საქართველოში, ქალთა საერთაშორისო დღე ყოველწლიურად აღინიშნება და უქმე დღეა; თუმცა, დიდი ხანია, რაც 8 მარტი ქალებისთვის სიმბოლური საჩუქრების ან მათ მიმართ პატივისცემის აღნიშვნის სხვა ზედაპირულ ფორმებთან გაიგივდა და დეპოლიტიზებული სახე მიიღო. ამ დღეს, რომელიც საუკუნეზე მეტს ითვლის და შრომით უფლებებს უშუალოდ უკავშირდება, აღინიშნება ბრძოლა ქალთა პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური ემანსიპაციისთვის – ბრძოლა, რომელიც ყოველდღიურად წარმოებს. EMC მიიჩნევს, რომ აუცილებელია, ამ დღეს დაუბრუნდეს თავდაპირველი პოლიტიკური მნიშვნელობა და მოხდეს ქალთა ჩაგრული უმრავლესობის - მათ შორის, ექსპლუატირებული კლასების, ეთნიკური თუ რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლების, სხვადასხვა სექსუალობისა და ტრანსგენდერი ქალების, მიგრანტი ქალების, შეზღუდული შესაძლებლობის ქალების - საჭიროებების გათვალისწინება და მონაწილეობა. ქალთა უფლებებისთვის გლობალური ბრძოლის პარალელურად, აქტიურად მიმდინარეობს კრიტიკული ფემინისტური აზრის განვითარება და დებატები ისეთ საკითხებთან მიმართებაში, როგორიცაა ქალთა უხილავი აუნაზღაურებელი შრომის აღიარება, ქალთა ემანსიპაციის შეუძლებლობა საბაზრო ლიბერალურ დღის წესრიგში, ევროცენტრიზმი, რასიზმი, ჰეტერო-პატრიარქატი, მილიტარიზმი და სხვა. გვსურს, ჩვენი მცირე წვლილი შევიტანოთ კრიტიკული ფემინისტური დებატებისა და ინფორმირების გაძლიერებაში და ამ მნიშვნელოვან დღეს შემოგთავაზოთ საინტერესო ფემინისტური თარგმანები, სადაც ავტორები განიხილავენ იმ ძალაუფლებრივ სტრუქტურებს, რომლებიც განსაზღვრავენ და მართავენ ქალთა ცხოვრებასა და მდგომარეობას. ასევე, გთავაზობთ ტექსტების მოკლე მიმოხილვას.

აირის მარიონ იანგი თავის სტატიაში “მმართველობის ფორმა და ჯგუფების განსხვავებულობა: საყოველთაო მოქალაქეობის იდეალის კრიტიკა” აცხადებს, რომ მე-19 და მე-20 საუკუნეში, ბევრის რწმენით, გარიყულ და არაპრივილეგირებულ მდგომარეობაში აღმოჩენილ ადამიანს სრული მოქალაქეობრივი სტატუსი ანუ თანასწორი პოლიტიკური და სამოქალაქო უფლებების მოპოვება, თავისუფლებასა და თანასწორობას მოუტანდა. ახლა, მე-20 საუკუნის ბოლოს, ნათელია, რომ ლიბერალურ კაპიტალისტურ საზოგადოებებში საყოველთაო სამოქალაქო უფლებებმა სოციალური სამართლიანობა და თანასწორობა არ განაპირობა და მოქალაქეთა დიდი ნაწილი ჩაგვრის სხვადასხვა ფორმების ქვეშ ცხოვრობს: ექსპლუატაციის, გარიყვის, ძალადობის და ა.შ.

აირის მარიონ იანგი თავის სტატიაში აცხადებს, რომ საყოველთაო მოქალაქის ნების გამოხატვის იდეა მიმართულია მოქალაქეების ჰომოგენიზაციისკენ და თუ ჯგუფები თავიდანვე არათანაბარ პირობებში იმყოფებიან, თანაბარი მოპყრობის პრინციპის მკაცრად დაცვა, პირიქით, ხელს შეუწყობს ჩაგვრისა თუ არაპრივილეგირებული მდგომარეობის შენარჩუნებას. აქედან გამომდინარე, ყველას ჩართვა და მონაწილეობა სოციალურ და პოლიტიკურ პროცესებში, ხანდახან, განსაკუთრებული უფლებების არტიკულირებას მოითხოვს.

იანგი აცხადებს, რომ “თანამედროვე სახელმწიფო კაცებმა დაარსეს და მისი საჯარო სივრცე, რომელიც საყოველთაო ღირებულებად და ნორმად აღიარეს, სპეციფიკურად მასკულინური გამოცდილებიდან აღმოცენდა: მათ შორის ღირსების სამხედრო ნორმები და ჰომოეროტიული ამხანაგობა, ღირსეული კონკურენცია და დამოუკიდებელ აგენტებს შორის მოლაპარაკება, რაციონალური გონების უემოციო ტონებში ჩამოყალიბებული დისკურსი.” ისტორიულად, საჯარო სივრცის განზოგადებულობა დამოკიდებული იყო ქალთა გამორიცხვაზე, რომელთაც კერძო სფეროზე პასუხისმგებლობა მიაკუთვნეს, რადგან აკლდათ “რაციონალურობა და დამოუკიდებლობა, რაც კარგი მოქალაქისთვის აუცილებელია.”

მოქალაქეობის უნივერსალურობა, ქალების გარდა, სხვა ჯგუფებსაც გამორიცხავდა. მაგალითად, ღარიბებსა და მუშახელს, – იმ მიზეზით, რომ მათი ზედმეტად მოტივირებულობა ხელს შეუშლიდა საერთო საზოგადოებრივი ხედვის მიღებას. იანგის აზრით, საჯარო და კერძო სფეროების დაყოფის შედეგად, ყოფილგანდევნილთა – ქალების, მუშების, შავკანიანების, ინდიელების (და ა.შ.) – ინკლუზიამ თან მოიტანა ჰომოგენურობა, რომელიც, თავის მხრივ, განდევნილ ჯგუფებს პრივილეგირებული ჯგუფების მიერ დაწესებული ნორმებით განსაზღვრავს.

იანგის მიხედვით, ‘ერთიანი საერთო ხედვა მითია’, რადგან ადამიანები საზოგადოებრივ მოვლენებს აუცილებლად სოციალური ურთიერთობების საკუთარი გამოცდილებიდან და აღქმიდან განიხილავენ, რაც ზეგავლენას ახდენს პოლიტიკაზე. ეს გულისხმობს იმას, რომ ერთ სოციალურ ჯგუფს შესაძლოა, სრულყოფილად არ ესმოდეს მეორის გამოცდილება და არ შეუძლია ისაუბროს ზოგად ინტერესებზე იმიტომ, რომ არ ძალუძს ისაუბროს მეორის მაგივრად. იანგი ასკვნის, რომ ერთადერთი გზა, ყველა ჯგუფის ხმა ისმოდეს და ისმინებოდეს, მათი საზოგადოებაში წარმომადგენლობითობაა.

“იმ საზოგადოებებში, სადაც ზოგიერთი ჯგუფი პრივილეგირებულია მაშინ, როდესაც სხვა ჯგუფები ჩაგრულები არიან, დაჟინებული მოთხოვნა, რომ ადამიანებმა, როგორც მოქალაქეებმა, უკან უნდა მოიტოვონ საკუთარი მდგომარეობა და გამოცდილებები საერთო ხედვის მისაღებად, მხოლოდ ამ პრივილეგიის გამყარებას უწყობს ხელს, რადგან საზოგადოებაში პრივილეგირებულთა ინტერესები და ხედვა დომინირებს მაშინ, როდესაც სხვა ჯგუფების დადუმება და მარგინალიზება ხდება.”

ლილა აბუ-ლუღოდი თავის ნაშრომში “სჭირდებათ თუ არა მუსლიმ ქალებს ხსნა?” მუსლიმი ქალების გამოცდილებებისა და ცხოვრების საფუძველზე, ცდილობს, აჩვენოს როგორი კომპლექსურია ძალაუფლება. ავტორი მიმოიხილავს მუსლიმი ქალების დასავლურ რეპრეზენტაციას და მათი გათავისუფლების მისიის უკან მდგომ პოლიტიკას. როგორც ანთროპოლოგმა, რომელიც ქალებთან დიდხანს ცხოვრობდა მუსლიმურ საზოგადოებაში, მან გადაწყვიტა ეჩვენებინა, რომ დომინანტური დასავლური წარმოდგენა მუსლიმ ქალთა მდგომარეობაზე არ ასახავდა რეალობას. ეს ნაშრომი წარმოაჩენს, თუ როგორ უნდა ვიფიქროთ მუსლიმ ქალთა საკითხსა და უფლებებზე. აქვე, ავტორი აზუსტებს, რომ მუსლიმი ქალების სტერეოტიპულად წარმოჩენის წინააღმდეგ საუბარი არ ნიშნავს ქალთა გასაჭირზე დუმილს.

აბუ-ლუღოდი გვირჩევს, უკან მოვიტოვოთ მოწოდებები სხვათა ხსნის შესახებ და ვიფიქროთ იმ გზებზე, რომლებიც სამართლიანი სამყაროს შექმნას შეუწყობს ხელს, და ჩვენს როლზე ამ პროცესში. მდიდარი ქვეყნების წარმომადგენლებმა კი აუცილებელია, საკუთარ თავს დაუსვან კითხვები, თუ როგორ მოახდენენ საკუთარი პრივილეგიების გადახედვას.

სილვია ფედერიჩი და ქრისტიან დელფი თავის ნაშრომებში “ანაზღაურება საშინაო შრომისთვის” და “მარქსისტულ-ფემინისტური პერსპექტივები ოჯახზე” განიხილავენ აუნაზღაურებელ შრომას, რომლებსაც ქალები პატრიარქალური და კაპიტალისტური სოციალური ურთიერთობების კვლავსაწარმოებლად ასრულებენ.

ფედერიჩის თანახმად, სოციალური კონტრაქტის ნაცვლად, “ქალს არა მარტო დაევალა საშინაო საქმის შესრულება, არამედ ეს ვალდებულება ტრანსფორმირდა ქალის ბუნებრივ მახასიათებლად, შინაგან მოთხოვნილებად, მისწრაფებად, რომელიც თითქოს ქალური ბუნებიდან მომდინარეობს.” საშინაო შრომის სიყვარულის აქტად ტრანსფორმირებით, კაპიტალმა უფასოდ მიიღო განუზომელი რაოდენობის სამუშაო და მოახერხა, რომ წინააღმდეგობის ნაცვლად, ქალები მისკენ ისწრაფოდნენ. საშინაო შრომის არაღიარება და მისტიფიცირება ხელს უშლის ქალებს, იბრძოლონ მის წინააღმდეგ.

ქრისტიან დელფი ეთანხმება ფედერიჩის, რომ სახლის საქმე სამუშაოა და მას სარგებელი მოაქვს კაპიტალიზმისთვის, მაგრამ გარდა ამისა, ის ყურადღებას ამახვილებს, რამდენად ადგება საშინაო შრომა სხვა მხარეებსაც. დელფისთვის მნიშვნელოვანია კითხვა, თუ რატომ ასრულებს მუშათა კლასის ერთი კონკრეტული ქვეჯგუფი (ქალები), პრაქტიკულად, მთელ საშინაო შრომას. კაპიტალიზმი მართლაც იღებს სარგებელს სახლის საქმით, თუმცა არ უნდა დარჩეს ანალიზის მიღმა ის, რომ კაცებიც იღებენ სარგებელს ქალების შრომიდან; რომ კაცებიც ექსპლუატატორულ კლასს შეადგენდნენ. დელფის აზრით, ქალებისთვის სახლის საქმის პრობლემურობა მდგომარეობს იმაში, რომ ეს საქმე სრულდება არათანაბარ ძალაუფლებრივ ვითარებაში და პრობლემა მათი დაქვემდებარებული სტატუსია კაცებთან მიმართებით.

“რეალურ ცხოვრებაში პატრიარქატსა და კაპიტალიზმს შორის დროითი და სივრცითი წყვეტები არ არსებობს. ჩვენ ვერ ვხედავთ ნიშნებს, რომლებიც გვეუბნებიან: ‘ამ მომენტში შენ ტოვებ კაპიტალისტურ ზონას და შედიხარ პატრიარქალურ ზონაში.’ ასეც რომ იყოს, ეს შეცდომაში შეგვიყვანდა, რადგან ეს ორი სისტემა ყოველთვის, ყველა დროში თანაარსებობს. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ, როდესაც გვსურს გავიგოთ სისტემა, არ ან ვერ უნდა განვასხვავოთ ისინი ერთმანეთისგან.”

დელფი კრიტიკულია იმ მიდგომის მიმართ, რომლისთვისაც ქალების ჩაგვრაც კი კაცებით არის გაშუალებული. პატრიარქატი წარმოადგენს როგორც მატერიალურ, ისე – იდეოლოგიურ სისტემას და დელფის აზრით, არ უნდა გაგვიჭირდეს იმის აღიარება, რომ “ქალების ჩაგვრა მნიშვნელოვანია, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ის სპეციფიკურად ქალებს მიემართება და თუ მან შეიძლება კაცები და ქალები გაყოს.”

ქეროლ ჰარინგტონი სტატიაში “Governmentality და ქალთა ტრანსნაციონალური მოძრაობების ძალაუფლება” განიხილავს, როგორ შექმნეს ტრანსნაციონალურმა ქსელებმა ქალები, როგორც პრობლემური კატეგორია, ცივილიზაციური იერარქიების კვლავსაწარმოებლად და შემდეგ საერთაშორისო მართვისა და ჩარევის პოლიტიკის ლეგიტიმიზაციისთვის. ავტორი მიმოიხილავს იმ ისტორიულ წინაპირობებს, რამაც შესაძლებელი გახადა საერთაშორისო ორგანიზაციების ჩარევა შორეულ ეკონომიკებსა და მოსახლეობაში, რათა მათ მდიდარი ქვეყნების მოდელით განვითარებაში დახმარებოდა. ჰარინგტონის აზრით, “მეოცე საუკუნის განმავლობაში ქალთა უფლებების შესახებ ბრიტანული და ჩრდილოამერიკული ფემინისტური არგუმენტები დამოკიდებული იყო ლიბერალურ ცივილიზაციურ დისკურსზე, რომელიც აღმოსავლეთის პატრიარქალურ კულტურებს დასავლეთის შედარებით გენდერულ ეგალიტარიანიზმს ადარებდა და გენდერულ თანასწორობას მოდერნიზაციისა და პროგრესის იგივეობად განიხილავდა.” ამგვარი მიდგომები ქალთა და გოგონათა ჩაგვრის მიზეზებს კოლონიზირებული ხალხების “ჩამორჩენილობაში” ხედავდა და ამყარებდა გლობალურ ცივილიზაციურ იერარქიას.

შერილ ჯონსონ-ოდიმი სტატიაში “საერთო თემები, განსხვავებული კონტექსტები: მესამე სამყაროს ქალები და ფემინიზმი” აცხადებს, რომ გენდერული ემანსიპაცია არის მთავარი მიზანი, რომელზეც ყველა ფემინისტი თანხმდება, მაგრამ მესამე სამყაროს [განვითარებადი ქვეყნების] ქალებისთვის, გენდერული დისკრიმინაცია არც ერთადერთი და, შესაძლოა, არც უმთავრესი ჩაგვრის განზომილება არ იყოს. მართალია, გაღარიბებული და მარგინალიზებული პირველი სამყაროს ქალების ჩაგვრა გენდერისა და კლასის მიმართებებს უკავშირდება, მაგრამ მესამე სამყაროს ქალების ჩაგვრა, ამასთან ერთად, რასობრივ ურთიერთობებსა და, ხშირად, იმპერიალიზმთანაც არის კავშირში. ჯონსონ-ოდიმის აზრით, ვიწროდ განსაზღვრული ფემინიზმი, რომელიც ქალთა ემანსიპაციის გზად მხოლოდ გენდერული დისკრიმინაციის აღმოფხვრას სახავს, მესამე სამყაროს ქალთა ჩაგვრასთან გასამკლავებლად არასაკმარისია.

გლობალური სამხრეთის ქვეყნებში, პრობლემა მხოლოდ რესურსების გენდერული გადანაწილება არ არის, არამედ მათი შექმნა და კონტროლიც; არა მხოლოდ გენდერულად თანაბარი შესაძლებლობები, არამედ თავად ამ შესაძლებლობების შექმნა; არა მხოლოდ ქალების პოზიცია საზოგადოებაში, არამედ საზოგადოებათა პოზიცია მსოფლიოში, სადაც გლობალური სამხრეთის ანუ განვითარებადი ქვეყნების ქალები ცხოვრობენ. ამრიგად, ავტორის აზრით, გლობალური სამხრეთის ქალებს არ აქვთ იმის ფუფუნება, რომ მხოლოდ თანაბარ შესაძლებლობებს ესწრაფონ, რადგან განვითარებადი ქვეყნებისთვის ეს ხშირად საზიარო სიღარიბის მიღებას ნიშნავს. აუცილებელია ქალთა ცხოვრების ურთიერთგადაჯაჭვულობის გააზრება და მრავლისმომცველი, მრავალწახნაგიანი ფემინიზმი, რომელიც, ერთი მხრივ, ებრძვის იმ ყველაფერს, რაც თვალნათლივ ჩაგრავს ქალებს და მეორე მხრივ, წინააღმდეგობას უწევს მჩაგვრელი ძალაუფლებრივი სტრუქტურების უხილავ მატრიცას.