასამხედრო, ალტერნატიული შრომითი სამსახურისა და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის  შესახებ კანონებშიც.

ცვლილებებამდე, არასამხედრო, ალტერნატიულ შრომით სამსახურში გაწვევას ექვემდებარებოდა მხოლოდ ის მოქალაქე, რომელსაც საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად უნდა მოეხადა სამხედრო ვალდებულება, მაგრამ სინდისის, აღმსარებლობის ან რწმენის თავისუფლების მოტივით უარს აცხადებდა სამხედრო სამსახურზე.[9] თავდაცვის ახალი კოდექსის საფუძველზე კი, მათთან ერთად, ვინც სამხედრო ვალდებულების მოხდაზე რწმენის, აღმსარებლობისა და სინდისის თავისუფლების მოტივით აცხადებს უარს, ახლა უკვე სასულიერო პირებსაც გაიწვევენ.[10] ამასთან, შეცვლილი კანონმდებლობით, გაწვევის გადავადებას ვეღარ შეძლებენ, მღვდელთმსახურებისა და სასულიერო  სასწავლებელში სწავლის მიზეზით.[11]   მანამ სანამ, სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ კანონი ძალადაკარგულად გამოცხადდებოდა, დადგენილი იყო, რომ  წვევამდელი სამხედრო სამსახურში გაწვევის გადავადებას შეძლებდა, თუკი იგი სასულიერო სასწავლებელში სწავლობდა ანდა მღვდელთმსახური იყო.[12] თუმცა, ახალი თავდაცვის კოდექსით, სამხედრო სამსახურში გაწვევის გადავადების წინაპირობად, მღვდელთმსახურებისა და სასულიერო  სასწავლებელში სწავლის მიზეზი, არ იქნა გათვალისწინებული.

საყურადღებოა, რომ  სამხედრო სამსახურის გავლის სანაცვლოდ, ალტერნატიული შრომითი სამსახურის გავლის, ან გადავადების ვალდებულებისაგან სრულად გათავისუფლებულები არიან მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირები. ამგვარი მიდგომა სახელმწიფოსა და მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის გაფორმებული 2002 წლის კონსტიტუციური შეთანხმებით  გამართლდა, რომლის მე-4 მუხლის მიხედვითაც, მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირი თავისუფლდება სამხედრო, მათ შორის ალტერნატიული შრომითი სამსახურის გავლის ვალდებულებისგანაც.[13] თუმცა, ცხადია, რომ თავდაცვის კოდექსის ახალი მოწესრიგება ცალსახად არღვევს თანასწორობის პრინციპს და მნიშვნელოვნად აუარესებს სხვა რელიგიური ორგანიზაციების წარმომადგენელი სასულიერო პირების უფლებრივ მდგომარეობას.

თავდაცვის კოდექსის მოქმედება განაპირობებს განსხვავებულ მოპყრობას, ერთი მხრივ, სამხედრო ვალდებულებისაგან სრულად და ექსკლუზიურად გათავისუფლებულ მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირებსა და მეორე მხრივ, ყველა სხვა კონფესიის წარმომადგენელ სასულიერო პირებს შორის, რომლებსაც, სამხედრო სამსახურის გავლის სანაცვლოდ, ალტერნატიული შრომითი სამსახურის გავლა დაევალათ. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, თუ პირებს/სუბიექტებს შორის განსხვავების (დიფერენცირების) ნიშანი კონსტიტუციით გათვალისწინებული დისკრიმინაციის კლასიკური ნიშანი ხდება, სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება ამგვარი განსხვავება „მკაცრი შეფასების ტესტით“ გაამართლოს და დაასაბუთოს ის უკიდურესი აუცილებლობა, რომელიც აღნიშნული განსხვავების ლეგიტიმური მიზანი გახდა და რომლის დაშვების გარეშეც ამ მიზნის მიღწევა მისთვის შეუძლებელი იქნებოდა.

თავდაცვის კოდექსის განმარტებით ბარათში მითითებული იყო, რომ ახალი  მოწესრიგების ლეგიტიმურ მიზანი იყო:  1. მოკლე  დროში სამხედრო პროფესიებში მეტი ადამიანის გადამზადება; 2.  წვევამდელთა ეროვნული სამხედრო სამსახურისადმი დადებითი დამოკიდებულების გაზრდა; 3. წვევამდელთა ეროვნული სამხედრო სამსახურისათვის თავის არიდების მსურველთა რაოდენობის შემცირება.[14] ახალი კოდექსის მიერ რელიგიური ორგანიზაციების დიფერენციის შესაძლებლობა ამ ლეგიტიმური მიზნების შესრულებას პირდაპირ არც კი უკავშირდება, რადგან დაშვებული განსხვავებული მიდგომით ვერ შემცირდება წვევამდელთა ეროვნული სამხედრო სამსახურისათვის თავის არიდების მსურველთა რაოდენობა, იმდენად რამდენადაც, ყველა სხვა კონფესიის წარმომადგენელი სასულიერო პირები, არა სამხედრო, არამედ ალტერნატიულ სამსახურს გაივლიან. ამასთან, არადომინანტური რელიგიური ორგანიზაციების სასულიერო პირების რაოდენობა არსებითად დაბალია, რომელსაც არ შეუძლია გავლენა მოახდინოს ქვეყნის სამხედრო რესურსებზე. ცხადია, რომ სახელმწიფოს შეეძლო უფლებით სარგებლობის ბოროტად გამოყენების შესაძლო ინდივიდუალური შემთხვევები სხვაგვარად აღეკვეთა და არა ბლანკეტური მიდგომით, რომელმაც რელიგიურ ორგანიზაციებს შორის უფლებრივი ასიმეტრია კიდევ ერთხელ შექმნა და უფრო გააღრმავა. 

ამასთან, მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირებისთვის გათვალისწინებული სხვა პირობების გამართლებისთვის აპელირება მხოლოდ საკონსტიტუციო შეთანხმებაზე დაუსაბუთებელია, რადგან საკონსტიტუციო სასამართლომ არა ერთხელ განმარტა მის გადაწყვეტილებებში, რომ „სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის მარეგულირებელი კონსტიტუციური ნორმები, მათ შორის ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება, არ გულისხმობს მართლმადიდებელი ეკლესიის პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებას, ეს არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მიზანსა და განზრახულობას.“[15]

შესაბამისად, ცალსახაა, რომ თავდაცვის კოდექსით გათვალისწინებული ცვლილებები უხეშად არღვევს თანასწორობის კონსტიტუციურ პრინციპს და რელიგიური თანასწორობის მიმართულებით მდგომარეობას ქვეყანაში აუარესებს.

• პირის აღმსარებლობისა და მღვდელმსახურების შესახებ განსაკუთრებული კატეგორიის პერსონალური მონაცემების არამიზნობრივი დამუშავების საფრთხე

ამასთან, საგანგაშოა, რომ ახალი თავდაცვის კოდექსით სახელმწიფომ მოიპოვა ადამიანის რელიგიურ მრწამსთან დაკავშირებული განსაკუთრებული კატეგორიის მონაცემების შეგროვების უფლებამოსილება. კერძოდ, ახლადამოქმედებული თავდაცვის კოდექსის 97-ე მუხლის შინაარსიც, რომლის მიხედვითაც: „სამობილიზაციო რეზერვის აღრიცხვის მიზნით სამობილიზაციო რეზერვის ელექტრონულ სისტემაში შეიტანება ინფორმაცია პირის აღმსარებლობისა და მღვდელმსახურების შესახებ“.[16] უდავოა, რომ მონაცემი, რომელიც დაკავშირებულია პირის რელიგიურ მრწამსთან, განსაკუთრებული  კატეგორიის მონაცემს წარმოადგენს.[17] ხოლო  ცვლილებებამდე, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ კანონის მე-6 მუხლით იკრძალებოდა პირის აღმსარებლობის შესახებ მონაცემთა დამუშავება. თუმცა, შეცვლილი კანონმდებლობის ფონზე,   პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ კანონის მე-6 მუხლის მე-4 ნაწილს დაემატა „ჟ“ ქვეპუნქტი, რომლის თანახმადაც, განსაკუთრებული კატეგორიის, მათ შორის პირის აღმსარებლობისა და მღვდელმსახურების შესახებ, მონაცემთა დამუშავება შესაძლებელი გახდა, იმ შემთხვევაში, როდესაც მონაცემები დამუშავდება სამხედრო აღრიცხვის, არასამხედრო, ალტერნატიული შრომითი სამსახურის რეზერვის აღრიცხვის, წვევამდელთა ეროვნული სამხედრო სამსახურის, სარეზერვო სამხედრო სამსახურისა და არასამხედრო, ალტერნატიული შრომითი სამსახურის ორგანიზების მიზნით.[18]

განსაკუთრებული კატეგორიის პერსონალური მონაცემის შეგროვების აუცილებლობა, კანონპროექტის განმარტებით ბარათში მხოლოდ „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის თავდაცვის კოდექსთან შესაბამისობაში მოყვანითა და კანონმდებლობის ჰარმონიზაციითაა ახსნილი,[19]

სახელმწიფოს მიერ სენსიტიური პერსონალური მონაცემების დამუშავებების დაუშვებლობას შეეხება, ევროპის კავშირის რეგულაცია მონაცემთა დაცვის შესახებ (General Data Protection Regulation), რომლის  მე-9 მუხლითაც აკრძალულია, ფიზიკური პირის იდენტიფიცირების მიზნით, მისი რელიგიური მრწამსის  შესახებ პერსონალური მონაცემების შეგროვება და დამუშავება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც:

• მონაცემთა სუბიექტი თავად გამოთქვამს გაცხადებულ თანხმობას ამგვარი მონაცემების დამუშავების შესახებ;
• მონაცემთა შეგროვება და დამუშავება აუცილებელია, მონაცემთა სუბიექტის დასაქმებისა და სოციალური დაცვის მიზნებისათვის;
• მონაცემთა დამუშავება სასიცოცხლოდ აუცილებელია, მონაცემთა სუბიექტის ან სხვა პირის სასიცოცხლო ინტერესების დასაცავად, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მონაცემთა სუბიექტს თავად არ შეუძლია თანხმობის გაცემა;
• პირის რელიგიური მრწამსის შესახებ მონაცემებს აგროვებს/ამუშავებს რელიგიური ორგანიზაცია, იმ დათქმით, რომ მონაცემთა სუბიექტის პერსონალური მონაცემები, მისი თანხმობის გარეშე, არ იქნება გამჟღავნებული ორგანიზაციის მიერ,
• თავად მონაცემთა სუბიექტი ასაჯაროებს მის რელიგიურ შეხედულებებთან დაკავშირებულ მონაცემებს;
• მონაცემთა დამუშავება აუცილებელია სასამართლო დავის პროცესის წარმართვისათვის;
• მონაცემთა დამუშავება აუცილებელია საჯარო ინტერესის მიზნებისათვის, პირის ფუნდამენტური უფლებების დასაცავად;
• მონაცემთა შეგროვება და დამუშავება მნიშვნელოვანია, მონაცემთა სუბიექტის/საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ინტერესებისათვის;[20]

იმავე პრიზმიდან აფასებს, პირის რელიგიური მრწამსის შესახებ პერსონალური მონაცემების დამუშავების პერსპექტივას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც.   ადამიანის უფლებათა სასამართლო აღნიშნავს, რომ რელიგიის თავისუფლება იმთავითვე გულისხმობს, პირის  აღმსარებლობის შესახებ ინფორმაციის დაცულობის უფლებას. სასამართლო პრაქტიკით დგინდება, რომ დაუშვებელია სახელმწიფო ორგანოები ჩაერიონ რელიგიის თავისუფლების უფლებაში. ამასთან, დისკრიმინაციულ პრაქტიკადაა მიჩნეული, პირის რწმენის შესახებ ინფორმაციის გასაჯაროების იძულება.[21]

ამდენად, ცალსახაა, რომ  ახალი თავდაცვის კოდექსის 97-ე მუხლის საფუძველზე, სახელმწიფოსათვის შესაძლებელი ხდება არამიზნობრივად შეაგროვოს განსაკუთრებული კატეგორიის პერსონალური მონაცემი პირის რწმენის შესახებ, რაც ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლით განმტკიცებულ პრაქტიკასა და სტანდარტებს, ვინაიდან, განსაკუთრებული პერსონალური მონაცემების დამუშავების საჭიროების დასასაბუთებლად დასახელებული  მიზანი „კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია“ ვერ გამოგვადგება. ამდენად, სახელმწიფოზე მომეტებული და შეუზღუდავი დისკრეციული უფლებამოსილების გადაცემითა და პიროვნების აღმსარებლობის შესახებ ინფორმაციის  ხელმისაწვდომობით, უხეშად იზღუდება, როგორც პირადი ცხოვრების, ისე რელიგიისა და რწმენის თავისუფლება. ცხადია, რომ ეს რეგულაცია გააჩენს მაღალ რისკებს რელიგიური ორგანიზაციების კონტროლის, რომელიც ერთ-ერთი მძიმე გამოწვევაა არადომინანტურ რელიგიურ ორგანიზაციებსა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობებში. 

ამდენად, სოციალური სამართლიანობის ცენტრი მიიჩნევს, რომ წვევამდელთა სავალდებულო სამხედრო სამსახურის მოხდასთან დაკავშირებით განხორციელებული ცვლილებები დისკრიმინაციულია და პირადი ცხოვრების უფლებაში არამართლზომიერ ჩარევას წარმოადგენს. უახლესი ცვლილების პაკეტი კი, წარმოდგენილ საკანონმდებლო ხარვეზს უფრო მეტად აღრმავებს და პირს ართმევს  სამართლებრივი დაცვის ეფექტიან საშუალებებზე უფლების რეალური რეალიზების შესაძლებლობას.

ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით,  სოციალური სამართლიანობის ცენტრი მოუწოდებს  საქართველოს პარლამენტს გადახედოს თავდაცვის კოდექსსა და უკვე 15 ნოემბერს წარდგენილი საკანონმდებლო ცვლილებების პაკეტის მიღების აუცილებლობას და  აღმოფხვრას კანონისა და წარდგენილი კანონპროექტის ჩანაწერების დისკრიმინაციული მიდგომები, რომლებიც უხეშად არღვევს ადამიანების და რელიგიური ორგანიზაციების კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებებს.

გაზიარება