COVID-19-ის გავრცელების საფრთხეებიდან გამომდინარე ქვეყანაში შექმნილმა ვითარებამ გამოკვეთა კრიზისის მართვის საკანონმდებლო რეგულირების პრაქტიკული გამოწვევები. საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულია კრიზისის მართვის დუალისტური მიდგომა, რომელიც ერთმანეთისგან მიჯნავს „ორდინალურ“ და „საგანგებო“ რეჟიმებს. აღნიშნული გამიჯვნა ემსახურება ორდინალური სამართლებრივი რეჟიმისას ისეთი მომეტებული უფლებრივი შეზღუდვების პრევნციას, რომელიც შესაძლოა გამართლებული გახდეს მხოლოდ „საგანგებო მდგომარეობის“ დროს. ამავდროულად, საგანგებო მდგომარეობის დროს პრეზიდენტის დეკრეტით ცალკეული კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვისა და შეჩერების პრეროგატივა შეიცავს აღმასრულებელი ხელისუფლების შტოში ძალაუფლების კონცენტრაციისა და საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის ბოროტად გამოყენების საფრთხეებს.

შესაბამისად, არსებითად მნიშვნელოვანია, შენარჩუნებულ იქნას საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებისა და მის განმავლობაში გატარებული ზომების ეფექტური კონტროლის მექანიზმები საპარლამენტო ზედამხედველობისა და შემდგომი სასამართლო კონტროლის სახით. საპარლამენტო ზედამხედველობის ეფექტურობა უზრუნველყოფილი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი პრეზიდენტის დეკრეტი მკაფიოდ განსაზღვრავს უფლების შეზღუდვის კონკრეტულ ზომებს, რომლის ფარგლებშიც მთავრობას მიეცემა მოქმედების შესაძლებლობა. ასეთ დროს, დეკრეტის პარლამენტისთვის დასამტკიცებლად წარდგენა უზრუნველყოფს საგანგებო მდგომარეობის დროს მიღებული ზომების გამჭვირვალობისა და დემოკრატიულობის ხარისხის ამაღლებას. სამწუხაროდ, პრეზიდენტის 21 მარტის დეკრეტი კონსტიტუციის ამ ლოგიკას არ მიჰყვება და აღნიშნული აქტით, პრეზიდენტმა მთლიანად გადაანდო მთავრობას საგანგებო მდგომარეობის დროს კონკრეტული შეზღუდვების და მათი აღსრულების ზომების განსაზღვრის შესაძლებლობა.

ამავდროულად საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების პროცედურული ბარიერები და თანმდევი შეზღუდვები არ უნდა გახდეს უფლების შემზღუდველი ფართო დებულებების ორდინალურ კანონმდებლობაში ინტეგრირების საფუძველი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ქვეყანაში მივიღებთ მუდმივმოქმედ საგანგებო მდგომარეობას, აღმასრულებელი ხელისუფლების შტოს შემაკავებელი და შემაწონასწორებელი მექანიზმების გარეშე.

აღმასრულებელი ხელისუფლების შტოსთვის არასაგანგებო რეჟიმში უფლებების შეზღუდვის ფართო უფლებამოსილებების მინიჭების ტენდენცია ნათლად გამოიკვეთა ბოლოდროინდელ საკანონმდებლო ცვლილებებისა და ინიცირებული კანონპროექტების ფონზე. საგანგებო მდგომარეობის პირობებში პარლამენტმა ცვლილებები შეიტანა საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ კანონში, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა და სისხლის სამართლის კოდექსებში, რითაც იზოლაცია/კარანტინთან და საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმთან დაკავშირებული საკითხები დაარეგულირა. ამ ცვლილებებმა, მთლიანობაში, უსამართლო, არასისტემური, ადამიანის უფლებების დარღევისთვის მომეტებული რისკის შემცველი და რეპრესიული საკანონმდებლო ბაზა შექმნა.

23 აპრილის ცვლილებებით:

• ახალი მოწესრიგებით, მთლიანობაში, ბუნდოვანი და არათანმიმდევრული გახდა „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ კანონის ლოგიკა და სხვადასხვა უწყებებს შორის უფლებამოსილებების სამართლიანი და ეფექტიანი გადანაწილების ფარგლები;
• გაიზარდა შსს-ის უფლებამოსილებები იზოლაციის/კარანტინის წესის დარღვევის გამოვლენის, შეფასებისა და აღსრულების თვალსაზრისით;
• „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ კანონში გასაჩივრების უფლებაზე არსებული ფორმალური ჩანაწერის მიუხედავად, არც ამ კანონიდან და არც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსიდან ნათლად არ იკვეთება, ფაქტობრივად რა პროცედურით უნდა მოხდეს იზოლაციაში/კარანტინში გადაყვანის გასაჩივრება;
• კონკრეტულ სივრცეში შსს-ის წარმომადგენლის მიერ გადაყვანის დროს, პირს არ აქვს ადვოკატზე ხელმისაწვდომობის უფლება, რაც სამართლებრივი სახელმწიფოს ბაზისურ მოთხოვნებს ეწინააღმდეგება;
• ბუნდოვანი გახდა მთავრობის ან შესაბამისი სამინისტროს მიერ მისაღები იზოლაციის/კარანტინის წესით პოტენციურად რეგულირებადი საკითხების მასშტაბი და ფაქტობრივად აღმასრულებელ ხელისუფლებას აკრძალვების განუსაზღვრელი საფუძვლების დაწესების უფლება მიენიჭა;
• იზოლაციის ან კარანტინის წესის, ისევე როგორც საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევის გამო ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრებაზე გადაწყვეტილებას არა სასამართლო, არამედ აღმასრულებელი შტოს ორგანო/უფლებამოსილი პირი იღებს;
• იზოლაციის/კარანტინის წესის, ასევე როგორც საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევისთვის გათვალისწინებული ადმინისტრაციული ჯარიმები არ არის სოციალურად მგრძნობიარე, არ არსებობს სხვადასხვაგვარად კატეგორიზებული საკანონმდებლო ჩარჩო და სასჯელთა ფორმების/ზომების გრადაცია;
• საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის პირობებში ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი პასუხიმგებლობის ზომის გამოყენება ეფუძნება კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტს, რაც მთავრობის უკონტროლო ძალაუფლებისა და ადმიანის უფლებების დარღვევის წინაპირობა ხდება;
• საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ხელმეორედ დარღვევა მძიმე დანაშაულად განისაზღვრა (6 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა). ეს მიდგომა მხედველობაში არ იღებს სოციალურ კონტექსტს, საგანგებო მდგომარეობის შესაძლო განსხვავებულ მოცემულობებს და შინაარსებს, ქმედების ნაკლებად საზიანო ბუნებას და ა.შ. ამასთან, მძიმე დანაშაულად კვალიფიცირება თავის მხრივ დაკავშირებულია საპროცესო შეთანხმებისა და პირობითი მსჯავრის, ნასამართლობის გაქარწყლების, პირის საზოგადოებაში სრულფასოვანი რესოციალიზაციისა და რეინტეგრაციის საკითხებთან.

13 მაისს, მმართველი ძალის მიერ დამატებით ახალი ცვლილებები დაინიცირდა, რომლითაც მთავრობას თითქმის იგივე უფლებამოსილებები და შესაძლებლობები ენიჭება, რაც საგანგებო მდგომარეობის დროს ჰქონდა. მეტიც, ახლა უკვე საკანონმდებლო დონეზე ხდება ორდინალურ ვითარებაში იმ ფართე და განუსაზღვრელი მოქმედების ფარგლების გარანტირება, რაც აქამდე მხოლოდ ბუნდოვნად თუ სადაოდ მოჩანდა.

ზემოთქმულის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანი და აუცილებელია, საკანონმდებლო ორგანომ, მსგავსი ფრაგმენტული და დემოკრატიული მმართველობის პრინციპებთან შეუსაბამო ინიციატივების ნაცვლად, უფრო ყოვლისმომცველ საკანონმდებლო რეფორმაზე იმუშაოს, რომელიც გაითვალისწინებს დოკუმენტში წარმოჩენილ პრობლემებსა და წუხილებს და შესაძლებელს გახდის დემოკრატიული, ინკლუზიური და სოციალურად მგრძნობიარე საკანონმდებლო ბაზის შექმნას. აღნიშნული, სასურველია, მათ შორის გულისხმობდეს, რომ:

• „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ კანონმა იზოლაციის/კარანტინის მიზნებისთვის ვიწროდ განსაზღვროს და დააკონკრეტოს რეგულირების ის საკითხები და მასშტაბები, რასაც იზოლაციის ან/და კარანტინის წესი გაითვალისწინებს და ამ ნაწილში არ მიანიჭოს მთავრობის ისეთი ფართე უფლებამოსილებები, რომელიც 13 მაისის კანონპროექტით არის გათვალისწინებული;
• მკაფიო გახდეს იზოლაციის/კარანტინის წესების დარღვევის გამოვლენასა და შეფასებაზე პასუხისმგებელი ორგანოები და პროცესი სრულად შსს-ის საპოლიციო სტრუქტურების ფარგლებში არ მოექცეს;
• იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევის საფუძვლით შესაბამის სივრცეში გადაყვანის შემთხვევაში, პირს ჰქონდეს ადვოკატზე ხელმისაწვდომობისა და გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებრივი გარანტიები;
• ადმინისტრაციული სასჯელის დაკისრება უნდა იყოს არა შსს-ის, არამედ სასამართლოს პრეროგატივა;
• უნდა არსებობდეს ადმინისტრაციული ჯარიმების ოდენობებს შორის ფართო გრადაცია, რათა სასამართლოს შეეძლოს ნორმები კონკრეტული სოციალური კონტექსტისა და დარღვევის ხარისხის, შედეგისა თუ დამდგარი ზიანის შესაბამისად გამოიყენოს;
• საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის პირობებში ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი პასუხიმგებლობის ზომის გამოყენება არ უნდა დაეფუძნოს კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტს;
• შემცირდეს საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ხელმეორედ დარღვევისთვის 6 წლამდე თავისუფლების აღკვეთის ჩანაწერი და ის არ ჩაითვალოს მძიმე დანაშაულად.

ანალიტიკური დოკუმენტი სრულად შეგიძლიათ იხ. მიმაგრებულ ფაილში

გაზიარება