„ჩემი თეოლოგიური ტექსტები, ლექციები თუ თეზისები ეს არის სასიყვარულო წერილები ღმერთისადმი, რომლისაც მე მწამს. აგრეთვე იმ ხალხისადმი, რომელსაც მე ვეკუთვნი და იმ ეკლესიისადმი, რომლის სულიერი ნაწილიც ნათლისღების შედეგად გავხდი. ეს ის სიყვარულია, რომელიც ენით ვერ გადმოიცემა და ამის საჭიროება არც არსებობს. ეს ყოველივე ჩემთვის უდიდესი სიხარულის წყაროა“[1] - წერს თავის ერთერთ წიგნში ოთხმოცდაათ წელს მიტანებული პერუელი მღვდელი და გასული საუკუნის თეოლოგიის კლასიკოსი ავტორი, გუსტავო გუტიარესი[2].
გუსტავო გუტიერესისთვის თეოლოგია ეს არის საუბარი ღმერთის შესახებ, იმ ყოვლის შემოქმედი და ყოვლისშემძლე არსების შესახებ, რომელთანაც მორწმუნეების აზრით, მჭიდროდაა დაკავშირებული თოთოეული ადამიანის სიცოცხლე და ყოველდღიური გამოწვევები. მისთვის თეოლოგია აუცილობელ ბმაშია ისტორიულ და კულტურულ კონტექსტთან. ქრისტიანული რწმენისთვის, რომელშიც ღვთის ჭეშმარიტ სიტყვას ვეზიარებით, საერთოდ არ არის უცხო ამქვეყნიური სამყაროს ფერისცვალების სურვილი. პირიქით, ყოველ ისტორიულ ეპოქაში ღვთისა და მოყვასის წინაშე ქრისტიანების მხრიდან არსებობს უსასრულო ვალდებულება კაცთა შორის მშვიდობის, შერიგებისა და სამართლიანი საზოგადოების შენებისა. გუტიერესის აზრით, თეოლოგია არ არის ზეისტორიული ცოდნა, ან მხოლოდ მიღმიერის შესახებ ჭვრეტის მცდელობა, არამედ ის არის კრიტიკული ცოდნა გარე სამყაროსადმი და აგრეთვე თვით-კრიტიკის მცდელობა მშობლიურ საეკლესიო ერთობაში, რომლის საზომი ერთეული სულმუდამ ღვთის გაცხადებული სიტყვა - წმინდა წერილია. თეოლოგია, როგორც კრიტიკული რეფლექსია ისტორიულ პროცესებზე შობს გამათავისუფლებელ თეოლოგიას, რომელიც კვლავ აღვიძებს ქრისტიანული გამოცხადების ისეთ დიად საკითხებს, როგორიცაა გამოხსნა, იმედი, სიყვარული, გათავისუფლება, თუ სამართლიანობა.
პერუელი თეოლოგი გარდა სხვადასხვა უნივერსიტეტში ლექციების კითხვისა წლების განმავლობაში იყო ადგილობრივი სამრევლოს მღვდელმსახური. სწორედ სამრევლო ცხოვრების პირადი დაკვირვების საფუძველზე აძლევს გუტიერესი თავს უფლებას, მოუწოდოს საკუთარ ნააზრევში ქრისტიანულ სამრევლოებს გაბედონ და ქონდეთ კრიტიკული ხმა არსებულ ეკონომიკურ, სოციალურ, პოლიტიკურ, თუ კულტურულ მოცემულობაზე, ვინაიდან არსებული კონტექსტები თითოეული ადამიანი ღვთივსათნო ან სულაც ღვთისათვის მიუღებელ მყოფობას განსაზღვრავს.
პერუ და სრულიად ლათინური ამერიკა ეს იყო და რჩება კოლონიალიზმის, ნეოკოლონიალიზმის, ჩაგვრის, ღირსებისაგან განძარცვისა და სისასტიკის, ძველი კულტურების განადგურების მრავალსაუკუნოვანი ისტორია. ამ რეგიონში დღემდე მთელი სიმძაფრით გვხვდება სხვადასხვა ფორმით მკაცრად გამოხატული უთანასწორობა, უსამართლობა, ძალადობა, თუ ჩაგვრა. მრავალფეროვანი, მრავალეთნიკური და ბუნებრივი წიაღისეულით მდიდარი კონტინენტი უთანასწორობითა თუ უსამართლობით, უკანასკნელი საუკუნის სასტიკი დიქტატორული რეჟიმების გამოცდილებითა და ასევე განსხვავებული კულტურის, რასის, რელიგიის თუ ეთნოსის ხალხის განსაკუთრებული მიმღებლობით არის ცნობილი. სწორედ პირადი გამოცდილებიდან და რეალობასთან შემხებლობიდან ვითარდება გუტიერესისათვის მთავარი თეოლოგიური პრობლემა - სიღარიბე, რომელიც კონტინენტისთვის დღემდე სტრუქტურულ პრობლემად რჩება. ლათინური ამერიკის ეპისკოპოსებმა ამ პრობლემის საფუძვლებზე მრავალგზის ისაუბრეს და მათი აზრით, სიღარიბე არის კონკრეტული კლასებისა და მმართველობითი სტრუქტურების პროდუქტი კონტინენტზე და მთელ მსოფლიოში, და არა ინდივიდუალური ადამიანების მარცხი და წარუმატებლობა. ამ ყოველივეს გადმოსაცემად 1968 წელს ქალაქ მედელინში შეკრებილმა სამხრეთამერიკელმა ეპისკოპოსებმა დოკუმენტში გამოიყენეს ტერმინი „სტრუქტურული და სოციალურ ცოდვა“[3], რომელიც სოლიდარობის და სამართლიანობის არარსებობის შედეგად იბადება საზოგადოებაში. ეს უკანასკნელი ადამიანებს შორის ჰარმონიულ და ღვთივსათნო თანაცხოვრებას ანგრევს. გუტიერესის და სხვა გათავისუფლების თეოლოგებისთვის ცოდვა მხოლოდ ინდივიდუალური განზომილება არ არის და ის მხოლოდ ეთიკური თუ რელიგიური წესების რღვევის შედეგს არ წამოადგენს. არსებული ისტორიული, კულტურული და ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით - ცოდვა უფრო მეტად სტრუქტურული და სოციალურია. ისტორიული გამოცდილებიდან გამომდინარე, უსამართლო პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ კულტურული სტრუქტურები შობენ მილიონობით ადამიანისათვის სიღარიბეს, ექსპლუატაციასა და გარიყულობას. ამ ყოველივეზე კი ქრისტიანების ხმა სულმუდამ უნდა იყოს კრიტიკული და პროფეტული - ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთა მსგავსად, რაშიც გათავისუფლების თეოლოგიის ყველა წარმომადგენელი, გუტიერესის მედროშეობით, ერთხმად თანხმდებიან.
თავად სიღარიბე ქრისტიანულ თეოლოგიაში ხან პოზიტიური მნიშვნელობით, ან სულაც სასჯელად იყო წარმოდგენილი. თუმცა აქ აღსანიშნავია ნებაყოფლობითი სიღარიბე, თანხმლებ ასკეზასა და სულიერ წრთვნასთან. ამას გუტიერესი უწოდებს სულიერი შინაარსის მქონე სიღარიბეს.
თუმცა საკუთარ წიგნებში სოციო-ეკონომიკური მნიშვნელობით არსებულ მატერიალურ სიღარიბეზე საუბრობს, არაადამიანურ მდგომარეობაზე, რომელიც ღმერთთან - იესო ქრისტესთან და სახარებასთან სრულ წინააღმდეგობაში მოდის. სიღარიბე წარმოჩენილია როგორც ისტორიული ფენომენი - სასიცოცხლო საჭიროებების, საცხოვრისის და საკვების ნაკლებობა, განათლების, ჯანმრთელობის დაცვისა და კვების არახელმისაწვდომობა. უპირველესად სიღარიბე ეს არის ადამიანის ღირსების აყრა. იყო ღარიბი კონკრეტულად ნიშნავს: შიმშილით სიკვდილს, ანალფაბეტად ყოფნას, სხვა ადამიანების მიერ ექსპლუატირებულობას. ბევრჯერ შევხვდებით ამის შემხედვარე ექსპლუატირებულ ადამიანებს, რომელსაც სრულყოფილ ადამიანადაც კი არ თვლიან. სიღარიბე ეს არის სოციალური ცოდვის გამოხატულება, კერძოდ ღვთისა და მოყვასის სიყვარულის უკუგდება და უარყოფა. ბიბლიური პერსპექტივიდან, სიღარიბე ეს სკანდალია, ადამიანის ღირსების შეგინება, რომელიც საღვთო ნებასა და ჩანაფიქრიდან წინააღმდეგობაშია. სწორედ ამიტომ გვევლინება იაჰვე ძველი აღთქმის ტექსტებში ღარიბების დამხმარე და მანუგეშებლად. ახალ აღთქმაში სიღარიბის აღმნიშვნელად გამოყენებულია ბერძნული სიტყვა - ptóchos, რომლის შინაარსი აღნიშნავს ადამიანს, რომელსაც სასიცოცხლო საჭიროებანი აკლია, გაჭირვებაში ცხოვრობს და იძულებულია მოწყალება ითხოვოს.[4]
ახალი აღთქმის თხრობის თანახმად, ასეთ მდგომარეობაში ჩავარდნილი ადამიანი, პირადი შეცდომების, სიზარმაცისა თუ საღვთო სასჯელის გამო არ აღმოჩენილა გაჭირვებაში. სწორედ აქ შემოდის სამხრეთამერიკელი ეპისკოპოსების ფორმულირებული თეზისი „სოციალური ანუ სტრუქტურების ცოდვის“ სახელდებით ცნობილი. გარემოს, სტრუქტურების, თუ ინსტიტუციების ბრალეულობის შესახებ ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველები საუბრობდნენ, ასე მაგალითად ამოსი:
„ასე ამბობს უფალი: ერთი და ორი დანაშაული მიპატიებია ისრაელისათვის და მეტს აღარ ვაპატიებ, რადგან ვერცხლზე ჰყიდიან მართალს და ღარიბ-ღატაკს-წყვილად ხამლად-უმწეოთა თავს მტვერსა და ნაცარში ქელავენ და გზიდან აცდენებ ბეჩავთ“ (ამოს 2,6-7).
და ესაია, იმდროინდელი პოლიტიკური წესრიგის კრიტიკით ცნობილი:
„ვაი უსამართლო კანონების გამომცემთ და სასტიკი გადაწყვეტილებების გამომტანთ, ვინც ღარიბებს სამართალს უმრუდებენ და უფლებებს ართმევენ ჩემი ერის გაღატაკებულ შვილებს! ქვრივებს იტაცებენ, ობლებს ძარცვავენ!“ (ესაია 10, 1-2).
მარი დომენიკ ჟენუ იყო ფრანგი თეოლოგი, ვატიკანის მეორე კრების ერთერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელი, რომელსაც საკმაო გავლენა მოახდინა გუსტავო გუტიერესის შემოქმედებასა და ცხოვრებაზე. ჟენუ იკვლევდა თომა აქვინელის მიერ წამოჭრილ საზოგადოებრივ საკითხებს, თავად იყო მუშა მღვდელი და ამის შედეგად 1965 წელს დაწერა წიგნი „Pour une théologie du travail“ ანუ „შრომის თეოლოგია“. მუშა მღვდლების მოძრაობა საკმაო პერიოდი იყო ვატიკანისათვის პრობლემატური, შესაბამისად დასჯილებს შორის მოხვდა დომენიკ ჟენუც. მას აუკრძალეს სწავლება და მოხსნეს ინსტიტუტიდან. ფრანგი თეოლოგისთვის გუტიერესის მსგავსად თეოლოგია განუყოფელია ისტორიული პროცესისაგან. ამ შემთხვევაში სიღარიბე მისთვის თეოლოგიურ საკითხად იქცევა, ხოლო ეკლესიის სოციალური სწავლება ამ პრობლემებთან გასამკლავებლად კარგ მეგობრად. მარი დომენიკ ჟენუსთვის, თეოლოგები უნდა ყოფილიყვნენ ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთა სულისკვეთების მსგავსნი, ანუ პროფეტები. სწორედ ეს თვისობრივი მახასიათებელი აღმოჩნდა წამყვანი გუტიერესის შემოქმედებაში. მისი შეხედულებისამებრ თეოლოგიას ორი სასაუბრო ენა გააჩნია, პირველი - შინაგანზე, გულზე ორიენტირებული ანუ კონტემპლატიური. ესაა სიყვარული, ლოცვა, მედიტაცია, საეკლესიო საიდუმლოებებში მონაწილეობა და ა.შ. და მეორე, ასევე აუცილებელი პროფეტული იგივე წინასწარმეტყველთა ენა. აქ შემოდის სამართლიანობის, ტანჯვის, უთანასწორობის, უსამართლობის საკითხები. [5]
გუტიერესზე თეოლოგებთან ერთად მზარდი გავლენა იქონია ლათინოამერიკელმა ინტელექტუალებმა. ასე მაგალითად, ბრაზილიელმა სოციოლოგმა და პოლიტიკოსმა ფერნანდო კარდუზომ თავისი ცნობილი „დამოკიდებულების თეორიით“ – „Teoría de la dependencia“. გუტიერესის და სხვა ლათინოამერიკელი თეოლოგების თეოლოგიური რეფლექსია გამოჭედილია მათი მშობლიური კონტინენტის მძიმე მდგომარეობით, როგორიცაა უსამართლობა, უთანასწორობა თუ სიღარიბე მილიონობით თანამოქალაქესი. შესაბამისად დასაბამიდანვე ეჭვგარეშეა გათავისუფლების თეოლოგიურ რეფლექსიებში სოციალური მეცნიერებების ანალიტიკური კატეგორიების გამოყენება. ეს იმთავითვე ავთენტური სურათის წარმოდგენასა და შეფასებაში წარმოუდგენელ დახმარებას სთავაზობდა თეოლოგებს, რომელსაც სარწმუნოების, ეკლესიისა და სულიერების ძალის თანხლებით ისტორიული მდგომარეობის გარდაქმნაში საკუთარი წვლილი უნდა მიეღოთ. ასეთი თეორია არის ზემოთ ხსენებული დამოკიდებულების თეორია, რომელიც იმდროინდელ სოციალურ და ეკონომიკურ ანალიზს წარმოადგენდა ღარიბ ქვეყნებსა და მდიდარ ერებს შორის ურთიერთმიმართებისას. ნაცვლად ღარიბი ქვეყნების განვითარებისა, არსებული ეკონომიკური თუ პოლიტიკური მხარდაჭერა უფრო მეტად ხდიდა მათ მდიდარ ქვეყნებზე დამოკიდებულს. მსგავსად ლათინოამერიკელი ეკონომისტების და პოლიტოლოგების, გათავისუფლების თეოლოგებიც სრულად იზიარებდნენ მშობლიური ქვეყნების სრულ ეკონომიკურ და კულტურულ დამოუკიდებლობას მდიდარი ქვეყნებისაგან, თუ დასავლური კონცერნებისაგან. ეს ყოველივე ასევე გამოიხატა გასული საუკუნის სამოცდაათიანი წლებში სულიერ თვითმყოფადობაშიც ევროპული ქრისტიანული ცენტრისაგან. ადგილობრივ ეკლესიებში მეტი თვითმყოფადობით, როგორც თეოლოგიური კუთხით, აგრეთვე პასტორალურ თუ მმართველობით საკითხებში, რომელიც დღეს თამამად შეიძლება იწოდებოდეს პერიფერიის კონტექსტუალი ქრისტიანობის ნათელ მაგალითად. [6]
1971 წელს გუტიერესის ცნობილი წიგნი „Teologia de la liberacion“ დღის სინათლეს იხილავს და არაერთ ენაზე ითარგმნება, მხოლოდ გერმანიაში ის ათჯერ გამოიცა. წიგნი დაწერილია ლათინური ამერიკის პოლიტიკური სურათის გათვალისწინებით. ეს არის თეოლოგიური ნაშრომი უიმედობის წინააღმდეგ, რომელშიც გასული საუკუნის მეორე ნახევარში იმყოფებოდა სამხრეთ ამერიკის მოსახლეობის უმრავლესობა. ქრისტე ვითარცა გამათავისუფლებელი შემოდის ისტორიაში და ახალ უნივერსალურ ქრისტოლოგიურ პერსპექტივას ბადებს გაჭირვებულთათვის. მეორდება ძველი აღთქმის მისტერია რჩეული ხალხის მონობისაგან გათავისუფლება. ებრაელთა გამოხსნა და გამოსვლა, წინასწარმეტყველები ვითარცა სინდისი და საზომი სამართლიანი საზოგადოების შენების გზაზე და ბოლოს იესო ქრისტე, რომელიც თავისი გზავნილით სრულად ათავისუფლებს ადამიანს სიძულვილის, უსამართლობისა და ტანჯვისაგან. აქვე აღსანიშნავია პერუელი თეოლოგის ზომიერი ენა და მოქმედებანი, განსხვავებით სხვა გათავისუფლების თეოლოგებისაგან. მისთვის რელიგიური და საეკლესიო ინსტიტუტების აღიარება მთელი სიცოცხლის მანძილზე მეტად მნიშვნელოვანი იყო.
გუტიერესი თავის ტექსტებში საუბრობს რა ადამიანის ღირსების უმაღლეს საღვთო ვალდებულებებზე, მოითხოვს როგორც თეოლოგი და სასულიერო პირი ადამიანების ღირსების დაცვას, სუსტებს და დაუცველებს გააჩნდეთ ფუნდამენტური საჭიროებანი: საკვები, განათლება, სამედიცინო უზრუნველყოფა, საცხოვრისი და ა.შ. ეს და სხვა გათავისუფლების თეოლოგების ტექსტებმა მისცა დასაბამი კონტინენტზე კვების კურსებს, სკოლებს ანალფაბეტიზმის წინააღმდეგ, სამედიცინო ამბულატორიებს, ასევე ბიბლიის წრეებს, რომელიც დიდ სულიერ და ფსიქოლოგიური ძალას აძლევდა ჩაგრულ მოსახლეობას. [7]
მისთვის მოყვასის სიყვარული ასევე პოლიტიკური განზომილებაა, რომელიც არ უნდა იქნეს გამიჯნული სამართლიანობისაგან. შესაბამისად გათავისუფლების პროცესში მონაწილეობა მეტი სამართლიანობისათვის ბრძოლად ითარგმნება. ამ მოძრაობაში ობიექტი ხდება სუბიექტი ანუ მარგინალიზებულები, დაჩაგრულები, ღარიბები, ექსპლუატირებულები უნდა გათავისუფლდნენ უსამართლო სტრუქტურებისა და ყოველდღიური ჩაგვრისაგან, რათა მიეცეთ ღვთივბოძებული ადამიანური ცხოვრების შესაძლებლობა. აღსანიშნავია რომ, გუტიერესი ყველაზე ნაკლებად ციტირებს მარქსს და სრულად ცდილობს ამოვიდეს ოფიციალური ეკლესიის სოციალური სწავლებიდან. მისი ფორმულა ასე ჟღერს: ღვთის სიყვარული ტოლფარდია მოყვასის სიყვარულისადმი, რომელიც განუყოფელია სამართლიანობის ძიებასა და ბრძოლისაგან. აქედან გამომდინარე ქრისტიანი მორალურად ვალდებულია საკუთარი რწმენის დამოწმების საქმეში მზად იყოს და საჭიროების შემთხვევაში ჩაერთოს უსამართლობის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ახალი აღთქმა ინტერესდება განკაცების თემით, ხოლო ძველი აღთქმა სამართლიანობის აღდგენითა და ღმერთის ისტორიულ პროცესში თანამონაწილეობით. გამოხსნა სულაც არ არის გათავისუფლების თეოლოგიისათვის ინდივიდუალური, არამედ ის მჭიდროდ არის დაკავშირებული ადამიანთა გათავისუფლებასთან. გუტიერესი თავის წიგნში რამდენადაც საუბრობს არსებულ სოციალურ უთანასწორობაზე და სიღატაკეში მყოფ ადამიანთა ბედზე, , საკუთარ ტექსტებში განსაკუთრებულ ადგილს უთმობს მათ ღვაწლს, ვინც ღარიბებისათვის და სიღარიბის წინააღმდეგ ილაშქრებს. აქვე აღნიშვნის ღირსია, რომ ტერმინი „გათავისუფლების თეოლოგია“ გუტიერესამდე გამოიყენა პროტესტანტმა თეოლოგმა რუბელ ალვესმა. [8]
ისტორიული ფიგურებიდან გუსტავო გუტიერესისთვის ერთერთ თვალსაჩინო მაგალითად და სამხრეთამერიკული თეოლოგიური მიმართულების წინამორბედად ასახელებს დომინიკანელ მოძღვარსა და თეოლოგს ბართლომე დე ლა კასას (1484-1566). ლა კასა ღიად ეწინააღმდეგებოდა კონკვისტადორების მიერ ადგილობრივების დამონებასა და იძულებით გაქრისტიანების პრაქტიკას. ამის შესახებ ის წერილებს წერდა რომს, რის შედეგად კანონების ნაწილობრივი შერბილება მოხდა, თუმცა ადგილზე ეს არ იგრძნობოდა. დომინიკანელი მქადაგებელი თავის წერილებში აღწერდა კონტინენტზე ინდიელების მომატებულ სიკვდილიანობას. მაგალითისათვის 1492 წელს 60-100 მილიონი მკვიდრი მოსახლიდან 1570 წელს 10-12 მილიონი ინდიელი იყო შემორჩენილი. მექსიკაში 1521 წელს 17 მილიონი ცხოვრობდა, 1608 წელს ეს რიცხვი ერთი მილიონი იყო. დღეს დაახლოებით 40 მილიონია მკვიდრი მოსახლეობაა შემორჩენილი, მთელი ლათინური ამერიკის მოსახლეობიდან, რომელთა საერთო რიცხვი 400 მილიონია. აღსანიშნავია, რომ ლა კასა არ იყო თავიდანვე ადგილობრივების ქომაგი და მხოლოდ დროთა განმავლობაში განიცადა ფერისცვალება. ჰაიტიზე ორ ლაშქრობაში იღებდა მონაწილეობას და პირადად ნახა ინდიელების განადგურება. პირველი თორმეტი წელიწადი ის ლათინურ ამერიკაში მღვდელი იყო და მონებისაგან შემოსული თანხა ებარა. 1514 წლიდან იწყება მისი ადგილობრივებთან დაახლოება, რის შემდეგაც წერილების წერას და მათი ცხოვრების აღწერას იწყებს. 1522 წელს შედის დომინიკანელთა ორდენში, მომხრე ხდება მშვიდობიანი და არა იძულებითი მისიონერობის. საკუთარ ტექსტებში საუბრობს ადგილობრივების მიმართ გამოჩენილ სისასტიკეზე, რელიგიის თავისუფლებაზე და სხვისი კულტურების პატივისცემაზე. 1542 წელს ბართლომე ლა კასა იმპერატორ კარლს წერს, რომ ამერიკაში ჩამოსული ევროპელები ოქროს უფრო ეთაყვანებიან, ვიდრე ქრისტიანების ღმერთს. წლების განმავლობაში მისი მხრიდან დაწყებული წინააღმდეგობის შედეგად, სამეფო სახლი ინდიელების დამონებას აკრძალავს, რომელიც საბოლოოდ ნაწილობრივ განხორციელდება. თუმცა მოგვიანებით ისევ ფრთას შეისხამს. დომინიკანელს შემოაქვს ასევე მშვიდობიანი მისიის ხედვა ვენესუელასა და გვატემალაში. შემდგომში ხიაპას ეპისკოპოსის (სამხრეთ მექსიკა) ხარისხში ცდილობს სამართლიანობისათვის ბრძოლა მისიის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილად აქციოს. თუმცა ის ახალმოსახლეების წინააღმდეგობას ვერ დასძლევს და იძულებული გახდება დატოვოს ეპარქია და სამეფო კარზე ინდიელების ადვოკატად დასაქმდეს. ამას გარდა წერს ამერიკის ისტორიას (Historia de la Indias), რომელიც არის მონუმენტური ნაშრომი ინდიელების კულტურის ეთნოგრაფიული აღწერისა (Apologetica historia). მისი თეოლოგიური თეზა ინდიელების დასაცავად მოგვიანებით გუტიერესმა მრავალგზის მოიხმო, კერძოდ, ჩაგრულ სხვაში (ინდიელში) ქრისტეს ტანჯვის სახე უნდა დავინახოთ და ყველა საშუალებით ვიბრძოლოთ მათთვის. მისმა ბრძოლამ ასახვა და შედეგი ჰპოვა პაპი პავლე მესამის ბრძანებაში „Submilis Deus“ (1537), რომელიც ინდიელების უფლებებს თავისუფლებასა და საკუთრების ქონაზე ამტკიცებდა, ასევე მათი ნებისმიერი ფორმით დამონება აიკრძალა. ლა კასა - სამაგალითო მებრძოლი ქრისტიანის ცხოვრების შესახებ გუსტავო გუტიერესი იმდენად იყო შთაბეჭდილებების ქვეშ რომ მას მიუძღვნა თეოლოგიური ნაშრომი სახელწოდებით: “Las Casas: In Search of the Poor of Jesus Christ”. [9]
დასასრულს, თავად გუტიერესის ფუნდამენტური წიგნის „Teologia de la liberacion“ სახელწოდებასა და ტერმინზე შევჩერდეთ. რას მოიაზრებს გუტიერესი გათავისუფლების ქვეშ? რისგან ან ვისგან გათავისუფლებაზე საუბრობს ის თავის წიგნებში, ქადაგებებსა თუ ლექციებში?
როგორც უკვე აღვნიშნეთ გუტიერესის თეოლოგიური თხრობა ეფუძნება გათავისუფლების საკითხს, რომელიც მჭიდრო კავშირშია სიღარიბესა და უსამართლობასთან, რასაც ადამიანები ყოველდღიურად ეკვეთებიან. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს გუტიერესის გათავისუფლების თეოლოგია არ უნდა იქნას განხილული როგორც რევოლუციისაკენ მოწოდებად, ან ბრძოლად მდიდრებისა ან სიმდიდრის წინააღმდეგ. მისი ხედვა ემყარება ერთის მხრივ, ადამიანის გათავისუფლებას და მეორეს მხრივ, დაუღალავ პროტესტს სიღარიბის წინააღმდეგ. მის მიერ გამოყენებული ტერმინი „გათავისუფლება“ სამი ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირში მყოფი მნიშვნელობით შეიძლება განიმარტოს. პირველი ეს შეეხება გარიყულობისგან, უსამართლობისა და ექსპლუატაციისაგან გათავისუფლებას, გამოსავლის ძიებას და მის პოვნას დღევანდელ დღემდე ამ მდგომარეობაში მყოფი უამრავი ადამიანისთვის. სიღარიბე, უსამართლობა, ექსპლუატაცია ღმერთის ნების საწინააღმდეგო მოცემულობაა ქრისტიანი ადამიანისათვის და ქრისტიანული ეკლესიებისათვის. აქ გათავისუფლება სოციო-ეკონომიკური პერსპექტივიდან არის დანახული. ტერმინის მეორე მნიშვნელობა შეეხება გათავისუფლებას ანუ უფრო მასშტაბურ თავისუფლების ცნებას, სადაც ყველა სახის დამოკიდებულებისა და მონობისაგან თავისუფლდება ადამიანი. ამას გუტიერესი უწოდებს ისტორიულ ანუ კაცობრიობის საყოველთაო გათავისუფლებას. ეს არ გულისხმობს მხოლოდ საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესებას ადამიანებისათვის, ან ინსტიტუციების სტრუქტურულ ცვლილებებს, არამედ მუდმივ განვითარებას ახალი სიცოცხლის ფორმისა, კერძოდ პოლიტიკურ-ფილოსოფიური და ისტორიული საზრისით ახალი ადამიანის ფორმირებას - როდესაც საღვთო და ადამიანური ჩანაფიქრი ერთმანეთთან თანხვედრაშია. აქ ადამიანი დინამიური და ისტორიულ არსებად არის გაგებული და მჭიდრო კავშირშია საზოგადოების სხვა წევრებთან, რომელიც ერთობლივად მიემართება უკეთეს მომავალს. ამ შემთხვევაში ადამიანების ჰარმონიული თანაცხოვრება არ ეფუძნება მხოლოდ სამართლიან საზოგადოებრივ სტრუქტურებს, არამედ ურთიერთდამოკიდებულებას და ქცევებს, რომელიც სულაც არ არის ამ სტრუქტურების მექანიკური შედეგი. გუტიერესისთვის ადამიანები აღარ არიან ობიექტები, არამედ პასუხისმგებლობით აღსავსე პიროვნებები, რომლებიც თავად განკარგავენ საკუთარ ბედს. დასასრულს მესამე შესატყვისი გათავისუფლებისა, ესაა ცოდვისგან გათავისუფლება. ამის საფუძვლებს კი ბიბლიაში ვპოულობთ. გუტიერესისთვის ცოდვა მსგავსად სხვა წმინდა მამების შეფასებისა, დაკარგული კავშირია ღმერთსა და ადამიანებს შორის. ამის დაჯაბნვა იესო ქრისტეს მხსნელი და გადამრჩენელი სიყვარულით არის შესაძლებელი, რომელიც ჩვენ რწმენაში და ერთობაში გვეძლევა[10].
ცივი ომის პერიოდში სამხრეთ ამერიკაში მეტად პოპულარული გათავისუფლების თეოლოგიური მოძრაობა მალევე შეირაცხა კონსერვატორებისაგან მარქსისტული შეხედულებების და მემარცხენე რადიკალური ჯგუფების გავლენის ქვეშ არსებულ საეკლესიო მიმართულებად. აღნიშნულ ბრალდებას ამ მოძრაობის ცალკეული მღვდელმსახურების რადიკალურმა მოქმედებებმაც შეუწყო ხელი, იყო ეს პარტიზანულ მოძრაობებში ჩართვა, შეირაღებული აჯანყებების ღია მხარდაჭერა, თუ წმინდა წერილის მარქსისტული ინტერპრეტაცია. ეს უკანასკნელი საღვთო გამოცხადების უნივერსალურ შინაარს კლასობრივ მოცემულობას სძენდა და ეკლესიას მხარედ წარმოაჩენდა. რადიკალური ნაბიჯებით გამოირჩეოდა სოციოლოგი, თეოლოგი და მღვდელმსახური კამილო ტორესი(1929-1966). ის კოლუმბიის ნაციონალური გამათავისუფლებელი არმიის რიგებში შევიდა და პარტიზანულ ბრძოლას მიჰყო ხელი. კამილო ტორესს მღვდელმსახურთა წრეებიდან ბევრი მიმბაძველი გამოუჩნდა. ტორესი კოლუმბიის სახელმწიფო არმიასთან პირველივე შეტაკებაში დაიღუპა. ამ მაგალითის გარდა, რიგი გათავისუფლების თეოლოგიასთან ახლოს მდგომი სასულიერო პირები ხშირად ჩნდებოდნენ პოლიტიკურ ასპარეზზე და რევოლუციურ მოძრაობებშიც მონაწილეობდნენ. ამის მაგალითია ნიკარაგუელი მღვდელი და პოეტი ერნესტო კარდენალი (1925-2020). იგი აქტიურად იყო ჩართული ნიკარაგუის რევოლუციურ მოძრაობაში დიქტატორ სომოზას რეჟიმის წინააღმდეგ. რევოლუციის გამარჯვების შემდეგ კარდენალი კულტურის მინისტრი ხდება, ხოლო მისი ძმა ასევე მღვდელი ფერნანდო კარდენალი განათლების მინისტრის პოსტს იკავებდა. რომისგან რამდენიმეგზის გაფრთხილების მიუხედავად, რაც მღვდელმსახურის პოლიტიკურ საქმიანობას აბსოლუტურად მიუღებლად თვლიდა, იოანე პავლე მეორემ სამოციქულო ვიზიტისას ნიკარაგუაში ერნესტო კარდენალს პირადად აუკრძალა მღვდელმსახურება. ამ ყოველივეს თან ერთვოდა იოანე პავლე მეორეს მხრიდან გათავისუფლების თეოლოგიის ეკლესიის, მისის სისავსისა და ოფიციალური დოქტრინისათვის საფრთხედ აღქმა.
ნებისმიერი სახის კვეთა მარქსისტულ თუ სოციალისტურ მსოფლმხედველობასთან ეკლესიის წიაღში კომუნისტურ პოლონეთში ფორმირებული პონტიფიქსისთვის ყოვლად მიუღებელი იყო. მისი სამშობლო დაპყრობილი იყო, სადაც აგრესიული ათეიზმი ბატონობდა. აქვე აღსანიშნავია ის რომ გათავისუფლების თეოლოგია მრავალი განსხვავებული მიმართულებებით გამოირჩეოდა, რომელიც ევროპის კონტინეტზე ეკლესიის ცენტრისათვის მარტივად გასაგები სულაც არ იყო. აქედან გამომდინარე ვატიკანის სარწმუნოების კონგრეგაციამ 1984 და 1986 წლის წერილებით გათავისუფლების თეოლოგიას და შიდასაეკლესიო მოძრაობას საღვთისმეტყველო შეფასება მისცა. სარწმუნოების კონგრეგაციის მიერ გამოცემული ორი გზავნილი მის კათოლიკური ეკლესიის ოფიციალურ დოქტრინასთან შეუთავსებლობასა და გადაცდომებზე საუბრობს, მითითებებს შორისაა: მარქსისტული ანალიზის ყოველგვარი კრიტიკული გააზრების გარეშე მოხმობა, რომელიც ოფიციალურ ეკლესიასთან ოპოზიციურად განწყობილი პარალელურ ეკლესიას ქმნიდა. 1984 წლით დათარიღებული წერილი პერიფერიაში წარმოქმნილი საეკლესიო მოძრაობის მისამართით მძაფრი ბრალდებებით გამოირჩევა, მათ შორისაა წმინდა წერილის კლასობრივი შინაარსის პერსპექტივიდან წაკითხვა-განმარტება, ევქარისტიის საიდუმლოს ისეთი ინტერპრეტირება, სადაც გარკვეულ ადამიანთა ჯგუფებს („კლასებს“) არ შეეძლოთ მასში თანამონაწილეობა. ინსტრუქციის თანახმად ეს ეწინააღმდეგებოდა უფლის სიყვარულს ყოველი ადამიანისადმი. მსგავსი კლასობრივი გაგების შემოტანა ანგრევდა ეკლესიის ტრადიციულ იერარქიულ და საკრამენტულ სტრუქტურას, ხოლო ცოდვის არსს სრულად „სოციალური ცოდვის“ შინაარსით შემოსაზღვრავდა, სადაც ბოროტება მარტო სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სტრუქტურებში არსებობს. გზავნილის თანახმად ასეთი ხედვა საფრთხეს უქმნიდა პიროვნების ქრისტიანულ გაგებასა და მის ტრანსცედენტურობას ჩრდილს აყენებდა. ქრისტიანული გამოხსნა კი მთლიანად პოლიტიკური და ეკონომიკური შინაარსით წარმოჩინდებოდა.[11]
ამდაგვარი და სხვა კრიტიკული მუხლებისგან შემდგარ გზავნილს თვით ევროპის კონტინენტზე - საეკლესიო ცენტრში, თეოლოგების საკმაო ნაწილი კრიტიკულად შეხვდა. ისინი აქცენტს სვამდნენ გათავისუფლების თეოლოგის მრავალფეროვნებაზე და მისი აღმოცენების ისტორიული, ასევე-პოლიტიკური და ეკონომიკური კონტექსტის სწორად დანახვის აუცილებლობაზე. ამის მიუხედავად კონგრეგაციის წერილებს მალევე მოჰყვა წამყვანი გათავისუფლების თეოლოგების დასჯა. მათ რიცხვში აღმოჩნდნენ: იგნასიო ელიაკურია, ლეონარდო და კლოდოვის ბოფი, ჯონ სობრინო და სხვები. გუსტავო გუტიერესის შემთხვევაში მხოლოდ გაფრთხილებით შემოიფარგლნენ, ვინაიდან მის ტექსტებში ყველაზე ნაკლებად იყო მარქსისტული ანალიზი გამოყენებული და ავტორი მაქსიმალურად ცდილობდა კათოლიკური ეკლესიის სოციალური თეოლოგიის ტრადიციას დაჰყრდნობოდა. ამასთანავე მოხდა მათი თეოლოგიური კათედრებიდან ჩამოცილება, რათა არ ჰქონოდათ მომავალ სამღვდელო კანდიდატებზე გავლენა. რეპრესიების შემდგომ 1995 წელს ნიკარაგუაში მოგზაურობისას იოანე პავლე მეორე თვითმფრინავში ჟურნალისტებთან აღნიშნავს: “განთავისუფლების თეოლოგია აღარ წარმოადგენს საფრთხეს, რადგანაც კომუნიზმი მკვდარია.” მაგრამ იმავე „დამარცხებული” თეოლოგიის წარმომადგენელი „ღარიბების ეპისკოპოსად” ცნობილი პედრო კასალდალიგა დასძენს” განთავისუფლების თეოლოგია ზუსტად იმდენი ხანი იარსებებს, რამდენი ხანიც იქნება დედამიწაზე სიღარიბე.”
2013 წელს რომის კათოლიკე ეკლესიის კათედრაზე პირველი სამხრეთ ამერიკელი კანდიდატის ეკლესიის მეთაურად არჩევა მოხდა. არგენტინელი კარდინალი ბერგოლიო, დღეს უკვე პაპი ფრანცისკე მის წინამორბედებთან განსხვავებით თამამად შეიძლება აღინიშნოს, რომ განთავისუფლების თეოლოგიის და ამ მოძრაობის შესახებ მეტად ინფორმირებული და გაცნობიერებულია. განსხვავებით მისი წინამორბედებისაგან, ფრანცისკეს პონტიფიკატის პერიოდში რიგი გათავისუფლების თეოლოგების რომში მიწვევა, ანუ ერთგვარი რეაბილიტაცია მოხდა, მათ შორის იყო გუსტავო გუტიერესი. 2015 წელს გუტიერესი პირადად შეხვდა პაპ ფრანცისკეს და ვატიკანში პრესკონფერენცია გამართა.
სამხრეთამერიკული კონტექსტიდან ამოზრდილი და ფორმირებული პაპი ფრანცისკე გარკვეულწილად სამწყმესთავრო პრაქტიკაში მოუხმობს გათავისუფლების თეოლოგიის გამოცდილებას, ამის მაგალითები დღევანდელი გადმოსახედიდან მრავალი დაგროვდა. ესაა მისი დამოკიდებულება უმცირესობებისადმი, დევნილებისადმი, თუ გაბედული კრიტიკა არსებული ეკონომიკური დღის წესრიგის მისამართით. ახლადარჩეულმა რომის პაპმა მედიის წარმომადგენლებთან შეხვედრისას ხაზგასმით აღნიშნა: „მე მსურს ღარიბი ეკლესია და ეკლესია ღარიბებისათვის“. ღარიბების, სოლიდარობისა და სოციალური მსახურების თემებმა ფრანცისკეს ბევრ ქადაგებასა, თუ ენციკლიკაში გაიჟღერა, მათ შორისაა, მის სამოციქულო წერილში სახელწოდებით Evangelium Gaudium თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკის კრიტიკა, რაც კვლავ გვაბრუნებს გათავისუფლების თეოლოგიის გამოცდილებასა და ეკლესიის წინასწარმეტყველურ ხმასთან.
პაპი ფრანცისკე თავის სამოციქულო წერილში წერს:
„ეკონომიკის ეს ფორმა კლავს! ღვთის მცნება: არა კაც კლა ეკლესიამ სხვაგვარადაც უნდა გაიაზროს: უარი ფულის კვლავ გაღმერთებას! უარი ფულს, რომელიც მსახურების ნაცვლად მართავს; უარი სოციალურ უთანასწორობას, რომელსაც ძალადობა მოაქვს. კონკურენციის დღეს არსებულმა ხასიათმა და ამა ქვეყნის ძლიერების კანონებმა მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი სამუშაოებიდან და ცხოვრების პერსპექტივიდან გამოთიშა. ადამიანი განიხილება, როგორც მომხმარებელი; ის არა მარტო ექსპლუატირებული და ჩაგრულია, არამედ ნაგვის მსგავსად გადაგდებული. ეკონომიკის დღეს არსებული მოდელი ნაკლებ უნარიანია, იყოს თანამგრძნობი სხვისი ტკივილისა და გაჭირვების, ზრუნავდეს ადამიანზე. დღევანდელი ფინანსური კრიზისის მიზეზი ფულის გაბატონებული მდგომარეობის აღიარება და ადამიანის, როგორც უპირატესის, დაკნინებაა. იდეოლოგია, რომელიც ბაზრის სრული ავტონომიისა და ფინანსური სპეკულაციების დამცველია, ნებისმიერ სახელმწიფო კონტროლს კი უარყოფს, ქმნის მზარდ უფსკრულსა და ახალ უჩინარ ტირანიას შემოსავლის სფეროში. ვალები, მისი პროცენტები, კორუფცია და გადასახადის ზრდა მთელ მსოფლიოში დიდი მოცულობით არის წარმოდგენილი. ამ სისტემაში „ყველა სუსტია. ასევე ბუნებრივი გარემო დაუცველია ბაზრის გაღმერთების ინტერესების წინაშე, რომელიც სრულ წესად უნდა გადაიქცეს“. მის უკან დგას ღმერთის უარყოფა, ვინაიდან ღმერთი ბაზრის კანონებისგან მართული და მანიპულირებული ვერ იქნება. ასეთი ეკონომიკის მიერ წარმოებული სოციალური უთანასწორობა ხელს უწყობს თავის მხრივ ძალადობას, იმიტომ, რომ საზოგადოებრივი და ეკონომიკური სისტემა ფესვებში უკვე არასამართლიანია.“ [12]
დღეისათვის გათავისუფლების თეოლოგიის მემკვიდრეობა აღარ არის მოქცეული კრიტიკისა და მიუღებლობის ქარცეცხლში, გასული საუკუნის პერიფერიაში დაბადებული საეკლესიო მოძრაობის სარწმუნოებრივი, ეპისტოლარული, სულიერი თუ პრაქტიკული გამოცდილება სხვადასხვა თეოლოგიური სასწავლებლებისა, თუ სემინარიების სასწავლო პროგრამებშია წარმოდგენილი. ის რომის კათოლიკე ეკლესიის სოციალური კორპუსისა და ქრისტიანული სოციალური ეთიკის განუყოფელ ნაწილად იქცა.
დასასრულს, საინტერესოა თუ რა შეიძლება მოგვცეს ან ვისწავლოთ გათავისუფლების თეოლოგიისაგან მართლმადიდებელმა ეკლესიამ, მისმა იერარქიამ, მღვდელმსახურებმა თუ მორწმუნე მრევლმა?
ეს არის მართლმადიდებელი ქრისტიანების გამოჩენა სოციალურ ველზე, სადაც სამწუხაროდ გაბატონებულია უთანასწორობა, უსამართლობა, ფარისევლობა, სიდუხჭირე, სიცრუე, ჩაგვრა თუ დევნილობა. აქ კი, მორწმუნე ქრისტიანების ხმა გაბედულად უნდა ისმოდეს, იქ სადაც ილახება მოყვასის ინტერესები. გაბედულად უნდა იყოს დანახული ერთმანეთის გამოწვევა, გაჭირვება თუ ტკივილი, რათა სულიწმინდის მადლით აღვსილმა ქრისტიანებმა შეძლონ ერთი მანეთის სიმძიმის ტვირთვა, სუსტების თანადგომა და სოლიდარობის განაწილება, ასევე მასშტაბური დიაკონისეული საქმიანობის წარმართვა. ბოლო საუკუნეებში გამოჭედილი აღმოსავლური პასიური ასკეზა, რომელიც მხოლოდ გულზე ორიენტირებული იყო უნდა გახდეს გარესამყაროზე მიმართული, აღვსილი პასუხისმგებლობით ისტორიული, -ეკონომიკური, პოლიტიკური და რელიგიური პროცესებისადმი. პასიური ასკეტური მდგომარეობიდან მისი გარდასახვა სახარებისეული სულისკვეთებით სავსე მორწმუნეებად, რომელიც გაბედავს ყოველ ფეხის ნაბიჯზე ხმა აღიმაღლოს ადამიანის ღირსების, მისი სოციალური, პოლიტიკური, კულტურული თუ სულიერი უფლებების დაცვის საქმეში. საჭიროების შემთხვევაში კი წინააღმდეგობის გაწევა არსებული ცოდვის სტრუქტურებისადმი, რომლებიც ადამიანთა გაუცხოვებას, დეჰუმანიზაციას, ჩაგვრასა თუ ექსპლუატაციას ესწრაფვიან. ესაა ანტისახარებისეული მოცემულობის წინააღმდეგ უდრეკი გალაშქრება, იქნება ეს ეკლესიის შიგნით, თუ მის გარეთ. თითოეულ მორწმუნეში ეს დაუსრულებელი შინაგანი სულიერი დუღილი ანუგეშებს და დაიცავს სუსტს, ჩაგრულს, გაჭირვებულს, უცხოს, დევნილსა თუ მიუსაფარს, ხოლო მსგავსი მორწმუნეთა ერთობა სამრევლოების სახით ქრისტიანული თანალმობის სულისკვეთებით სულმუდამ ფხიზლად ამყოფებს პოლიტიკური, რელიგიური თუ ეკონომიკური დანაშაულისა, ან ბოროტი მანიპულაციის მცდელობისას.
