განახლებული ვერსია - დოკუმენტის თავდაპირველი ვერსია გამოქვეყნდა 2025 წლის 19 მარტს, განახლებულია 2025 წლის 16 აპრილს.

შესავალი

2025 წლის 5 მარტს, „ქართული ოცნების“ პარლამენტმა ნარკოპოლიტიკის დამძიმების მიზნით საკანონმდებლო პაკეტი დააინიცირა, რომელიც 16 აპრილს მესამე მოსმენით იქნა მიღებული. პაკეტი რვა სამართლებრივ აქტში, მათ შორის სისხლის სამართლის კოდექსში, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსსა და ნარკოტიკული დანაშაულების წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ კანონში ცვლილებებს ითვალისწინებს, რაც არსებითად ამძიმებს ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მომხმარებელ, ან ნივთიერებებზე დამოკიდებულების მქონე პირთა უფლებრივ მდგომარეობას, ამავდროულად, არ პასუხობს ფსიაქოაქტიური ნივთიერებებისგან მომდინარე საფრთხეებსა და საზოგადოების წუხილებს.

აღსანიშნავია, რომ ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების კუთხით, საქართველოში მდგომარეობა მართლაც საყურადღებოა. უახლოესი, 2021 წლის მონაცემებით, საქართველოში 50 000-მდე ნარკოტიკების ინექციური მომხმარებელი (ნიმ) ცხოვრობდა, რაც ქვეყნის ზრდასრული მოსახლეობის 2.23 % შეადგენს.[1] ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, ამ მაჩვენებლით, საქართველო ნარკოტიკების ინექციური მომხმარებლების რაოდენობით პირველ ადგილს იკავებს.[2] ამასთან, ბოლო წლების მანძილზე დაგროვებული ინფორმაცია ადასტურებს, რომ ქვეყანაში არაინექციური ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებაც გამოწვევად იქცა.[3] საპასუხოდ, დარგის სპეციალისტები და ჯანდაცვის ექსპერტები ქვეყანაში ნარკოპოლიტიკის რეფორმის გატარებას ადვოკატირებენ, რომელიც, ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარებას და ადიქციის საკითხებს, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების ნაცვლად, ჯანდაცვის სფეროს დაუქვემდებარებს და გამოწვევასთან გამკლავებას მტკიცებულებებზე დაფუძნებული და ადამიანის უფლებებზე ორიენტირებული მიდგომით შეეცდება. თუმცა, „ქართული ოცნების“ მიერ მხარდაჭერილი ცვლილებები უგულებელყოფს არსებულ ცოდნასა და რეპრესიული აპარატის გამოყენებით, კარცერული მიდგომებით ცდილობს საკითხის მართვას.

„ქართული ოცნების“ მიერ განხორციელებული ბოლოდროინდელი რეპრესიული საკანონმდებლო ცვლილებების ფონზე, შესაძლოა რომ წარმოდგენილი ცვლილებებიც გამიზნული იყოს საზოგადოების ფართო ჯგუფებზე კონტროლის გამძაფრებისთვის და ნარკოტიკებთან ბრძოლის ეგიდით, გამოყენებულ იქნას განსხვავებული აზრის მქონე პირთა დევნისა და შევიწროებისთვის.

საკანონმდებლო პაკეტით გათვალისწინებული ძირითადი ცვლილებები:

„ქართული ოცნების“ მიერ ინიციირებული კანონპროექტი, ცვლილებებს მოიაზრებს ნარკოპოლიტიკის განმსაზღვრელი კანონმდებლობის მნიშვნელოვან ნაწილში.[4] ცვლილებები მიემართება როგორც სისხლის სამართლის კოდექსით დადგენილ სასჯელებს, ისე ადმინისტრაციულ სანქციებს, ფსიქოაქტიური ნივთიერებების ზღვრულ ოდენობებს, ე.წ. ქუჩის ნარკოტესტირების პროცედურისთვის თავის არიდებას და ადამიანის სხვა ძირითადი უფლებების შეზღუდვასთან დაკავშირებულ საკითხებს. ამასთან, სისხლის სამართლის კოდექსში ჩნდება არსებითად ახალი, „სავალდებულო მკურნალობის“ ცნება.

საკანონმდებლო პაკეტის განმარტებითი ბარათი მიუთითებს, რომ ცვლილებების მიზანია “ნარკოტიკული საშუალების, ასევე ახალი ფსიქოაქტიური, ფსიქოტროპული და ძლიერმოქმედი ნივთიერებების გასაღების წინააღმდეგ ბრძოლის გამკაცრება.“[5] კანონპროექტის ავტორები მიუთითებენ მომავალი თაობის ჯანსაღ გარემოში აღზრდის მიზანზე, ასევე, ეკონომიკურ, საზოგადოებრივ, სოციალურ განვითარებაზე, თუმცა, თავად საკანონმდებლო პაკეტი არ ითვალისწინებს რაიმე სახის ცვლილებას იმ კანონმდებლობაში, რომელსაც არასრულწლოვანთა აღზრდაზე პირდაპირი გავლენის მოხდენა შეუძლია. ასევე, ის არ ეფუძნება არასრულწლოვანთა კეთილდღეობის დარგში დაგროვებულ რაიმე სახის მეცნიერულ ცოდნას ან მტკიცებულებას.

მიუხედავად იმისა, რომ საკანონმდებლო პაკეტის მიღების გაცხადებული მიზანი ნივთიერებების გასაღების წინააღმდეგ ბრძოლაა, კანონმდებლობა არსებითად ამძიმებს ფსიქოაქტიური საშუალებების მომხმარებელ პირთა უფლებრივ მდგომარეობას, მათი რეალური საჭიროებების უგულებელყოფის ხარჯზე. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ინიცირებული ცვლილებებით, იზრდება ნარკოტიკული საშაულებების (გარდა კანაფისა და მარიხუანისა) მოხმარებისთვის და მცირე ოდენობით შეძენა/შენახვისთვის დადგენილი სანქციები. ოთხმაგდება როგორც არსებული ჯარიმის ზედა ზღვარი, ისე ადმინისტრაციული პატიმრობის ვადა, შესაბამისად, ნივთიერების მომხმარებელი, ნაცვლად მოქმედი 500 ლარიანი ჯარიმის ან 15 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობისა, შესაძლოა, 500-დან 2000 ლარამდე ჯარიმით ან 60 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობით დაისაჯოს.[6] ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიერ, ნარკოტიკული საშუალების მეორედ მოხმარება, კანონის მოქმედი რედაქციითაც სისხლის სამართლის წესით ისჯება, თუმცა, შემოთავაზებული კანონპროექტით, ზუსტდება სასჯელის ერთ-ერთი სახის, ჯარიმის ოდენობა და ის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით განსაზღვრული ჯარიმის მინიმუმ ორმაგ ოდენობას უტოლდება, რაც ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებისთვის სისხლის სამართლის სასჯელის დამძიმებას ნიშნავს.[7] ნარკოტიკული საშუალებების მომხმარებლები, საზოგადოების განსაკუთრებულად მოწყვლად ფენას წარმოადგენენ. აღნიშნული უფრო მეტად მიემართება ნარკოტიკების ინექციური გზით მომხმარებლებს. ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარებისთვის ჯარიმის ზრდა, მათზე ფინანსურ წნეხს კიდევ უფრო გაზრდის, რაც მეტად დაამძიმებს მათ სოციალურ მდგომარეობას და გააუარესებს სერვისებზე ხელმისაწვდომობას.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსსა და სისხლის სამართლის კოდექსში ინიცირებული ცვლილებებით, ნარკოტიკული საშუალების, მისი ანალოგის ან პრეკურსორის ზემოქმედების დასადგენად შემოწმებისთვის თავის არიდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა ხდება. აღსანიშნავია, რომ ინიცირებული ვერსიით, ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიერ, შემოწმებისთვის განმეორებით თავის არიდება  სისხლის სამართლის დანაშაული უნდა გამხდარიყო,[8] თუმცა, საბოლოოდ მიღებულ ვერსიაში, სისხლისსამართლებრივი პასუხსიმგებლობა მითითებული ქმედებისთვის აღარ დაწესდა. მიუხედავად ამისა, უკიდურესად პრობლემურია ნარკოტესტირებაზე თავის არიდების ადმინისტრაციული სამართალდარღვევად ქცევა. ასევე, შეუსაბამოდ მაღალია ქმედებისთვის განსაზღვრული სანქცია, 500-დან 2000 ლარამდე ჯარიმა, ან 60 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობა. საგულისხმოა, რომ ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედების დასადგენად შემოწმებაზე უარის თქმისთვის დაწესებული სანქცია, უტოლდება თავად ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებისთვის განსაზღვრულ სანქციას. აღსანიშნავია, რომ ზემოაღნიშნული წესი არ ვრცელდება მარიხუანას მოხმარებასა და მისი ზემოქმედების დასადგენად შემოწმებაზე, რადგან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, მარიხუანის მოხმარება ნაწილობრივ ლეგალიზებულია[9] და თუნდაც მისი ზემოქმედების დადგენა, ვერ გახდება სამართლებრივი რეაგირების საფუძველი, გარდა კონკრეტული შემთხვევებისა.

შემოთავაზებული ცვლილებებით, პირის შემოწმება შეიძლება მოხდეს მაშინ თუ მისი გარეგნული  ან/და ქცევითი მახასიათებლები ქმნის საკმარის საფუძველს ვარაუდისთვის, რომ პირი იმყოფება ნარკოტიკული საშუალების მისი ანალოგის ან პრეკურსორის ზემოქმედების ქვეშ. ამგვარი განმარტება მეტად ფართოა და ქმნის პოლიციელის მიერ, სიტუაციის არამეცნიერული შეფასებისა და მოქალაქისთვის ნარკოტესტირების თვითნებურად მოთხოვნის რისკებს. კანონპროექტში განსაკუთრებით საგანგაშო სწორედ ნარკოტესტირების თვითნებური ბუნება და ტესტირებაზე თავის არიდებისთვის დაწესებული სანქციაა. საქართველოს ქუჩის ნარკოტესტირების კუთხით მძიმე წარსული აქვს. ქვეყანაში 2012-2016 წლებში, იძულებით ნარკოტესტირებებს ჯამში 190 000-ზე მეტი ადამიანი დაექვემდებარა რომელთაგან, 130 000-ს ნივთიერების მოხმარება არ დაუდასტურდა. განსაკუთრებით საგანგაშო მდგომარეობა 2013 (60 000 ტესტირებული) და 2014 წელს (50 000 ტესტირებული) დაფიქსირდა, როდესაც დადებითობის მაჩვენებელი მხოლოდ 30-40%-ის ფარგლებში მერყეობდა.[10]  2016 წლის შემდგომ, კლების ტენდენცია ბოლო წლებამდე გაგრძელდა, 2024 წლის მონაცემებით, ნარკოტესტირებაზე გადაყვანილი 4709 პირიდან, ნივთიერების მოხმარება 3385-ს დაუდასტურდა, რაც 72%-იან დადებითობის მაჩვენებელს წარმოადგენს და გაუმჯობესებულ სტატისტიკაზე მიუთითებს.[11]

წარსული გამოცდილების გათვალისწინებით, ქართული ოცნების ინიციატივა შეიცავს საფრთხეს, რომ ნარკოტესტირებაზე მოქალაქეების გადაყვანამ კვლავ სისტემური სახე მიიღოს. ტესტირებაზე უარის სანქციისთვის დაქვემდებარების პირობებში, შემოწმებაზე გადაყვანა კიდევ უფრო რეპრესიულ ბუნებას შეიძენს, მით უმეტეს, იმის გათვალისწინებით, რომ შემოწმება, თავისი არსით, ადამიანის პირად სივრცეში არსებითი შინაარსის ჩარევას მიაზრებს. მექანიზმის მასობრივად გამოყენება ქმნის ნიადაგს იმისთვის, რომ ათასობით მოქალაქე, იმ შემთვევაშიც კი, თუ მას არასდროს მოუხმარია ნარკოტიკული საშუალება და ლაბორატორიული შემოწმებაც ამას დაადასტურებს, მაინც გახდეს სახელმწიფოს თვითნებური კონტროლის სუბიექტი.

შემოთავაზებული კანონპროექტით, იმ შემთხვევაში, თუ მოქალაქე უარს განაცხადებს ტესტირებაში ნებაყოფლობითი მონაწილეობაზე, მას გარკვეული ვადა მიეცემა, რომ თავად ჩაიტაროს ნარკოლოგიური კვლევა. ამისათვის, მას პოლიციელი გამოუწერს მიმართვას, მოქალაქე კი ვალდებული იქნება, რომ მიმართვის გამოწერიდან არაუგვიანეს 4 საათისა საკუთარი ნებით ჩაიტაროს ლაბორატორიული გამოკვლევა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ დეპარტამენტში ან საჯარო სამართლის იურიდიულ პირში – ლევან სამხარაულის სახელობის სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნულ ბიუროში, რომელსაც პოლიცია თავად გამოითხოვს.[12]

მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული დათქმა მოქალაქეზე იძულების ფორმებს ცვლის, პირი მაინც ვალდებული იქნება, რომ საკუთარი ხარჯით, თავად უზრუნველყოს შემოწმების ჩატარება და დათქმულ ვადაში პოლიციის ინფორმირება, რაც, საპოლიციო კონტროლის წნეხს, მათ შორის, ვადების დაცვის კუთხით არ ამცირებს.

ამასთან, ზედმეტად მოკლეა ტესტირებისთვის განსაზღვრული 4 საათიანი ვადა რამაც შესაძლოა მნიშვნელოვანი ბარიერები შექმნას, განსაკუთრებით კი ღამის საათებში, ან გეოგრაფიულად რთულად მისაწვდომ რაიონებში. თუ მოქალაქე ზემოაღნიშნულ წესს არ დაემორჩილება, ან ვადაში ვერ ჩაეტევა, ეს ქმედება ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედების დასადგენად თავის არიდებად ჩაითვლება და პირს ადმინისტრაციულ სახდელი დაეკისრება. შესაბამისად, ნარკოტესტირების ჩატარებისთვის 4 საათიანი ვადის დაწესება არსებითად აუარესებს საზოგადოების ფართო ჯგუფების, განსაკუთრებით მათ უფლებრივ მდგომარეობას, ვისაც არასდროს მოუხმარია ნარკოტიკული საშუალება.

როგორც აღინიშნა, ცვლილებები შედის ნარკოტიკული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ კანონშიც. კანონი არეგულირებს ნარკოტიკულ დანაშაულებზე მსჯავრდებული და სახდელდადებული პირებისთვის, სასჯელთან/სახდელთან ერთად, მათი სამოქალაქო უფლებების ჩამორთმევის საკითხს. ინიციირებული ცვლილებებით, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებისთვის მსჯავრდებულ პირებს (სსკ-ის 273-ე მუხლი), აქამდე მოქმედი ვადის, 3 წლის ნაცვლად, სატრანსპორტო საშუალების მართვის უფლება და სხვა, განსაკუთრებით კი პროფესიული საქმიანობის განხორციელების უფლებები 5 წლის ვადით ჩამოერთმევათ.[13] რაც შეეხება ადმინისტრაციულ სახდელდადებულ პირებს (ასკ-ის 45-ე და 45-ე პრიმა მუხლები), ისინი სატრანსპორტო საშუალების მართვის უფლებას 3 წლის ვადით, ხოლო პროფესიული საქმიანობის განხორციელების, მათ შორის პედაგოგიური საქმიანობისა და საჯარო სამსახურში დასაქმების უფლებას, 5 წლის ვადით დაკარგავენ.[14] აღნიშნული ცვლილება კიდევ ერთხელ მიუთითებს, რომ შემოთავაზებული საკანონმდებლო ცვლილებათა პაკეტის მთავარი ადრესატი სწორედ ნარკოტიკული საშუალებების მომხმარებელი და ნივთიერებებზე დამოკიდებული პირები არიან, რომლებიც მსჯავრდებასთან ერთად, უფრო მეტი ხნით დაკარგავენ მათი სოციალური და პროფესიული ინტეგრაციის საშუალებებს, რაც არსებითად დაამძიმებს მათ უფლებრივ მდგომარეობას.[15]

საკანონმდებლო პაკეტით, სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების გზით, ერთმანეთისგან იმიჯნება ნარკოტიკული საშუალებების შეძენა/შენახვა (სსკ-ის 260-ე მუხლი), და მათი უკანონო დამზადება, წარმოება, გადაზიდვა ან გადაგზავნა (სსკ-ის 260-ე პრიმა მუხლი). ამასთან, სისხლის სამართლის კოდექსში ჩნდება დანაშაულის ახალი შემადგენლობა - ნარკოტიკული საშუალების უკანონო გადაცემა მატერიალური სარგებლის მიღების გარეშე (სსკ-ის 260-ე სეკუნდა მუხლი)[16], ხოლო მატერიალური სარგებლის მიღების მიზნით, ნივთიერების რეალიზაცია სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე ტერცია მუხლით იქნება კრიმინალიზებული. ზოგადად, დანაშაულებრივი ქმედების დაკონკრეტება და ერთმანეთისგან გამიჯვნა, სწორი პრაქტიკაა და სასჯელის დანიშვნის როგორც პოლიტიკას, ისე პრაქტიკას უფრო განჭვრეტადს ხდის. სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის ამგვარი ცვლილება თავისთავად კრიტიკის საფუძველი ვერ იქნება. მიუხედავად ამისა, პრობლემურია სასჯელების კიდევ უფრო დამძიმება ნარკოტიკული დანაშაულებისთვის, განსაკუთრებით ისეთ მუხლებზე, რომლის საფუძველზეც, სასჯელს ძირითადად ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მომხმარებლები იხდიან.

სასჯელის დამძიმების ლოგიკა შენარჩუნებულია 260-ე მუხლის ამჟამად მოქმედ რედაქციაში მოქცეულ ყველა ქმედებასთან მიმართებით. სასჯელი არ მძიმდება ნარკოტიკული საშუალების შეძენა/შენახვისთვის და კვლავ 6 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით დაისჯება. თუმცა, შემოთავაზებული კანონპროექტით კიდევ უფრო მძიმდება სასჯელი ნარკოტიკული საშუალებების დამზადების, წარმოების, გადაზიდვის ან გადაგზავნისთვის და ქმედება 6-წლამდე თავისუფლების აღკვეთის ნაცვლად, 3-დან 7 წლამდე პატიმრობით დაისჯება. აღსანიშნავია, რომ სასჯელს დაემატა ჩამკეტი ქვედა ზღვარი, რაც იმას ნიშნავს, რომ სასჯელის დამძიმების პარალელურად, შემცირდა მოსამართლის დისკრეცია და ის მოცემული დანაშაულისთვის 3 წელზე დაბალ სასჯელს ვეღარ დანიშნავს.

რა თქმა უნდა, ზემოაღნიშნული სასჯელი მიემართება დამამძიმებელი გარემოებების გარეშე, სისხლისსამართლებრივად რელევანტურ, „საწყის“ ოდენობებს და სასჯელი როგორც ნარკოტიკული საშუალების შეძენა-შენახვისთვის, ისე დამზადების, წარმოების, გადაზიდვა და გადაგზავნისთვის, კიდევ უფრო მძიმეა დიდი, ან განსაკუთრებით დიდი ოდენობების შემთხვევაში. მაგალითისთვის, ცვლილებების შემდგომ „დიდი ოდენობით“ ნარკოტიკული საშუალების დამზადება, წარმოება, გადაზიდვა ან გადაგზავნა, მოქმედი 5-დან 7 წლამდე თავისუფლების აღკვეთის ნაცვლად, 6-დან 9 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით დაისჯება.

იმის გათვალისწინებით, რომ ქართული კანონმდებლობით,[17] ნარკოტიკული ნივთიერებების ოდენობები უსამართლოდაა დადგენილი, ხშირად, ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე ძლიერი დამოკიდებულების მქონე ადამიანის დღიური მოხმარების დოზა, სწორედ დიდ, ან განსაკუთრებით დიდ ოდენობას უტოლდება, ხოლო კანონმდებლობა, ამგვარი ქმედებისთვის შესაძლოა უვადო თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებდეს. აღსანიშნავია, რომ შემოთავაზებული კანონპროექტი კიდევ უფრო ამკაცრებს სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დამდგენ ოდენობებებს 8 ნივთიერებასთან მიმართებით,[18] კერძოდ, ამცირებს განსაკუთრებით დიდი ოდენობის ზღვრულ ოდენობას, და კიდევ უფრო მეტად დაამძიმებს სასჯელებს მთელ რიგ ნარკოტიკულ დანაშაულებზე.

ინიცირებული კანონპროექტის ერთ-ერთ მთავარ სიახლეს, ნარკოტიკული საშუალების „გადაცემის“ და „რეალიზაციის“ ცნებების მუხლობრივი გამიჯვნა წარმოადგენს.[19] ნარკოტიკული საშუალების მატერიალური სარგებლის მიღების გარეშე გადაცემა სსკ-ის 260-ე სეკუნდა, ხოლო კომერციული სარგებლის მიღების მიზნით რეალიზაცია, 260-ე ტერცია მუხლებით დაისჯება. ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ფორმების ერთმანეთისგან გამიჯვნა და განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმში მოქცევა გონივრულია და ამ კუთხით, კანონმდებლობის გაუმჯობესებად უნდა შეფასდეს, მიუხედავად იმისა, რომ „მატერიალური სარგებლის მიღების გარეშე“ ნარკოკიკული საშუალების გადაცემისთვის დაწესებული სასჯელი კვლავ არაპროპორციულად მაღალი რჩება. აქამდე მოქმედი კანონმდებლობით, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ფორმასა და შინაარსს, დანაშაულის კვალიფიკაციისთვის მნიშვნელობა არ ჰქონდა, და ნებისმიერ შემთხვევაში „გასაღებად“ კვალიფიცირდებოდა. აღნიშნული პრობლემას წარმოადგენდა იმ მხრივ, რომ ნარკოტიკული ან სხვა უკანონო ფსიქოაქტიური ნივთიერების ერთი პირის მიერ მეორესთვის გადაცემა ან გაზიარება, თუნდაც ერთჯერადად, პირს ნარკოტიკული საშუალებების „გამსაღებლად“ აქცევდა, რისთვისაც მას არაპროპორციულად მაღალი სასჯელი ემუქრებოდა.

მიღებული ცვლილებების შემდგომ, ქმედებების მუხლობრივი გამიჯვნა, სასჯელთა სიმძიმეზეც აისახება. მაგალითად, მატერიალური სარგებლის მიღების გარეშე, ნარკოტიკული საშუალების გადაცემისთვის სასჯელად 10-დან 15-წლამდე თავისუფლების აღკვეთაა განსაზღვრული, მაშინ, როდესაც, კომერციული სარგებლის მიღების მიზნით რეალიზაცია ისჯება 12-დან 20 წლამდე, ან უვადო თავისუფლების აღკვეთით. მიუხედავად იმისა, რომ ნარკოტიკული საშუალების კომერციული მიზნით რეალიზაცია, მაღალი საზოგადოებრივი საფრთხით გამოირჩევა, ქმედებისთვის დაწესებული სასჯელი განსაკუთრებით მაღალია და აჭარბებს სხვა განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებისთვის დაწესებულ სასჯელს. იმ ლეგიტიმური მიზნის არსებობის პირობებშიც კი, რომ სახელმწიფო ეფექტიანად უნდა პასუხობდეს მაღალი საზოგადოებრივი საფთხის მქონე დანაშაულებს, ნარკოტიკული დანაშაულისთვის დაწესებული სასჯელი არაპროპორციულად მაღალია. ასეთ დროს, გამოსავლად უნდა მივიჩნიოთ სასჯელის ქვედა ზღვრის უფრო ჰუმანურად განსაზღვრა და მოსამართლისთვის, სასჯელშეფართების დროს ფართო დისკრეციის გადაცემა. ამ გზით, შესაძლებელია სამართლიანი ბალანსის მოძებნა ერთი მხრივ, ქმედებიდან მომდინარე საფრთხესთან გამკლავების, მეორე მხრივ კი ადამიანის უფლებებსა და რეაბილიტაციის ინტერესს შორის.

კანონმდებლობა არსებითად მძიმდება ფსიქოტროპული ნივთიერებების და მცენარე კანაფის და მარიხუანას როგორც გასაღებისთვის, ისე გაყიდვისთვის და აღნიშნული დანაშაულის დამამძიმებელ გარემოებებებში ჩადენა, შესაძლოა 17 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით დაისაჯოს.

საკანონმდებლო პაკეტით შემოთავაზებული ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილებაა ნარკოტიკული დანაშაულის მარეგულირებელ კანონმდებლობაში „სავალდებულო მკურნალობის“ ცნების გაჩენა. სისხლის სამართლის კოდექსს ახალი თავი, „სოციალური დაცვის ღონისძიება“ ემატება რომელიც სავალდებულო მკურნალობის აღსრულების ზოგად წესებს განსაზღვრავს. ცვლილებებით, „სავალდებულო მკურნალობა“ დაენიშნება „ნარკომანიით დაავადებულ პირს“, რომელმაც ჩაიდინა რომელიმე ნარკოტიკული დანაშაული, ან პირს, რომელმაც ჩაიდინა რომელიმე ნარკოტიკული დანაშაული და გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანამდე დაესვა „ნარკომანიით დაავადებული პირის“ დიაგნოზი. უნდა აღინიშნოს, რომ კანონმდებლობა იყენებს მოძველებულ და მასტიგმატიზირებელ ტერმინოლოგიას, და უმჯობესია, კანონი იყენებდეს ეთიკურ ენას, როგორიცაა „ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებულების მქონე პირი“.

კანონის მიხედვით, „სავალდებულო მკურნალობა“ პირს 2 წლამდე ვადით შეიძლება დაენიშნოს, ექიმ-ნარკოლოგთა კომისიის დასკვნის საფუძველზე და აღსრულდეს თუნდაც სასჯელისგან სრულად გათავისუფლების ან სასჯელის პირობითად ჩათვლის შემთხვევაში. “სავალდებულო მკურნალობა” აღსრულდება „სავალდებულო მკურნალობის განმახორციელებელ დაწესებულებაში და ღონისძიების მიზანად პირის მიერ განმეორებითი დანაშაულის თავიდან აცილება, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და პირის განკურნებაა მითითებული. ექიმ-ნარკოლოგთა კომისია, ყოველ 3 თვეში გადახედავს პირის “სავალდებულო მკურნალობის” შეწყვეტის საკითხს.

კანონმდებლობა „სავალდებულო მკურნალობის“ მხოლოდ ცნებას და აღსრულების ზოგად წესებს განსაზღვრავს. „სავალდებულო მკურნალობის“ ზუსტი შინაარსი და აღსრულების პროცედურა მთავრობის დადგენილებითა და „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით, დამატებით უნდა განისაზღვროს. თუმცა პროცედურის განსაზღვრამდე არსებობს მრავალი კითხვა, თუ რას შეიძლება მოიაზრებდეს „სავალდებულო მკურნალობა“. ქვეყანაში ისედაც მოქმედებს ოპიოიდური აგონისტებით მკურნალობის პროგრამა, რომელში მონაწილეობაც ნებაყოფლობითია და რომელსაც საზოგადოება „მეთადონის“ და „ბუპრენორფინის“ პროგრამების სახელით იცნობს. აღსანიშნავია, რომ სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში ზემოაღნიშნული პროგრამა ხელმისაწვდომი არ არის და მის შექმნას ჯანდაცვის სფეროს წარმომადგენლები მრავალი წელია ითხოვენ. აქვე აღსანიშნავია, რომ ოპიოიდური აგონისტებით მკურნალობის პროგრამა,[20] მხოლოდ ოპიოიდებზე დამოკიდებულების მქონე პირთათვის არის განკუთვნილი და ამ პროგრამის ბენეფიციარი ვერ გახდება სხვა ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე, მაგალითად სტიმულატორებზე დამოკიდებულების მქონე პირი. აქედან გამომდინარე, საინტერესოა, თუ როგორ აპირებს სახელმწიფო დამოკიდებულების მქონე იმ პირთა მკურნალობას, რომლებიც ოპიოიდებზე დამოკიდებული არ არიან და რომელთა დიაგნოზის მკურნალობის ერთიანი და უნიფიცირებული სისტემა ისედაც არ არსებობს.

დამოკიდებულებებთან მდგრადი გამკლავება ყველაზე ეფექტიანად ბიო-ფსიქო-სოციალური ღონისძიებების ერთობლიობით არის შესაძლებელი და მკურნალობის თანამედროვე  მიდგომა სწორედ ამგვარი „ზრუნვის კონტინუუმის“[21] შექმნაზეა დაფუძნებული. შესაბამისად, სრულიად გაურკვეველია, თუ რას შეიძლება გულისხმობდეს „სავალდებულო მკურნალობა“ და რა სახის სამედიცინო მეთოდს ეყრდნობა იგი. აქედან გამომდინარე, სავალდებულო მკურნალობის კონცეფციის საბოლოო შეფასება მხოლოდ „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილებების შეტანისა და მთავრობის მიერ შესაბამისი დადგენილების მიღების შემდგომ იქნება შესაძლებელი. მნიშვნელოვანი იქნება სავალდებულო მკურნალობის სამედიცინო პროტოკოლის შესწავლა და შეფასება სამედიცინო დარგის სპეციალისტების მიერ.

შემოთავაზებული ცვლილებების საჭიროება და დასაბუთებულობა:

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ ისევე როგორც სხვა რეპრესიული კანონმდებლობის, ნარკოტიკულ დანაშაულთან დაკავშირებული საკანონმდებლო პაკეტის განხილვაც ფორსირებულად მიმდინარეობს. კანონის განმარტებითი ბარათი მხოლოდ ფსიქოაქტიური ნივთიერებებისგან მომდინარე საფრთხეებზე მიუთითებს და ყოველგვარი მტკიცებულებების მოხმობის გარეშე უშვებს, რომ კანონმდებლობის გამკაცრება, ქვეყანაში ადიქციისა და ნივთიერებების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარების პრობლემაზე პოზიტიურ გავლენას მოახდენს.

კანონპროექტის განმარტებითი ბარათის მიხედვით, კანონპროექტზე მუშაობის პროცესში არ მიუღიათ კონსულტაციები საერთაშორისო პარტნიორი ორგანიზაციებისგან, დარგის ექსპერტებისგან, ასევე, არ მოუწვევიათ სამუშაო ჯგუფები, შესაბამისად, წარმოდგენილი არ ყოფილა ექსპერტთა შეფასება ან  დასკვნა კანონის მოსალოდნელ შედეგებთან დაკავშირებით. ასევე, არ განხილულა სხვა ქვეყნების გამოცდილება კანონის დამძიმების ნაწილში და შესაძლო გავლენის შეფასება. ავტორები არ მიუთითებენ რაიმე სახის სამეცნიერო წყაროზე, კრიმინოლოგიურ კვლევაზე, ან ოფიციალურ სტატისტიკაზე, რომელიც დაადასტურებდა, რომ მათ მიერ, ნივთიერებათა მოხმარებასთან გამკლავების შერჩეული მექანიზმი ეფექტიანი იქნება.[22]

„ქართული ოცნების“ წარმომადგენლები განმარტებით ბარათში არ საუბრობენ არც აქამდე მათ მიერ განხორციელებული პოლიტიკის პოზიტიურ შედეგებზე. მაგალითისთვის, ნარკოტიკული საშუალებების გასაღებისთვის სასჯელი ერთხელ უკვე დამძიმდა. 2021 წელს, ნარკოტიკული საშუალების გასაღებისთვის მოქმედი სასჯელი, თავისუფლების აღკვეთა 6-დან 11 წლამდე დამძიმდა და 10-დან 15 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით შეიცვალა. დამძიმდა სასჯელი დიდი (7-დან 14 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა) და განსაკუთრებით დიდი ოდენობით (8-დან 20 წლამდე, ან უვადო თავისუფლების აღკვეთა) ნარკოტიკული საშუალების გასაღებისთვის და პირველ შემთხვევაში 12-დან 17 წლამდე, მეორე შემთხვევაში კი 14-დან 20 წლამდე, ან უვადო თავისუფლების აღკვეთას დაექვემდებარა.[23] მიუხედავად სასჯელის არსებითი გამკაცრებისა, როგორც თავად სახელმწიფო უთითებს, ნარკოტიკული საშუალებების გასაღების რაოდენობას არ დაუკლია და პირიქით, მზარდია.

აღნიშნული მიუთითებს, რომ „ქართული“ ოცნების წარმომადგენლები ნარკოტიკული საშუალებების გარშემო საზოგადოებაში არსებული ისტორიული კონტექსტითა და სოციალური მდგენელებით განპირობებული შიშებითა და წუხილებით მანიპულირებენ. „ქართული ოცნების“ პოლიტიკოსები საზოგადოების თვალში ცდილობენ შექმნან განწყობა, რომ ისინი ადიქციისთან დაკავშირებული პრობლემების მოგვარებას ცდილობენ, რეალურად კი სისხლის სამართალს და პოლიტიკას, პოპულისტური მიზნებით ცვლიან.

ნარკოპოლიტიკის პოლიტიკური პოპულიზმის ინსტრუმენტად გამოყენება „ქართული ოცნების“ წარმომადგენელი პრემიერ-მინისტრებისთვის უკვე ტრადიციად იქცა. ჯერ კიდევ 2021 წელს, მაშინდელი მთავრობის მეთაურმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა მიმდინარე ნარკოპოლიტიკა შეაფასა როგორც „ლიბერალური” და „მავნებლური”,[24] მაშინ, როდესაც ნარკოტიკულ დანაშაულებზე, ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე სასჯელები მოქმედებდა. ღარიბაშვილის განცხადებას მაშინ სასჯელების დამძიმება მოჰყვა, თუმცა ამას ქვეყანაში ადიქციის მდგომარეობის კუთხით გაუმჯობესება არ მოჰყოლია. მიუხედავად ამისა, „ლიბერალურ“ ნარკოპოლიტიკაზე 2024 წელს ირაკლი კობახიძეც ალაპარაკდა. მან „ლიბერალური ნარკოპოლიტიკა“ გლობალური „ფსევდოლიბერალური იდეოლოგიის“[25] კონტექსტში ახსენა, რითაც კიდევ ერთხელ იკვეთება ადიქციის საკითხისადმი არამეცნიერული მიდგომა და მისი პოპულისტური მიზნებისთვის ინსტრუმენტალიზება. 2025 წლის თებერვალში, ქართული ოცნების პარლამენტის მიერ რეპრესიული კანონმდებლობის მიღების დროს, ქართული ოცნების წარმომადგენელმა, მამუკა მდინარაძემ კიდევ ერთხელ დააანონსა ნარკოპოლიტიკის გამკაცრება.[26] სწორედ ის ფაქტი, რომ პოლიტიკის გამკაცრება სხვა რეპრესიულ, მედიის და არასამთავრობო ორგანიზაციების შემზღუდველ კანონმდებლობასთან ერთად დაანონსდა, ამძაფრებს მოსაზრებას, რომ ნარკოპოლიტიკის დამძიმება პოლიტიკური დღის წესრიგის ნაწილია და ის ჯანდაცვისა და სოციალური პრობლემის რეალურ დაძლევას არ ემსახურება.

ის ფაქტი, რომ „ქართული ოცნება“ ნარკოპოლიტიკას და ქვეყანაში ფსიქოაქტიური ნივთიერებების მოხმარების საკითხს არათანმიმდევრულად უდგება და პოლიტიკური მიზანშეწონილობის კუთხით განიხილავს, თავად იუსტიციის სამინისტროს მუშაობაშიც იკვეთება. სწორედ „ქართული ოცნების“ მთავრობაში მოსვლის შემდგომ შემუშავდა ნარკოპოლიტიკასთან დაკავშირებული პირველი პოლიტიკის დოკუმენტი - „ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელმწიფო სტრატეგია,“[27] რომელმაც, ერთ-ერთ მთავარ მიზნად, ჯერ კიდევ 2013 წელს „ნარკოტიკების მომხმარებელთა მიმართ რეპრესიული მიდგომის ნაცვლად, უფრო ლიბერალური მიდგომის ჩამოყალიბება-განხორციელება“ განსაზღრა. პოლიტიკის დოკუმენტი 2023 წელს კვლავ განახლდა, და ქვეყანაში ახალი „2023-2030 წლების ნარკოპოლიტიკის ეროვნული სტრატეგია“ დამტკიცდა. ამ შემთხვევაშიც, პოლიტიკის დოკუმენტის ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებად, მიჩნეულია ”საკანონმდებლო ბაზის გადახედვა ლიბერალური მიდგომების გატარებისა და სასჯელის ალტერნატიული სახეების გამოყენების მიზნით“.[28] მიუხედავად იმისა, რომ დოკუმენტის მიღებიდან 2 წელი გავიდა, საკანონმდებლო ბაზის გადახედვა სასჯელის ალტერნატიული მექანიზმების შემუშავების მიზნით, დღის წესრიგში არ დამდგარა. ნარკოპოლიტიკის ეროვნული სტრატეგიის 2023-2024 წლების სამოქმედო გეგმა, ერთ-ერთ ღონისძიებად ანალიტიკური დოკუმენტის მომზადებას მოიაზრებდა, რომელიც ქვეყანაში მოქმედი საკანონმდებლო ბაზის გადახედვის მიზანს მოემსახურებოდა.[29] იუსტიციის სამინისტროს შესაბამის სტრუქტურულ ერთეულს, ნარკოვითარების მონიტორინგის ეროვნულ ცენტრს, აღნიშნული დოკუმენტი 2024 წლის ბოლომდე უნდა მოემზადებინა, თუმცა უცნობია მომზადდა თუ არა ეს დოკუმენტი და რა როლი ითამაშა მან კანონმდებლობის დამძიმების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას.

აღსანიშნავია, რომ ადამიანის უფლებებზე ორიენტირებული მიდგომით, მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პოლიტიკის გატარების ვალდებულება სახელმწიფომ თავად აიღო. სწორედ ამ მიზნით, 2020 წელს იუსტიციის სამინისტროს შემადგენლობაში შეიქმნა ნარკოვითარების მონიტორინგის ეროვნული ცენტრი, რომელიც მიზნად ფსიქოაქტიურ ნივთიერებების მოხმარებასთან და უკანონო გავრცელებასთან დაკავშირებული ინფორმაციის შეგროვება და ანალიზი, ასევე, მტკიცებულებებზე დაფუძნებული სამეცნიერო-პრაქტიკული მეთოდოლოგიების დანერგვა განისაზღვრა.[30] ცენტრმა აიღო ევროპის ნარკოტიკებისა და ნარკომანიის მონიტორინგის ცენტრის (ამჟამინდელი EUDA) მიერ შემუშავებული ინდიკატორების გათვალისწინებით, სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა მოხმარების ეპიდემიოლოგიური და სტატისტიკური მაჩვენებლების დამუშავებისა და მათი მოხმარებით გამოწვეული სამედიცინო და საზოგადოებრივი ზიანის შეფასების პასუხისმგებლობა.[31]

გაცხადებული სახელმწიფო პოლიტიკით, ქვეყანაში ნარკოპოლიტიკის წარმართვა სწორედ იუსტიციის სამინისტროს შემადგენლობაში მოქმედი ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის უწყებათაშორისი საკოორდინაციო საბჭოს[32] კოორდინაციით, და საბჭოს ფარგლებში შექმნილი ნარკოვითარების მონიტორინგის ეროვნული ცენტრის მიერ შექმნილი მტკიცებულებებისა და შეკრებილი მეცნიერული ცოდნის საფუძველზე უნდა წარიმართოს. აშკარაა და საპარლამენტო მოსმენების შედეგადაც დასტურდება, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები არ დაეფუძნა სახელმწიფოს მიერ დამუშავებულ ინფორმაციას, წარმოებულ კვლევებსა და თანამედროვე სამეცნიერო მიგნებებს.

ასევე აშკარაა, რომ ქართული ოცნების პარლამენტის მიერ წარმოდგენილი საკანონმდებლო პაკეტი, ეწინააღმდეგება მათსავე მიღებულ ეროვნულ სტრატეგიას და უგულებელყოფს ნაკისრ ვალდებულებებს. წარმოდგენილი კანონპროექტით არსებითად მძიმდება ფსიქოაქტიურ ნივთიერებებზე დამოკიდებული პირების უფლებრივი მდგომარეობა.

შეჯამება:

კიდევ ერთხელ უნდა ითქვას, რომ მიღებული საკანომდებლო ცვლილებები ვერ შეძლებს ქვეყანაში ადიქციასთან დაკავშირებულ გამოწვევებზე ეფექტიანი პასუხის გაცემას, პირიქით, არსებითად დაამძიმებს ნივთიერებებზე დამოკიდებულ პირთა უფლებრივ მდგომარეობას.

ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებიდან მომდინარე საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, ჯანდაცვისა და სოციალური გამოწვევების დასაძლევად, საჭიროა გატარდეს მტკიცებულებებზე დაფუძნებული ნარკოპოლიტიკის რეფორმა, რომელიც მიზნად უნდა ისახავდეს ნარკოტიკულ საშუალებებზე არსებული მიდგომის ფუნდამენტურ შეცვლას და დასჯაზე დაფუძნებული პოლიტიკის ჩანაცვლებას ზრუნვასა და პრევენციაზე ორიენტირებული მეთოდებით, საერთაშორისო გამოცდილების გათვალისწინებით და სამეცნიერო მეთოდებზე დაყრდნობით.

ნარკოპოლიტიკის რეფორმამ უნდა მოიცვას სამი ძირითადი მიმართულება:

• რეპრესიული კანონმდებლობის გადახედვა;
• ჯანდაცვის სერვისების (ზიანის შემცირება, სამკურნალო და სარეაბილიტაციო სერვისები, სოციალური ინტეგრაციის მიდგომები) გაუმჯობესება და გაფართოება;
• ნივთიერების მოხმარების პრევენციის სისტემური ხედვის შემუშავება და დანერგვა.

მოვუწოდებთ „ქართული ოცნების“ წარმომადგენლებს, რომ შეწყვიტონ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ამ მნიშვნელოვანი გამოწვევის არამეცნიერული მეთოდებით მართვა და დაუბრუნდნენ „2023-2030 წლების ნარკოპოლიტიკის ეროვნული სტრატეგიით“ განსაზღვრულ პრიორიტეტებს.

გაზიარება