განათლების უფლება გარანტირებულია როგორც საქართველოს კონსტიტუციით,[1] ისე გაეროს ბავშვთა უფლებათა კონვენციით,[2] რომლის მიხედვითაც, განათლება ყოველი ბავშვის ფუნდამენტურ უფლებადაა მიჩნეული. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად კი, დაწყებითი და საბაზო განათლება ქვეყანაში სავალდებულოა, რითაც სახელმწიფო იღებს სასკოლო ასაკის ბავშვებისთვის ხელმისაწვდომი სასკოლო განათლების შეთავაზების ვალდებულებას.[3] ხარისხიანი განათლების მიწოდების გარდა, სკოლა ცენტრალურ როლს ასრულებს ბავშვის ჩამოყალიბების პროცესში, მათ შორის, წვლილი შეაქვს მოსწავლის კრიტიკული აზროვნების განვითარების, არაძალადობრივი ქცევის მოდელებისა და კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების გზების სწავლების პროცესში.[4]

საგანმანათლებლო დაწესებულებებში უსაფრთხო გარემოს შექმნა ზოგად განათლებაზე ხელმისაწვდომობის ერთ-ერთი ცენტრალური კომპონენტია.[5] ზოგადი განათლების შესახებ კანონის მიხედვით, ეს პრინციპი გულისხმობს სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და საკუთრებისთვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველყოფას, რომელზე პასუხისმგებლობასაც სკოლა იღებს.[6] ამ მიზნით, საჯარო სკოლებში 2010 წლიდან ინტეგრირებულია მანდატურის სამსახურიც.[7]

სასკოლო უსაფრთხოების საკითხი აქტუალობას პერიოდულულად იძენს. სამწუხაროდ, აღნიშნული თითქმის ყოველთვის დაკავშირებულია სკოლაში მომხდარ ტრაგიკულ შემთხვევასთან, რომელიც მეტწილად მოზარდთა შორის კონფლიქტის შედეგად დგება ხოლმე. აღსანიშნავია, რომ მსგავს შემთხვევებს ყოველთვის მოსდევს საზოგადოებრივი მღელვარება და საკითხის ნაკლებად აკადემიური განხილვა მედიასა თუ პოლიტიკურ ჯგუფებში. ხშირად გაისმის კრიტიკა სკოლაში ძალადობის პრევენციის საკითხზე სახელმწიფოს არაეფექტიანი მუშაობის შესახებ. არაა გასაკვირი, რომ მსგავსი ვნებათაღელვა მალევე წყდება და ხელახალ აქტუალობას მორიგი ტრაგიკული შემთხვევის დროს იძენს ხოლმე, სკოლაში უსაფრთხო გარემოს კუთხით არსებული გამოწვევების კრიტიკული გადააზრების გარეშე.

2021-2022 სასწავლო წლისთვის საქართველოს სკოლებში თითქმის 625 000 მოსწავლე სწავლობდა. ქვეყანაში მოქმედებდა 2308 ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება, რომელთა 90% იყო საჯარო, ხოლო თითქმის 10% – კერძო. მითითებული პროპორციის შესაბამისია მოსწავლეთა განაწილებაც საჯარო (მოსწავლეთა 90%) და კერძო (მოსწავლეთა 10%) სკოლებში. 10 500-ზე მეტ მოსწავლეს მინიჭებული აქვს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების ან შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირის სტატუსი. 2021-2022 სასწავლო წლის განმავლობაში ჯამში 8800-ზე მეტმა მოსწავლემ შეწყვიტა სწავლა, რაც აღემატება 2019/2020 და 2020/2021 სასწავლო წლის მონაცემებს, თუმცა საგრძნობლად ჩამორჩება უფრო ადრინდელ (2016/2017, 2017/2018 და 2018/2019) სასწავლო წლებში მოსწავლეთა მიერ სწავლის შეწყვეტის მაჩვენებელს.[8]

მითითებულ სასწავლო წელს ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში დასაქმებული იყო თითქმის 63 000 მასწავლებელი,[9] ხოლო საჯარო სკოლებში განაწილებული იყო 1600-ზე მეტი მანდატური.[10] 2022-2023 სასწავლო წლის მდგომარეობით, მანდატურის სამსახური წარმოდგენილია საქართველოს 690 საჯარო სკოლაში,[11] რითაც ქვეყანაში საჯარო სკოლის მოსწავლეთა კონტინგენტის 85%-ზე მეტს ფარავს.[12]

რაც შეეხება არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების ძირითად ტენდენციებს, 2021 წელს 55 არასრულწლოვანი ცნეს ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად, ხოლო 2022 წელს, 9 თვის განმავლობაში – 32.[13] სისხლის სამართლის საქმეებზე არასრულწლოვანთა მსჯავრდების მაჩვენებელი შემდეგნაირია: 2021 წელს, ჯამში, 210 არასრულწლოვანის მიმართ გამოიტანეს გამამტყუნებელი განაჩენი, ხოლო 2022 წლის 9 თვეში 170 მოზარდი ცნეს  დამნაშავედ. აღნიშნული მონაცემებით, არასრულწლოვანთა მსჯავრდების კუთხით, წინა წლებთან შედარებით, რაიმე არსებითი ცვლილება არ შეინიშნება.[14] გარდა ამისა, საქართველოს პროკურატურის ცნობით, 2021 წელს სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო 251 არასრულწლოვანის მიმართ, ხოლო 363-ის სისხლის სამართლის საქმეზე განრიდების მექანიზმი გამოიყენეს.[15] აღსანიშნავია, რომ 2020 წელთან შედარებით, მცირედით (დაახლ. 5%) არის გაზრდილი არასრულწლოვანთა სისხლის სამართლის საქმეებზე განრიდების გამოყენების მაჩვენებელი.

წინამდებარე დოკუმენტის მიზანია სასკოლო უსაფრთხოების, კონკრეტულად კი სკოლაში უსაფრთხო გარემოს დამკვიდრებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის, კანონქვემდებარე აქტებისა და პრაქტიკის შესწავლა. დოკუმენტის მნიშვნელოვანი ნაწილი დაეთმობა სსიპ საგანმანათლებლო დაწესებულების მანდატურის სამსახურის (შემდგომში მანდატურის სამსახური), როგორც უსაფრთხო სასკოლო გარემოს შექმნაში ცენტრალური ფუნქციის მქონე ერთეულის საქმიანობის ანალიზს. ამასთან, კვლევის ფარგლებში შეფასდებიან სასკოლო საზოგადოების ის აქტორები და კოლეგიური ორგანოები, რომლებიც ჩართულნი არიან სასკოლო უსაფრთხოების აღსრულების პროცესში. ყურადღება გამახვილდება უსაფრთხოების ინფრასტრუქტურაზეც, რომელიც, ძირითადად, ტექნოლოგიურ და სამეთვალყურეო საშუალებებს მოიცავს. ტექსტში გაანალიზებულია სასკოლო დარღვევების ტიპები, ასევე, უსაფრთხო სასკოლო გარემოს უზრუნველყოფის პროცესში პოლიციის ჭარბი როლი. საერთო ჯამში, დოკუმენტში შევეცდებით საქართველოში მოქმედი სასკოლო უსაფრთხოების მოდელის იდენტიფიცირებას და კრიტიკულ გააზრებას. იმედს ვიტოვებთ, რომ კვლევა მოემსახურება სკოლაში არსებული უსაფრთხოების გამოწვევების კუთხით ახალი ცოდნის შექმნას და ამ საკითხზე პროფესიონალთა და აკადემიური საზოგადოების წრეებს შორის დისკუსიის წახალისებას.

გაზიარება