შესავალი
საქართველოს სახალხო დამცველის მიმართვის პასუხად, ეუთო/ODIHR-მა გამოაქვეყნა დასკვნა ოპოზიციის მიერ შემოთავაზებული საარჩევნო რეფორმის (ე.წ. გერმანული მოდელი) შესახებ. მიმართვის მიზანს ODIHR-ის მიერ კანონპროექტის დემოკრატიულ და კონსტიტუციურ პრინციპებთან შესაბამისობის დადგენა წარმოადგენდა, რაც, საბოლოოდ, საარჩევნო სისტემის რეფორმირების შესახებ ფართო საზოგადოებრივი დისკუსიებისა და ოპოზიციისა და მმართველი გუნდის მოლაპარაკებების პროცესის გაგრძელებას უნდა დაედოს საფუძვლად.
ODIHR-ის დასკვნაში დასაწყისშივე აღნიშნულია, რომ „კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობაზე საბოლოო გადაწყვეტილება ადგილობრივმა სასამართლოებმა უნდა მიიღონ. ეს მოსაზრება მიმოიხილავს შემოთავაზებულ ცვლილებებს და აანალიზებს მათ რელევანტურ საერთაშორისო ვალდებულებებსა და სტანდარტებთან მიმართებაში…“[1] ამასთან, როგორც ოდირი მიუთითებს, „ყველა შემოთავაზებული ცვლილება ფრთხილად უნდა იყოს განხილული და პოლიტიკურ პარტიებს შორის ფართო კონსენსუსის საფუძველზე მიღებული.“[2]
დასკვნაში მიმოხილულია კანონპროექტის შესაბამისობა საერთაშორისოდ აღიარებულ, დემოკრატიულ მიდგომებთან და პრინციპებთან. ამ ნაწილში ოდირი მიუთითებს, რომ „შემოთავაზებული პაკეტი არ გვთავაზობს ისეთ ცვლილებებს საარჩევნო წესში, რომელიც გავლენას მოახდენდა უნივერსალური, თავისუფალი, საიდუმლო და პირდაპირი ხმის უფლების პრინციპებთან შესაბამისობის საკითხზე.“[3] ამდენად, დასკვნა არ ეხება შემოთავაზებული პროექტის კონსტიტუციურობის საკითხს, თუმცა მიუთითებს მის შესაბამისობაზე საერთაშორისოდ აღიარებულ პრინციპებთან.
ამასთან, ოდირი გამოთქვამს გარკვეული სახის რეკომენდაციებს (უფრო მეტად ტექნიკურ საკითხებთან დაკავშირებით), რომელთა გათვალისწინებაც აღნიშნული კანონპროექტის გაუმჯობესებისთვის მნიშვნელოვანი იქნება.[4]
მიუხედავად იმისა, რომ ODIHR-ის დასკვნაში არ არის შეფასებული კანონპროექტის კონსტიტუციურობის საკითხი, მნიშვნელოვანია ამ საკითხის თეორიული შეფასება, რათა არ მოხდეს მარგინალიზება იმ იდეის, რომლის მეშვეობითაც, შესაძლოა, 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნები სამართლიანი და საზოგადოების ფართო კონსენსუსზე დაფუძნებული საარჩევნო სისტემის ფარგლებში ჩატარდეს. წინამდებარე ბლოგი სწორედ შემოთავაზებული კანონპროექტის ანალიზს და საქართველოს კონსტიტუციასთან მისი შესაბამისობის დადგენას ემსახურება მიზნად.
პოლიტიკური კონტექსტი
2019 წლის 4 დეკემბერს, ოპოზიციურმა პარტიებმა, საარჩევნო სისტემის ცვლილებასთან დაკავშირებით პარლმენტში კანონპროექტი დაარეგისტრირეს.[5] კანონპროექტის ინიცირებას წინ უძღოდა საზოგადოებრივი წინააღმდეგობისა და მობილიზაციის სხვადასხვა გზები და ფორმები, რომლის მიზანსაც სამართლიანი, პროპორციონალიზმის პრინციპზე დაფუძნებული საარჩევნო სისტემის დამკვიდრება წარმოადგენდა. მას შემდეგ, რაც მმართველმა პოლიტიკურმა გუნდმა მხარი არ დაუჭირა კონსტიტუციური ცვლილების გზით სრულად პროპორციულ სისტემაზე გადასვლის პროექტს, დღის წესრიგში არსებული შერეული სისტემის იმგვარი მოდიფიცირების საკითხი დადგა, რომ შესაძლებელი ყოფილიყო ამომრჩეველთა ნების მაქსიმალურად სამართლიანი რეპრეზენტაცია. ამ პოლიტიკურ კონტექსტში შემუშავდა ოპოზიციური პარტიების მიერ შემოთავაზებული მოდელი, რომელიც ორი ძირითადი თავისებურებით ხასიათდება: პროექტის მიხედვით, უნდა დამკვიდრდეს მრავალმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქები (1) და, ამასთან, შეიცვალოს პოლიტიკური პარტიებისთვის/ბლოკებისთვის პარტიული სიის საფუძველზე მანდატების მიკუთვნების წესი (2).
კანონპროექტი მორგებულია დღეს არსებულ იმ კონსტიტუციურ რეალობას, რომელიც მომდევნო არჩევნების ჩასატარებლად შერეულ სისტემას და 3%-იან ბარიერს ადგენს.[6]
ერთმანდატიანი და მრავალმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქები
მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, 73 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქი არსებობს.[7] ეს ნიშნავს, რომ ამომრჩევლები, საარჩევნო კოდექსითა და ცენტრალური საარჩევნო კომისიის განკარგულებით განსაზღვრულ თითოეულ ოლქში, ერთ წარმომადგენელს ირჩევენ. გამარჯვებული კანდიდატი ვლინდება აბსოლუტური უმრავლესობის პრინციპით (50%-ს პლუს 1 ხმა).[8] აღსანიშნავია, რომ ეს უკანასკნელი გარემოება კონსტიტუციით არ არის დადგენილი და უშუალოდ საარჩევნო კოდექსის ნორმებით განისაზღვრება.
შემოთავაზებულ მოდელის მიხედვით, არსებული ერთმანდატიანი ოლქების გაერთიანებით უნდა შეიქმნას 10 მრავალმანდატიანი საარჩევნო ოლქი, მათ შორის 2 ექვსმანდატიანი, 3 შვიდმანდატიანი და 5 რვამანდატიანი.[9] ოლქების გაერთიანება ისე უნდა მოხდეს, რომ მათში ამომრჩევლები შეძლებისდაგვარად თანაბრად გადანაწილდნენ, რათა თითოეული მოქალაქის ხმას მსგავსი „ძალა“ ჰქონდეს.[10] პოლიტიკურ პარტიას/ბლოკს მაქსიმუმ იმდენი კანდიდატის წარდგენის უფლება აქვს, რამდენ მანდატიანიც არის შესაბამისი ოლქი, საინიციატივო ჯგუფს კი - ერთი კანდიდატის.[11] თავის მხრივ, ოლქში რეგისტრირებულ ამომრჩეველს მხოლოდ ერთი კანდიდატისთვის აქვს ხმის მიცემის უფლება.[12] გამარჯვებული ფარდობითი უმრავლესობის პრინციპის საფუძველზე ვლინდება. კერძოდ, მანდატები განაწილდება იმ კანდიდატებზე, რომლებიც პირველ ექვს (7, 8) ადგილს დაიკავებენ.[13] თუ ასეთ კანდიდატთა რაოდენობა, ორი ან მეტი კანდიდატის მიერ მიღებული ხმების თანაბრობის გამო, გასანაწილებელ მანდატთა რაოდენობაზე მეტი აღმოჩნდა, მანდატი მიეკუთვნება იმ კანდიდატს, რომელმაც უფრო ადრე გაიარა საარჩევნო რეგისტრაცია.[14]
ამდენად, მაჟორიტარიზმის ნაწილში, არსებულ და ინიცირებულ მოდელებს შორის მთავარი განსხვავება ის არის, თუ რამდენი მანდატია გასანაწილებელი ერთ ოლქში და რამდენ კანდიდატზე უნდა გადანაწილდეს ის. პირველ შემთხვევაში, მანდატების რაოდენობა ერთის ტოლია და, შესაბამისად, საარჩევნო პროცესმაც ერთი საუკეთესო უნდა გამოავლინოს. მეორე შემთხვევაში, რამდენიმე მანდატი სხვადასხვა კანდიდატზე ნაწილდება. განსხვავებულია მანდატის მისაღებად საჭირო პროცენტული წილის მოთხოვნაც. მოქმედი რეგულირებით კანდიდატმა აბსოლუტური უმრავლესობის მხარდაჭერა უნდა მოიპოვოს, შემოთავაზებულ მოდელში კი ნებისმიერი ექვსი (7, 8) საუკეთესო თითო მანდატს მიიღებს.
მაჟორიტარული და პროპორციული სისტემის განმასხვავებელი ძირითადი ინდიკატორი
ხშირად მიუთითებენ, რომ მაჟორიტარულ და პროპორციულ სისტემას ერთმანეთისგან ის მიჯნავს, ამომრჩეველი ხმას ცალკეულ კანდიდატს აძლევს თუ პოლიტიკურ პარტიას. თუმცა, ეს გარემოება ზუსტად არ ასახავს ამ ორ სისტემას შორის არსებულ მთავარ განსხვავებას. რეალურად, მაჟორიტარიზმის და პროპორციონალიზმის განმასხვავებელი ძირითადი ინდიკატორი ხმების მანდატებში გარდასახვის წესია.[15]
მაჟორიტარიზმის პირობებში, ერთმანდატიანი იქნება ის თუ მრავალმანდატიანი, სისტემა არ მიისწრაფვის პროპორციული რეპრეზენტაციისკენ. მაგალითად, არსებულ მოდელში კანდიდატი მანდატს მიიღებს, თუ მას უმრავლესობა დაუჭერს მხარს. იმ ადამიანთა ხმები, რომლებმაც გამარჯვებულ კანდიდატს მხარი არ დაუჭირა, მანდატებში არ გარდაისახება, სხვა სიტყვებით, ის უბრალოდ „ჰაერში მიდის.“ მსგავსი ლოგიკა ამოქმედებს მრავალმანდატიან მაჟორიტარულ ოლქსაც იმ განსხვავებით, რომ თითო მანდატი რამდენიმე საუკეთესოს ერგება და არა - ერთს.
ამ მიდგომისგან განსხვავებით, პროპორციონალიზმის მთავარი მოთხოვნა ის არის, რომ საარჩევნო სუბიექტების მიერ მიღებული ხმები მანდატებში პროპორციულად გარდაისახოს. ეს ნიშნავს, რომ რა პროცენტული წილიც აქვს საარჩევნო სუბიექტს ამომრჩეველთა საერთო ხმებიდან, იმავე პროპორციით უნდა მიეკუთვნოს მას მანდატები. ამომრჩეველთა მხარდაჭერის პროპორციული გარდასახვა მანდატებში - ეს განასხვავებს პროპორციულ სისტემას მაჟორიტარიზმისგან (იქნება ის ერთმანდატიანი თუ მრავალმანდატიანი ოლქებისგან შემდგარი).
მრავალმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქები და კონსტიტუციის მოთხოვნა
შემოთავაზებული მოდელის არსის გაგებისთვის, საჭიროა მისი სახელდება მოხდეს. დასაწყისში აღიწერა მოდელის ძირითადი თავისებურებები, ესენია: ოლქების მრავალმანდატიანობა; თითო მანდატის გადაცემა პირველ ექვს (7, 8) ადგილზე გასული კანდიდატისთვის; და თითოეული ამომრჩევლის მიერ მხოლოდ ერთი ხმის უფლება. ეს მახასიათებლები ქმნის მაჟორიტარიზმის ქვესისტემას, რომელიც „ერთადერთი გადაუცემადი ხმის“ მოდელით არის ცნობილი (The Single Non-Transferable Vote (SNTV)).[16]
ხშირად აღნიშნავენ, რომ რამდენიმე საარჩევნო სისტემა, მათ შორის, „ერთადერთი გადაუცემადი ხმის“ მოდელი, ზუსტად არ თავსდება მაჟორიტარიზმის და პროპორციონალიზმის კალისკურ დაყოფაში.[17] თუმცა, ამას აქვს თავისი ახსნა. კერძოდ, საარჩევნო სისტემების კლასიფიცირების ნიმუშად, როგორც წესი, ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქები და პარტიული სიების საფუძველზე პროპორციული რეპრეზენტაციის მოდელი განიხილება.[18] ამ ვიწრო დაყოფის მიღმა არსებული საარჩევნო მოდელების „სხვა“ თუ „შერეულ“ ფორმებად განხილვა, შესაბამისად, ლოგიკურია. თუმცა, ამომრჩეველთა ხმები მანდატებში ან მაჟორიტარულად გარდაისახება, ან პროპორციულად. ამ გაგებით, „სხვაგვარი“ წესი არ არსებობს და შეუძლებელია არსებობდეს კიდეც. საარჩევნო სისტემის ნებისმიერი მოდიფიკაცია, საბოლოოდ, მაჟორიტარიზმის ან პროპორციონალიზმის ქოლგის ქვეშ თავსდება. ასეა შერეული მოდელის შემთხვევაშიც. მისი, როგორც შერეული სისტემის არსი სწორედ ის არის, რომ საპარლამენტო ადგილების ნაწილი მაჟორიტარიზმის პრინციპით, ნაწილი კი პროპორციულად ივსება.
საკითხი იმის შესახებ, თუ რატომ არის „ერთადერთი გადაუცემადი ხმის მოდელი“ მაჟორიტარიზმის ნაირსახეობა, სწორედ იმის საფუძველზე დგინდება, რაც მაჟორიტარიზმს პროპორციონალიზმისგან განასხვავებს. როგორც უკვე აღინიშნა, გამმიჯნავი კრიტერიუმი ხმების მანდატებში გარდასახვის წესია. ამ მოდელში ამომრჩეველთა ხმები პროპორციულად არ გარდაისახება. პირიქით, ის მაჟორიტარიზმის პრინციპს ეყრდნობა, რაც შემდეგი მსჯელობიდან გამომდინარეობს: მაჟორიტარულ სისტემებში გამოყოფენ შეფარდებით (ფარდობით), აბსოლუტურ და კვალიფიციურ მაჟორიტარიზმს, რაც ძირითადად ერთმანდატიან ოლქებზე განიხილება. ფარდობითობის პრინციპის დროს, კანდიდატისთვის მანდატის მისანიჭებლად საკმარისია, რომ მან უბრალოდ სხვებზე მეტი ხმა მიიღოს. შემოთავაზებულ მოდელშიც ეს ლოგიკაა გამოყენებული, შეცვლილია მხოლოდ ერთი გარემოება - მანდატი მიაქვს არა ერთ საუკეთესო კანდიდატს, არამედ ექვსს (7, 8), მანდატების განაწილება კი არაპროპორციულია. მაგალითად, პროპორციული სისტემის პირობებში, პროპორციონალიზმის ლოგიკა მოითხოვს, რომ პარტია, რომელიც მეორე პარტიაზე სამჯერ მეტ ხმას მოაგროვებს, მოპოვებული მანდატების რაოდენობითაც სამჯერ (ზუსტად ან მიახლოებით) უნდა აღემატებოდეს მას. საპირისპიროდ, მრავალმანდატიან ოლქში, სადაც, პირობითად 3 კანდიდატი უნდა აირჩეს, 60%-იანი მხარდაჭერაც ერთ მანდატში გარდაისახება, 30%-იანიც და 10%-იანიც. ამდენად, ამ სისტემის ლოგიკა ფარდობითი მაჟორიტარიზმის (შემოთავაზებული მოდელის შემთხვევაში, „საუკეთესო ექვსის“ (7,8)) პრინციპს ეყრდნობა.
ერთადერთი გადაუცემადი ხმის სისტემას პროპორციულობის ელფერი იმიტომ დაკრავს, რომ მართალია ის მაჟორიტარულია, თუმცა მიისწრაფვის ამომრჩეველთა ნების მრავალფეროვანი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფისა და მცირე პარტიების/საინიციატივო ჯგუფების მიერ წამოყენებული კანდიდატების რეპრეზენტაციისაკენ. თუმცა, ის თავისი არსით პროპორციული წარმომადგენლობის უზრუნველმყოფი სისტემა კი არაა, არამედ ისეთი მოდელი, რომლიც სხვადასხვა სოციალური ჯგუფებისა და ინტერესების მაქსიმალურ რეპრეზენტაციას ცდილობს, რასაც მაჟორიტარიზმის პრინციპის საფუძველზე ახდენს. სწორედ ეს ამსგავსებს მას პროპორციულ სისტემას. თუმცა, ცხადია, ის მაჟორიტარული სისტემის სახესხვაობაა და არა პროპორციულის. შესაბამისად, კონსტიტუციაში არსებულ ჩანაწერს, რომ 73 წევრი მაჟორიტარულად უნდა აირჩეს, შემოთავაზებული მოდელი, ამ ნაწილში, არ ეწინააღმდეგება.
პარტიული სიების საფუძველზე მანდატების მიკუთვნების წესი (ე.წ. „გერმანული მოდელი“)
შემოთავაზებული მოდელი, პროპორციონალიზმის ნაწილში, არსებულისგან ფუნდამენტურად განსხვავებულ და ბევრად სამართლიან წესს გვთავაზობს. დღეს მოქმედი რეგულირებით, პარტიული სიის საფუძველზე 77 დეპუტატის გამოვლენა შემდეგი წესით ხდება: პარტიის მიერ მიღებული ხმების რაოდენობა მრავლდება 77-ზე და იყოფა საარჩევნო სუბიექტების მიერ მიღებული ხმების საერთო ჯამზე.[19] ეს მოწესრიგება მხედველობაში არ იღებს მაჟორიტარული სისტემით არჩეულ დეპუტატებს. შესაბამისად, საარჩევნო სისტემის ამ ორ კომპონენტს (მაჟორიტარულს და პროპორციულს) ერთმანეთთან რაიმე ბმა არ გააჩნია. საბოლოოდ, სისტემის მუშაობის ამგვარი წესი, როგორც საქართველოს უახლესი ისტორია აჩვენებს, გამორჩეულად უსამართლო შედეგების დადგომის წინაპირობა ხდება, როცა პარტიულ მხარდაჭერასა და მიკუთვნებულ მანდატებს შორის აშკარა დისპროპორციაა.
ინიცირებული კანონპროექტი რადიკალურად ცვლის პარტიული სიის საფუძველზე მანდატების მიკუთვნების წესს. შემოთავაზებული ხედვა არსებულისგან განსხვავებული, თუმცა კონსტიტუციის შესაბამისი და ბევრად სამართლიანია. ამ ნაწილში, კანონპროექტით ორი მთავარი და გადამწყვეტი სიახლეა შემოთავაზებული: პირველი, მასში განსაზღვრულია პარტიის/ბლოკის მიერ საარჩევნო სისტემის ორივე კომპონენტით (მაჟორიტარული და პროპორციული) პოტენციურად მისაღები მანდატების მაქსიმალური ზღვრული ოდენობა (ლიმიტი). ის არ უნდა აღემატებოდეს რიცხვს, რომელიც ტოლია გასანაწილებელი მანდატების საერთო რაოდენობის (150) იმდენი პროცენტისა, ხმების რამდენი პროცენტიც მიიღო პარტიის/საარჩევნო ბლოკის პარტიულმა სიამ.[20] ეს ჩანაწერი არის საბოლოოდ არჩევნების შედეგების მანდატებში სამართლიანად გარდასახვის გარანტია.
მეორე სიახლე ის არის, რომელიც ზემოთქმული პრინციპის სისრულეში მოყვანას ემსახურება. კერძოდ, კანონპროექტით განისაზღვრა პარტიული სიის საფუძველზე მანდატების მიკუთვნების შემდეგი წესი: პირველ ეტაპზე გამოვლინდება გამარჯვებული მაჟორიტარი კანდიდატები (ამომრჩეველთა ე.წ. „პირველი ხმების“[21] საფუძველზე); მეორე ეტაპზე, როგორც უკვე აღინიშნა, განისაზღვრება პარტიების/საარჩევნო ბლოკების მანდატების ზღვრული ლიმიტი (ამომრჩეველთა ე.წ. „მეორე ხმების“[22] საფუძველზე); თუ პარტიამ/საარჩევნო ბლოკმა მაჟორიტარული წესით იმდენი მანდატი მიიღო, რომ მისი ლიმიტი სრულად შეივსო, მას პარტიული სიის საფუძველზე მანდატები აღარ დაემატება.[23] იგივე წესი გავრცელდება იმ პარტიებზე/საარჩევნო ბლოკებზე, რომლებმაც მიიღეს იმაზე მეტი მაჟორიტარული მანდატი, ვიდრე მათი ლიმიტი იყო.[24] მას შემდეგ, რაც განისაზღვრება ე.წ. „ლიმიტშევსებული“ და „დამატებითი მანდატების მქონე“ საარჩევნო სუბიექტები და დადგინდება მათთვის მისაკუთვნებელი მანდატების რაოდენობა, მანდატები განაწილდება სხვა ბარიერგადალახულ პარტიებსა და ბლოკებზე.[25] პრინციპი, ამ შემთხვევაშიც, გულისხმობს დარჩენილი ბარიერგადალახული საარჩევნო სუბიექტებისთვის შეძლებისდაგვარად იმდენი მანდატის გადაცემას, რამდენიც მათ ეკუთვნით პროცენტული მხარდაჭერიდან გამომდინარე (თუ პარტიის ლიმიტი არის 20 დეპუტატი და მან 15 მაჟორიტარი დეპუტატი გაიყვანა, პარტიული სიის საფუძველზე მას 5 მანდატი დაემატება). ასე შეივსება როგორც მაჟორიტარული, ისე პროპორციული წესით მისაკუთვნებელი მანდატები.
აღსანიშნავია, რომ შესაძლოა მაინც მოხდეს „დარჩენილი“ პარტიების/საარჩევნო ბლოკების მანდატების ლიმიტის ცვლილება და გარკვეული დისპროპორცია მათ მიერ მიღებულ მეორე ხმებისა და მანდატების რაოდენობას შორის, რაც პარლამენტის წევრთა შეზღუდული რაოდენობით არის გამოწვეული.[26]
ზემოაღნიშნული პრინციპების საფუძველზე პარტიებისთვის/საარჩევნო ბლოკებისთვის მანდატების მიკუთვნების წესი არის სწორედ ის, რასაც „გერმანულ მოდელს“ უწოდებენ. თუმცა, შემოთავაზებული სისტემა გერმანული მოდელის იდენტურად შეუძლებელია ჩაითვალოს, რადგან გერმანიაში არ არსებობს პროპორციული წესით ასარჩევ დეპუტატთა (და შესაბამისად, ბუნდესტაგის წევრთა საერთო რაოდენობის) ზუსტი რაოდენობა. კანონმდებლობა მხოლოდ მაჟორიტარული სისტემით ასარჩევ დეპუტატთა რიცხვს (299) და ბუნდესტაგის შემადგენლობის მინიმალურ ოდენობას (598) განსაზღვრავს.[27] საჭიროების შემთხვევაში (და ეს ყოველთვის ასე ხდება), პარტიული სიებისთვის მიკუთვნებული დამატებითი მანდატების საფუძველზე, ბუნდესტაგის შემადგენლობა საგრძნობლად იზრდება. საქართველოში, როგორც აღინიშნა, დადგენილია როგორც მაჟორიტარული, ისე პროპორციული წესით გასანაწილებელი მანდატების ზუსტი ოდენობა; ამასთან, შემოთავაზებული მოდელი, მაჟორიტარიზმის ნაწილში, მრავალმანდატიან ოლქებს ითვალისწინებს, გერმანიაში კი ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქები არსებობს.
შესაბამისობა კონსტიტუციასთან
შემოთავაზებული მოდელი ზუსტად ერგება კონსტიტუციის ყველა მოთხოვნას: აქ 73 მანდატი მაჟორიტარული, 77 კი პროპორციული წესით ნაწილდება. პროპორციული სისტემის ნაწილში, მანდატებს მხოლოდ ის პარტიები/საარჩევნო ბლოკები მიიღებენ, რომლებმაც გადალახეს 3%-იანი ბარიერი. მანდატების განაწილების წესზე კი კონსტიტუცია არაფერს ამბობს - ის დღესაც კანონმდებლობით განისაზღვრება და ინიცირებული ვერსიის მიხედვითაც ასევე უნდა მოხდეს. ამდენად, არ არსებობს რაიმე მყარი და არგუმენტირებული საფუძველი ოპოზიციის მიერ შემოთავაზებული კანონპროექტის კონსტიტუციურობის ეჭვქვეშ დასაყენებლად.
მეტიც, იმ ფონზე, როდესაც არსებული სისტემის პირობებში, უკვე მრავალი არჩევნებია, არ ხდება საკანონმდებლო ორგანოში ხალხის ნების სამართლიანი რეპრეზენტაცია, სახელისუფლებო და ოპოზიციურ პარტიების მხარდაჭერასა და მათთვის მიკუთვნებულ მანდატებს შორის აშკარა დისპროპორციაა (პირველს კუთვნილზე მეტი, მეორეს კი კუთვნილზე ნაკლები ერგება) და ოპოზიციურ პარტიებს ხელისუფლებაში მოსვლის გზები მაქსიმალურად შეზღუდული აქვთ, ხელისუფლებას კი პირიქით - ძალაუფლების შენარჩუნების გზები მაქსიმალურად გამარტივებული, შესაძლოა უფრო ლოგიკური იყოს, თუ კონსტიტუციურობის თაობაზე კითხვის ნიშნები არა შემოთავაზებული, არამედ არსებული მოდელის მისამართით დაისმევა.
