2024 წლის 18 ივნისს, საქართველოს სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა გამოაქვეყნა საჯარო განცხადება, რომლითაც საზოგადოებას აცნობა, რომ მიზანშეწონილად არ მიიჩნევს თემირლან მაჩალიკაშვილის სიცოცხლის ხელყოფის საქმეზე გამოძიების განახლებას.  სოციალური სამართლიანობის ცენტრი, რომელიც მაჩალიკაშვილების ოჯახის ინტერესებს იცავს გამოძიებისა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინაშე, მიიჩნევს, რომ სპეციალური საგამოძიებო  სამსახურის გადაწყვეტილება დაუსაბუთებელია და ის აგრძელებს, ამ საქმეზე უსამართლო, არაეფექტიანი და პოლიტიზირებული მართლმსაჯულების ტენდენციას. ამავდროულად, ეს გადაწყვეტილება არის კიდევ ერთი დასტური, რომ სპეციალური საგამოძიებო სამსახური არ არის დამოუკიდებელი უწყება და მას არ აქვს ინსტიტუციური რესურსი გამოიძიოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ჩადენილი დანაშაულების მძიმე და პოლიტიზირებული საქმეები.    

• სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გადაწყვეტილების მიმოხილვა

სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის განცხადების შესაბამისად, სამსახურმა ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციების საფუძველზე „ცინცაბაძის ჯგუფის“ საქმეებზე გადაწყვეტილებები მიიღო და ამ ჯგუფის საქმეების ფარგლებში განხილული თემირლან მაჩალიკაშვილის სიცოცხლის ხელყოფის საქმეზე მიიღო გადაწყვეტილება, რომ საქმეზე არ არის მიზანშეწონილი გამოძიების დაწყება. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შეფასება რამდენიმე ძირითად არგუმენტს ეფუძნება:

1. სამსახურის თქმით, 2023 წლის 19 იანვარს მითითებულ საქმეზე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება, რომლითაც დაადგინა ევროპული კონვენციის მე-2 მუხლის პროცედურული ნაწილის დარღვევა, ხოლო საჩივარი დაუშვებლად ცნო კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით და ევროპულმა სასამართლომ საჭიროდ არ ჩათვალა განხილვის აუცილებლობა კონვენციის მე-13 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, ვინაიდან დარღვევა არ ეხებოდა კონვენციის მუხლების არსებით დარღვევებს, სამსახურმა მიიჩნია, რომ მას გამოძიების განახლების პირდაპირი ვალდებულება არ ჰქონდა, ხოლო მას შემდეგ, რაც 2024 წლის მარტში ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტმა განიხილა თემირლან მაჩალიკაშვილის საქმეზე მიმდინარე აღსრულების პროცესი და სამსახურს მოუწოდა ემსჯელა გამოძიების განახლების მიზანშეწონილობაზე, სამსახურმა განიხილა საქმე და მიზანშეწონილად არ ჩათვალა გამოძიების განახლება, რამდენადაც, მათი აზრით, თემირლან მაჩალიკაშვილის საქმეზე პროკურატურამ ჩაატარა დამოუკიდებელი გამოძიება, შეაგროვა მტკიცებულებები, გამოკითხა ყველა პირი და ჩაატარა მნიშვნელოვანი ექსპერტიზები.
2. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის განმარტებით, ევროპული სასამართლოს მიერ საქმეზე დადგენილი პროცესუალური ხარვეზები არ იყო იმ ხარისხის პროცესუალური დარღვევა, რასაც შესაძლოა გავლენა ჰქონოდა საქმის შედეგზე და ამასთან მათი გამოსწორება ახალი გამოძიების ფარგლებში შეუძლებელია.
3. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ თემირლან მაჩალიკაშვილის საქმეზე პირველი საგამოძიებო მოქმედება ჩაატარა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომელმა, რომელიც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით არ შეიძლება ჩათვლილიყო დამოუკიდებელ პირად, საგამოძიებო მოქმედება დამოუკიდებელი საგამოძიებო უწყების თანამშრომლებსაც რომ ჩაეტარებინათ, მაინც იარსებებდა რისკი, რომ მტკიცებულებები განადგურებულიყო.
4. მიუხედავადა იმისა, რომ ევროპულმა სასამართლომ ხარვეზად მიიჩნია, რომ პროკურატურა შეზღუდული იყო ოპერაციის დაგეგმვისა და კონტროლის ფაზის შეფასებისას, სამსახური დადგენილებაში განმარტავს, რომ ვინაიდან სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს ამგვარი დოკუმენტების შედგენის ვალდებულება არ გააჩნია, ეს ხარვეზი პრობლემად არ შეიძლება ჩაითვალოს.
5. სამსახურის აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ ევროპული სასამართლოს შეფასებით, სპეციალურ ღონისძიებაში მონაწილე და ღონისძიებასთან დაკავშირებული, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლები, გამოიკითხნენ დაგვიანებით, არ არსებობს რაიმე მტკიცებულება, რომ სპეცრაზმელთა დაგვიანებით გამოკითხვა იყო დანაშაულებრივი განზრახვა.
6. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ ევროპულმა სასამართლომ დარღვევად მიიჩნია ის ფაქტი, რომ თემირლან მაჩალიკაშვილის ოჯახს და ადვოკატებს არ მიეცათ სისხლის სამართლის საქმის საიდუმლო მასალაზე წვდომა, საქმის საიდუმლო მასალების მომჩივანებისთვის დაგვიანებით გაცნობას არ გამოუწვევია იმ სახის არსებითი ზიანი, რომელიც ზეგავლენას მოახდენდა გამოძიების შედეგებზე.

სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა ეს გადაწყვეტილება მიიღო ისე, რომ დაეყრდნო  მხოლოდ თბილისის პროკურატურის მიერ წარმოებული გამოძიების მასალებს და  თავად არ უწარმოებია ყოველმხრივი, სრული და დამოუკიდებელი გამოძიება.

ამ უარყოფითი გადაწყვეტილების მიღებას სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა 1 წელი მოანდომა.  ამ პერიოდის განმავლობაში, უწყებას არც ერთი  ჩვენი შუამდგომლობისთვის და განცხადებისთვის არ უპასუხია. ამასთან, უწყებამ არც თემილან მაჩალიკაშვილის ოჯახის წევრები გამოკითხა.

ინფორმაცია გამოძიებაზე უარის შესახებ ცნობილი გახდა სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის ფეისბუქ გვერდიდან. ამ საქმეზე უწყების მუშაობის მანერა, თავის მხრივ, მისი პოლიტიზირებისა და მიუკერძოებლობის პრობლემას აჩვენებს.

• სოციალური სამართლიანობის ცენტრის შეფასება

სოციალური სამართლიანობის ცენტრი მიიჩნევს, რომ სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიღებული გადაწყვეტილება არის ფორმალური, არასათანადოდ შესწავლილი, უსაფუძვლო  და წინააღმდეგობაში მოდის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების ვალდებულებასთან.  

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ თემირლან მაჩალიკაშვილის სიცოცხლის ხელყოფის საქმეზე გამოძიების დამოუკიდებლობისა და ეფექტიანობის სტანდარტების დარღვევის გამო მიიჩნია, რომ საქმეზე დაირღვა სიცოცხლის უფლების პროცედურული ასპექტი  და ჩათვალა, რომ სწორედ არაეფექტიანი გამოძიების გამო შეუძლებელია ცალკეულ საკითხებზე, მათ შორის, სიცოცხლის უფლების არსებით ნაწილზე მსჯელობაც კი. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანი იყო სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს გაეაზრებინა, რომ საქმეზე არსებითი დარღვევის დადგენა ევროპული სასამართლოს მიერ სწორედ გამოძიების ფუნდამენტური ხარვეზების და შესაბამისი მტკიცებულებების არ ქონის გამო ვერ მოხდა.

ევროპულმა სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ სახელმწიფომ დაარღვია გამოძიების ფუნდამენტური პრინციპები. მათ შორის, სასამართლოს თქმით:

1. საქმეზე დაირღვა გამოძიების ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის პრინციპი, ვინაიდან გამოძიების საწყის ეტაპზე ყველაზე მნიშვნელოვანი მტკიცებულებები (მათ შორის, ხელყუმბარა, ცეცხლსასროლი იარაღი) ამოიღო იმ უწყებამ, რომელმაც სპეცოპერაცია ჩაატარა და რომლის თანამშრომლების ბრალეულობის საკითხიც გამოძიებას უნდა შეეფასებინა. ამ მტკიცებულებების მოპოვების სანდოობას კი პირდაპირი გავლენა ჰქონდა გამოძიების შედეგებზე.
2. პროკურატურამ სათანადოდ ვერ შეაფასა ისეთი მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებები, როგორიცაა თემირლან მაჩალიკაშვილის მობილურ ტელეფონზე სისხლის კვალი და ყურსასმენის არსებობის საკითხი. ამ საკითხების სათანადო შესწავლა მნიშვნელოვანი იყო ოჯახის ვერსიის საპასუხოდ, რომელიც მიიჩნევდა, რომ სპეცოპერაციის ჩატარების მომენტში მწოლიარე თემირლან მაჩალიკაშვილი ტელეფონს ყურსასმენებით უსმენდა და შეიძლება ვერც კი აღიქვა მომხდარი.
3. განმცხადებლების მონაწილეობა გამოძიების პროცესში ხარვეზიანი იყო და სახელმწიფომ ვერ უზრუნველყო მათი ეფექტიანი მონაწილეობა, ვინაიდან თემირლან მაჩალიკაშვილის მამა, მალხაზ მაჩალიკაშვილი, გამოძიების არცერთ ეტაპზე არ იყო ცნობილი დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ, რის გამოც ოჯახმა ვერ შეძლო გაესაჩივრებინა თბილისის პროკურატურის გადაწყვეტილება თემირლან მაჩალიკაშვილის სიცოცხლის ხელყოფის საქმის გამოძიების შეწყვეტაზე. ევროპულმა სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ არცნობის მიუხედავად, მაჩალიკაშვილის ოჯახს და ადვოკატებს ჰქონდათ საქმის მასალების გაცნობის შესაძლებლობა, თუმცა მათ შეეზღუდათ საქმეში მონაწილე სპეცრაზმელების ჩვენების შინაარსის დროული გაცნობის უფლება და საგამოძიებო მოქმედების შედეგები ოჯახს დაგვიანებით გააცნეს.
4. გამოძიების ეტაპზე, სპეცრაზმელების გამოკითხვის გაჭიანურებამ შექმნა რისკი, რომ სპეცრაზმელთა ჩვენებები ერთმანეთთან შეჯერებულიყო.
5. მთავრობამ ვერ წარმოადგინა სპეცოპერაციის დაგეგმვასა და ჩატარებასთან დაკავშირებული დოკუმენტები და ანგარიშები, რამაც საქმის ამ ნაწილის სათანადო გამოძიების შესაძლებლობა შეზღუდა.

ევროპული სასამართლოს შეფასებების გათვალისწინებით, სოციალურმა სამართლიანობის ცენტრმა არაერთხელ მიმართა სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს და წარუდგინა არაერთი განცხადება და შუამდგომლობა, რომელშიც ის გამოძიების განახლების პირობებში დაუყოვნებლივი საგამოძიებო/საპროცესო მოქმედებების ჩატარებას ითხოვდა, მათ შორის:  

1. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მაღალი თანამდებობის პირების ხელახალ და დამატებით გამოკითხვას;
2. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის თანამშრომლების მიმოწერის შესწავლას და მათ ხელახალ გამოკითხვას, მათ ჩვენებებში არსებული არსებითი ცდომილებების შეფასების გამო;
3. საგამოძიებო ექსპერიმენტის ჩატარებაზე (რომელიც არსებითია და რომელზეც თბილისის პროკურატურამ უარი განაცხადა) მტკიცებულების შესაძლო ფალსიფიცირების კუთხით გამოძიების წარმართვაზე. როგორც ზემოთაც აღინიშნა, სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა 1 წლის განმავლობაში ჩვენს არცერთ განცხადებას და შუამდგომლობას არ უპასუხა.

როგორც სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის განცხადებაში ჩანს, უწყებამ სათანადოდ არ გაითვალისწინა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაში წარმოდგენილი შეფასებები და სასამართლოს მიერ საქმეზე დადგენილი ფუნდამენტური დარღვევები წარმოაჩინა, როგორც მცირე პროცესუალური დარღვევები, რომელიც გამოძიების შედეგებზე გავლენას ვერ ახდენს. ჩვენთვის დაუსაბუთებელია და ეჭვების გამჩენი ის, თუ როგორ შეუძლია სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს გამოძიების ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის საკითხი, საქმისთვის არსებითი მნიშვნელობის ფაქტობრივი გარემოებების არ დადგენა გამოძიების მხრიდან, სპეცრაზმელების ჩვენებებში არსებითი ხასიათის ცდომილებები, მცირე მნიშვნელობის პროცესუალურ დარღვევებად მიიჩნიოს. უწყების ეს შეფასება ზუსტად იმეორებს იუსტიციის სამინისტროს პოზიციებს, რომელიც მან ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოქვეყნების შემდეგ საჯაროდ წარმოადგინა.

სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მუშაობის მანერა და მის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაცია კიდევ ერთხელ აჩვენებს უფრო ფართოდ ამ უწყების ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის და მიუკერძოებლობის პრობლემას, რომელიც ვენეციის კომისიის, ევროკავშირისა და ადგილობრივი აქტორების მიერ არაერთხელ იყო გაკრიტიკებული.

ჩვენი მტკიცებით, საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებას შეეძლო გამოძიებაზე არსებითი გავლენის მოხდენა და თემირლან მაჩალიკაშვილის საქმეზე სიმართლის დადგენა.

გამოძიების ჯეროვანობის პრინციპი მოითხოვს გამოძიებამ მიიღოს ყველა ზომა სიმართლის დასადგენად და ამ კუთხით, მნიშვნელოვანია გამოძიებამ აჩვენოს, რომ ის კეთილსინდისიერად ცდილობდა ყველა ეჭვის, კითხვის, ვერსიის გადამოწმებასა და ამისთვის საჭირო მტკიცებულებების შეგროვებას. სამწუხაროდ, სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა არ იმოქმედა კეთილსინდისიერებისა და ჯეროვანი გულისხმიერების დაცვით და გამოძიების განახლებაზე უარი სრულიად უსაფუძვლოდ მიიღო, დაზარალებულ ოჯახთან და მათ ადვოკატებთან სათანადო კომუნიკაციის გარეშე. 

• ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების აღუსრულებლობა, კონვენციით ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობას ნიშნავს და საგანგაშო ტენდენციას აჩვენებს

წელზე მეტია,  რაც მაჩალიკაშვილის სიცოცხლის ხელყოფის საქმეზე ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში შევიდა და საქართველოს მთავრობას მისი აღსრულების ვალდებულება წარმოეშვა. ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებების ეფექტიანი აღსრულება კონვენციის მხარე ყველა სახელმწიფოსთვის სავალდებულოა. გადაწყვეტილების აღსრულება მოიაზრებს არამხოლოდ მომჩივანისთვის კომპენსაციის გადახდას, არამედ დარღვეული უფლების აღდგენას, რაც მსგავს შემთხვევებში ხელახალი გამოძიების ჩატარებას გულისხმობს. თემირლან მაჩალიკაშვილის საქმეზე ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება პირველ რიგში, სწორედ საქმის ხელახალ გამოძიებასა და სასამართლოს მიერ გამოძიების პროცესში იდენტიფიცირებული ფუნდამენტური ხარვეზების გათვალისწინებით, ჩატარებას გულისხმობდა.

2024 წლის 11-14 მარტს, ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტმა „ცინცაბაძის ჯგუფის“ საქმეების აღსრულების საკითხი განიხილა, რომელშიც მაჩალიკაშვილის საქმეც არის გაერთიანებული. მინისტრთა კომიტეტმა ღრმა შეშფოთება გამოხატა ჯგუფში გაერთიანებულ რამდენიმე საქმეზე, მათ შორის, მაჩალიკაშვილის საქმეზე, გაჭიანურებული გამოძიების გამო და ხელისუფლებას მკაცრად მოუწოდა ყველა აუცილებელი ღონისძიების განხორციელებისკენ, მათი სწრაფად და ამომწურავად დასრულებისთვის. ამასთან, კომიტეტმა სახელმწიფოს მოუწოდა, წარუდგინოს კომიტეტს ამ საქმეების გამოძიების პროცესში წარმოშობილი დაბრკოლებების აღმოსაფხვრელად გადადგმული და დაგეგმილი ნაბიჯების შესახებ გაერთიანებული ინფორმაცია. კერძოდ, კომიტეტმა სახელმწიფოს მოუწოდა, რომ სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა სწრაფად განიხილოს მაჩალიკაშვილის საქმის მასალები ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების დასკვნების შესაბამისად და კომიტეტს და გარდაცვლილის ოჯახს აცნობოს გამოძიების განახლების გადაწყვეტილების შესახებ. ამ საქმის აღსრულების ზედამხედველობის შემდეგი განხილვა კი მინისტრთა კომიტეტმა 2025 წლის შეხვედრებზე ჩანიშნა. 

2024 წლის 18 ივნისს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამოქვეყნებული გადაწყვეტილება ნიშნავს საქართველოს მთავრობის პრინციპულ უარს აღასრულოს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება, რაც წინააღმდეგობაში მოდის ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებასთან.

საქართველოს მთავრობის მიერ ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულების პროცესი ისედაც მძიმე და პრობლემურია. 2023 წლის მონაცემებით, საერთო ჯამში, ევროპულ კონვენციასთან მიერთებიდან დღემდე, მინისტრთა კომიტეტს აღსრულების მიზნით, ევროპული სასამართლოს მიერ საქართველოს წინააღმდეგ მიღებული 180 გადაწყვეტილება გადაეცა. ამ საქმეებიდან, დღემდე მინისტრთა კომიტეტმა მხოლოდ 104 საქმეზე შეწყვიტა ზედამხედველობა (საქმეთა 57%), დანარჩენ საქმეებზე ზედამხედველობა კი გრძელდება (pending cases). ამ მაჩვენებლით, საქართველო ევროსაბჭოს წევრ ქვეყნებს შორის ბოლოდან მესამე ადგილზეა აზერბაიჯანისა და სერბეთის შემდეგ.[1]

მიმდინარე აღუსრულებელი საქმეების რაოდენობის მაღალი მაჩვენებელი მიუთითებს, რომ სახელმწიფოს არ გადაუდგამს აუცილებელი ნაბიჯები მათ საბოლოოდ აღსასრულებლად და ის აუარესებს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებას.

• შემდგომი ნაბიჯები

სოციალური სამართლიანობის ცენტრი გეგმას მყისიერად მიმართოს ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს, რათა მაჩალიკაშვილის საქმეზე გამოიცეს შუალედური რეზოლუცია მიმდინარე წლის სექტემბერში დაგეგმილი კომიტეტის სხდომაზე. ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია დაველოდოთ მინისტრთა კომიტეტის შეფასებას და გადაწყვეტილებას სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გადაწყვეტილების მიმართ. კომიტეტთან კომუნიკაციაში სოციალური სამართლიანობის ცენტრი მათ შორის მოითხოვს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 46-ე მუხლის მე-4 ნაწილის გამოყენებას, რომელიც კომიტეტს აძლევს შესაძლებლობას თავად მიმართოს ევროპულ სასამართლოს სახელმწიფოს მხრიდან სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულების ვალდებულების დარღვევის დასადგენად. 

გაზიარება