„შემდგომობა“
2018 წლის ნოემბერში თბილისში გაიმართა საერთაშორისო არქიტექტურის ბიენალე სახელწოდებით, „მხოლოდ შენობები არ კმარა“. ღონისძიების მთავარი თემა იყო არაფორმალური არქიტექტურა, რომელიც იმაზე ამახვილებდა ყურადღებას, თუ რა ბედი ეწია ცენტრალურად დაგეგმარებულ საბჭოთა არქიტექტურას საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ. ბიენალეს ფარგლებში გამართულ სიმპოზიუმზე, რომელზეც სხვადასხვა სოციალისტური ქვეყნის მაგალითზე საერთო ისტორიული გამოცდილება უნდა განგვეხილა, აუდიტორიიდან შეკითხვა დაგვისვეს, გამოგვადგება თუ არა პოსტკოლონიური ანალიტიკური ჩარჩო პოსტსოციალისტური ურბანული სივრცის უკეთ გასაგებად? რას მივიღებთ და რას დავკარგავთ ამ ჩარჩოების შეკავშირებით? ხომ არ არის დრო, ისტორიულად და გეოგრაფიულად შემოსაზღვრული ანალიტიკური დაყოფა დაირღვეს? ბიენალეზე მოკლე პასუხი გამომივიდა – პოსტსაბჭოთა სივრცეში წარსულის გადააზრება კოლონიალიზმის ჭრილში ქვემოდან ზემოთ არ დაწყებულა და ამიტომ, პოსტკოლონიალიზმის სააზროვნო ჩარჩოს ამ სივრცეზე მორგება პრობლემურია-მეთქი. [1]
აზრის დინება, რომელიც ბიენალეზე დროის სიმწირის გამო ვერ დავასრულე, გადავწყვიტე, ამ ფორმით გამეგრძელებინა. აქ თავმოყრილი მსჯელობა მცდელობაა, მიმდინარე აზრებს ენა მოვუძებნო და ადგილობრივ გამოცდილებაზე დაყრდნობით, ორ განსხვავებულ „შემდგომობას“ შორის დიალოგზე ფიქრი გავაგრძელო. სოციალიზმისა და კოლონიალიზმის „შემდგომობის“ შესაძლო ურთიერთდაკავშირზე ფიქრი, როგორც სათაურიდანაც ჩანს, ამ კავშირის ძიებაა როგორც აკადემიურ, ისე ურბანულ სივრცეში. ძიება ამ შემთხვევაში ნიშნავს პროცესს, რომელიც დაუსრულებელია, მაგრამ ამავე დროს ის მიემართება ჯერაც არნახული ჰორიზონტების აღმოჩენასა და გადახსნას. ოღონდ, ეს ჰორიზონტები მხოლოდ მაშინ შეიძლება მივიჩნიოთ გადახსნილად, თუ ისინი ერთდროულად პერიფერიული და ცენტრალური მხედველობის არეალებს აერთიანებს და, ამით, მცირე ადგილებს ვრცელ ისტორიულ სქემებში ათავსებს. ამიტომ, სანამ ორ განსხვავებულ „შემდგომობას“ შორის რაიმე დიალოგს გავმართავდე, მანამდე მათი განსხვავებული ეპისტემოლოგიური წანამძღვრების გამოკვეთა მიმაჩნია საჭიროდ.
პოსტკოლონიალიზმი კოლონიებიდან ამოზრდილი ადგილობრივი კრიტიკაა, რაც იმპერიალიზმის დაუსრულებელი ფორმების წინააღმდეგ აღმოცენდა. ამიტომ ეს ტერმინი დატვირთულია ემანსიპატორული შინაარსით (სპივაკი 1987; ბაჰბა 1990; მბემბე 2001).[2] მისი მთავარი ამოცანა დასავლეთის მიერ კოლონიზებულ საზოგადოებებზე შექმნილი ეკონომიკური, კულტურული და ინტელექტუალური ცოდნის შენჯღრევაა. პოსტსოციალიზმი კი დასავლურ აკადემიურ წრეებში შექმნილი ცნებაა, რომელიც გამოიყენება ყოფილი საბჭოთა ბლოკის ქვეყნების შესასწავლად. ამიტომ პოსტსოციალიზმი ჰეგემონური ეპისტემოლოგიის ნაწილია, რაც ადგილობრივმა სამეცნიერო წრეებმაც აიტაცეს, რათა საბჭოთას შემდგომი დრო აღენიშნათ (ჩერვინკოვა 2012).[3] დროთა განმავლობაში, პოსტსოციალიზმმაც, პოსტკოლონიურის მსგავსად, შეითავსა კრიტიკული პერსპექტივები (ჩარი და ვერდერი 2009).[4] მისი მთავარი კრიტიკა მიემართებოდა სოციალისტურ წარსულსა და ასევე ნეოლიბერალურ ნარატივებს ტრანზიციის, საბაზრო ეკონომიკისა და დემოკრატიის შესახებ (ბურავოი 1999).[5]
სწორედ, აქ იყრის თავს პოსტკოლონიური და პოსტსოციალისტური კვლევის ჰორიზონტები ერთად. მიუხედავად იმისა, რომ მათი ეპისტემოლოგიური წანამძღვრები განსხვავებულია, ისინი „შემდგომობის“ მსგავს შედეგებზე, უცაბედ ცვლილებებსა და განუხორციელებელ ნეოლიბერალურ უტოპიებზე მიუთითებენ. თუმცა ისინი წარსულის რევიზიის ფორმებითაც დაემსგავსნენ ერთმანეთს. საბჭოთა არქივების გახსნამ (ვერდერი 2014)[6] და მასთან ერთად ახალი საველე კვლევების წარმოების შესაძლებლობამ წარსულის კრიტიკულად გადააზრების ეპისტემოლოგიური საფუძვლები შექმნა. ასე აღმოჩნდა პოსტსოციალიზმი პოსტკოლონიალიზმის კვლევების გვერდით. უფრო მეტიც, აღმოსავლეთ ევროპისა და ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებთან ერთად პოსტკოლონიური კრიტიკის, კვლევისა და წარმოსახვის არეალში ისეთი ქვეყნებიც მოექცნენ, როგორებიცაა: კუბა, მოზამბიკი, ეთიოპია, სამხრეთ იემენი და ლაოსი.
აღნიშნული ქვეყნები გეოპოლიტიკური პერიფერიებია. მათ შესახებ ცოდნას ცივი ომის შემდგომი რეპრეზენტაციები განსაზღვრავდა. ამ ჰეგემონური რეპრეზენტაციის მიხედვით, სამყარო პირველ (განვითარებულ), მეორე (განვითარებად) და მესამე (განუვითარებელ) მსოფლიოდ იყოფოდა. პოსტკოლონიური და პოსტსოციალისტური კვლევების შეკავშირება მსოფლიოს ასეთ მონოლითურ დაყოფასაც ეწინააღმდეგებოდა. სანაცვლოდ, პოსტკოლონიური კვლევების წიაღში აღმოცენდა გეოპოლიტიკური პერიფერიებისთვის შესაბამისი ახალი განსაზღვრებაც – „გლობალური სამხრეთი“. ეს ტერმინი ერთგვარი მეტაფორაა, რომელსაც სურს, აღინიშნოს კოლონიალური დომინაციის ქვეშ არსებული ქვეყნები, მათი ურთიერთდაკავშირებული ისტორიები, ნეოიმპერიული გამოცდილებები და სოციო-ეკონომიკური ცვლილების შედეგად წარმოქმნილი უთანასწორობა. ამ გეოპოლიტიკური პერიფერიების გასაგებად პოსტსოციალიზმისა და პოსტკოლონიალიზმის კვლევითი აპარატები არა მხოლოდ წარსული კოლონიური გამოცდილების გასაგებადაა სასარგებლო, არამედ მათი კაპიტალიზმთან, მოდერნულობასა და დემოკრატიასთან კავშირის გადასააზრებლადაც.
არქიტექტურის ბიენალზე ჩემ მიერ გაცემულ შემოკლებულ პასუხს რომ დავუბრუნდე, ის მოიცავდა ზემოთ მოყვანილ დაშვებებს და მხოლოდ ამის შემდეგ სოციალიზმისა და კოლონიალიზმის შესახებ სააზროვნო ჩარჩოების შეკავშირებას. მაგრამ ჩნდება კითხვა: საკმარისია თუ არა „შემდგომობის“ ამ განსხვავებული სქემების შეკავშირება, მაგალითად, იმის გასაგებად, თუ როგორ ახერხებენ ადამიანები კოლონიური წარსულის მიერ დატოვებულ ან არსებული ნეოიმპერიული გავლენით შექმნილი ურბანული სივრცეების გამოყენებას დღეს? პოსტკოლონიურია ქალაქები, რომელთა სივრცის უდიდესი ნაწილი ცარისტული, საბჭოთა თუ პოსტსაბჭოთა ურბანული წყობითაა ბეჭედდარტყმული საქართველოში, მაგრამ ზოგიერთმა სივრცემ პირველადი დანიშნულება დაკარგა, სხვა ფუნქცია შეიძინა ან სულაც დაინგრა, რათა მის ადგილას ახალი აშენებულიყო. მსგავსი სივრცული მუშაობა ქალაქზე დეკოლონიზაციის ძიების სურვილს გულისხმობს, მაგრამ არის კი ეს ძიება ჭეშმარიტად დეკოლონიური?
დეკოლონიზაცია არქიტექტურით
უოლტერ მინიოლოსთვის (2018)[7] დეკოლონიურობა არის მდგომარეობა, რომელიც კოლონიურს არ ემორჩილება; ის კოლონიურ მატრიცას ეთიშება ან მთლიანად ასხვაფერებს მას. ამიტომ დეკოლონიურობა არაერთგვაროვანი რამაა. არ არსებობს დეკოლონიურობის ყველასათვის გამოსადეგი რეცეპტი. ის არის ფიქრის, შემეცნების, შეგრძნებისა და კეთების განსხვავებული ფორმა, განსხვავებული იმ ცენტრალური მზერისგან, რომელიც პერიფერიულს მიემართება და მის მოქცევას ცდილობს. დეკოლონიურობა, მინიოლოს აზრით, კრიტიკული აზრის ახალი პარადიგმა კი არ არის, არამედ არჩევანი, პროექტი და პრაქსისია. ამ მხრივ, დეკოლონიურობა, როგორც თეორიული მიდგომა, კავშირშია დეკოლონიზაციასთან, როგორც პროცესთან. ის გვაფიქრებინებს პერიფერიულობაზე, არა როგორც მარგინალურ მდგომარეობასა და მის თანმდევ ეგზისტენციალურ, პოლიტიკურ თუ გეოპოლიტიკურ გაჩხერილობაზე, არამედ როგორც ცოდნისა და სივრცის ქმნადობაზე, რაც შემეცნების ახალ ჰორიზონტებს ქმნის.
თბილისი, რომელიც ძველი თუ ახალი კოლონიურობის გზაჯვარედინზე წარმოქმნილი ქალაქია, აჩენს კითხვას, რას ნიშნავს დეკოლონიზაცია მის ურბანულ ქსოვილში? როგორ შეიძლება გავიგოთ პოსტსოციალისტური ქალაქი დეკოლონიური პერსპექტივით? და საერთოდ, არის კი თბილისი დეკოლონიალიზაციის ძიების პროცესში? თბილისი არის ქალაქი, სადაც ერთსა და იმავე გეოგრაფიულ სივრცეს ერთდროულად რამდენიმე კოლონიური მზერა იკავებს – საბჭოთამდელი, საბჭოთა და საბჭოთას შემდგომი. ამიტომ ჩაინა მიელველის რომანის „ქალაქი და ქალაქი“ მსგავსად პოსტსაბჭოთა თბილისი რამდენიმე პარალელურ ქალაქს იტევს და მხოლოდ წინასწარგანზრახული „არდანახვით“ შეიძლება მისი მხედველობის არეალიდან გაქრობა. მრავალშრიანი სივრცის მიზანმიმართულ გადამალვას ზოგი პოლიტიკური და ზოგიც ესთეტიკური ნიშნით ცდილობს, მაგრამ დეკოლონიზაციის ეს პროცედურები მხოლოდ ახალი კოლონიურობის მახეში იგდებს თავს და ცენტრისთვის მაამებლურ ახალ იკონოკლაზმებს ბადებს.
ამოშანთვა
2009 წელს ქუთაისში „დიდების მემორიალის“ დემონტაჟის დროს დედა და მისი 11 წლის შვილი დაიღუპა. აფეთქებამ რამდენიმე სხვა ადამიანიც დააზიანა. 46-მეტრიანი საბჭოთა მემორიალის ადგილას მალე ქუთაისის ახალი პარლამენტი აშენდა. ამ ნგრევამ არა ახალი დროების საწყისს დაუდო საფუძველი, არამედ უწყვეტ ტრამვასა და დასახიჩრებულ მეხსიერებას. აკი, ისტორიის განდევნა მისი გაგრძელება უფროა, ვიდრე დასასრული. ამიტომ ქალაქის ამოშანთული ისტორიები, როგორც მოჩვენებები, ისე განაგრძობს არსებობას. ეს ვითომდა არარსებული წარსული ასევე არარსებულმა მომავალმა ჩაანაცვლა. აქ განსაბჭოება ეროვნულ მითოლოგიაში ჩამალული ევროპულობის ძიებას შეერწყა. ბათუმსა და თბილისში გამოფენილი პრომეთე, ნეპტუნი თუ მედეა ის ფიგურებია, მშობლიური ალაგის დასავლურობა რომ უნდა ჩაებეტონებინათ მიწაში.
რევოლუციების შემდგომი ურბანული სივრცეები ხშირად ნგრევის სურვილითაა შეპყრობილი. ნგრევა კოლონიური მატრიციდან გათიშვის, მასზე გამარჯვებისა და ახალი საზრისის ძიების მცდელობაა. ასეთ დროს არქიტექტურა გაგებულია, როგორც პოლიტიკური ინსტრუმენტი, რომელიც წარსულის შემობრუნების შიშს აღძრავს რევოლუციონერებში. თუ არქიტექტურა არის კოლონიური წესრიგის დამყარების ფორმა, მაშინ ის უნდა დაინგრეს. სივრცის ასეთი გაგება ეხმაურება ფრანც ფანონის რევოლუციურ სურვილებს. მისთვის დეკოლონიალიზაცია ძალადობრივი მოვლენაა. ამიტომ კოლონიის ფიზიკური ორგანიზაცია თუ არ დაიშალა, ისე კოლონიალიზმმა შეიძლება თავიდან მონიშნოს და განსაზღვროს საზოგადოების მოწყობის პრინციპები. „კოლონიური სამყაროს ნგრევა სხვას არაფერს ნიშნავს, თუ არა კოლონიური ქალაქის დანგრევას, მის ღრმად ჩაფლობას მიწაში ან მისი ტერიტორიიდან აკრძალვას“ (ფანონი, 1963).[8]
ნგრევის იმპულსები დროის უკან გადახვევის მცდელობაა. მისი მიზანია, აღადგინოს უმწიკვლო წარსული, რომელზეც ახალი დროება სხვა სიტყვებით დაიწერება. მაგრამ დროსა და მასთან ერთად მოტანილ ცვლილებებს უკან გადახვევა არ უწერია. ნგრევით მოტანილ წყვეტას, წყვეტა არ მოაქვს. ამგვარ ფონზე განსაბჭოება რევოლუციური ეპოქის კოლონიურ საზრისს უფრო გამოხატავს. ძველი ნანგრევების ადგილას ამოზრდილი ძეგლები არა დეკოლონიური აზროვნების ფიგურებია, არამედ მისი ფანტომები.
კვლავმოხმარება
დეკოლონიზაციის სხვა იმპულსი ურბანული სივრცის კვლავმოხმარება, მისი მისადაგებაა ახალი პოლიტიკური სისტემისთვის. ასეთ დროს კოლონიური არქიტექტურა პოსტკოლონიური პოლიტიკური პროგრამების თავშესაფარია. მართლაც, საბჭოთა კავშირში აშენებული მატერიალური სტრუქტურები და ინფრასტრუქტურა დღეს გაბატონებული ნეოლიბერალური მართვის რესურსებია. ასეთი შენობები ახალი სისტემის სახელით კი მოქმედებენ, მაგრამ ძველის მსგავს იერარქიებს ქმნიან.
რამდენი საბჭოთა სანატორიუმი თუ სპორტულ-გამაჯანსაღებელი კომპლექსი გვახსენდება, დასვენებისა და ტურიზმის გაბატონებულ სქემებს რომ უნდა მიესადაგონ საქართველოში? ან რამდენი საწარმოს ჩამოთვლა შეგვიძლია, მათივე აქციონერების ნაცვლად, მხოლოდ რამდენიმე ადამიანს რომ ჩაუვარდა ხელში, პრივატიზაციისა და ინვესტიციის „მისტიკური რიტუალებით“? და თუ ეს შენობები ჩამონგრეულ-დაცარიელებულია და ჯერ კიდევ ელიან ბაზრის უხილავი ხელით ნაპოვნ მეპატრონეებს, ისინი განწირულნი არიან, ეგზოტიკურ ექსპონატებად იქცნენ, რათა ჩრდილოელი ტურისტის ან უცხოდქცეული ადგილობრივის მზერა დააკმაყოფილონ.
ამგვარ ფონზე შენობების კვლავმოხმარება კოლონიურის მსგავს სივრცულ და სოციალურ საზღვრებს აწარმოებს. თუ ადრე საბჭოთა ინტელიგენცია და ნომენკლატურა სარგებლობდა დასვენების მიმზიდველი შესაძლებლობებით, ახლა ეს ადგილები პრივილეგიებისა და სტატუსების ახალ იერარქებთანაა დაკავშირებული.[9] უფრო მეტიც, მსგავსად იმპერიისდროინდელი მოგზაურისა, რომელიც ეგზოტიკურ ნივთებს, როგორც მოწმობებს, აგროვებდა თავისი ცივილიზებულობის დასტურად, ისე ახლანდელი ტურისტიც ფოტოგრაფიის საშუალებით ცდილობს, „ავთენტურთან“ შეხება აღბეჭდოს, აღბეჭდოს და ხაზი გაუსვას თავის განსხვავებულობას და არა მსგავსებას.
ალესანდრო პეტის, სანდი ჰილალისა და ეიალ ვეიზმანის წიგნი, „არქიტექტურა რევოლუციის შემდეგ“ (2013)[10], პალესტინის მაგალითზე დაყრდნობით, გვიყვება დეკოლონიზაციის მატერიალური პროცედურების შესახებ. ისინი ისრაელის მიერ გათავისუფლებული სამხედრო ბაზებისა და ინფრასტრუქტურის გამოყენების ფორმებს არა მხოლოდ აღწერენ, არამედ წარმოისახავენ კიდეც. ამით კი მინიოლოს მოწოდებას უერთდებიან, რომ დეკოლონიურობა როგორც აზროვნების, ისე ქმედების ფორმაცაა. ამ ავტორებისთვის დეკოლონიზაცია კოლონიური არქიტექტურის ნგრევას ან კვლავმოხმარებას კი არ გულისხმობს, არამედ დანიშნულების ახალი ფორმების პოვნასა და დასწავლას. ასეთი პროცედურა სივრცეს პირვანდელი ფორმით არ აღადგენს. პირიქით, აქ ხდება სივრცის ჯერ არნახული დანიშნულების აღმოჩენა და ხორცშესხმა.
როგორც მინიოლო არ გვესაუბრება დეკოლონიურობის ვიწროდ სამხრეთამერიკულ გამოცდილებაზე, ისე პეტი, ჰილალი და ვეიამანი არ გვესაუბრებიან დეკოლონიზაციის ვიწროდ პალესტინურ სქემებზე. ამიტომ მათი სკეფსისი, ნგრევითა და კვლავმოხმარებით აღსრულებული დეკოლონიზაციური სამუშაოს შესახებ, პოსტსაბჭოთა ქალაქებსაც შეიძლება მიესადაგოს. ცარისტული თუ საბჭოთა იმპერიების მიერ დატოვებული არქიტექტურის ნგრევა ან მათი კვლავმოხმარება მეტყველებს იმაზე, რომ პოსტსოციალისტური ქალაქები, ისევე როგორც პოსტკოლონიური ქალაქების უმრავლესობა, დეკოლონიური საზრისის ძიებაშია. მაგრამ ეს ძიება ხშირად ახალი საზრისებისა და ფუნქციების პოვნას არ მიემართება, არამედ იმ სააზროვნო სივრცეში ტრიალებს, სადაც კოორდინატები უკვე მოხაზულია. როგორი იქნებოდა, მაგალითად, თბილისი საბჭოთა არქიტექტურისთვის დანიშნულების ახალი ფორმა რომ ეპოვა?
ამოპირქვავება
2011 წელს თბილისში ყოფილი „ამიერკავკასიის შტაბის,“ იმავე „ზაკვოს“, შენობა თამარაშვილის ქუჩაზე ასობით უსახლკარო, დევნილ და გამოსახლებულ ოჯახს გადაეცა. ეს შენობა ცენტრალური და სამხრეთ კავკასიის საბჭოთა ძალების მთავარი სამხედრო შტაბი იყო, 1993 წლიდან კი რუსული სამხედრო ჯარების დაქვემდებარებაში გადავიდა. რუსული ჯარების წასვლის შემდეგ ათეულობით წელი გავიდა და შენობის 30 ათასი კვადრატული მეტრი ფართობი გარემონტდა, შემდეგ კი უსახლკაროდ დარჩენილ ოჯახებს გადაეცა. შესახლებულმა ოჯახებმა მიმდებარე ტერიტორია საბჭოთა ბაზების მიერ დატოვებული მავთულხლართებისგან გაათავისუფლეს, მათ ნაცვლად ბაღები გააშენეს, შენობის თავისუფალ სივრცეებში სკოლა და სახელოსნოები გახსნეს, ხოლო შენობის ბოლო სართული სახელოვნებო სივრცედ გადააქციეს.
ეს დეკოლონიური არქიტექტურის შესაძლო, ამჯერად იმიტირებულ ბიოგრაფიათაგან ერთ-ერთია. დეკოლინიზაცია ხომ თანაცხოვრების ისეთი სივრცეებისა და ორიენტირების შექმნას ნიშნავს, რომელიც კოლონიურის მსგავს დაყოფასა და იერარქიებს აღარ წარმოშობს. ამისთვის კი, არქიტექტურული სტრუქტურების თავდაპირველი დანიშნულების ამოპირქვავებაა საჭირო, მათი ფუნქციებისა და მიზნების თავიდან წარმოდგენითა და გადააზრებით. კოლონიური დიდების ნანგრევები არა მხოლოდ ამ კოლონიური წარსულის ნიშნებია (სტოლერი 2013),[11] არამედ მათ შეიძლება შევხედოთ, როგორც მასალას ახალი მნიშვნელობისა და საზრისის შესაქმნელად.
მართლაც, არქიტექტურა ყოველთვის იმ მიზნებს არ ემსახურება, რაც მის დამგეგმარებლებს აქვთ ჩაფიქრებული. ამიტომ არსებობს ურბანული სივრცის გამოყენების არაფორმალური, ხშირად დაუგეგმავი და სპონტანური, მაგრამ ხანდახან წინასწარგანზრახული და კარგად მოფიქრებული შემთხვევები. ეს მაგალითები კოლონიურ არქიტექტურულ სივრცეებს თავდაყირა აყენებს და მათ დანიშნულებებსა და ფუნქციებს ცვლის. ყველაზე არამიმზიდველმა ურბანულმა სივრცეებმაც კი შესაძლოა, ასეთი ფორმით ახალი სიცოცხლე და საზოგადოებრივი მნიშვნელობა შეიძინოს.
რასაც სინამდვილეში ვაწყდებით, გაუქმებული ტექნიკუმები, სტუდენტური საცხოვრებლები, კვლევითი ინსტიტუტები და სანატორიუმებია, რომელთა დიდი ნაწილი, ბაზისური ინფრასტრუქტურის გარეშე, დევნილთა თაობებს ზრდის. თბილისის ინდუსტრიულ-პედაგოგიურ ტექნიკუმში, რომელიც სანახევროდ დანგრეული კომპლექსია, 65 დევნილი ოჯახი ცხოვრობს, ბევრი სიღარიბის ზღვარს მიღმა. ამ ოჯახებს შენობის ფლობის რაიმე ოფიციალური დოკუმენტი არ გააჩნიათ, რადგან სახელმწიფო, თავისი ჩრდილოელი მეზობლის დასანახავად, რახანია, ცდილობს, დევნილი დროებით შემოხიზნულ მოქალაქედ აქციოს. ამიტომ შენობაში გაზის მილების შეყვანაზე მთავრობისგან უარი მიიღეს, თითქოსდა უსაფრთხოების ნორმების დაცვის მიზნით. რა გასაკვირია მერე, რომ საცხოვრებლის გარშემო გაშენებული ტყის წიწვოვანი საფარი ნელ-ნელა იჩეხება, ზამთარში გაყინული ოთახების გასათბობად, იმ ჩამონგრეული ოთახების, რომლებზეც დევნილებს დროდადრო ჩაესმით სიტყვები: „შენობა იყიდება“.[12] არქიტექტურის ამგვარი არაფორმალურობა, მრავალი მიშენებ-დაშენებით, შესაძლოა, ზოგისთვის ანარქისტული რომანტიკაა, მაგრამ მასში განსხეულებულია უთანასწორობის, იერარქიულობისა და იმპერიულობის სახეცვლილი ფორმები. ასე რომ, ჩვენს ქალაქს ჯერაც არ განუვითარებია დეკოლონიზაციის ისეთი მოდელი, რომელიც არსებული ყალიბიდან ამოგვაგდებდა და შეპირისპირებულ ალტერნატივას დაგვისახავდა წინ.
„დღეს „თიბისი ბანკმა“ აუქციონზე შეიძინა შენობა, რომელშიც ბანკის სათავო ოფისი განთავსდება! ეს არის ვაკე-საბურთალოს გზაზე მდებარე ყოფილი „ამიერკავკასიის სამხედრო შტაბის" შენობა, რომლის ფართობი 30 ათასი კვადრატული მეტრია. „თიბისი ბანკი“ უახლოეს ხანებში შეიმუშავებს შენობის სარეკონსტრუქციო პროექტს. რეკონსტრუქცია და რემონტი, წინასწარი გათვლით, 2 წლის განმავლობაში განხორციელდება, რის შედეგადაც მივიღებთ ფეშენებელურ, ულტრათანამედროვე და დახვეწილი დიზაინის სათავო ოფისს. შესაბამისად, 2014 წლისთვის ბანკის სათავო ოფისი, სრული შემადგენლობით, ახალ შენობაში განთავსდება. მარჯანიშვილის შენობა კი იქნება ჩვენი ერთ-ერთი, განსაკუთრებული ფილიალი.“
აღნიშნული ტექსტი „ზაკვოს“ არაიმიტირებული ბიოგრაფიაა. ტექსტი 2011 წელს „თიბისი ბანკის“ ფეისბუქგვერდზე გამოქვეყნდა, თუმცა მას შემდეგ ეს შენობა ცარიელია. 2018 წლის 26 მაისს, საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის დაარსებიდან 100 წლის თავზე საბჭოთა ჯარების ბანკადვერდაგაქცეული შტაბბინა, ბანკისვე ინიციატივით, თავისუფლებისა და მშვიდობის სიმბოლოდ გამოცხადდა. გამოშიგნული შენობა ფერადი გრაფიტით მოიხატა, რომელზეც იოსებ შარლემანის მიერ 1918 წელს პირველი რესპუბლიკისთვის შექმნილი გერბი, „თეთრი გიორგი“ გამოისახა. აქ გიორგი არც შარავანდედითაა წარმოდგენილი და არც გველეშაპს კლავს მომარჯვებული შუბით. მზის, მთვარისა და ვარსკვლავების შუქით განათებულ მხედარს, მოპოვებული გამარჯვებისა და მშვიდობის ნიშნად, შუბი წინ, ჰორიზონტალურად აქვს მიმართული.
„ზაკვოს“ ფასადზე საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკის სიმბოლოების გაგრაფიტება მით უფრო სიმპტომურია, როცა სწორედ ისინი, ვინც თავგამოდებით ცდილობენ სოციალიზმის ბოლშევიკური და მენშევიკური ვარიანტები გააიგივონ და თავისუფლების იდეა ვალების თავისუფლად აღებად გაასაღონ, სწორედ ისინი ფრაგმენტულ სკეტჩებად გვიხატავენ ევროპაში პირველი ქართული, დამოუკიდებელი და თავისუფალი სოციალისტური სახელმწიფოს სიმბოლოებს. ეს გამოშიგნული, ცარიელი საბჭოთა შენობა, რომელსაც სოციალისტური საქართველოს სიმბოლოები ამშვენებს, სიმპტომია ამ პარადოქსულობის. მაგრამ მისი სიცარიელე და გრაფიტული ფრაგმენტულობა, დაშლილი ფაზლივით რომ თავსატეხად ქცეულა, გვიბიძგებს წარმოვიდგინოთ და მერე ნაწილ-ნაწილ ავაწყოთ შესაძლო მომავლის მთლიანი სურათი.
პუბლიკაცია ქვეყნდება პროექტის „სოციალური სამართლიანობა კრიზისის დროს“ ფარგლებში, რომელიც Open Society Foundations-ის მხარდაჭერით ხორციელდება
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[1] ყველა კოლაჟი გუგლის ფოტოკოლექციაა, რომელიც კომპიუტერის ეკრანითაა გადაღებული. ამ ფორმით ტექსტის ერთგვარ კოლაჟურობას, მაძიებლობასა და ექსპერიმენტულობას ესმება ხაზი.
[2]Spivak, Gayatri. 1987. In Other Wor(l)ds: Essays on Cultural Politics. New York: Methuen; Bhabha, Homi. 1990. Nation and Narration. London and New; Mbembe, Achille. 2001. On the Postcolony. Berkeley and Los Angeles: University of California Pres
[3] Cervinkova, Hana. 2012. Postcolonialism, postsocialism and the anthropology of east-central Europe, Journal of Postcolonial Writing, 48:2, 155-163.
[4] Chari, Sharad and Katherine Verdery. Thinking between the Posts: Postcolonialism, Postsocialism, and Ethnography after the Cold War, Comparative Studies in Society and History, Vol. 51, No. 1 (Jan., 2009), pp. 6-34
[5] Burawoy, Michael and Katherine Verdery, eds. 1999. Uncertain Transition: Ethnographies of Change in the Postsocialist World. Oxford: Rowman and Littlefield
[6] Verdery, Kathrine. 2014. Secrets and Truths: Ethnography in the Archive of Romania’s Secret Police. Budapest: CEU Press.
[7] Mignolo. D. Walter and Katherine E. Walsh. 2018. On Decoloniality: Concepts, Analytics, Praxis. Durham and London: Duke University Press
[8] Frantz Fanon, The Wretched of the Earth, trans. Constance Farrington (New York: Grove Press, 1963).
[9] ამ თემასთან დაკავშირებით, იხილეთ ქეთევან გურჩიანის კვლევა.
[10] Petti, Alessandro, Hilal, Sandi and Eyal Weizman. 2013. Architecture After Revolution. Sternberg Press
[11] Stoller, Ann Laura. 2013. Imperial Debris: On Ruins and Ruination. Durham: Duke University Press
[12] იბრაჰიმი, თომას და კლაუდიო ვექშტაინი. აითვისე, შეეგუე, დასახლდი. დანართი 8. ნოემბერი, 2018.
