სოციალური სამართლიანობის ცენტრი ეხმიანება საპატრიარქოსთვის დაფინანსების 35 მილიონით გაზრდის შესახებ მთავრობის გადაწყვეტილებას და მიიჩნევს, რომ აღნიშნული გადაწყვეტილება გარდა იმისა, რომ წინააღმდეგობაში მოდის სეკულარიზმისა და  თანასწორობის კონსტიტუციურ პრინციპებთან, წინასაარჩევნო პერიოდში ეკლესიის პოლიტიკური ინსტრუმენტალიზების საშუალებას წარმოადგენს და აზიანებს დემოკრატიულ პროცესებს ქვეყანაში.

საქართველოს მთავრობის 2024 წლის 15 მარტის განკარგულების საფუძველზე პრემიერ-მინისტრმა დაავალა საქართველოს განათლების, მეცნიერებისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს, რომ საქართველოს 2024 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონით დადგენილი პროგრამის „ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების მხარდაჭერა“ ფარგლებში 35 მილიონი ლარის ასიგნებები მიმართოს საქართველოს საპატრიარქოს მიერ დაფუძნებულ სასწავლო დაწესებულებების დაფინანსებისთვის. განკარგულება იძლევა საქართველოს საპატრიარქოს ქვეშ მოქმედი სასწავლო დაწესებულებების სიას და მათ ანგარიშებს, სადაც შესაბამისი თანხები ინდივიდუალურად უნდა ჩაირიცხოს. საინტერესოა, რომ 35 მილიონიდან ყველაზე დიდი ოდენობის თანხა, 22 მილიონ ლარზე მეტი ა(ა)იპ „საქართველოს საპატრიარქოს განათლებისა და კულტურის ღონისძიებების განვითარების ფონდისთვისაა გამოყოფილი“, [1]რაც შეუსაბამოდ დიდი ოდენობის რესურსია.  

დამატებით აღსანიშნავია, რომ 2024 წლის 18 მარტს, გელათის სამონასტრო კომპლექსის სარესტავრაციო და სარეკონსტუქციო ხარჯების დაფინანსების მიზნით, სახელმწიფო ბიუჯეტის საქართველოს რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების  ფონდიდან საპატრიარქოსათვის გადასაცემად კიდევ 7 500 000 მილიონი ლარი გამოყო.[2]

საბოლოოდ, 2024 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან საპატრიარქოს და მისი დაქვემდებარებული ორგანიზაციების დაფინანსება ორჯერ მეტად გაიზარდა და ჯამში 67 მილიონ ლარს გადააჭარბა.

სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონიდან ყოველწლიური 25 მილიონი ლარით საპატრიარქოს დაფინანსების მიღმა, მთავრობის განკარგულებებით საპატრიარქოს და მის დაქვემდებარებაში მოქმედი ორგანიზაციების დამატებითი დაფინანსება მომავალ წლებშიც გაგრძელდება თუ არა, ბუნდოვანია. 

ზოგადად, 2002 წლიდან დღემდე მიღებული სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის ტექსტების ანალიზი ცხადყოფს, რომ სახელმწიფოს მიერ საპატრიარქოს დაფინანსება უწყვეტად და მზარდად ხორციელდება. 2009 წლიდან 2013 წლამდე ყოველწლიურად გამოყოფილი თანხები 22–დან 27 მილიონამდე მერყეობდა, ხოლო 2013 წლიდან ქვეყნის მთავარი საფინანსო დოკუმენტი სტაბილურად 25 მილიონს ითვალისწინებს საპატრიარქოს დაფინანსებისათვის.[3] საბოლოოდ, მხოლოდ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან (და არა მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტებიდან, სარეზერვო ფონდებიდან) საპატრიარქოსთვის გადაცემული თანხების ოდენობამ 2002 წლიდან დღემდე 400 მილიონ ლარს  გადააჭარბა.

სახელმწიფო ბიუჯეტიდან პირდაპირი დაფინანსების გარდა, მართლმადიდებელი ეკლესია, 2002 წლის შემდეგ, სხვადასხვა სახელმწიფო უწყებიდან საკუთრებაში იღებდა და იღებს დიდი ოდენობით უძრავ ქონებას, მოძრავ ნივთებს, ერთჯერად მონეტარულ მხარდაჭერას და სხვა სარგებელს. ეკლესია, მისი ადგილობრივი ეპარქიები და ინდივიდუალური სასულიერო პირები ასევე იღებენ რეგულარულ დაფინანსებას ადგილობრივი თვითმმართველობების ბიუჯეტიდან.[4]

სახელმწიფოს მიერ საბიუჯეტო სახსრებიდან ეკლესიის დაფინანსების არსებული პრაქტიკა იმთავითვე პრობლემურია და გარდა იმისა, რომ არ შეესაბამება დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპებს, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის 2002 წელს გაფორმებული კონსტიტუციური შეთანხმების პირობებთან. 

კონსტიტუციური შეთანხმების მე-11 მუხლის 1-ელი ნაწილით დადგინდა, რომ  სახელმწიფოს მიერ საპატრიარქოს დაფინანსების მასშტაბი ლიმიტირებულია და  მხოლოდ ეკლესიისთვის საბჭოთა პერიოდში მიყენებული მატერიალური ზიანის ნაწილობრივ ანაზღაურებას ითვალისწინებს.[5] ამასთან, დაფინანსების ოდენობის, ვადების, ქონების ან მიწის გადაცემის საკითხები მხარეებს შორის პარიტეტულ საწყისებზე შექმნილ კომისიას უნდა განესაზღვრა.[6] თუმცა, ამგვარ კომისიას რეალურად არასდროს უმუშავია და ეკლესიისთვის მიყენებული ზიანი სახელმწიფოს არასდროს გაუზომია.. სწორედ ამიტომ დაფინანსების არსებულმა პრაქტიკამ, კონსტიტუციური შეთანხმების ლოგიკის საწინააღმდეგოდ, ზიანის ანაზღაურების ნაცვლად პირდაპირი სუბსიდირების ფორმა მიიღო, რომელიც დაფინანსების არადემოკრატიული ფორმაა, რადგან ის დაფინანსების ოდენობას და პირობებს ხელისუფლების შიშველ პოლიტიკურ ნებაზე დამოკიდებულს ხდის და ეკლესიის პოლიტიკური ინსტრუმენტალიზების მაღალ რისკებს აჩენს.[7]

ზოგადად უნდა ითქვას, რომ ზიანის ანაზღაურების მოდელი რელიგიური ორგანიზაციების დაფინანსების ლეგიტიმური და დემოკრატიული ფორმაა. ის რელიგიური ორგანიზაციებისთვის სხვადასხვა ისტორიულ მომენტში დამდგარი უსამართლობისა და მიყენებული ზიანის ანაზღაურების ლეგიტიმურ ინტერესს ეფუძნება. ზიანის ანაზღაურების მოდელში რელიგიური ორგანიზაციების დაფინანსება მიყენებული ზიანის ობიექტურ და გაზომვად კრიტერიუმებს ეფუძნება, ზიანის ანაზღაურების გონივრულ ოდენობას ადგენს და საბოლოოდ ამოწურვადია. როგორც ზემოთ ითქვა, ნომინალურად ზიანის ანაზღაურების მოდელის არსებობის მიუხედავად, საპატრიარქოს დაფინანსების მოქმედი პრაქტიკა ფაქტობრივად პირდაპირი სუბსიდირების ფორმას იღებს. ის არასდროს ყოფილა დაკავშირებული ზიანის ფაქტორთან და ოდენობასთან და ამდენად ისიც ბუნდოვანია, თუ როდის უნდა ჩაითვალოს, რომ სახელმწიფომ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება შეასრულა.

უფრო მეტიც, 2024 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ საქართველოს კანონი პირდაპირ უთითებს საპატრიარქოს დაფინანსების კონფესიურ მიზნობრიობაზე: „ახალგაზრდების ქრისტიანული ღირებულებებით აღზრდისათვის საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში (მათ შორის, მაღალმთიან რეგიონებში) საპატრიარქოს 70–ზე მეტი საგანმანათლებლო–კულტურული და საქველმოქმედო ორგანიზაციის დაფინანსება.“ [8] რელიგიური ორგანიზაციის დაფინანსების კანონით განსაზღვრული ეს მიზანი იმთავითვე არასეკულარული, არასაჯაროა და რელიგიურ საქმიანობაში სახელმწიფოს ჩარევის არალეგიტიმურ საფუძველს წარმოადგენს.

აღნიშნულის გარდა, საპატრიარქოს დაფინანსების არსებულ პრაქტიკა წლების განმავლობაში ატარებდა დისკრიმინაციულ შინაარსს, რადგან ის მხოლოდ ერთი რელიგიური ორგანიზაციის ექსკლუზიური ფინანსური მხარდაჭერის ფორმას იღებდა. 2014 წელს დამატებით 4 რელიგიური ორგანიზაციის (სომხური ეკლესია, კათოლიკური ეკლესია, მუსლიმი თემი, იუდეური თემი) დაფინანსების გადაწყვეტილებამ, დაფინანსების პრაქტიკის დისკრიმინაციული შინაარსი არ შეცვალა, რადგან მან დაფინანსების მიღმა დატოვა არა ერთი სხვა რელიგიური ორგანიზაცია.

საპატრიარქოს მიერ ბიუჯეტიდან მიღებული ფინანსები ასევე არ ექვემდებარება სახელმწიფოს მხრიდან შემოწმებას და ანგარიშვალდებულებას, რაც ორმაგად ზრდის ამ რესურსების არაჯეროვანი მიზნებით გამოყენების რისკებს. 

ზემოთ წარმოდგენილი შეფასება რელევანტურია 2024 წლის 15 მარტის განკარგულების შეფასებისთვისაც. ნიშანდობლივია, რომ 35 მილიონი ლარის ოდენობის თანხების გადაცემა საქართველოს საპატრიარქოს ქვეშ მოქმედი სასწავლო დაწესებულებებისთვის განხორციელდა მთავრობის განკარგულებით და არა პარლამენტის მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონში ცვლილებების და დამატებების მიღების გზით, რაც რელიგიის თავისუფლების და თანასწორობის უფლებაში ჩარევის მაღალი სტანდარტის გათვალისწინებით, შეუსაბამო სამართლებრივი ფორმაა და თვითნებობის მაღალ რისკებს ატარებს. 

მთავრობის 2024 წლის განკარგულების შემთხვევაში ასევე ბუნდოვანია, რატომ უნდა აფინანსებდეს სახელმწიფო საპატრიარქოს დაქვემდებარებაში მოქმედ კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულებებს, რომელთა შინაარსზე კონტროლი სახელმწიფოს მხრიდან სუსტია და ძირითად შემთხვევებში კონფესიური სწავლების პრაქტიკებს ატარებს. 

აქვე ხაზგასასმელია, რომ ეს გადაწყვეტილება მთავრობამ მიიღო ისე, რომ არც კი იმსჯელა იმაზე, 35 მილიონი ლარის ოდენობის თანხა, რომელიც საპატრიარქოს გადაეცა, ზოგადი განათლების სისტემის რა მიმართულებებით მოაკლდება და შესაბამისად, მას რა გავლენა ექნება განათლების სისტემაში არსებულ ფუნდამენტურ საგანმანათლებლო, ინფრასტრუქტურულ და სოციალურ გამოწვევებს. რამდენიმე მაგალითიც კი აჩვენებს ზოგადი განათლების სექტორში არსებულ მწვავე სოციალურ და უსაფრთხოების საჭიროებებს. 1. საქართველოს სკოლების 59% საჭიროებს სრულ ან ნაწილობრივ რეაბილიტაციას, ახალი სკოლის მშენებლობას ან რემონტს (სასკოლო ინფრასტრუქტურის სრულად გამართვა დაგეგმილი იყო 2023 წლის ბოლოსთვის, ამ ვადამ გადაიწია ჯერ 2026 წლისთვის, ხოლო შემდგომ 2027 წლის ბოლოსთვის)[9]; 2. ქვეყანაში გამოკითხულ მოსწავლეთა 77% ამბობს, რომ სკოლაში მისვლისას ხანდახან (42%) ან ყოველთვის (35%) განიცდის შიმშილის გრძნობას, რაც პირდაპირ გავლენას ახდენს წიგნიერებაში მოსწავლეთა დაბალ შედეგებზე და ჩვენს სკოლებში ამ დრომდე არ არის დანერგილი უფასო კვების პრაქტიკა.

სამართლებრივი და სოციალური არგუმენტების მიღმა, ჩვენი შეფასებით, წინასაარჩევნო წელს საპატრიარქოს დაფინანსების რადიკალური ზრდა პოლიტიკურ მიზანს უფრო ატარებს და მას ეკლესიის ლოიალობის და საბოლოოდ რელიგიური სენტიმენტების მობილიზებით ელექტორალური მხარდაჭერის მოპოვების დანიშნულება აქვს. არჩევნების პერიოდში და პოლიტიკური კრიზისების დროს ეკლესიის დაფინანსების ზრდის ტენდენცია ჩანდა წინა წლებშიც (მათ შორის, წინა ხელისუფლების მმართველობის დროს), რაც კიდევ ერთხელ აჩვენებს ხელისუფლებების მხრიდან პოლიტიკური მიზნებისთვის  ეკლესიის პოლიტიკური გამოყენების არადემოკრატიულ ტენდენციას და პოლიტიკის დემოკრატიული ლოგიკით წარმოების იდეას ეწინააღმდეგება.

გაზიარება