შესავალი
2019 წლის იანვარში გამოქვეყნებულმა შრომითი მედიაციის კვლევამ,[1] მედიაციის პროცესში არსებულ სხვა ხარვეზებთან ერთად, წარმოაჩინა კონკრეტული სამართლებრივი პრობლემა დამსაქმებელსა და დასაქმებულებს შორის კოლექტიური დავების პროცესში - დამსაქმებლის მიერ მის ფინანსურ ინფორმაციაზე წვდომის შეზღუდვა კომერციული საიდუმლოების დაცვის მოტივით.
კომერციული საიდუმლოს დაცვის ზოგადი თეორია მე-19 საუკუნეში, ინდუსტრიული კაპიტალიზმის ჩამოყალიბებისა და ზრდის პარალელურად საერთო სამართლის ქვეყნებში[2] წარმოიშვა.[3] მიუხედავად იმისა, რომ კომერციული საიდუმლოს ზუსტი განმარტება არ არსებობს, კომერციული საიდუმლოს სამართლებრივი კონცეფციის დაცვის ობიექტს წარმოადგენს ისეთი საიდუმლო, რომელიც კომერციული ღირებულების მქონე ინფორმაციის მატარებელია.[4] ეს კონცეფცია, სასამართლოებისა და თეორეტიკოსების გავრცელებული პოზიციის თანახმად, ინტელექტუალური სამართლის დარგს განეკუთვნება,[5] თუმცა, ამ დარგის სხვა დაცული ასპექტებისგან განსხვავებით, მისი ფარგლები გაცილებით ფართოა და კომპანიები ხშირად სწორედ ამ მოტივით იცავენ ინფორმაციას გამჟღავნებისაგან. ამასთან, კომერციული საიდუმლოების განუსაზღვრელი ხასიათი შეიძლება გახდეს იმის საფუძველიც, რომ ინფორმაცია დაცული იყოს არამარტო „არასწორ“, არამედ „სწორ“ ხელში მოხვედრისგანაც.[6] შესაბამისად, კომერციული საიდუმლოების, როგორც არასასურველი ინფორმაციის გამჟღავნებით გამოწვეული ფინანსური ზიანისგან თავის დაცვის მექანიზმის გამოყენებამ, შესაძლოა დააზიანოს ღირებული საჯარო ინტერესები, მათ შორის, დასაქმებულთა კოლექტიური ინტერესი გააჩნდეთ წვდომა საჭირო ინფორმაციაზე და, შესაბამისად, გააჩნდეთ დამსაქმებლის თანასწორი „მოლაპარაკების ძალა“[7] კოლექტიური მოლაპარაკებების პროცესში, რამდენადაც ინფორმირებულობა მოლაპარაკების ძალის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს.
მოცემული პოლიტიკის დოკუმენტის მიზანია მიმოიხილოს კომერციული საიდუმლოს კონცეფციის შინაარსი და სამართლებრივი კონტექსტი, გაანალიზოს მისი შემზღუდავი ხასიათი დასაქმების ადგილზე წარმოქმნილ კოლექტიურ დავებთან კავშირში და მიმოიხილოს სხვა ქვეყნებში არსებული საკანონმდებლო და პრეცედენტული მაგალითები, რომელიც საწარმოს ფინანსურ ინფორმაციაზე წვდომას არეგულირებს.
- საკანონმდებლო ჩარჩო და პრაქტიკა საქართველოში
პოლიტიკის დოკუმენტის აღნიშნული თავის პირველ ნაწილში მიმოვიხილავთ საქართველოს საკანონმდებლო სივრცეში კომერციული საიდუმლოების არსებულ ნორმატიულ დეფინიციას, მის ნაკლოვანებებს და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკით ჩამოყალიბებულ სტანდარტებს. ხოლო მეორე ნაწილში საუბარი იქნება კოლექტიური დავების ფარგლებში ფინანსურ ინფორმაციასთან წვდომის მნიშვნელობას და საქართველოს სამართლებრივ სისტემაში ამ მიმართულებით არსებულ გამოწვევებსა და ხარვეზებთან დაკავშირებით.
- კომერციული საიდუმლოება საქართველოს კანონმდებლობასა და პრაქტიკაში
საქართველოს სამართლებრივი აქტები ხშირად მიუთითებენ კომერციულ საიდუმლოებაზე, როგორც ინფორმაციის საჯაროობის შეზღუდვის ერთ-ერთ საფუძველზე სახელმწიფო და პროფესიულ საიდუმლოებასთან ერთად.[8] თუმცა, ამ კონცეფციის განმარტების ძირითადი წყარო ერთადერთია - საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 272 მუხლის პირველი პუნქტი, რომელიც განმარტავს, რომ კომერციული საიდუმლოება არის “... ინფორმაცია კომერციული ფასეულობის მქონე გეგმის, ფორმულის, პროცესის, საშუალების თაობაზე ან ნებისმიერი სხვა ინფორმაცია, რომელიც გამოიყენება საქონლის საწარმოებლად, მოსამზადებლად, გადასამუშავებლად ან მომსახურების გასაწევად, ან/და რომელიც წარმოადგენს სიახლეს ან ტექნიკური შემოქმედების მნიშვნელოვან შედეგს, აგრეთვე სხვა ინფორმაცია, რომლის გამჟღავნებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს პირის კონკურენტუნარიანობას.“ აღნიშნული ნორმა, პირობითად, შესაძლოა, ორ ნაწილად გაიყოს - პირველი, რომელიც კომერციული საიდუმლოს მეტ-ნაკლებად ამომწურავ განმარტებას ახდენს, მას გარკვეულ ჩარჩოში სვამს და მიუთითებს, რომ კომერციული საიდუმლოს კატეგორიას მიკუთვნებული ინფორმაცია უნდა წარმოადგენდეს ჩამოთვლილი ტიპის ინფორმაციას[9], ან უნდა გააჩნდეს შესაბამისი მიზნობრიობა,[10] ან ატარებდეს ინოვაციურ მნიშვნელობას.[11] ამის საპირისპიროდ, ნორმის მეორე ნაწილის თანახმად კომერციულ საიდუმლოს წარმოადგენს „აგრეთვე სხვა ინფორმაცია, რომლის გამჟღავნებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს პირის კონკურენტუნარიანობას“.
ნორმის ამგვარი ფორმულირება მის ტექსტს განუსაზღვრელ ხასიათს ანიჭებს. კერძოდ, გაურკვეველია ნორმის ტექსტით განსაზღვრული „კომერციული ფასეულობის“ მოთხოვნა ინფორმაციის ყველა ტიპს მიემართება, თუ შესაძლებელია, რომ ნორმის ბოლო წინადადებაში მოხსენიებულ „კონკურენტუნარიანობისთვის ზიანის“ გამომწვევ ინფორმაციას არ გააჩნდეს პოზიტიური კომერციული ფასეულობა და მაინც კომერციულ საიდუმლოდ ჩაითვალოს (მაგალითად, შეიძლება თუ არა ინფორმაცია პროდუქციის ხარვეზის, ანდა დასაქმებულთა ანაზღაურების შესახებ ჩაითვალოს კომერციულ საიდუმლოებად). ამასთან, განუჭვრეტელია, რა შეიძლება ჩაითვალოს კონკურენტუნარიანობისათვის ზიანის მიყენების პოტენციალის მქონე ინფორმაციად.
აღნიშნული პრობლემის რეალურობას წარმოაჩენს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებების ანალიზი. 2007 წელს მიღებულ გადაწყვეტილებაში ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგია მიუთითებს, რომ ინფორმაციის კომერციულ საიდუმლოებად მიჩნევისათვის აუცილებელია კომერციული ფასეულობისა და კონკურენტუნარიანობისთვის ზიანის შესაძლებლობის კუმულაციური არსებობა. ხოლო კონკურენტუნარიანობისთვის საფრთხის შექმნად კოლეგიამ მიიჩნია „სუბიექტის შესახებ იმგვარი ინფორმაციის გამჟღავნება, რომელიც ამ უკანასკნელს საფრთხეს შეუქმნის სამომხმარებლო ბაზარზე.“[12] ამის საპირისპიროდ, 2009 წელს მიღებულ გადაწყვეტილებაში, რომელიც სახელმწიფო აუქციონის ჩატარებამდე აუქციონში მონაწილე პირთა რაოდენობის შესახებ ინფორმაციის კომერციულ საიდუმლოდ ცნობის კანონიერებას ეხებოდა, არ იკითხება ზემოთ ხსენებული ელემენტების კუმულაციის აუცილებლობა და ინფორმაციის კომერციულ საიდუმლოდ ცნობისათვის, სასამართლო მხოლოდ კონკურენტუნარიანობისთვის შესაძლო ზიანის კრიტერიუმის არსებობით კმაყოფილდება. სასამართლომ მიუთითა, რომ ამ შემთხვევაში „[სამინისტროს] კონკურენტუნარიანობა გამოიხატებოდა არა სტატუსის მიხედვით, თანაბარ სუბიექტებს შორის კონკურენციის კლასიკური გაგებით, არამედ - პრივატიზების პროცესში კონკურენტუნარიანი გარემოს შექმნასა და სახელმწიფოს ეკონომიკური ინტერესის დაცვაში.“[13]
კომერციული საიდუმლოების საკითხზე ყველაზე სრულყოფილი მსჯელობა მოცემულია სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილებაში ელექტროენერგიის ნასყიდობისა და ელექტროენერგიის გატარების ხელშეკრულებების კომერციულ საიდუმლოებად ცნობის შესახებ, რომელშიც სასამართლომ გაუმართლებლად მიიჩნია. აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში სასამართლო უთითებს, რომ კომერციული საიდუმლოება არის ნებისმიერი ინფორმაცია, „რომელსაც კომერციული ღირებულება აქვს ან ამ ინფორმაციის საფუძველზე შესაძლებელი უნდა იყოს მოგების მიღება“[14]. ხოლო შემდეგ აღნიშნავს, რომ „კომერციულად მიიჩნევა ასევე ინფორმაცია, რომლის გამჟღავნებამ შეიძლება ზიანი მიაყენოს პირის კონკურენტუნარიანობას ბაზარზე“[15]. ამასთან, სასამართლომ მიუთითა, რომ კონკურენტუნარიანობა „წარმოადგენს საწარმოს უნარს, უზრუნველყოს კომერციული წარმოება გარკვეულ ბაზარზე ისე, რომ გაუძლოს ანალოგიური საქონლის (მომსახურების) საბაზრო კონკურენციას.“[16]
შესაბამისად, სასამართლო გადაწყვეტილებიდან გაურკვეველია, არსებობს თუ არა დამოუკიდებელი კომერციული ღირებულების კრიტერიუმი კომერციული საიდუმლოების განსაზღვრის პროცესში, თუ „კომერციული ფასეულობა“ უნდა გავიგოთ ფართოდ, რომელიც მოიცავს ზიანისგან თავის არიდებასაც. ამავე გადაწყვეტილების თანახმად, ძალზე ფართოა კონკურენტუნარიანობის გაგებაც. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ სზაკ-ის კომერციული საიდუმლოს დეფინიციის მე-2 ნაწილი თავის თავში გულისხმობს კომერციულ ღირებულებას და, ამასთან, შესაძლოა, წარმოადგენდეს ნებისმიერი ხასიათის ინფორმაციას, რომლის გასაჯაროვებაც საფრთხეს შეუქმნის პირის საბაზრო კონკურენტუნარიანობას. ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, განუსაზღვრელია და, შესაძლოა, ძალზე სუბიექტური იყოს სხვადასხვა სექტორისა და ფინანსური ბრუნვის სუბიექტების მიმართ.[17]
უკანასკნელი გადაწყვეტილება საინტერესოა იმ კუთხითაც, რომ მასში მოცემული ექსტენსიური მსჯელობა კომერციული საიდუმლოს ისეთ მახასიათებლებს ახსენებს, რომლებიც მანამდე არც სასამართლო პრაქტიკაში და, ცხადია, არც კანონმდებლობაში გვხვდება. ასეთია, მაგალითად, პრინციპი, რომ კომერციული საიდუმლოს კომერციული ფასეულობა მისი საიდუმლო ხასიათიდან მომდინარეობს, რომ გასაიდუმლოების რეჟიმი ექვემდებარება პროპორციულობის პრინციპით შეფასებას და ინფორმაციის საიდუმლოების ფასეულობის მტკიცება თავად განმცხადებელს აკისრია.[18]
დასკვნის სახით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საკანონმდებლო ჩანაწერი (და შესაბამისი სასამართლო პრაქტიკა) კომერციული საიდუმლოების შესახებ ატარებს განუსაზღვრელ ხასიათს და, როგორც შემდგომშიც ვნახავთ, არ შეესაბამება უცხო ქვეყნებისა და საერთაშორისოდ ჩამოყალიბებულ იდენტურ ნორმებს. კომერციული საიდუმლოების ცნების განუსაზღვრელი ხასიათი საკანონმდებლო და პრაქტიკულ ასპექტებში პრობლემურია ადმინისტრაციული დავების თვალსაზრისით, თუმცა ამ საკითხს კიდევ უფრო კრიტიკულ ეფექტს ანიჭებს ფაქტი, რომ კომერციულ საიდუმლოებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა უკანონო ქმედებები სისხლისსამართლებრივად დასჯად კატეგორიას მიეკუთვნება.[19][20]
შესაბამისად, ზოგადი სურათისთვის, სახეზეა რეალობა, სადაც ინფორმაციის გასაიდუმლოების ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური მექანიზმი (პრევენციის სისხლისსამართლებრივი ინსტრუმენტით) ატარებს ძალზე ფართო და შემოუსაზღვრავ ხასიათს. ეს კი ქმნის შესაძლებლობას, რომ იგი გამოყენებულ იქნას ნებისმიერი არასასურველი ფინანსური ტიპის ინფორმაციის გასაჯაროვებისაგან თავის არიდების მიზნებისთვის, იმ შემთხვევაშიც, თუ არსებობს ინფორმაციაზე წვდომის ღირებული საჯარო და კერძო ინტერესები.
ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, მოცემულ პოლიტიკის დოკუმენტში დასახული პრობლემის ეფექტების უკეთ დემონსტრირებისათვის, კომერციული საიდუმლოების შესახებ არსებული რეგულირებასა და პრაქტიკასთან ერთად აუცილებელია, განვიხილოთ კოლექტიურ შრომით ურთიერთობებში რელევანტურ ინფორმაციაზე დასაქმებული მხარის წვდომის მნიშვნელობა.
- ინფორმაციასთან წვდომა კოლექტიურ შრომით ურთიერთობებში
ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ გამოავლინა, რომ კოლექტიური შრომითი დავისა და მოლაპარაკების პროცესში პრობლემას წარმოადგენს დასაქმებულთათვის კომპანიის ფინანსურ და სხვა ტიპის ინფორმაციაზე წვდომა, რადგან მედიაციის წარმოების პროცესში კომპანიის ფინანსურ ინფორმაციაზე შეზღუდვა ხელს უშლის დასაქმებულთა მხარეს ობიექტურ მონაცემებზე დაფუძნებული მოთხოვნების წამოყენებაში და მოლაპარაკების პროცესის წარმართვაში.. დამსაქმებლები, ხშირ შემთხვევაში, ინფორმაციაზე წვდომის შეზღუდვის სამართლებრივ საფუძვლად სწორედ კომერციული საიდუმლოს კონცეფციასა და მისგან გამომდინარე მექანიზმს იყენებენ.[21]
კოლექტიური მოლაპარაკება[22], საერთაშორისო შრომის ორგანიზაციის განმარტების თანახმად, გულისხმობს დასაქმებულთა შრომით ორგანიზაციასა და დამსაქმებელს შორის ნებისმიერ მოლაპარაკებას, რომელიც შეეხება შრომითი და დასაქმების პირობებსა და დასაქმებულებსა და დამსაქმებელს (ასევე მათ ორგანიზაციებს) შორის ურთიერთობებს.[23] შესაბამისად, კოლექტიური მოლაპარაკება წარმოადგენს მექანიზმს დასაქმებულებსა და დამსაქმებელს შორის აღმოცენებული შრომითი დავების, უთანხმოებების გადასაწყვეტად.
კოლექტიურ, ისევე როგორც სხვა სახის მოლაპარაკებებში, მოლაპარაკების საგნის შესახებ რელევანტურ ინფორმაციაზე წვდომა განსაზღვრავს მხარეთა წარმატებას. თუმცა განსხვავებით სხვა სახის მოლაპარაკებებისაგან, კოლექტიური მოლაპარაკებების პროცესში ძირითადი ფაქტობრივი ინფორმაცია, რომელიც აუცილებელია ინფორმირებული მოლაპარაკების წარმართვისათვის, დამსაქმებლის ხელშია და ან მიუწვდომელია დასაქმებულებისათვის, ანდა მასზე წვდომის მოპოვება დიდ ფინანსურ თუ დროით რესურსს მოითხოვს.[24] მართლაც, წარმოუდგენელია, როგორ უნდა დაასაბუთონ დამსაქმებლებმა შრომითი ანაზღაურების გაზრდის მოთხოვნის ფინანსური შესაძლებლობა დასაქმებულის ფინანსური ინფორმაციის გარეშე. პარალელურად, დამსაქმებლისათვის ფინანსური ინფორმაციის გაცემა მოლაპარაკების პროცესში უპირატესობის დაკარგვას გულისხმობს და შეიძლება სხვა ფინანსური უკუეფექტებიც გააჩნდეს, რამდენადაც სათანადო ანალიზის შედეგად ფინანსური ინფორმაცია, შესაძლოა, კომპანიის არამარტო არსებული მდგომარეობის, არამედ წარმატების მიღწევის ხერხებისა და სამომავლო პერსპექტივების გამამჟღავნებელი გახდეს.[25] შესაბამისად, სათანადო საკანონმდებლო რეგულირებისა და სამართლებრივი პრაქტიკის არარსებობის პირობებში, დამსაქმებლის ხელთ არსებულ ინფორმაციაზე დასაქმებულების ორგანიზაციის (პროფკავშირი) დაშვება პრობლემური საკითხია და კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში არსებული (დამსაქმებლის სასარგებლო) დისბალანსს კიდევ უფრო აღრმავებს.
საქართველოს კანონმდებლობაში კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში მხარეების ინფორმაციაზე წვდომას მხოლოდ შრომის კოდექსის 41-ე მუხლის მე-5 პუნქტი არეგულირებს, რომლის თანახმადაც „[კოლექტიური ხელშეკრულების თაობაზე] მოლაპარაკების პროცესში მხარეები ერთმანეთს აწვდიან ინფორმაციას მოლაპარაკებასთან დაკავშირებული საკითხის (საკითხების) თაობაზე.“ თუმცა აღნიშნულ ჩანაწერს მოსდევს დაზუსტება, რომ მხარეებს აქვთ უფლება, არ გაუზიარონ ერთმანეთს კონფიდენციალური ინფორმაცია.
აღნიშნული ნორმის მიღმა, კოლექტიურ მოლაპარაკებაში მონაწილე მხარეთა ქცევას მხოლოდ კეთილსინდისიერების ზოგადი პრინციპი არეგულირებს. შესაბამისად, კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში ინფორმაციის მიწოდების ზედაპირული მოწესრიგების პარალელურად, კომერციული საიდუმლოს განუსაზღვრელი და ფართო რეგულირება ქმნის რეალობას, სადაც კერძო დამსაქმებელი სარგებლობს ძალზე ფართო თავისუფლებით და მოლაპარაკების პროცესში დასაქმებულთა წარმატება დიდწილად მის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული. თავის მხრივ, შრომით ურთიერთობაში დასაქმებულთა საწინააღმდეგოდ არსებული ძალაუფლების დისბალანსი კიდევ უფრო ღრმავდება, რამდენადაც კოლექტიური მოლაპარაკება, როგორც დამსაქმებელზე გავლენის მოხდენის ერთ-ერთი ეფექტური მექანიზმი, რელევანტურ ინფორმაციაზე წვდომის გარეშე, შინაარსისა და პირვანდელი მნიშვნელობისაგან დაცლილი ხდება.
პოლიტიკის დოკუმენტის შემდეგ ნაწილში ვნახავთ რა მიმართულებას ირჩევენ სხვადასხვა ქვეყნები დასაქმებულთა ინფორმირებულობის უფლების უზრუნველსაყოფად და როგორ ადგენს კანონმდებლობა თუ სასამართლო პრაქტიკა სამართლიან ბალანსს დაპირისპირებულ შრომით ინტერესებს შორის.
- კომერციული საიდუმლო და კოლექტიური მოლაპარაკება - შედარებითი ანალიზი
კერძო სამართლის უმთავრესი პრინციპების შესაბამისად, კერძო მეწარმეს არ გააჩნია ვალდებულებები, მათ შორის, გამჭვირვალობის ვალდებულება, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ამას კანონმდებლობა პირდაპირ მოითხოვს. განსხვავებით საჯარო სექტორისაგან, რომელშიც დამსაქმებლის მდგომარეობა პირდაპირაა დაკავშირებული საჯარო ფინანსებთან, კერძო დამსაქმებელს არ გააჩნია მისი ფინანსური მდგომარეობის ამსახველი ინფორმაციის ზოგადი საჯაროობის ვალდებულება. ამ პრინციპის გათვალისწინებით, ტექსტის ამ ნაწილში განვიხილავთ უცხოურ პრაქტიკას კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში დასაქმებულთა მიერ ინფორმაციის წვდომის შესახებ. პირველი ნაწილი დაეთმობა კომერციული საიდუმლოს მოწესრიგებასა და დადგენილ საზღვრებს, ხოლო შემდგომ მიმოვიხილავთ კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში ინფორმაციის რეგულირებას.
- კომერციული საიდუმლოს ფარგლები
საქართველოს კანონმდებლობა და სასამართლო პრაქტიკა შორსაა ზემოთ აღწერილი რომელიმე მეთოდის შესაბამისად კოლექტიური შეთანხმების პროცესში რელევანტური ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის სტანდარტების განვითარებისაგან. თუმცა, ამ საკითხის იდეალური განვითარების პირობებშიც კი, კვლევის[26] მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა - ინფორმაციის მიწოდების შეზღუდვა კომერციული საიდუმლოების მოტივით - კვლავ მნიშვნელოვან წინაღობად დარჩება დასაქმებულთათვის.
აქედან გამომდინარე, კოლექტიური შეთანხმების პროცესში დასაქმებულთა ინფორმირებულობის უზრუნველყოფისათვის აუცილებელია კომერციული საიდუმლოების კონცეფციის განსაზღვრულ საკანონმდებლო ჩარჩოში მოქცევა და მის შესახებ სასამართლო პრაქტიკის სათანადო განვითარება.
-
ამერიკის შეერთებული შტატები
კომერციული საიდუმლოს განმარტება რამდენიმე აქტშია მოცემული. განმარტებები დაახლოებით მსგავსია, მცირედი განსხვავებებით. ერთიანი კომერციული საიდუმლოების აქტის[27] მიხედვით კომერციული საიდუმლოების ძირითად მოთხოვნებია (1) დამოუკიდებელი ეკონომიკური ღირებულება, ფაქტობრივი ან პოტენციური, რომელიც მომდინარეობს მისი საიდუმლო ხასიათიდან; (2) ექვემდებარება საიდუმლოების შენარჩუნებისკენ მიმართულ გონივრულ მცდელობებს.[28] მიახლოებით იმავე განმარტებას იყენებს ეკონომიკური შპიონაჟის ფედერალური აქტიც, რომელიც კომერციული საიდუმლოებასთან დაკავშირებული უკანონო ქმედებების კრიმინალიზებას ახდენს.[29]
აშკარაა, რომ კომერციული საიდუმლოების ხსენებული დეფინიცია შემოსაზღვრავს კონცეფციის ფარგლებს. ლიტერატურა მიუთითებს, რომ არ არსებობს დამოუკიდებელი ეკონომიკური ღირებულების ერთიანი განმარტება და სასამართლოების ნაწილი მიიჩნევს, რომ საიდუმლოება უნდა წარმოადგენდეს მესაკუთრისთვის ღირებულებას. ნაწილის განმარტებით, მნიშვნელოვანია კონკურენტებისათვის საიდუმლოების ღირებულება, ხოლო ნაწილი იყენებს დოქტრინას, რომლის თანახმადაც მნიშვნელოვანია საიდუმლოების დაცვაზე გაწეული ხარჯი და მცდელობები.[30] [31] ეკონომიკური საიდუმლოების მოტივით სასამართლოებს დაცვის რეჟიმი გაუვრცელებიათ ინფორმაციაზე კლიენტთა, ფასების, ბიზნეს მეთოდების და გეგმების, მარკეტინგის კვლევის მონაცემების შესახებ.[32] მიუხედავად ამისა, ამერიკულ სასამართლო პრაქტიკაშიც შეინიშნება გარკვეული დაბნეულობა იმასთან მიმართებით თუ კონკრეტულად რა სახის ინფორმაცია შეიძლება დაკვალიფიცირდეს, როგორც კომერციული საიდუმლოება.[33]
თეორიაში გამოყოფილია ის ფუნდამენტური მახასიათებლები, რომლებიც კომერციული საიდუმლოს ცნებასა და შინაარსს განსაზღვრავს. მათ შორისაა დაზიანებადობა, პოზიტიური ღირებულება მესაკუთრისათვის, ნორმებში ჩამოთვლილ მაგალითებთან მსგავსება და, რაც მთავარია, ადამიანების საპატიმრო სასჯელით დასჯადობის პროპორციულობა.[34] დაზიანებადობაში მოიაზრება, რომ კომერციული საიდუმლოება მისი გამჟღავნებით ზიანდება, ანუ ინფორმაციის ღირებულება მნიშვნელოვნად იკლებს მისი გამჟღავნების შემთხვევაში. შესაბამისად, ფინანსური ინფორმაცია, რომელიც მენეჯმენტს ეხმარება გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, მისი გამჟღავნების უსიამოვნო ხასიათის შედეგების მიხედვით ვერ იქნება კომერციული საიდუმლოება.[35] ამასთან, კომერციული საიდუმლოს შინაარსის განმარტებისას აუცილებელია გათვალისწინებული იყოს, რომ მასთან დაკავშირებული უკანონო სასჯელები უკავშირდება საპატიმრო სასჯელს, რაც განასხვავებს მას კერძო სამართლის სხვა გადაცდომებისაგან.[36]
კომერციული საიდუმლოს განმარტებისას, ნორმები ხშირად ჩამოთვლიან მსგავსი ინფორმაციის ტიპებს, და, მიუხედავად იმისა, რომ ეს სიები არაამოწურვადია, ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს კომერციული საიდუმლოს შინაარსის განმარტებისას. ჩამოთვლილი მაგალითების შუქზე ნათელი ხდება, რომ კომერციული საიდუმლოება წარმოადგენს კონფიდენციალური ინფორმაციის სპეციალურ კატეგორიას, რომელიც მოიცავს არაპატენტირებად გამოგონებებს, საიდუმლო ინგრედიენტებსა და მსგავს ინფორმაციას, ხოლო გამორიცხავს ისეთ ინფორმაციას, რომლის გამჟღავნებაც ბიზნესისთვის უსიამოვნოა, როგორიცაა, მაგალითად, სამარცხვინო ფაქტები, ფინანსური დეტალები, სახელფასო მონაცემები და ა.შ.[37]
კომერციულ საიდუმლოებას უნდა ჰქონდეს პოზიტიური ღირებულება მისი მესაკუთრისათვის, რაც განასხვავებს ნეგატიური სახის საიდუმლო ინფორმაციას, როგორიცაა მაგალითად, კომპანიის იმიჯის დამაზიანებელი ფაქტები.[38] ამასთან, კომერციული საიდუმლოს ღირებულება უნდა იყოს ობიექტური და ტრანსფერირებადი, განსხვავებით სხვა სახის საიდუმლო ინფორმაციისაგან, როგორიცაა, მაგალითად, კომპანიის ფინანსური ინფორმაცია და რომლის სარგებელიც სუბიექტურია.[39]
ამერიკული კომერციული საიდუმლოების კონცეფცია, როგორც ვხედავთ, ატარებს გარკვეულ კითხვის ნიშნებს, თუმცა ამერიკული კანონმდებლობა კომერციული საიდუმლოების დეფინიციის განსაზღვრული ჩამოყალიბების გზით ახერხებს მისი ფარგლების შემოსაზღვრას იმგვარად, რომ იკვეთება ცნების ზოგადი მახასიათებლები. ასევე გასათვალისწინებელია თეორიული სტანდარტებიც, რომლის ჩამოყალიბების შესაძლებლობაც სწორედ დახვეწილმა საკანონმდებლო ჩანაწერმა და პრაქტიკის სიუხვემ განაპირობა.
ევროპული კომერციული საიდუმლოს ძირითად რეგულირებას წარმოადგენს დირექტივა 2016/943,[40] სადაც კომერციული საიდუმლოს დეფინიცია იმეორებს მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის TRIPS-ში[41] მოთავსებულ დეფინიციას. უკანასკნელი აქტი კომერციული საიდუმლოს ნაცვლად ტერმინ „გაუმჟღავნებელ ინფორმაციას“ იყენებს, თუმცა, შინაარსობრივად, ორივე აქტი იდენტური ტიპის ინფორმაციაზე მიუთითებს. აღნიშნული ინფორმაცია არის (1) საიდუმლო იმ გაგებით, რომ ხელმისაწვდომი არაა ზოგადად ან იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც ამ ტიპის ინფორმაციასთან მუშაობენ; (2) მისი კომერციული ღირებულება მომდინარეობს მისი საიდუმლოებიდან; (3) მესაკუთრის მიერ მისი საიდუმლოების დაცვის მიზნით მიღებულია გონივრული ზომები;[42]
ევროკავშირის წევრ რიგ ქვეყნებს კომერციული საიდუმლოს საკანონმდებლო დეფინიცია არ გააჩნიათ და სასამართლო პრაქტიკა ადგენს შესაბამის განმარტებას.[43] მსგავს ქვეყნებს მიეკუთვნება გერმანია, რომლის ფედერალურმა მართლმსაჯულების სასამართლომ განმარტა, რომ კომერციული საიდუმლო არის ნებისმიერი ფაქტი, რომელიც კავშირშია ბიზნესის ოპერირებასთან, არ არის აშკარა და ცნობილია მხოლოდ ადამიანთა შეზღუდული წრისათვის, რომლის საიდუმლოებაშიც კომპანიის მესაკუთრეს გამართლებული ეკონომიკური ინტერესი აქვს და რომელიც, მისი გამოხატული ნების შესაბამისად, უნდა დარჩეს საიდუმლოდ.[44] დიდი ბრიტანეთის სასამართლოები გამოყოფენ სამ მახასიათებელს: (1) ინფორმაცია გამოიყენება ბიზნესში ან წარმოებაში; (2) მისი გავრცელება და გასაჯაროება შეზღუდულია მესაკუთრის მიერ; (3) მისი კონკურენტისთვის გამჟღავნების შემთხვევაში გამოიწვევს ნამდვილ ზიანს მესაკუთრის მიმართ.[45]
თუმცა, მიუხედავად კომერციული საიდუმლოს ფართო განმარტებისა, ევროპული დირექტივა გვთავაზობს კომერციული საიდუმლოს კანონიერი მოპოვებისა და მისი უკანონო გავრცელებისას გამონაკლის შემთხვევებს. კერძოდ, კომერციული საიდუმლოს მოპოვება ჩაითვლება კანონიერად, თუ იგი მოპოვებულია დასაქმებულთა ან დასაქმებულთა ორგანიზაციის ინფორმაციის და კონსულტაციის უფლების განხორციელების შედეგად კავშირისა და ქვეყნების სამართლისა და პრაქტიკის შესაბამისად.[46] ხოლო მისი არაკანონიერი მოპოვებისას, ყურადსაღებია პასუხისმგებლობისგან ორი გამონაკლისი: (1) დასაქმებულთა მიერ მათი წარმომადგენლებისათვის გამჟღავნება წარმომადგენელთა მიერ მათი ფუნქციების განხორციელების პროცესში და გამჟღავნების საჭიროების შემთხვევაში; (2) ქვეყნის ან კავშირის კანონმდებლობით დაცული ლეგიტიმური ინტერესის დაცვის მიზნით გამჟღავნება.[47]
აღნიშნული ანალიზი ცხადყოფს, რომ მიუხედავად კომერციული საიდუმლოს დეფინიციის ფართოდ განსაზღვრისა, ევროპის სამართალი საჭიროების შემთხვევაში მისი დაცვის საჭიროებას აბალანსებს ღირებულ საჯარო ინტერესებთან, ხოლო შრომითი ინტერესები და დამსაქმებელთა და დასაქმებულთა სოციალური დიალოგი, საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე სპეციალურადაა გამოყოფილი.
- ინფორმაცია კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში
- ამერიკის შეერთებული შტატები
ამერიკული კანონმდებლობა ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებას დეტალურად არ აწესრიგებს. ეროვნული შრომითი ურთიერთობების აქტი,[48] ქართული კანონმდებლობის მსგავსად, მოლაპარაკების მხარეებს მხოლოდ კეთილსინდისიერი მოლაპარაკების ვალდებულებას აკისრებს.[49] მიუხედავად ამისა, მოლაპარაკების პროცესში მხარეთა ინფორმირების საკითხი ამერიკულ პრაქტიკას უყურადღებოდ არ დარჩენია.
ეროვნული შრომითი ურთიერთობების საბჭოსა (საბჭო)[50] და ამერიკული სასამართლოების პრაქტიკის შესაბამისად, მოლაპარაკების კეთილსინდისიერი წარმართვის პრინციპის თანახმად, შეიძლება, დამსაქმებელი ვალდებული იყოს, შესაბამისი მოთხოვნის არსებობისას, დასაქმებულთა ორგანიზაციას მიაწოდოს დასაქმებულთა სათანადო წარდგენისათვის საჭირო ინფორმაცია.[51] თუმცა, ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებას წარმოშობს მხოლოდ შესაბამისი, ზუსტი მოთხოვნა და ეს მოთხოვნა უნდა შეეხებოდეს მხოლოდ რელევანტურ ინფორმაციას. რელევანტური ინფორმაციის სტანდარტი განიმარტება თავისუფლად, როგორც არამარტო რელევანტურობის ალბათობის მქონე, არამედ ასევე პოტენციურად რელევანტური ინფორმაცია.[52] საბჭოსა და სასამართლოს პრაქტიკაში ჩამოყალიბდა რელევანტურობის პრეზუმფციის დოქტრინა, რომლის თანახმად, გარკვეული ტიპის ინფორმაცია სარგებლობს პრეზუმფციით, რომ ის რელევანტურია მოლაპარაკებისათვის. ასეთია მოლაპარაკებაში ჩართული ორგანიზაციის წევრთა სახელფასო ინფორმაცია, სხვა სახის ინფორმაციასთან მიმართებით კი ორგანიზაციას რელევანტურობის დასაბუთების ტვირთი აკისრია.[53] საინტერესოა, რომ სახელფასო ინფორმაციასთან დაკავშირებულ ერთ-ერთ საქმეში სასამართლომ დასაბუთებულად არ მიიჩნია დამსაქმებლის არგუმენტი, რომ მისი დასაქმებულების სახელფასო ინფორმაცია ატარებდა კონფიდენციალურ ხასიათს და მიუთითა, რომ ამ შემთხვევაში ინდივიდთა ინტერესს გადაწონის უმრავლესობის ინტერესი.[54]
რაც შეეხება სხვა სახის ფინანსურ ინფორმაციას, ამერიკული პრეცედენტული პრაქტიკა მის მოპოვებას ძირითადად უკავშირებს „გადახდის შეუძლებლობას“, ანუ შემთხვევებს, როდესაც დასაქმებულთა ფინანსური ეფექტების მქონე მოთხოვნების საპასუხოდ დამსაქმებელი გადახდის შეუძლებლობას იმიზეზებს. უზენაესმა სასამართლომ საქმეში Truitt Manufacturing Co.[55] მიუთითა, რომ თუკი არგუმენტი გადახდის შეუძლებლობის თაობაზე იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ წარდგენას იმსახურებს, მისი სიზუსტის დამტკიცებაც იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ შესაბამისი ინფორმაციის წარდგენა მოითხოვოს. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ კეთილსინდისიერების პრინციპი ირღვევა, თუკი გადახდის შეუძლებლობის შესახებ არგუმენტზე აქცენტი განმეორებით კეთდება, ხოლო მისი დასაბუთება არ ხდება.[56] ამავე საქმეში სასამართლომ იგივე სტანდარტი გამოიყენა კონკურენტუნარიანობის დაკარგვის არგუმენტის მიმართ და მიუთითა, რომ აღნიშნულიც წარმოადგენდა გადახდის შეუძლებლობას და კომპანიას ესაჭიროებოდა შესაბამისი დასაბუთების წარდგენა.[57]
მიუხედავად აღნიშნული მიდგომისა, ამერიკული პრაქტიკა დასაქმებულებს დამსაქმებლის ფინანსურ ინფორმაციაზე ულიმიტო წვდომას არ ჰპირდება. გარკვეულ შემთხვევებში, გადახდის შეუძლებლობის მტკიცებისასაც კი, შეიძლება, ინფორმაციაზე წვდომა შეიზღუდოს ან პირობადადებული იყოს, თუმცა, აღნიშნული არ უნდა იყოს ზედმეტად შემზღუდავი კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესისათვის.[58]
დიდ ბრიტანეთში კოლექტიური შეთანხმების საკითხს არეგულირებს პროფესიული კავშირებისა და შრომითი ურთიერთობების აქტი, რომლის 181(2) მუხლის თანახმად დამსაქმებელი ვალდებულია, გასცეს ინფორმაცია, რომლის გარეშეც პროფესიული კავშირი მნიშვნელოვნად შეფერხდება კოლექტიურ მოლაპარაკებაში ან რომლის მიწოდებაც შეესაბამება კარგ ინდუსტრიულ პრაქტიკას. აღნიშნულ მუხლს მოსდევს გამონაკლისები, რომელთა თანახმად, დამსაქმებელი არაა ვალდებული, გასცეს გარკვეული ტიპის ინფორმაცია, მათ შორის, რომელიც გადაეცა კონფიდენციალურად, შეეხება სპეციფიკურ ინდივიდს, მიაყენებს მნიშვნელოვან ზიანს დამსაქმებლის საწარმოს, გარდა მისი გავლენისა კოლექტიური შეთანხმების შედეგზე.[59] აღნიშნული აქტის დამატებას წარმოადგენს ACAS პრაქტიკის კოდექსი, რომელიც, შეიძლება ითქვას, განსაზღვრავს პრაქტიკაში სახელმძღვანელო მაგალითებს კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში ინფორმაციის ტიპების თაობაზე. აღნიშნული კოდექსი კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში შესაძლო რელევანტურობის მქონე ინფორმაციად განსაზღვრავს, მაგალითად, ანაზღაურებისა და სარგებლების შესახებ, ასევე ფინანსური საკითხების შემცველ ინფორმაციას, ხოლო ინდივიდუალური პროდუქტის ღირებულების ან შესაძლო ინვესტიციების, გაყიდვების, ან ფასების შესახებ ინფორმაციის შესახებ მიუთითებს, რომ მათმა გამჟღავნებამ შესაძლოა, დამსაქმებლისათვის აქტში მოხსენიებული „მნიშვნელოვანი ზიანი“ გამოიწვიოს.[60]
ამერიკული და ბრიტანული მიდგომების შედარებითი ანალიზის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ ისინი ორ სხვადასხვა პოლუსს წარმოადგენენ. ამერიკული კანონმდებლობა გვთავაზობს უზოგადეს კეთილსინდისიერების პრინციპს, რომლის გარშემო სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების შედეგად შეიქმნა კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში ინფორმაციის მოპოვების შესაბამისი მიდგომები. დიდი ბრიტანეთი კი კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში არსებულ პრობლემებს ინფორმაციის საკითხის დეტალური მოწესრიგების გზით წყვეტს. თუმცა, რაც ბრიტანულ პრაქტიკას ამერიკულთან აერთიანებს, ისაა, რომ კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში ინფორმაციაზე წვდომის თაობაზე საკანონმდებლო სტანდარტების ინდივიდუალურ შემთხვევებთან შეფარდებას დამოუკიდებელი ორგანო ახდენს.[61] ამასთან, არსებული სისტემა არაა უპრობლემო და არსებული ტესტების ზოგადი ხასიათი ბრიტანეთშიც პრობლემას წარმოადგენს. მაგალითად, გაურკვეველია კარგი ინდუსტრიული პრაქტიკის შინაარსი, ასევე გაურკვეველია, რა ოდენობის ინფორმაციის გარეშე შეფერხდება კოლექტიური მოლაპარაკება მნიშვნელოვნად.[62] ამის საპირისპიროდ, ბრიტანული კანონმდებლობა განსაზღვრავს ერთგვარად ამომწურავ პრინციპებს ინფორმაციასთან მიმართებით, თუმცა აშკარაა, რომ დასაქმებულთა გაერთიანება დეტალური რეგულირების პირობებშიც შეიძლება წააწყდეს პრობლემებს.
შეჯამება
პოლიტიკის დოკუმენტში მოყვანილი ანალიზი ცხადად წარმოაჩენს, რომ კვლევაში[63] გამოკვეთილი პრობლემა - კოლექტიური შეთანხმების პროცესში ინფორმაციის უფლების შეზღუდვა კომერციული საიდუმლოს მოტივით - მრავალგანზომილებიან საკითხს წარმოადგენს და მისი მხოლოდ ერთი მიმართულებით გააზრება არსებულ პრობლემებს ვერ მოაგვარებს.
ერთი მხრივ, ცხადია, რომ საქართველოს შრომის კანონმდებლობას ხარვეზები გააჩნია - არ ცნობს კოლექტიური მოლაპარაკების პროცესში უფლებას ინფორმაციაზე როგორც ერთ-ერთ ძირითად შრომით უფლებას და არ უზრუნველყოფს დმსაქმებელსა და დასაქმებულებს შორის არსებული ასიმეტრიის დაბალანსებას საკანონმდებლო დონეზე. ამასთან, ხსენებული საკითხის გარშემო არ არსებობს რელევანტური სასამართლო პრაქტიკა, რომელიც განავითარებდა პრეცედენტულ ხაზს უზოგადესი, კოლექტიური შეთანხმების ფარგლებში მხარეთა კეთილსინდისიერი მონაწილეობის მიმართ, ამერიკული პრაქტიკის მსგავსად.
მეორე მხრივ, ინფორმაციის უფლების სრული გარანტირებაც კი, ნათელია, რომ ბოლომდე ვერ მოაგვარებს არსებულ პრობლემას, თუკი კომერციული საიდუმლოების რეგულირება და სასამართლო პრაქტიკა არ იქნება თანმიმდევრული და დახვეწილი. კანონმდებლობა არ იძლევა სათანადო მინიშნებებს კომერციული საიდუმლოს შინაარსთან დაკავშირებით, არ განსაზღვრავს პასუხისმგებლობიდან გამონაკლისებს და კომერციული საიდუმლოს კანონიერი გამჟღავნების სახეებს, არ იძლევა კომერციულ საიდუმლოსა და სხვა ლეგიტიმურ ინტერესებს შორის დაბალანსების ცხად სამართლებრივ საფუძველს. დღეს არსებული გარემოებებით, სრულად შესაძლებელია ნებისმიერი ტიპის ინფორმაციის კომერციულ საიდუმლოდ გამოცხადება და ამ ფორმით დასაქმებული მხარისთვის კოლექტიური შეთანხმების უფლების ფაქტობრივი გაუქმება. ამასთან, სასამართლო პრაქტიკაც, შეიძლება ითქვას, წინააღმდეგობრივი და არათანმიმდევრულია, თუმცა აღსანიშნავია ბოლო პერიოდში უზენაესი სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პროგრესული მიდგომები.
შესაბამისად, ამ პირობებში, გამოსავალი მხოლოდ ერთი მიმართულებით მუშაობა ვერ იქნება და საჭიროა ყველა პრობლემურ განზომილებას აქტიური ყურადღება დაეთმოს. თუმცა, ამ პრობლემას მხოლოდ საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლება ვერ მოაგვარებს. აუცილებელია საკითხის აქტუალიზება სამოქალაქო დონეზე და ამ მიმართულებით აქტიური მოქმედებების დაწყება მაგ. სტრატეგიული სამართალწარმოების სახით.
პოლიტიკის ანალიზის დოკუმენტი მომზადებულია პროექტის "INSPIRED +GEORGIA"-ს გარგლებში, რომელიც ხორციელდება "ევროპული პარტნიორობა დემოკრატიისთვის" (EPD) თანამშრომლებით. პროექტის ფინანსურ მხარდაჭერას უზრუნველყოფს ევროკავშირი.
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[1] ანანო ცინცაბაძე და თამარ ქებურია, შრომითი მედიაციის სამართლებრივი და სოციოლოგიური კვლევა (თბილისი: ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2019)
[2] საერთო სამართლის სისტემა, რომელსაც აგრეთვე ანგლო-ამერიკული სამართლის ტერმინითაც მოიხსენიებენ, ძირითად წყაროდ მოიაზრებს სასამართლო პრეცედენტებს. მის საპირისპიროდ ცივილური (კონტინენტური) სამართალი კოდიფიცირებულ სამართლის წყაროებს ეფუძნება.
[3] Robert G. Bone, "A New Look at Trade Secret Law: Doctrine in Search of Justification," California Law Review 86, no. 2 (March 1998): 241-314
[4] Brian T. Yeh, Protection of trade secrets: Overview of Current Law and Legislation. Congressional Research Service, 2014.
[5] იხ. მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის შეთანხმება ინტელექტუალური საკუთრების უფლებების ვაჭრობასთან დაკავშირებული ასპექტების შესახებ, რომელიც ასევე შეიცავს კომერციული საიდუმლოების დაცვის ჩანაწერს.
[6] Deepa Varadarajan, "Trade Secret Fair Use," Fordham Law Review 83, no. 3 (December 2014): 1401-1454
[7] Bargaining power
[8] მაგ. საქართველოს კანონი „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“, მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის ‘ვ’ ქვეპუნქტი
[9] „… ინფორმაცია კომერციული ფასეულობის მქონე გეგმის, ფორმულის, პროცესის, საშუალების თაობაზე…“
[10] “… ნებისმიერი სხვა ინფორმაცია, რომელიც გამოიყენება საქონლის საწარმოებლად, მოსამზადებლად, გადასამუშავებლად ან მომსახურების გასაწევად…”
[11] “ან ნებისმიერი სხვა ინფორმაცია, ….. რომელიც წარმოადგენს სიახლეს ან ტექნიკური შემოქმედების მნიშვნელოვან შედეგს.”
[12] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის 16 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე ბს-623-590(კ-06)
[13] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2009 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე ბს-1435-1393(კ-08)
[14] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2017 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე #ბს-33-32(კ-16)
[15] იქვე.
[16] იქვე.
[17] მაგ. ინფორმაციამ დაზიანებული პროდუქციის შესახებ, რომელმაც შეიძლება ფატალური ზიანი მიაყენოს მცირე ზომის საწარმოს კონკურენტუნარიანობას, შესაძლოა ფინანსური ზეგავლენა არ მოახდინოს დომინანტ საწარმოზე.
[18] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2017 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება
[19] საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 202-ე მუხლი
[20] პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განსაზღვრულობის მაღალი ხარისხის მოთხოვნასთან დაკავშირებით საუბრობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთი გადაწყვეტილება, მაგ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის გადაწყვეტილება №2/2/516,542 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“
[21] ცინცაბაძე და ქებურია, გვ. 28-29
[22] Collective bargaining
[23] ILO, Collective Bargaining Convention, (No. 154) მუხლი 2, (1981)
[24] Joseph DiFede, "Employer Duty to Disclose Information in Collective Bargaining," New York Law Forum 6, no. 4 (October 1960): 400-411
[25] John Gaal, "The disclosure of financial information: Competitiveness and the current requirements of the duty to bargain in good faith." Labor Law Journal 38, no. 9 (1987): 562.
[26] ცინცაბაძე და ქებურია
[27] The Uniform Trade Secrets Act ("UTSA") (1979)
[28] იქვე, § 1(4)
[29] Economic Espionage Act of 1996 ("EEA") 18 U.S.C. §§ 1831-39 (2006).
[30] Sweat-of-the-brow doctrine
[31] Eric E. Johnson, "Trade Secret Subject Matter," Hamline Law Review 33, no. 3 (2010): 545-582
[32] Robert G. Bone, გვ. 248
[33] კომერციულ საიდუმლოებად მიჩნეულა: სხვადასხვა ტიპის ფინანსური ინფორმაცია კომპანიის ბუღალტრულ დატაბაზაში, პროდუქციის ღირებულება, ფასები, სარეკლამო ხარჯები, ა.შ. არ მიჩნეულა: ფინანსური ინფორმაცია, კონსოლიდირებული საბალანსო მონაცემებით, ფინანსების ბრუნვით, ა.შ. Eric E. Johnson, გვ. 560
[34] იქვე.
[35] იქვე, გვ. 566
[36] იქვე, გვ.562
[37] იქვე, გვ.563
[38] იქვე, გვ.567
[39] იქვე, გვ.569
[40] Directive (EU) 2016/943 of the European Parliament and of the Council of 8 June 2016 on the protection of undisclosed know-how and business information (trade secrets) against their unlawful acquisition, use and disclosure
[41] AGREEMENT ON TRADE-RELATED ASPECTS OF INTELLECTUAL PROPERTY RIGHTS, WTO
[42] Art. 2 of the Dircetive (EU) 2016/943 and Article 39(2) of TRIPS
[43] European Union Intellectual Property Office, The baseline of trade secrets litigation in the EU Member States, გვ. 6, (2018).
[44] იქვე, გვ.57
[45] იქვე, გვ.321
[46] Directive (EU) 2016/943 Art. 3(1)(c)
[47] იქვე, 5(c) და 5(b)
[48] National Labor Relations Act (1935) U.S.C., Sec. 151,
[49] იქვე, Section 8(b)(3).
[50] ხსენებულმა აქტმა 1935 წელს საფუძველი ჩაუყარა საბჭოს, როგორც დამოუკიდებელ ფედერალურ ორგანოს, რომელიც კვაზი სასამართლო ფუნქციას ასრულებს შრომითი დავებისა და აქტის ნორმების განმარტების პროცესში
[51] Joseph DiFede, გვ. 402
[52] John Gaal, გვ. 563
[53] იქვე.
[54] Joseph DiFede, გვ. 406
[55] U.S. Supreme Court, Labor Board v. Truitt Mfg. Co., 351 U.S. 149 (1956)
[56] Joseph DiFede, გვ. 407
[57] იქვე.
[58] John Gaal, გვ. 572
[59] Trade Union and Labour Relations (Consolidation) Act (TULRCA), (1992).
[60] Advisory Conciliation and Arbitration Service, Code of Practice on Disclosure of Information to Trade Unions for Collective Bargaining Purposes (London, 1977), paras. 11 and 15.
[61] CAC (Central Arbitration Committee) and ACAS (Advisory, Conciliation and Arbitration Service)
[62] Howard Gospel; Graeme Lockwood; Paul Willman, "A British Dilemma: Disclosure of Information for Collective Bargaining and Joint Consultation," Comparative Labor Law and Policy Journal 22, no. Issues 2 and 3 (Winter-Spring 2001): 327-350
[63] ცინცაბაძე და ქებურია
