7 აპრილს „ქართულმა ოცნებამ“ სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედიაორგანიზაციების წინააღმდეგ მორიგი რეპრესიული ცვლილებები დააანონსა გრანტების შესახებ კანონში.[1]  9 დღეში, 16 აპრილს კი პარლამენტმა  დაჩქარებული წესით მიიღო  ცვლილებების პაკეტი და „ქართულმა ოცნებამ“ საბოლოოდ აკრძალა მთავრობის თანხმობის გარეშე უცხოური გრანტის მიღება.

„გრანტების შესახებ“ კანონში  შეტანილი ცვლილებების თანახმად დონორებმა გრანტების გაცემაზე „ქართული ოცნების“ მთავრობის ან მისი უფლებამოსილი პირის/ორგანოს თანხმობა უნდა მიიღონ. მათ საგრანტო ხელშეკრულება „ქართული ოცნების“ მთავრობას უნდა წარუდგინონ. ანტიკორუფციული ბიურო ამ კანონით გათვალისწინებული უფლებამოსილების განხორციელებისას ადმინისტრაციულ წარმოებას ახორციელებს არაუმეტეს 3 თვის განმავლობაში. ანტიკორუფციული ბიუროს უფროსს უფლება აქვს, საჭიროების შემთხვევაში ეს ვადა არაუმეტეს 3 თვით გაახანგრძლივოს. ეს წესი არ ვრცელდება საერთაშორისო სპორტული ასოციაციის, ფედერაციის და კომიტეტის მიერ გრანტის გაცემაზე, საქართველოს საზღვრებს გარეთ საშუალო და უმაღლესი განათლების მიღებისთვის და სამეცნიერო მუშაობისთვის გაცემულ ინდივიდუალურ სტიპენდიაზე. საკანონმდებლო ცვლილებების  თანახმად,  აკრძალული გრანტის გაცემისა და მიღების მონიტორინგს ანტიკორუფციული ბიურო განახორციელებს. აკრძალული გრანტის მიღება კი გამოიწვევს გრანტის მიმღების დაჯარიმებას აღნიშნული გრანტის ორმაგი ოდენობით.

უფრო ზუსტად, “გრანტების შესახებ” კანონს დაემატა ოთხი მუხლი: 5¹, 6¹, 6² , 6³ და 6⁴ - მთელი რიგი რეგულაციებით.[2]

• გრანტის გაცემისთვის აუცილებელია მთავრობის ან მთავრობის მიერ განსაზღვრული უფლებამოსილი პირის/ორგანოს თანხმობა;
• პასუხისთვის დგინდება 3 თვიანი ვადა და  ანტიკოროფციული ბიუროს უფროსს უფლება აქვს საჭიროების შემთხვევაში ეს ვადა არაუმეტეს  3 თვით გაახანგრძლივოს;
• გასაჩივრება არ აჩერებს მთავრობის გადაწყვეტილებას;
• თანხმობის გარეშე გაცემული გრანტის მიღება აკრძალულია;
• თანხმობის მისაღებად, გრანტის გამცემმა მთავრობას [ან მის უფლებამოსილ პირს/ორგანოს] უნდა წარუდგინოს გრანტის გამცემსა და მიმღებს შორის გაფორმებული ხელშეკრულების პროექტი [რომელშიც გაწერილია ყველა დეტალი - ვადებისა და მიზნობრიობის ჩათვლით].
• უნებართვო გრანტის გაცემისა და მიღების მონიტორინგი დაევალა ანტიკორუფციულ ბიუროს [რომლის ხელმძღვანელსაც პრემიერ-მინისტრი ნიშნავს].
• ანტიკორუფციულ ბიუროს შესაძლებლობა მიეცა  სამართალდარღვევის ოქმის შედგენასთან ერთად სამართალდამრღვევის ქონებას (მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს) დაადოს ყადაღა - “შესაბამისი სამართალდარღვევისთვის გათვალისწინებული სანქციის პროპორციულად”;
• “ყადაღა დაუყოვნებლივ ამოქმედდება” და ოქმთან ერთად წარედგინება სასამართლოს; გადაწყვეტილებისთვის რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოს 15 დღე აქვს;15-დღიანი ვადა უწესდება სააპელაციო სასამართლოსაც, რომლის გადაწყვეტილებაც საბოლოოა და გასაჩივრებას აღარ ექვემდებარება. წინასაარჩევნო პერიოდში ვადები მნიშვნელოვნად შემცირებულია;
• ყადაღის საკითხის განსახილველად ორივე ინსტანციის სასამართლოებს მაქსიმუმ 48-48 საათი აქვთ;
• გასაჩივრება არ აჩერებს ყადაღის მოქმედებას.

ამასთან ანტიკორუფციული ბიურო უფლებამოსილია: გამოითხოვოს ფინანსური ანგარიში, თუ არსებობს “დასაბუთებული ვარაუდი” კანონის დარღვევაზე; გამოჰკითხოს ფიზიკური პირი - “რომელსაც შესაძლებელია ჰქონდეს ანტიკორუფციული ბიუროს მიერ აკრძალული გრანტის მიღების მონიტორინგის განსახორციელებლად საჭირო ინფორმაცია” [ეს გამოკითხვა ნებაყოფლობითია]; დაკითხოს ფიზიკური პირი მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით. საჯარო დაწესებულებისგან, ფიზიკური პირისგან, იურიდიული პირისა თუ “სხვა სუბიექტისგან” გამოითხოვოს “საჭირო ინფორმაცია” - განსაკუთრებული კატეგორიის პერსონალური მონაცემის ჩათვლით.

საკანონმდებლო ცვლილებებთან დაკავშირებით გაკეთებული საჯარო პოლიტიკური განცხადებები

გრანტების შესახებ კანონში ცვლილებების ინიცირების შემდეგ, ქართული ოცნების პარლამენტის წევრებმა არ დამალეს და ღიად ისაუბრეს  იმ მიზნებზე რის გამოც აღნიშნული ცვლილებები დაინიცირდა.

ლევან მაჭავარიანმა 8 აპრილს განაცხადა, რომ დაფინანსება არ უნდა მიეცეთ “არასასურველ ორგანიზაციებს - კოლექტიურ გიგაურებს და ლომჯარიებს”.

“[დონორები] მისცემენ ფულს, შემდეგ ამ ფულით ხდება "მოლოტოვის კოქტეილის" რეკლამირება, ხდება ფაშისტური კამპანიების განხორციელება, ხდება ძალადობრივი აქტები. რომ ეკითხები დონორებს, ისინი ხელს იბანენ, პასუხისმგებლობა მათი თითქოს არ არის. ასე, რა თქმა უნდა, არ გამოვა და არც შეიძლება”, 

„როდესაც კონკრეტული დონორი ორგანიზაცია მიმართავს მთავრობას ამა თუ იმ გრანტის გაცემასთან დაკავშირებით, თუ მთავრობას დაარწმუნებს იმაში, რომ ეს საქმეს წაადგება ჩვენი ქვეყნისთვის, ჩვენი მოსახლეობისთვის იქნება კარგი, რა თქმა უნდა, ამას მოჰყვება მთავრობის მხრიდან ვიზირება“,  „ხოლო თუ ამაში ვერ დაარწმუნებს მთავრობას და ჩვენ დავინახავთ იმის ნიშნებს, რომ ეს თანხა უნდა მოხმარდეს [ნინო] ლომჯარიას, [ეკა] გიგაურს, ქალბატონ [ბაია] პატარაიას და ასე შემდეგ იმისთვის, რომ მორიგი რევოლუციური სცენარი მოაწყონ, რა თქმა უნდა, ამაზე ვიზირება არ იქნება“, - განაცხადა მან.

 წინადადება კი იმით დაასრულა, რომ “ ისინი, რა თქმა უნდა, არასასურველები არიან და ასეთ ორგანიზაციებს არ უნდა მიეცეს საშუალება იმისა, რომ დააფინანსონ რევოლუციონერები ჩვენს ქვეყანაში“

მისი თქმით, თუკი დონორი მაინც გასცემს გრანტს ამა თუ იმ ორგანიზაციაზე, ეს ორგანიზაცია ორმაგი თანხით დაისჯება.

კანონის შეცვლის აუცილებლობას ცნობილი ბრალდებებით განმარტავდა შალვა პაპუაშვილი 8 აპრილს, უზბეკეთში ყოფნისას. ცნობილ ბრალდებებს შორის არის ასევე დონორების ფულით პოლიტიკური პარტიებისა და საარჩევნო კამპანიის დაფინანსება.

ირაკლი კობახიძემ 9 აპრილს განაცხადა, რომ  გრანტებისა და „ენჯეოების“ მეშვეობით საქართველოში საბჭოთა მეთოდებით ცდილობენ სიძულვილის დათესვას. ეს კანონი, შესაბამისად, უპირისპირდება არა გრანტს, როგორც ასეთს, არამედ უპირისპირდება სიძულვილს”.

„საქართველოს მთავრობა გადაამოწმებს ყველა გრანტის მიზნობრიობას და ამის მიხედვით გასცემს თანხმობას გრანტთან დაკავშირებით. ვერავის მივცემთ იმის საშუალებას, რომ გრანტებისა და „ენჯეოების“ მეშვეობით საქართველოში ხელოვნურად დათესონ სიძულვილი და ხელოვნურად გახლიჩონ საზოგადოება. ეს კანონი არის ძალიან მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იმისათვის, რომ ჩვენ წინ აღვუდგეთ სიძულვილის ხელოვნურად დათესვას ჩვენს საზოგადოებაში.“

გრანტების კანონში შესული ცვლილებების სამართლებრივი შეფასება

მიღებული კანონი რამდენიმე მიმართულებით არის ფუნდამენტურად პრობლემური. გრანტების მიღებაზე მთავრობის თანხმობის დაწესება, ბუნებრივია, წარმოადგენს გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევას, რომელიც უნდა მართლდებოდეს ლეგიტიმური მიზნით, აუცილებლობითა და პროპორციულობით. კანონი ვერც ერთ ამ მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებს.

გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევა

1. ლეგიტიმური მიზანი

განმარტებითი ბარათი კანონპროექტის მიღების მიზნებად ასახელებს „სახელმწიფოს სუვერენიტეტის დაცვისა და კიდევ უფრო გაძლიერების“ ხელშეწყობას, „სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოს პრინციპების“ რეალიზებას, და „ხალხისგან (ხელისუფლების წყაროსგან) მხარდაჭერილი, მკაფიოდ გაცხადებული, საშინაო და საგარეო პოლიტიკის შეუფერხებლად განხორციელებას.“[3] სუვერენიტეტის დაცვის მოტივი ნამდვილად შეიძლება იყოს გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევის საფუძველი, თუმცა მისი არსებობა თავად კანონის დებულებებიდან უნდა გამომდინარებდეს.

კანონი ღირებულებით დონეზე ეყრდნობა ერთგვარ შეფარულ დათქმას, რომ უცხოური დაფინანსება თავისთავად წარმოშობს ქვეყნის შიდა საქმეებში ჩარევის მაღალ რისკებს. სხვაგვარად ვერ აიხსნება გრანტის მიღებაზე მთავრობის თანხმობის მოთხოვნა, განურჩევლად გრანტის წარმომავლობის, მიმღების, მისი ოდენობისა და სპეციფიკისა (გარდა სპორტული და სამეცნიერო მუშაობისთვის განკუთვნილი ინდივიდუალური გრანტებისა). ამ საკითხზე ვენეციის კომისია აღნიშნავს, რომ მარტოოდენ უცხოური დაფინანსების ფაქტი ავტომატურად ვერ დააფუძნებს სამოქალაქო-საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის, ონლაინ მედიისთვის და მაუწყებლებისთვის დაწესებული შეზღუდვების გამამართლებელ ლეგიტიმურ მიზანს.[4] მართლმსაჯულების ევროპულმა სასამართლომ უნგრეთში მიღებული ე.წ. აგენტების კანონის გაუქმებისას მიუთითა, რომ გაუმართლებელია იმის ვარაუდი, თითქოს „სხვა წევრ სახელმწიფოში ან მესამე ქვეყანაში რეგისტრირებული ფიზიკური ან იურიდიული პირის მიერ გაღებულმა ნებისმიერი სახის ფინანსურმა დახმარებამ და ასეთი ფინანსური დახმარების მიმღებმა ნებისმიერმა სამოქალაქო-საზოგადოებრივმა ორგანიზაციამ შეიძლება არსებითი საფრთხე შეუქმნას ამ წევრი სახელმწიფოს პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ინტერესებს და მისი ინსტიტუციების უნარს, იმოქმედონ ჩარევისგან თავისუფლად.“[5]

ამდენად, აშკარაა, რომ მთავრობის თანხმობის მოთხოვნა გრანტის გაცემაზე ემყარება მთლიანად მთავრობის დისკრეციას, რაც კანონში ობიექტური, მკაფიო და განზოგადებადი კრიტერიუმების გარეშეა განსაზღვრული. კანონი არ აწესებს რაიმე სახის წინასწარ განსაზღვრულ სტანდარტს, რომლის მიხედვითაც მოხდება გრანტის მიზნობრიობის შეფასება. ეს ქმნის თვითნებური და პოლიტიკურად მოტივირებული გადაწყვეტილებების მიღების რეალურ საფრთხეს, რაც ეწინააღმდეგება სამართლებრივი სახელმწიფოს ძირითად პრინციპებს, მათ შორის სამართლებრივი პროგნოზირებადობისა და გამჭვირვალობის მოთხოვნებს. როდესაც სახელმწიფოს გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევის სამართლებრივი ჩარჩო ბუნდოვანია და ვერ აკმაყოფილებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილ სტანდარტს, რომ გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევის მიზეზები უნდა იყოს “რელევანტური და საკმარისი.”[6] “ქართული ოცნების” მიერ ბოლო დროს შემუშავებული სხვა “რუსული კანონების” მსგავსად, აღნიშნულიც არსებითად მანიპულაციურია და ვერ ასაბუთებს მისი მიღების რეალურ მიზნებს.

1. აუცილებლობა

თუნდაც საბუთდებოდეს კანონის მიღების ლეგიტიმური ინტერესი, გაერთიანების უფლებაში ჩარევა უნდა იყოს აბსოლუტურად აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში და ეყრდნობოდეს პროპორციულ ზომებს. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იყენებს „მწვავე სოციალური საჭიროების“ და „დემოკრატიისთვის საკმარისად გარდაუვალი რისკის“ არსებობის პირობას.[7] მსგავსად, გაეროს სპეციალური ანგარიშის მიხედვით, უნდა არსებობდეს მტკიცებულებები, რომ „შესაბამისი ზომის მიღება აუცილებელია, რათა თავიდან იქნეს აცილებული რეალური და არა ჰიპოთეტური საფრთხე შეზღუდვის ერთ-ერთ საფუძველთან დაკავშირებით.“[8]

საპირისპიროდ, კანონი ვერ ასაბუთებს ვერანაირ კონკრეტულ საფრთხეს ან რისკს, თუ რატომაა გრანტის გაცემაზე მთავრობის თანხმობა გარდაუვლად აუცილებელი. განმარტებით ბარათში არაა ახსნილი, თუ რა გარემოებამ უბიძგა „ქართულ ოცნებას“ ამგვარი ზომების მიღებისკენ, რისკების შეფასების რა მეთოდოლოგიას ან ანალიზს ეყრდნობა ის, ან რაში გამოიხატა გრანტის გამცემებისა და მიმღებების მიერ საქართველოს სახელმწიფო ინტერესებისთვის მიყენებული ზიანი. როგორც სტრასბურგის სასამართლო მიუთითებს საქმეში Ecodefence and others v. Russia (2022), უბრალოდ აბსტრაქტულ საფრთხეებზე მითითებით გაერთიანების თავისუფლებაში ამგვარი ჩარევა შეუთავსებელია კონვენციის ღირებულებებთან, ევროპულ საჯარო წესრიგთან და კოლექტიური უსაფრთხოების მოთხოვნებთან.[9]

1. პროპორციულობა

გრანტის მიმღების წინააღმდეგ კანონში გათვალისწინებული ზომები აბსოლუტურად არაპროპორციული და ინტრუზიულია. გარდა გრანტის მიღებაზე მთავრობის პირდაპირი თანხმობის მოთხოვნისა, კანონით ანტიკორუფციული ბიუროსთვის მინიჭებული მონიტორინგის განხორციელების წესი ფაქტობრივად წარმოადგენს ხელისუფლებისთვის არასასურველი ფიზიკური და იურიდიული პირების შევიწროებისა და დევნის მექანიზმს. გრანტების კანონი ანტიკორუფციულ ბიუროს აღჭურავს პირის დაკითხვის უფლებამოსილებით მხოლოდ იმ საფუძვლით, რომ ამ უკანასკნელს  „შესაძლებელია ჰქონდეს ანტიკორუფციული ბიუროს მიერ თანხმობის გარეშე გრანტის მიღების მონიტორინგის განსახორციელებლად საჭირო ინფორმაცია.“ ამგვარი ზოგადი საფუძველი, „ქართული ოცნების“ გაცხადებული პოლიტიკის პირობებში, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებზე მუდმივი წნეხისა და ზეწოლის იარაღად შეიძლება იქცეს.

ანტიკორუფციულ ბიუროს ენიჭება პირის მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე დაკითხვის შესაძლებლობა, რაც უნდა განხორციელდეს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 21¹¹⁰-ე მუხლის საფუძველზე. თავის მხრივ, ეს ნორმა ეხება პოლიტიკური პარტიის, საარჩევნო სუბიექტის ან განცხადებული საარჩევნო მიზნის მქონე პირის ფინანსური საქმიანობის მონიტორინგს. ამ გზით, ნებისმიერი გრანტის მიმღები პირი/ორგანიზაცია ფაქტობრივად თანაბრდება პოლიტიკურ პარტიასა და მის მიმართ წაყენებულ მოთხოვნებთან, რაც ვერ აიხსნება ამ ორი აქტორის თვისებრივად განსხვავებული ბუნებით, საქმიანობითა და მათ მიერ მოცულ სუბიექტთა წრით. მეტიც, გრანტების კანონში გათვალისწინებული დამატებითი ინსტრუმენტები კიდევ უფრო მკაცრ ზომებს ითვალისწინებს, ვიდრე ეს პოლიტიკურ პარტიებთან მიმართებით გვხვდება: ყადაღის მექანიზმი, საქმის განხილვის შემჭიდროებული ვადები, და ჯარიმების ოდენობა.

ყადაღა, ჯარიმები და განხილვის ვადები

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმთან ერთად, ანტიკორუფციული ბიურო უფლებამოსილია ყადაღა დაადოს ორგანიზაციის/პირის ქონებას, მათ შორის საბანკო ანგარიშებს. ამგვარი უფლებამოსილების ანტიკორუფციული ბიუროსთვის მინიჭება სამართლებრივი პრინციპებთან სრულიად შეუსაბამოა. ყადაღა წარმოადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფის საშუალებას, რომლის თაობაზეც გადაწყვეტილება სასამართლოს გამოაქვს.[10] ამასთან, საპროცესო კოდექსის 123-ე მუხლი, რომელიც ეხება ჩხრეკა-ამოღებისა და დაყადაღების ღონისძიებას მასმედიის, საგამომცემლო, სამეცნიერო, საგანმანათლებლო, რელიგიური, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების და პოლიტიკური პარტიების სათავსებში, მიუთითებს, რომ: „სასამართლო უფლებამოსილია გამოიტანოს განჩინება ჩხრეკის, ამოღების ან/და დაყადაღების შესახებ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს აშკარა და დამაჯერებელი დასაბუთება, რომ აღნიშნული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარება არ გამოიწვევს საქართველოს კონსტიტუციით დაცული სიტყვის, აზრის, სინდისის თავისუფლების, აღმსარებლობის, რწმენის ან გაერთიანების უფლების ხელყოფას. ეს საგამოძიებო მოქმედება უნდა ჩატარდეს ეფექტიანი და ამ უფლებათა და თავისუფლებათა ყველაზე მინიმალურად შემზღუდველი ფორმით.”[11] მნიშვნელოვანია ითქვას, რომ ყადაღის დადების უფლებამოსილება არ არის გათვალისწინებული ანტიკორუფციული ბიუროს მიერ პოლიტიკური პარტიის ან საარჩევნო სუბიექტის მონიტორინგის ფარგლებში. ამასთან ყადაღის არსებული მოწესრიგება რომელიც  კანონში გვხდება, არ გამომდინარეობს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსიდან.  ადმინისტრაციული კოდექსი ყადაღის დადების შესაძლებლობას მხოლოდ  სამართალდარღვევის აღსრულების ოქმი/ ან და სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების მიზნებისთვის  დაწესებას ითვალისწინებს. კანონის მიხედვით, ყადაღა დაუყოვნებლივ შედის ძალაში და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმთან ერთად დასადასტურებლად წარედგინება სასამართლოს.  ეს მოწესრიგება ძალიან  ჰგავს  სისხლის სამართლის კოდექსში  არსებულ მოწესრიგებას, კონკრეტულად კი  გადაუდებელი აუცილებლობის  შემთხვევაში გამომძიებლის  მიერ გამოცემულ დადგენილებას, თუმცა როგორც აღინიშნა, მსგავსი შინაარსის მოწესრიგებას თავად ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის კოდექსი  არ ითვალისწინებს.  ამასთან სისხლის სამართლის კოდექსი გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში ყადაღის გამოყენების სტანდარტებს ითვალისწინებს, განსხვავებით  აღნიშნულ  კანონში შეტანილი ცვლილებებისა.

მსგავსი მოწესრიგება, რა თქმა უნდა, ერთის მხრივ ქმნის საფრთხეს   როგორც   უფლებამოსილების გადაჭარბების, ასევე  ყადაღის განხილვის უკიდურესად შემჭიდროებული ვადები გვაფიქრებინებს, რომ „ქართული ოცნების“ მიზანია პროცესი მაქსიმალურად სწრაფად წარიმართოს, სადაც ფაქტობრივად გამორიცხული იქნება საქმის მასალებზე ჯეროვანი მსჯელობა და არგუმენტაცია. სასამართლოს ტოტალური კონტროლის პირობებში, ეს პრაქტიკულად ორგანიზაციების საქმიანობის გაჩერების ტოლფასი იქნება. ამასთან, გაუგებარია რას ემსახურება სამართალდარღვევის დადასტურების საკითხის შემთხვევაში განხილვის ვადების კიდევ უფრო შემჭიდროება „წინასაარჩევნო პერიოდის“ დროს. გრანტის მიმღები ორგანიზაციების მიერ, რომლებსაც მრავალი განსხვავებული პროფილი და საქმიანობის მიმართულებები აქვთ, თავისთავად, არაფერ კავშირშია საარჩევნო მიზნებთან. ამდენად, ამ წესს მხოლოდ ერთი მოტივაცია შეიძლება ჰქონდეს: არჩევნების წინ კრიტიკული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საჯარო ველიდან რაც შეიძლება მარტივად ჩამოცილება, სადაც სასამართლოს სწრაფი და ეფექტიანი „ნოტარიუსის“ ფუნქცია ექნება.

დამატებით, საინტერესოა ჯარიმების საკითხი ორი მიმართულებით: პირველი, როგორც კანონშია აღნიშნული, თანხმობის მისაღებად შესაბამისი დოკუმენტები მთავრობას გრანტის გამცემმა უნდა წარუდგინოს. თუმცა, საბოლოოდ, ჯარიმის დაკისრების ობიექტი გრანტის მიმღები ხდება. ეს ფაქტი პასუხისმგებლობის ინდივიდუალიზების სამართლებრივ პრინციპს სრულად ეწინააღმდეგება. მეორე, გათვალისწინებული ჯარიმები განსაკუთრებით მოცულობითია. კერძოდ, გრანტის თანხმობის გარეშე მიღება გამოიწვევს მიმღების დაჯარიმებას აღნიშნული გრანტის ორმაგი ოდენობით. პოტენციურად ამ თანხამ რამდენიმე ათეული ან სულაც ასეულობით ლარი შეიძლება შეადგინოს, რომლის გადახდაც ორგანიზაციას შეუძლებელ ფინანსურ ტვირთად დააწვება და, საბოლოოდ, ფუნქციონირების შეწყვეტის მიზეზი შეიძლება გახდეს.

გარდა ამისა, პირის გამოკითხვის პროცესში მის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის ცრუ ინფორმაციად დაკვალიფიცირება გამოიწვევს 2000 ლარით დაჯარიმებას. შედარებისთვის, პოლიტიკური პარტიის ან საარჩევნო სუბიექტის მონიტორინგის პროცესში ჯარიმა გათვალისწინებულია მხოლოდ მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე არასაპატიო მიზეზით გამოუცხადებლობისთვის და ისიც 500 ლარის ოდენობით.[12]

სახელშეკრულებო თავისუფლება და პერსონალური მონაცემების დაცვა

გრანტის მიღება ხდება კერძო სახელშეკრულებო თავისუფლების პირობებში და ის გაერთიანების თავისუფლების რეალიზების ფუნდამენტური გარანტიაა. ფინანსური დამოუკიდებლობა აუცილებელია ორგანიზაციების ავტონომიისა და გარე ჩარევებისგან გადაწყვეტილებების მიღების უზრუნველყოფისთვის. გრანტის მიღებისთვის მთავრობის თანხმობის ბლანკეტური მოთხოვნა ამგვარ თავისუფლებაში არა უბრალოდ ჩარევას, არამედ ამ თავისუფლებით სარგებლობის პირობას წარმოადგენს, რაც შეუძლებელია გამართლებული იყოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში (გარდა ძალზედ დავიწროებული შემთხვევებისა, მაგალითად, უსაფრთხოების სექტორში მიმდინარე ეკონომიკური აქტივობები). ამ გაგებით, შეიძლება ითქვას, რომ გრანტების კანონში შესული ცვლილებები არსებითად უფრო მკაცრი და საგანგაშოა, ვიდრე უკვე მიღებული „რუსული კანონები.“

ევროპის საბჭოს რეკომენდაცია „ევროპაში არასამთავრობო ორგანიზაციების სამართლებრივი სტატუსის შესახებ” მიუთითებს, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციები თავისუფალნი არიან, ჩაებან ნებისმიერ კანონიერ ეკონომიკურ, ბიზნეს და კომერციულ აქტივობებში საკუთარი არასამეწარმეო საქმიანობის მხარდასაჭერად, ყოველგვარი წინასწარი ავტორიზაციის გარეშე.[13] დოკუმენტში დამატებით აღნიშნულია: „არასამთავრობო ორგანიზაციებს უნდა შეეძლოთ თავისუფლად მოითხოვონ და მიიღონ დაფინანსება ფულადი ან სხვაგვარი დონაციებით არა მხოლოდ საკუთარი ქვეყნის საჯარო ორგანოებიდან, არამედ ინსტიტუციური ან ინდივიდუალური დონორებისგან, სხვა სახელმწიფოებისგან ან მულტილატერალური სააგენტოებისგან, იმ პირობით, რომ მათზე გავრცელდება მხოლოდ ის საკანონმდებლო შეზღუდვები, რომლებიც ეხება საბაჟო კონტროლს, სავალუტო ოპერაციებს, ფულის გათეთრების წინააღმდეგ ბრძოლას, არჩევნებისა და პოლიტიკური პარტიების დაფინანსებას.”[14] უნდა არსებობდეს პრეზუმფცია, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობა კანონიერია, საწინააღმდეგო მტკიცებულებების არარსებობის პირობებში.[15]

მსგავსად, გაეროს ერთ-ერთ სპეციალურ ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ადამიანური, მატერიალური და ფინანსური რესურსების როგორც შიდა, ისე უცხოური და საერთაშორისო წყაროებიდან მიღების უფლება, „წარმოადგენს გაერთიანების თავისუფლების უფლების განუყრელ ნაწილს და არსებითი მნიშვნელობა აქვს ნებისმიერი გაერთიანების არსებობისა და ეფექტური საქმიანობისთვის.”[16] ევროკავშირის კანონმდებლობის მიხედვითაც, კაპიტალის მოძრაობის შეზღუდვისთვის აუცილებელია, რომ დასაბუთდეს ცალსახა, ხელშესახები და სერიოზული რისკი საჯარო პოლიტიკისა და უსაფრთხოების სფეროში.[17] ამ საფუძველზე მითითებით გააუქმა მართლმსაჯულების ევროპულმა სასამართლომ უნგრული “აგენტების კანონი.”[18] ზემოაღნიშნულის საფუძველზე უნდა ითქვას, რომ გრანტის გაცემაზე წინასწარი თანხმობა ეწინააღმდეგება კაპიტალის თავისუფალი ბრუნვისა და სახელშეკრულებო თავისუფლების პრინციპებს.

დამატებით, გრანტების შესახებ კანონში შესული ცვლილებებით გათვალისწინებულია ანტიკორუფციული ბიუროს უფლებამოსილება, „გამოითხოვოს საჭირო ინფორმაცია, მათ შორის, განსაკუთრებული კატეგორიის პერსონალური მონაცემი, სხვა პერსონალური მონაცემის და საიდუმლოების (გარდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სახელმწიფო საიდუმლოებისა) შემცველი ინფორმაცია.” ამ საკითხზე ვენეციის კომისიამ უკვე იმსჯელა, როცა შეაფასა საქართველოში მიღებული ‘რუსული კანონის’ კონტექსტში იუსტიციის სამინისტროს ანალოგიური უფლებამოსილება. კომისია აღნიშნავს, რომ ეს „კონცეფცია ბუნდოვანი და გაურკვეველია, ვინაიდან ამგვარ ინფორმაციასა და კანონის მიზნებს შორის არანაირი კავშირი არ არის.“[19]

დასკვნა

ცხადია, რომ მოცემული საკანონმდებლო ცვლილებები ვერ განიხილება იზოლირებულად და უნდა შეფასდეს იმ ზოგადი საკანონმდებლო ტენდენციის ფარგლებში, რომელიც მიზნად ისახავს სამოქალაქო საზოგადოების თავისუფლების შეზღუდვას, მის ინსტიტუციურ გაკონტროლებასა და დისკრედიტაციას. მათ შორისაა, 2024 წელს მიღებული ე.წ. რუსული კანონი „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“ და 2024 წელს მიღებული ფარა-ს ტიპის კანონი, რომელიც კონკრეტული პირების წინააღმდეგ სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის წესს ადგენს.  აღნიშნული ცვლილებები ქმნის კარგად კოორდინირებულ და აგრესიულ საკანონმდებლო ჩარჩოს, რომლის მთავარი მიზანია საზოგადოებრივი კონტროლისა და კრიტიკული საზოგადოებრივი ინსტიტუციების ფუნქციონირების ხელშეშლა, რაც ანადგურებს დემოკრატიული მმართველობისა და პლურალიზმის ძირითად პრინციპებს.

აღნიშნული ინიციატივები პირდაპირ და არაპროპორციულ ზემოქმედებას მოახდენს იმ ორგანიზაციებზე, რომლებიც საქმიანობენ ადამიანის უფლებათა დაცვის, საბაზისო სერვისების მიწოდების, კორუფციასთან ბრძოლის, საჯარო მმართველობის ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფისა და სახელმწიფო ძალადობის წინააღმდეგობის სფეროში. ასეთ პირობებში შეუძლებელი გახდება აღნიშნული საქმიანობის თავისუფლად და დამოუკიდებლად განხორციელება, რაც საფრთხეს უქმნის  არა მხოლოდ გაერთიანების თავისუფლებასა და იდეების გარშემო დაფუძნებული დამოუკიდებელი ორგანიზაციების საქმიანობას, არამედ ძირითადად საზოგადოებრივ ინტერესებსა და დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესრიგის ფუნქციონირებას.

მიუხედავად იმისა, რომ ავტორიტარული რეჟიმები მსგავსი ტიპის კანონებს ხშირად წარმოაჩენენ როგორც გამჭვირვალობისა და საჯარო ინტერესის დაცვის მექანიზმებად, მათი გამოყენების საერთაშორისო პრაქტიკა ნათლად აჩვენებს, რომ მათი ნამდვილი მიზანია სახელმწიფოს ძალაუფლების გაფართოება და სამოქალაქო სივრცის კონტროლი და დამორჩილება.

ამის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია რუსეთი, სადაც 2012 წელს მიღებული ე.წ. „უცხოელი აგენტების“ კანონი, შემდგომში არაერთხელ გაფართოებული, გამოიყენება არასამთავრობო ორგანიზაციების, დამოუკიდებელი მედიის, სამოქალაქო აქტივისტებისა და აკადემიური წრეების წინააღმდეგ. კანონი ადგენს მკაცრ რეგისტრაციის ვალდებულებას და აწესებს საჯარო დამცირების პრაქტიკას, როდესაც ორგანიზაციები იძულებული არიან აღიარონ საკუთარი საქმიანობა „უცხოელი აგენტის“ სტატუსით, რაც საზოგადოებრივ აღქმაში მათ მტრულ ელემენტად წარმოაჩენს. ამ პრაქტიკამ დროთა განმავლობაში არა მხოლოდ მნიშვნელოვნად შეამცირა არასამთავრობო სექტორის შესაძლებლობები, არამედ პრაქტიკულად წაშალა ქვეყანაში თავისუფალი სამოქალაქო საზოგადოების სივრცე. ამ კუთხით ასევე საყურადღებოა უნგრეთის მაგალითი. 2017 წელს იქ მიღებული კანონი, რომელიც ითვალისწინებდა უცხოური დაფინანსების მქონე ორგანიზაციების სპეციალურ რეგისტრაციასა და ფინანსური ანგარიშგების ვალდებულებებს, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ეწინააღმდეგებოდა ევროკავშირის ძირითად პრინციპებს და შეფასდა როგორც დისკრიმინაციული და შემზღუდავი. აზერბაიჯანში სამოქალაქო სივრცის მკვეთრი შეზღუდვა მიღწეულია არა მხოლოდ მკაცრი რეგისტრაციის სისტემით, არამედ საგრანტო კონტროლის მეშვეობით, რომელიც პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის ნებისმიერი დამოუკიდებელი დაფინანსების მიღებას. ამ მიდგომამ საფუძვლიანად დააზიანა ქვეყნის უფლებადამცველი ორგანიზაციების მდგრადობა და განაპირობა სამოქალაქო საზოგადოების მიტაცება სახელმწიფოს მიერ.

ამ კონტექსტში, საქართველოს მიერ მსგავსი სამართლებრივი მიდგომების გადმოღება და მათი კანონმდებლობაში ინტეგრირება არა მხოლოდ ეწინააღმდეგება ქვეყნის კონსტიტუციით დადგენილ დემოკრატიულ პრინციპებს, არამედ ქმნის რეალურ რისკს იმისა, რომ საქართველო გადავიდეს არათავისუფალი, ავტორიტარული და იზოლირებული სახელმწიფოების ბლოკში და სრულად დაკარგოს ევროპული ინტეგრაციის პერსპექტივა. ევროკავშირის პრეზიდენტის კაია კალასის შეფასებით საქართველომ მიიღო კანონი, რომელიც კიდევ უფრო ამცირებს სამოქალაქო სივრცეს: „სასწრაფოდ და კონსულტაციის გარეშე მიღებული ეს კანონი ემატება ბოლოდროინდელ რეპრესიულ კანონმდებლობას. ეს ნაბიჯები ძირს უთხრის საქართველოს ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსს და ძირითად დემოკრატიულ პრინციპებს“.

ზემოთ განხილული გარემოებები ადასტურებს, რომ გრანტების შესახებ კანონში შესული ცვლილებები სამართლებრივი პრინციპების სრული უგულებელყოფით ქმნის კრიტიკული ორგანიზაციებისა და ინდივიდების დევნის, მათი შევიწროებისა და საქმიანობის შეზღუდვის კომპლექსურ ჯაჭვს. არ არსებობს არანაირი წინასწარი მოთხოვნები და სამართლებრივი ლოგიკა, თუ რის საფუძველზე იხელმძღვანელებს მთავრობა გრანტების მიღებაზე თანხმობის გაცემის ან მასზე უარის თქმისას, რაც შერჩევითი მიდგომების წინაპირობა გახდება. სხვა სიტყვებით, მთავრობის თანხმობის კომპონენტი არსებითად არა სამართლებრივი, არამედ პოლიტიკური კატეგორიაა. მისი აღსრულება სავალალო შედეგების მომტანი იქნება საქართველოში განსხვავებული აზრის წარმოებისა და დემოკრატიული პროცესებისთვის, რაც „ქართული ოცნების“ ავტორიტარიზმს საბოლოოდ გააფორმებს.

გაზიარება