ახალი კორონა ვირუსით გამოწვეული პანდემიის პირობებში, აღმოსავლეთ ევროპისა და პოსტ-საბჭოთა სივრცის მართლმადიდებელ ეკლესიების შიგნით არსებული საუკუნოვანი დაპირისპირება რელიგიასა და მეცნიერებას შორის ერთი მატერიალური საგნის - ზიარების კოვზის - ირგვლივ დაილექა. ეს საერთო მოხმარების ნივთი, რომლითაც მრევლს საწესჩვეულებო პურს და ღვინოს აწვდიან, ქართულ ლიბერალურ სეკულარისტულ დისკურსში მართლმადიდებელი სამღვდელოების და მრევლის   “ჩამორჩენილობის” უმთავრეს სიმბოლოდ მოგვევლინა.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცა გვაცნობებს, რომ ნერწყვი კორონა ვირუსის გავრცელების მთავარი წყაროა. შესაბამისად, საქართველოს მთავრობის მიერ დაწესებული შეზღუდვების სამიზნე თავიდანვე ადამიანებს შორის ახლო ურთიერთობების აღმოფხვრა იყო. ეპიდემოლოგების რეკომენდაციების მიუხედავად, საქართველოს ეკლესიამ ზიარება საერთო კოვზით გააგრძელა. პანდემიისას გამეფებული სამედიცინო ჟარგონის ფონზე, ეს გადაწყვეტილება საზოგადოების ნაწილმა “ბრმა რწმენას” მიაწერა და მასობრივი ინფიცირების მთავარ საფრთხედ  შერაცხა. მეორე მხრივ, პატრიარქის ფონდის მმართველი საბჭოს წევრმა, გიორგი ანდრიაძემ, ამ საკითხთან დაკავშირებით ასეთი განცხადება გააკეთა:

ზიარება არის ქრისტეს რწმენა და ღმერთს თუ ეზიარები და ღმერთთან თუ გაქვს შეხება, ვისგან უნდა გადაგედოს? მაშინ გამოდის, რომ ღმერთი არ არსებობს. თუ რწმენით ეზიარები, ღმერთი თუ შენთან მოვიდა, მაშინ რა ვირუსი უნდა მოგერიოს? ვირუსი უფრო ძლიერია, ვიდრე ღმერთი?

ქართულ საჯარო სივრცეში ამ თემის განხილვამ რამდენიმე საკითხი მოიცვა:  კონსტიტუციის თავისებურებები, ქვეყნის სეკულარიზმის სახე და ეკლესიისთვის შეზღუდვების დაწესების მიზანშეწონილობა. ჩემთვის კი სულ სხვა რამ გახდა საინტერესო, კერძოდ, საზოგადოების ლიბერალური ნაწილის მიერ გაჟღერებული კრიტიკის უჩვეულოდ პოსტპროტესტანტული ელფერი.

სანამ ამ საკითხს ჩავუღრმავდებით, სჯობს უთანხმოების მთავარ საგანს, ზიარების კოვზს დავუბრუნდეთ. ნაკურთხი პურისა და ღვინის კოვზით ამოღების პრაქტიკა აღმოსავლურ ქრისტიანობაში მეთერთმეტე საუკუნეში დაფუძნდა. ამ პრაქტიკამ დროთა განმავლობაში ჩაანაცვლა ზიარების მიღების ადრეული ფორმა, რომლის მიხედვითაც მორწმუნეს ხელში აძლევდნენ პურს და პირდაპირ ბარძიმიდან ასმევდნენ ღვინოს (ტაფტი 1996). თეოლოგიური თვალსაზრისით, ევქარისტია ანუ ზიარება აღმოსავლური ქრისტიანობის ქვაკუთხედია და, ამიტომაც, სწორ რიტუალურ პრაქტიკას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მისი წარმატებით შესრულებისათვის. ქრისტეს მიერ საიდუმლო სერობის დროს წარმოთქმული დაპირების მიხედვით, ზიარება, როგორც “ქრისტეს საიდუმლო” ან “ეკლესიის საიდუმლო,” მორწმუნე ადამიანის ღმერთთან ყველაზე ახლო კავშირს უზრუნველყოფს:

მე ცოცხალი პური ვარ, ზეციდან გადმომავალი. ვინც ამ პურს შეჭამს, საუკუნოდ იცოცხლებს. პური, რომელსაც გავცემ, ჩემი ხორცია, რომელსაც სოფლის სიცოცხლისათვის გავცემ. (იოანე 6:51)

უთხრა მათ იესომ: “ჭეშმარიტად, ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ: თუ არ შეჭამთ კაცის ძის ხორცს და არ შესვამთ მის სისხლს, არ გექნებათ სიცოცხლე თქვენში. ჩემი ხორცის მჭამელს და ჩემი სისხლის შემსმელს საუკუნო სიცოცხლე აქვს და მე მას აღვადგენ უკანასკნელ დღეს. რადგან ჩემი ხორცი ჭეშმარიტი საჭმელია და ჩემი სისხლი ჭეშმარიტი სასმელი. ჩემი ხორცის მჭამელი და ჩემი სისხლის შემსმელი ჩემში რჩება, და მე - მასში.” (იოანე 6:53-56)

როდესაც მართლმადიდებელი ან კათოლიკე ქრისტიანი საკურთხეველთან მიდის, ის ქრისტეს ნამდვილ სისხლსა და ხორცს იღებს ზიარების სახით და არა მათ სიმბოლურ გამოხატულებას. შესაბამისად, რწმენით შეფერილ სამყაროში ზიარება ვერაფრით გახდება ვირუსის გადადების მიზეზი, თუნდაც მიკრობული თეორია სხვა ახსნას გვთავაზობდეს. მიუხედავად ამისა, ევქარისტიაში ღვთაებრივი თანდასწრების იდეაც და პრაქტიკაც საუკუნეობრივი დავის საგანია ქრისტიანულ წრეებში. რობერტ ორსის თქმით, “დასავლურ ისტორიაში ძალადობისა და დავის ერთ-ერთი მთავარი წყარო იესოს მიერ წარმოთქმული სიტვყების მნიშვნელობაა - რას გულისხმობდა ის როდესაც მოციქულებს თავისი სისხლისა და ხორცის მიღებას სთხოვდა?” (ორსი 2016, 16). ზიარების არსი და ფორმა მგზნებარე თეოლოგიური დებატების საგანი გახდა განსაკუთრებით მეთექვსმეტე საუკუნის პროტესტანტული რეფორმაციის პერიოდში, როდესაც ის პროტესტანიზმის “მოდერნულობაზე” პრეტენზიის მთავარ ატრიბუტად მოგვევლინა. პროტესტანტიზმი რწმენის გონებრივ გამოხატულებაზე ამახვილებს ყურადღებას, და, შედეგად, სიწმინდესთან სხეულებრივ კავშირს, რაც კათოლიკური და მართლმადიდებელი ეკლესიების მახასიათებელია, წინარემოდერნულ და უკიდურესად მიწიერ რელიგიურობად წარმოადგენს (მელორი და შილინგი 1997). პროტესტანტებმა შეისისხლხორცეს სხეულისა და გონების კარტეზიანული დაყოფა, რომლის მიხედვითაც უპირატესობა ენიჭება გონებას, როგორც რაციონალურობის მანქანას და “მოდერნულობის” საძირკველს. პროტესტანტიზმისთვის საკვანძო  კარტეზიანული დაყოფა ასევე იმეორებს ეკლესიისა და სახელმწიფოს პოსტგანმანათლებლობისეულ გამიჯვნას.

ზიარების კოვზის ირგვლივ დებატები ქრისტიანობის ხორციელ და სულიერ ფორმებთან დაკავშირებული საუკუნოვანი თეოლოგიური დავების გაგრძელებაა. პოსტპროტესტანტულ პერიოდში კათოლიკე და მართლმადიდებელი ქრისტიანები ხორციელი რელიგიურობის წარმომადგენლებად მოგვევლინნენ. ამ ონტოლოგიური სტატუსის მიუხედავად, რიტუალიზირებული რელიგიური პრაქტიკის სეკულარული გმობა ხორციელი ქრისტიანობის პროტესტანტიზმისეულ კრიტიკას მოიცავს. ქართულ კონტექსტს რომ დავუბრუნდეთ, ვხედავთ, რომ ეკლესიის სეკულარული კრიტიკა ფიზიკურ და რიტუალიზირებულ ღვთისმოსაობას ეფუძნება. “ქრისტიანობა არ არის ფეტიშიზმი, ეს არაა კოვზის, დაკლული ცხვრის ან რაიმე საგნის რწმენა, სადაც თურმე ფორმაა გადამწყვეტი და არა შინაარსი” - ამ სიტყვებით დაგმო ერთ-ერთმა ცნობილმა ქართველმა საზოგადო მოღვაწემ ე.წ. “კოვზმადიდებლები”,  რომელთაც, მისი აზრით, ვერ შეუცვნიათ ქრისტიანობის ჭეშმარიტი მნიშვნელობა. ამ განწყობის საფუძველი ის აზრია, რომ რელიგია სეკულარულ კონტექსტში მხოლოდ მაშინ არის მისაღები თუ კი ის “პროგრესის” ნიშნულებს — გამოსახულებასა და იდეას, იზიარებს და სიწმინდის ფიზიკურ მხარეს უარყოფს. ქართველმა თეოლოგმა მირიან გამრეკელაშვილმა ცოტა ხნის წინ შეშფოთებით აღნიშნა, რომ “საქართველოში ადამიანებს აინტერესებთ არა ქრისტიანობა და მისი არსობრივი მხარე, არამედ რიტუალისტური და ფიზიკური განზომილება.” ქართველი სეკულარული მოდერნულების თვალთახედვით, მრწამსი, რომლის მიხედვითაც ქრისტეს სისხლი და ხორცი ვირუსის გადამტანი ვერ იქნება, არა მხოლოდ “პრიმიტიული,” არამედ ლამის “ამორალურია.”

მეორე მხრივ, საპატრიარქო აგრძელებს ევქარისტიული პრაქტიკის დარღვევის მიუღებლობაზე საუბარს. 29 თებერვალს წმინდა სინოდმა განაცხადა, რომ ქრისტეს წმინდა სისხლი და ხორცი წმენდს და მკურნალობს სულს და ხორცს და შესაბამისად, ვერ იქნება დაავადების გადამტანი. თუმცა, აღმოსავლეთ ევროპის ზოგიერთმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ვერ გაუძლო მზარდ ზეწოლას და ზიარების რიტუალი შეცვალა. უკრაინის ეკლესია ღვინისა და პურის ხელში გადაცემის წესს დაუბრუნდა, ხოლო რუსეთში მსოფლიოში ყველაზე დიდმა მართმადიდებელმა ეკლესიამ კოვზების დეზინფექცია დაიწყო.

ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის ქომაგების აზროვნების დასახასიათებლად ხშირად გამოყენებული ტერმინები - “მაგიური,” “პრელოგიკური,” “უგუნური,” “ფეტიშისტური,” — ნათლად გვაჩვენებს თუ რას მიიჩნევენ სეკულარისტები რელიგიის “ცივილიზებული” საზოგადოებისთვის მიუღებელ ფორმად. საბოლოო ჯამში, აზრთა სხვაობა რელიგიის ორ განსხვავებულ გაგებას უკავშირდება: რელიგია, როგორც იდეების სისტემა და რელიგია, როგორც პრაქტიკა. ასეთი დიფერენციაცია თან სდევს არა მხოლოდ რელიგიათმცოდნეობას, როგორც აკადემიურ დისციპლინას, არამედ  თანამედროვე რელიგიურობის მისაღები ფორმების თაობაზე საზოგადოებრივ დისკურსსაც. ბევრისათვის უცნობია, რომ იდეაზე და სულიერებაზე აგებული “ნორმატიული თანამედროვე რელიგიის” სახე სინამდვილეში ხორციელი ქრისტიანობის პროტესტანტიზმისეული კრიტიკიდან გამომდინარეობს. ამ უკანასკნელს კი საფუძვლად ზიარებასთან დაკავშირებული დებატები უდევს. “მოდერნული რელიგიის” მომხრენი რაციონალურ გონებას ანიჭებენ უპირატესობას და გმობენ ყველა სახის რიტუალიზმს, როგორც ღვთაებრივის მანიპულირების მცდელობას. თეორიულ ჩარჩოში, რომელშიც ევქარისტია ღვთაებრივთან სულიერი კავშირის სიმბოლოა, პლასტმასის კოვზი მიზნის მისაღწევად ზუსტად ისევე ეფექტური, ან არაეფექტურია, როგორიც - მოოქროვილი ზიარი კოვზი.

კრიზისულ პერიოდში ადამიანები ხშირად ვეძებთ განტევების ვაცს, რომელიც დაგვეხმარება, სიკვდილის ყოვლისმომცველი შიში გავიქარწყლოთ. სწორედ ასეთ დროს არის მნიშვნელოვანი გავიხსენოთ, რომ მაგიის, მეცნიერებისა და რელიგიის ცნებების ევოლუციური იერარქიის მიხედვით დახარისხება პოსტგანმანათლებლობისათვის დამახასიათებელი ფილოსოფიური და პოლიტიკური პროექტის ნაწილია. ეს პროექტი, უკვე დიდი ხანია, ცალკეული საზოგადოებრივი ჯგუფების დამორჩილებას ემსახურება. რა თქმა უნდა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წინააღმდეგ გაჟღერებული კრიტიკაც ხშირად დამსახურებელია. კონსტიტუციის მერვე მუხლი აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის “განსაკუთრებულ როლს” საქართველოს ისტორიაში. ეს სტატუსი ერთდროულად არის ეკლესიის გაძლიერების შედეგიც და მისი მიზეზიც; ის ხელს უწყობს ეკლესიის უდავო გავლენას პოლიტიკურ სივრცეზე. “განსაკუთრებული როლის” წყალობით, მართლმადიდებელი ეკლესია სახელმწიფოსაგან იღებს მნიშვნელოვან ფინანსურ დახმარებას და თავისუფლდება გადასახადებისაგან და სხვა მოვალეობებისაგან. ასევე ვიცით, რომ ეკლესიის პოზიციას საგრძნობი გავლენა აქვს არჩვენების შედეგებზე, ხოლო სამღვდელოების ცალკეული წარმომადგენლები ხშირად უმხელიათ კორუფციაში, სექსუალურ ძალადობაში თუ სხვა კრიმინალურ საქმიანობაში. მიუხედავად იმისა, რომ სამღვდელოება ხშირად დადანაშაულება ხშირად მართებულია, პრობლემა თავად დისკურსია. ეკლესიის სეკულარისტული კრიტიკა ამ უკანასკნელს “პრიმიტიულად”  წარმოგვიდგენს; ამ დისკურსში  რწმენის მატერიალური გამოვლინება განსაკუთრებით გამოკვეთილი სამიზნეა. სეკულარისტულ პარადგიმაში ეკლესიური ადამიანი საუკეთესო შემთხვევაში წარსულის არქაული გამოდმონაშთია, რომელსაც საბოლოოდ გადაშენება უწერია.

ამ მოცემულობაში მნიშვნელოვანია გავიგოთ, როგორ გავუმკლავდეთ იმ ონტოლოგიურ ნაპრალს, რომელიც რელიგიურ და სეკულარულ ეპისტემოლოგიებს აშორებს ერთმანეთსგან. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მწვავე სოციო-ეკონომიკური კრიზისის პირობებში. როდესაც წმინდა ზიარების უვნებლობის იდეა უპირისპირდება მიკრობულ თეორიას, რომელიც თავის მხრივ გვასწავლის, რომ ვირუსი ნერწყვით გადადის, როგორ უნდა დავიცვათ მოქალაქეების უსაფრთხოება სხვადასხვა რელიგიური მრწამსის შებღალვის გარეშე?

ასეთ შემთხვევაში საზოგადოებრივი კეთილდღეობის დასაცავად აუცილებელი ხდება რელიგიური აქტივობების რეგულირება, რაც ისედაც მოიაზრება სეკულარული პოლიტიკური წყობის ნაწილად. ცხადია, ზიარების კოვზის მოხმარების პრაქტიკის შეცვლა  რთულ ინსტიტუციურ გადაწყვეტილებებთან და თეოლოგიურ ცვლილებებთან არის დაკავშირებული. მიუხედავად ამისა, სახელმწიფოს აქვს უფლება, დროებით შეაჩეროს ეკლესიური მსახურება და შეზღუდოს გადაადგილების უფლება. მართლმადიდებლურ სამყაროში  უკვე არსებობს კორონა ვირუსის გამო მთავრობის მიერ შემოღებული შეზღუდვების რამდენიმე პრეცედენტი  - სერბეთმა და რუმინეთმა აკრძალა წირვები აღდგომის პერიოდში, ხოლო ელადის მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდმა აღდგომის წირვა 26 მაისისთვის გადადო, რათა ყველა მორწმუნეს შეძლებოდა დასწრება. სამწუხაროდ, საქართველოს მთავრობამ დაგვიანებით შემოიღო ზოგადი უსაფრთხოების ზომები, რითაც ანტიმართმადიდებლური სენტიმენტის გაღვივებასა და საზოგადოებრივ დაპირისპირებას შეუწყო ხელი. ქვეყანამ საგანგებო მდგომარეობა 21 მარტს გამოაცხადა, ხოლო დამატებითი შეზღუდვები 31 მარტსა და 17 აპრილს დააწესა. თუკი სამზე მეტი ადამიანის შეკრება, საზოგადოებრივი ტრანსპორტი და არაარსებითი მნიშვნელობის ვაჭრობა თავიდანვე შეიზღუდა, სასაფლაოების დახურვის და მსუბუქი ავტომობილების აკრძალვის ბრძანება აღდგომამდე მხოლოდ ორი დღით ადრე გასცეს. მეტიც, საზოგადოების მოლოდინის მიუხედავად, საპატრიარქომ საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში შემოღებული შეზღუდვების უმეტესობას წარმატებულად აარიდა თავი, რისი საშუალებაც, ნაწილობრივ საქართველოს კონსტიტუციამაც მისცა. კონსტიტუციის 71-ე მუხლის თანახმად, ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემთხვევაში პრეზიდენტი უფლებამოსილია შეზღუდოს კონსტიტუციით გარანტირებული გარკვეული უფლებები, თუმცა ეს რწმენის, აღმსარებლობისა და სინდისის თავისუფლებას არ ეხება (მუხლი 16). მიუხედავად ამისა, მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტი აღნიშნავს რომ ამ უფლებათა შეზღუდვისათვის არ არის აუცილებელი საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადება. ისინი რეგულარული საპარლამენტო პროცედურითაც შეიძლება შეიზღუდოს “დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის ან სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით.” სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მიუხედავად იმისა, რომ საგანგებო მდგომარეობა პირდაპირ არ ეხება რელიგიურ ინსტიტუტებს, განსაკუთრებულ შემთხვევებში — და ეჭვგარეშეა, რომ კორონა ვირუსის მიერ გამოწვეული პანდემია ასეთი შემთხვევაა - სახელმწიფოს შეეძლო რელიგიის საჯარო გამოხატვის უფლება მკაცრად შეეზღუდა საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებიდან გამომდინარე.

მძაფრი კრიტიკის და აჟიოტაჟის მიუხედავად, ნაწინასწარმეტყველები “ეკლესიის კლასტერი” არ ჩამოყალიბებულა. სახელმწიფოსა და ეკლესიის ძალაუფლებრივ პაექრობაში - რომელშიც ეკლესიამ აშკარა უპირატესობა მოიპოვა - დამარცხდა მორწმუნე მოსახლეობა, რომელსაც სარწმუნოებრივ და მოქალაქეობრივ მოვალეობებს შორის არჩევანის გაკეთება დაეკისრა. არადა სეკულარულ სახელმწიფოში ასეთ გადაწყვეტილებას მთავრობა უნდა იღებდეს.