წინამდებარე სტატიის  მიზანია რელიგიური განათლების პრაქტიკებისა და მოწესრიგების საუკეთესო გამოცდილებების შესწავლა სხვადასხვა ქვეყანაში, რადგან  საქართველოში დღეს ამ თემაზე მომუშავე აქტორების წინაშე კრიტიკულად დგას საკითხი თუ როგორ უნდა მოწესრიგდეს ეს სფერო ისე, რომ სხვადასხვა ინტერესს შორის, მათ შორის, ბავშვთა უფლებების დაცვის, რელიგიური თვითმყოფადობის შენარჩუნებისა და დემოკრატიული კონტროლის ინტერესებს შორის ბალანსი სამართლიანად და გონივრულად მიიღწეს. შესაბამისად წარმოდგენილი სტატიის მიზანი ამ საუკეთესო გამოსავლის ძიებისთვის კვლევითი საფუძვლის მომზადება და სხვა ქვეყნების გამოცდილებების და პრაქტიკების ძიებაა.   საქართველოში რელიგიური განათლების დაწესებულებები ისტორიულად არსებობდა როგორც ფორმალური, ისე არაფორმალური ფორმებითა და პრაქტიკებით. სააღმზრდელო საქმიანობის ლიცენზირების შესახებ კანონში გატარებული ცვლილებების შემდეგ, რელიგიური პანსიონატები, რომლებიც მანამდე სამართლებრივი მოწესრიგების გარეშე მოქმედებდნენ, ლიცენზირებას დაექვემდებარნენ. თუმცა ლიცენზირების გართულებული და რელიგიური პანსიონატების პრაქტიკისთვის თეორიულად შეუსაბამო პირობების გამო, პანსიონატების დიდმა ნაწილმა არსებობა შეწყვიტა. ეს პროცესი განსაკუთრებით მტკივნეული აღმოჩნდა ისლამური პანსიონატებისთვისაც, რომელსაც მაღალმთიან აჭარაში და სხვა რეგიონებშიც ახალგაზრდებისთვის ზოგადი განათლების მხარდაჭერისა და რელიგიური განათლებისა და თვითმყოფადობის შენარჩუნების მიზანი ჰქონდა. ისლამური პანსიონატის ხელმძღვანელებისთვის მისაღებია მათი დაწესებულებების ლიცენზირებისა და რეგულირების წესის დადგენა, თუმცა სახელმწიფოსგან მათი საჭიროებების და ინტერესების გათვალისწინებას ითხოვენ. თუმცა, სახელმწიფომ კანონში ცვლილებები ისე განახორციელა, რომ რელიგიური პანსიონატების სპეციფიკა და მათი მუშაობის სოციალური კონტექსტი სათანადოდ გააზრებული არც ჰქონდა.

განათლების მიღების ოფიციალური (formal), არაოფიციალური (nonformal) და არაფორმალური (informal) მექანიზმები გამოიყოფა. არაფორმალურ სწავლებაში ძირითადად გულისხმობენ ოჯახში მიღებულ ცოდნას, ყოველდღიურ გამოცდილებას შინ თუ გარეთ, რომელიც ნებისმიერ ადამიანს სხვადასხვა სახის ცოდნას, უნარებსა და გამოცდილებას აძლევს.[1] ოფიციალურ სწავლებაში იგულისხმება ინსტიტუციონალიზებული, საფეხურებრივი და იერარქიული სტრუქტურის მქონე საგანმანათლებლო სისტემა, დაწყებითი განათლებიდან უნივერსიტეტის ჩათვლით.[2] სწავლების მესამე ფორმად არაოფიციალური განათლება ითვლება. ის განიმარტება, როგორც ნებისმიერი ორგანიზებული, სისტემატიური საგანმანათლებლო აქტივობა, რომელიც ხორციელდება ოფიციალური სისტემის ჩარჩოს მიღმა, რათა მოსახლეობის კონკრეტულ ჯგუფებს, ზრდასრულებს ან ბავშვებს მიაწოდოს სპეციალურად შერჩეული სწავლების ფორმა და შინაარსი.[3]

არაოფიციალური რელიგიური განათლება

არაოფიციალური განათლება ხშირად ხორციელდება კერძო პირების, ჯგუფების ან გაერთიანებების მიერ არაკომერციული მიზნებისთვის. უმთავრესად, რელიგიური განათლების საკითხები სწორედ აქ შემოდის დღის წესრიგში. არაოფიციალური არაკომერციული საგანმანათლებლო სივრცეები ხშირად სწორედ ეთნიკური, ან რელიგიური კუთვნილების მიხედვითაა შექმნილი. ასეთი ეთნო-რელიგიური საგანმანათლებლო პრაქტიკები ძირითადად შაბათ-კვირას, ან სკოლის შემდგომ სწავლებას მოიცავს და როგორც წესი, ტრადიციული მორალური სწავლების მახასიათებლები აქვს.[4] დასავლეთის ქვეყნებში საგანმანათლებლო სისტემის მკაცრი სეკულარიზაციის პირობებში, სადაც ხშირად უგულებელყოფილია კულტურული და რელიგიური ხედვები, მშობლები სწორედ მორალური განათლების (education in morals) არგუმენტით არაოფიციალური სწავლების კერებს ეძებენ.[5]

არაოფიციალური განათლების კარგი მაგალითია ყურანის სკოლები (Quranic schools),[6] რომლებიც ევროპის ქვეყნებში ფართოდაა გავრცელებული.[7] ყურანის სკოლები ძირითადად მეჩეთების მიერაა ორგანიზებული. ისინი რეგულარული სასკოლო საათების შემდეგ, ან დასვენების დღეებში ბავშვებს რელიგიურ სწავლებას სთავაზობენ, რომელიც, ჩვეულებრივ, სახელმწიფოს მხრიდან რაიმე სახის კონტროლს არ ექვემდებარება.[8] მაგალითად, ნიდერლანდებში ეთნიკურად თურქი და მაროკოელი მოსწავლეების თითქმის ნახევარი სკოლის შემდეგ ასევე ესწრება ადგილობრივი მეჩეთების მიერ დაფინანსებულ და ორგანიზებულ ყურანის კლასებს (2005 წლის მონაცემი). ამ ტიპის რელიგიური სწავლება კი კვირაში საშუალოდ 10 საათს შეადგენს.[9] ამგვარი საგანმანათლებლო კერები თითქმის ყველა რელიგიურ ჯგუფს აქვს შექმნილი, მაგალითად, მსგავსი არაოფიციალური სწავლებები ხორციელდება ჩრდილოეთ ირლანდიაში კათოლიკეებისა და პროტესტანტების მიერ.[10]

როგორც აღინიშნა, არაოფიციალური რელიგიური განათლების კერები დასავლეთის ქვეყნებში საკმაოდ გავრცელებულია. არაოფიციალურ რელიგიურ განათლებასთან დაკავშირებით სამი მნიშვნელოვანი გარემოების გამოყოფა შეიძლება: 1) ამ ტიპის სკოლებს აქვთ მკვეთრად გამოხატული რელიგიური სწავლების (religious instruction) მიზანი; 2) ისინი არ არის პანსიონატის ტიპის დაწესებულებები, კერძოდ, არ ითავსებს ღამით დარჩენისა და ბავშვებზე სპეციალური ზრუნვის კომპონენტებს; 3) ისინი სახელმწიფოს მხრიდან სპეციალურ კონტროლსა და რეგულირებას არ ექვემდებარებიან.

რელიგიური პანსიონატები

პანსიონატის ტიპის რელიგიური სკოლები, მისი ტრადიციული გაგებით, უმთავრესად სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის მუსლიმური ქვეყნების მაგალითზე შეიძლება აიხსნას. ტრადიციული არაბული ისლამური განათლების სამი ფორმა შეიძლება გამოიყოს: პონდოკი (pondok); პესანტრენი (pesantren); და კუტაბი (kuttab), ან ტრადიციული მედრესეს (madrasah) ტიპის სასწავლებელი.[11]ისტორიულად, ისინი რურალურ ფენომენს წარმოადგენდნენ და ადგილობრივი თემებისთვის მნიშვნელოვან საგანმანათლებლო სივრცეებს ქმნიდნენ. რიგ ქვეყნებში, სადაც ოფიციალური სასკოლო სისტემა განუვითარებული იყო, ან არსებობდა სხვადასხვა სახის ლინგვისტური სირთულეები, რელიგიური პანსიონატები განათლების მიღების კარგ ალტერნატივას წარმოადგენდა.[12] თუმცა, ასევე აღსანიშნავია, რომ დღესდღეობით რელიგიური პანსიონატების გავრცელების მასშტაბი გარკვეულწილად ასახავს კიდეც იმას, თუ რამდენად მძლავრი და გამართულია ოფიციალური სასკოლო სისტემა. რელიგიური პანსიონატების მასობრივად გავრცელება ერთგვარი ნიშანია იმის, რომ ოფიციალური სასკოლო სისტემა სუსტია და ვერ აკმაყოფილებს კონკრეტული ჯგუფების ინტერესებსა და მოთხოვნილებებს.[13]

პანსიონატის ფორმა დამახასიათებელია პონდოკისა (მალაიზიაში დამკვიდრებული ფორმა) და პესანტრენისთვის (ინდონეზიაში დამკვიდრებული ფორმა).[14] ითვლება, რომ ამ ორი ტიპის სასწავლებელს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებები არ არსებობს („პესანტრენი ინდონეზიაში, იგივეა რაც, პონდოკი მალაიზიაში“).[15] ისინი სხვადასხვა ქვეყნებში შესაბამისი სპეციფიკური ნიშნებით დამკვიდრებული ერთი ტიპის სასწავლებლებია.[16] ორივე მათგანი მოიცავს შენობების კომპლექსს, სადაც შედის მასწავლებლისა (kiai ინდონეზიაში, tuan guru მალაიზიაში) და მისი ოჯახის წევრების სამყოფელი, მოსწავლეთა საცხოვრებელი და სასწავლო დაწესებულებები, მეჩეთის ჩათვლით.[17] რელიგიური პანსიონატები უმთავრესად ინდივიდუალური პირების (ძირითადად kiai-ის და guru-ის) საკუთრებაშია და ისტორიულად ის არაოფიციალური განათლების კერებს წარმოადგენდა, თუმცა XXI საუკუნიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებში მასობრივად დაიწყო რელიგიური პანსიონატების ოფიციალურ საგანმანათლებლო სისტემაში ინტეგრირების პროცესი, რაც მნიშვნელოვანი წარმატებით განხორციელდა ბრუნეიში, სინგაპურში, ინდონეზიასა და მალაიზიაში, განსხვავებით ფილიპინების, ტაილანდისა და კამბოჯასგან.[18] 2000-იანი წლების დასაწყისისთვის რელიგიური პანსიონატების რიცხვი ინდონეზიაში 13,000-მდე იყო, 2,000-მდე ფილიპინებში, დაახლოებით 1,600 ტაილანდში, 500 მალაიზიაში და რამდენიმე ასეული კამბოჯაში.[19] იმის გამო, რომ რელიგიური პანსიონატები ორიენტირებულნი არიან რელიგიურ ღირებულებებზე დაფუძნებული განათლების მიწოდებაზე, მისი როლი მაინც მნიშვნელოვანია სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებში, თუმცა ამ ტიპის სკოლები თანდათანობით მცირდება იმ სახელმწიფოებში, სადაც ეროვნული საგანმანათლებლო სისტემა ძლიერია.[20]

ტრადიციული რელიგიური პანსიონატები არ ფიქსირდება ევროპის ქვეყნებში. ამას ორი ახსნა შეიძლება ქონდეს: პირველი, როგორც აღინიშნა, ის მჭიდროდაა დაკავშირებული რიგი ქვეყნების ისტორიულ კონტექსტთან და საგანმანათლებლო სისტემის წინაშე მდგარ გამოწვევებზე ადგილობრივი პრაქტიკების განვითარების შედეგია. მეორეც, რელიგიური პანსიონატების ტრადიციული გაგება შესაძლოა არ მოდიოდეს თანხვედრაში ბავშვთა ზრუნვის შესახებ დამკვიდრებულ საერთაშორისო პრაქტიკასთან.

ბავშვთა ალტერნატიული ზრუნვა

ბავშვთა ალტერნატიული ზრუნვის შესახებ გაეროს რეზოლუცია, საჯარო და კერძო ტიპის პანსიონატებს მნიშვნელოვან ინსტიტუციებად აღიარებს, სახელმწიფოები კი ამის საფუძველზე იღებენ პასუხისმგებლობას, რომ პანსიონატების ხარისხი და პირობები შესაბამისობაში იყოს ბავშვთა განვითარების ინტერესებთან. ამასთან მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვთა ალტერნატიული ზრუნვის პოლიტიკა დეინსტიტუციონალიზაციის საერთო მიზნისა და სტრატეგიის ირგვლივ წარიმართოს.[21]

რეზოლუციის თანახმად, იმ ბავშვებისთვის, რომლებიც ოჯახურ ზრუნვას მოკლებულნი არიან, პანსიონატებმა უნდა უზრუნველყონ არა მხოლოდ საცხოვრებელი, არამედ განათლება, ჯანმრთელობის დაცვა და სხვა ბაზისური საჭიროებები.[22] ასევე, აღიარებულია ალტერნატიული ზრუნვის ფარგლებში რელიგიური და კულტურული პრაქტიკების გატარების შესაძლებლობაც, კერძოდ, ბავშვებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, დაიკმაყოფილონ საკუთარი რელიგიური და სულიერი ცხოვრების საჭიროებები, ჰქონდეთ ურთიერთობა საკუთარი რელიგიის წარმომადგენლებთან და მიიღონ მონაწილეობა რელიგიურ მსახურებასა თუ განათლებაში.[23]გარდა ამისა, აღიარებულია ალტერნატიული ზრუნვის ისეთი ფორმა, როგორიცაა ისლამური „კაფალა“ (kafalah).[24] ამდროს, მუსლიმი ოჯახი იყვანს უსახლკარო ან მზრუნველობა მოკლებულ ბავშვს და ზრდის მას გვარისა და მემკვიდრეობის მიცემის უფლების გარეშე.[25]

გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა ის გარემოება, რომ ალტერნატიული ზრუნვის განხორციელებისას პირველადი და უმთავრესი მიზანი არ უნდა იყოს პოლიტიკური, რელიგიური, ან ეკონომიკური.[26] ამასთან, როგორც აღინიშნა, ეს გარემოებები ზრუნვის განხორციელების ძირითად მიზანთან შესაძლოა თანაარსებობდეს. გაეროს ბავშვთა ალტერნატიული ზრუნვის შესახებ რეზოლუციის სულისკვეთება იმაში მდგომარეობს, რომ მზრუნველობა მოკლებულ ბავშვებს ჰქონდეთ ოჯახურ გარემოსთან მიახლოებული პირობები და იზრდებოდნენ მათი საუკეთესო ინტერესების შესაბამისად, განვითარებისთვის საჭირო ყველა აუცილებელი პირობის დაცვით. სწორედ ამ მიზნის გამო, სახელმწიფოებს აქვთ ვალდებულება, პანსიონატის ტიპის ალტერნატიული ზრუნვის ფორმები შესაბამისი რეგულირების ქვეშ მოაქციონ, განახორციელონ შეუტყობინებელი ინსპექტირება და მონიტორინგი, რაც მოიცავს ბავშვთა უფლებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი პირობების, ჯანმრთელობასა და განვითარებაზე ზრუნვის, ბავშვთა დაცულობისა და სხვა საკითხების შემოწმებას.[27]

ზემოაღნიშნულის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ თავისთავად რელიგიური სწავლება და პანსიონატში ბავშვთა ალტერნატიული ზრუნვის განხორციელება შეუთავსებელი არაა. პირიქით, რელიგიური, ეთნიკური თუ კულტურული სპეციფიკების გათვალისწინებით რელიგიური სწავლება ხშირად აუცილებელიც კი არის. თუმცა, პანსიონატის ფორმით ბავშვებზე ზრუნვის პირველადი მიზანი არ შეიძლება იყოს რელიგიური სწავლების განხორციელება. პანსიონატის უმთავრესი ფუნქცია მის სოციალურ როლში ვლინდება, ის პირველ რიგში ოჯახური ცხოვრების ალტერნატივაა და მხოლოდ შემდეგ - საგანმანათლებლო სივრცე. მიზეზი, თუ რატომ არ არის განმტკიცებული ტრადიციული რელიგიური პანსიონატები (ამ სახელდებითა და შინაარსით) ბავშვთა უფლებების დამცავი სხვადასხვა საერთაშორისო ნორმებით, სწორედ ამ განსხვავებებში უნდა იყოს საძიებელი.

პანსიონატები მნიშვნელოვან სოციალურ ფუნქციას ასრულებენ, საჯარო იქნება ის თუ კერძო. იმის გამო, რომ პანსიონატის პირველადი ფუნქცია ბავშვებზე ალტერნატიული ზრუნვის განხორციელებაა, სახელმწიფოს უჩნდება თავისთავადი ვალდებულება, დაარეგულიროს პანსიონატების საქმიანობა, საცხოვრებელი სტანდარტები და სხვა. ამასთან, ალტერნატიული ზრუნვის ქვეშ მყოფ ბავშვებს უნდა ჰქონდეთ წვდომა ოფიციალურ და არაოფიციალურ განათლებაზე.[28]

პანსიონატების ტიპის რელიგიური სასწავლებლების უფრო ფართოდ ისლამურ საზოგადოებებში გავრცელების გამო, მნიშვნელოვანია ბავშვთა უფლებების შესახებ ამ საზოგადოებებში მიმდინარე მსჯელობის მიმოხილვაც, რამაც ბოლო წლებში კიდევ უფრო ფართო ხასიათი მიიღო. ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაციამ (OIC), რომელიც გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შემდეგ ყველაზე მასშტაბური სახელმწიფოთაშორისი გაერთიანებაა 57  წევრი სახელმწიფოთი მსოფლიოს 4 კონტინენტიდან,[29]  2004 წელს ბავშვთა უფლებების შესახებ პაქტი მიიღო.[30] შეთანხმების თანახმად, ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოები დასახული მიზნების მიღწევის შესახებ სამსჯელოდ ყოველ 2 წელიწადში იკრიბებიან კონფერენციაზე. პაქტი მოიცავს თანასწორობის, თვითმყოფადობის, ოჯახური მთლიანობის, განათლების, კულტურის, პიროვნული თავისუფლების, შეკრების თავისუფლების, აღზრდის, დასვენების, ყოფითი ცხოვრების სტანდარტების, ჯანმრთელობის, მხარდაჭერის მიმღები ბავშვების საჭიროებების, შრომის, სამართლის, მშობლების პასუხისმგებლობის და ლტოლვილი ბავშვების უფლებების შესახებ დებულებებს. წინამდებარე სტატიის ფარგლებში საინტერესოა განათლების საკითხი, რომლის შესახებაც წევრი სახელმწიფოები თანხმდებიან უფასო და სავალდებულო დაწყებითი და საბაზო განათლების უზრუნვეყოფაზე „ისლამური განათლების პრინციპების სწავლით“, ისევე როგორც ადამიანის უფლებებისა და კულტურული მრავალფეროვნების საყოველთაო ნორმებისა და სტანდარტების გათვალისწინებით; ასევე, უმაღლესი განათლების და სკოლის მოსწავლეთათვის წიგნების თუ სხვა სასწავლო რესურსების ხელმისაწვდომობის გაზრდის აუცილებლობაზე.[31] სახელმწიფოები შეთანხმდნენ ბავშვებისთვის სექსუალობის შესახებ სათანადო განათლების მიწოდების აუცილებლობაზეც, თუმცა როგორი სასწავლო გეგმით უნდა მოხდეს სწავლება ამაზე არაფერია ნათქვამი და ეს საკითხი გადასაწყვეტად მინდობილია წევრი სახელმწიფოებისთვის.[32]

ამავე პაქტის სულისკვეთებაზე დაყრდნობით ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაციის წევრმა სახელმწიფოებმა ბავშვთა უფლებების საკითხზე შეიმუშავეს რაბათის (2005წ.)[33], ხარტუმის (2009წ.)[34] და ტრიპოლის (2011)[35] დეკლარაციები, სადაც ხაზი გაესვა ისლამური კულტურის და ფასეულეობების შენარჩუნების აუცილებლობას განათლების მეშვეობით; მუსლიმი ბავშვების და მოზარდების ხელშეწყობას მრავალფეროვან საზოგადეოებებში ინტეგრაციისთვის; ბავშვთა დისკრიმინაციის დაუშვებლობას და ყველა ბავშვის განვითარებისთვის თანასწორი გარემოს შექმნის აუცილებლობას.[36] აღსანიშნავია, რომ ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოები ათვიცნობიერებენ ხარისხიანი განათლების მიღების მნიშვნელობას ბავშვებისთვის და ამისათვის მისაღებად მიიჩნევენ საერო საჯარო თუ კერძო სასწავლებლებში სწავლებას. თუმცა, ასევე გამოხატავენ სურვილს შენარჩუნებული იქნეს მუსლიმი ბავშვების რელიგიური თვითმყოფადობა. ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაციის მიერ შემუშავებული ტექსტები ბავშვთა უფლებების საკითხებზე წინ წამოსწევს ისლამური სოლიდარობის და ისლამურ საზოგადოებებში ბავშვთა საჭიროებებისთვის თანამშრომლობის პრიორიტეტულობის საკითხს.

რელიგიური განათლების სისტემა რამდენიმე ქვეყნის მაგალითზე

რელიგიური განათლების მიღება თანამედროვე სეკულარულ მსოფლიოში მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. როგორც აღინიშნა, რელიგიური განათლება შესაძლოა გარკვეულწილად ინტეგრირებული იყოს პანსიონატის ტიპის დაწესებულებებში, იმ დათქმით, რომ ეს არ იქნება პანსიონატის არსებობის პირველადი მიზანი. ამასთან, პანსიონატის საქმიანობა ექვემდებარება სახელმწიფოს მხრიდან რეგულირებასა და მონიტორინგს. მეორე საკითხი არაოფიციალური განათლებაა, რომელიც მთელი მსოფლიოს მასშტაბით აპრობირებული მეთოდია და რელიგიურ კონტექსტში ის სკოლის მიღმა და დასვენების დღეებში, ძირითადად, რელიგიური ინსტიტუტების მიერ ორგანიზებულ სწავლებას გულისხმობს. განათლების ეს უკანასკნელი ფორმა სახელმწიფო რეგულირებისგან თავისუფალია.

ამ გარემოებების გათვალისწინებით, საერთაშორისო პრაქტიკაში რელიგიური განათლების მიღების ოფიციალური ფორმები დამკვიდრდა. რიგ შემთხვევებში ამის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი სწორედ ის იყო, რომ მოსწავლეებზე არაოფიციალური სწავლების ინტენსივობა შემცირებულიყო.[37]

რელიგიური სასწავლებლები გასული რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში მასობრივად გავრცელდა მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, რაც განსხვავებული მიზეზებით იყო განპირობებული, როგორებიცაა, დაგვიანებული აღიარება (ებრაული სკოლები მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ), მისიონერული საქმიანობა (ევანგელური სკოლები აღმოსავლეთ აფრიკაში) თუ მიგრაცია (სიკხური სკოლები ინგლისში). ევროპაში „ახალი რელიგიების“ (ინდუიზმი, ბუდიზმი, ისლამი) აღიარება ადრეულ 1970-იან წლებში დაიწყო, თუმცა მხოლოდ 80-იანი წლების ბოლოს დაარსდა პირველი ისლამური სკოლები.[38]

დიდი ბრიტანეთი

რელიგიურ სასწავლებლებს მნიშვნელოვანი როლი უკავია დიდი ბრიტანეთის საგანმანათლებლო სისტემაში. გაერთიანებულ სამეფოში ინგლისის ეკლესიის, კათოლიკური და ებრაული სკოლები საუკუნეებია არსებობს, მე-19 საუკუნის ბოლოდან კი მეთოდისტებისა და კვაკერების სკოლებიც დაარსდა. 1997 წლის შემდეგ ასევე დამკვიდრდა მუსლიმური, სიკხური, ინდუისტური, მეშვიდე დღის ადვენტისთა, ბერძნული მართლმადიდებელი ეკლესიისა და სხვა ქრისტიანული დენომინაციების სკოლებიც.[39] აღსანიშნავია, რომ სახელმწიფო დიდი ხნის განმავლობაში განათლებას ანდობდა რელიგიური ორგანიზაციებს (ანგლიკანური და კათოლიკური ეკლესია), ხოლო საკუთარი საჯარო დაწყებითი სკოლების დაარსება სახელმწიფომ მხოლოდ 1870 წლის განათლების აქტის მიღების საფუძველზე დაიწყო.[40] შემდგომ ეტაპად იქცა 1944 წლის განათლების აქტით სკოლების დღეს მოქმედი დუალური სისტემის დაფუძნება - რელიგიური ბუნების მქონე სკოლები და სკოლები რელიგიური ბუნების გარეშე.[41]

ბრიტანეთში რელიგიური სკოლები (faith school) კონკრეტულ რელიგიურ ჯგუფთან დაკავშირებულ სასწავლებლებს ეწოდება და ისინი რელიგიური ბუნებით არიან განსაზღვრულნი.[42] რელიგიური სკოლები სამ კატეგორიად იყოფა: რელიგიური მიკუთვნებულობის დაფუძნებული სკოლები (maintained schools); რელიგიური მიკუთვნებულობის აკადემიები; რელიგიური მიკუთვნებულობის დამოუკიდებელი სკოლები.[43] განსხვავებით ბოლოსგან, პირველი ორი კატეგორია სახელმწიფოს მიერ ფინანსდება.[44] დღესდღეობით, სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული სკოლების დაახლოებით 1/3 რელიგიური ნიშნითაა განსაზღვრული.[45]

ბრიტანეთში, ისევე როგორც ნიდერლანდებში,[46] რელიგიური სკოლა შესაძლოა პანსიონატის ფორმით (boarding school) არსებობდეს. დამოუკიდებელი სკოლების რეგისტრაციის წესის მიხედვით, პანსიონატებს წარმოადგენენ ის სკოლები, რომლებიც მოსწავლეებს უზრუნველყოფენ ღამის საცხოვრებლით.[47] სკოლა-პანსიონი უნდა აკმაყოფილებდეს იმ მოთხოვნებსა და წესებს, რომლებიც განსაზღვრულია „სკოლა-პანსიონების ეროვნული მინიმალური სანდარტების“ (National Minimum Standards for Boarding Schools) მიხედვით.[48] სკოლა-პანსიონი, რომელიც სრულად, ან უმთავრესად ემსახურება სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეებს, უნდა შეესაბამებოდეს „სპეციალური სკოლა-პანსიონების ეროვნულ მინიმალურ სტანდარტებს“ (National Minimum Standards for Residential Special Schools).[49] ამდენად, ბრიტანული კანონმდებლობა ჩვეულებრივი სკოლა-პანსიონებისგან განსხვავებული სამართლებრივი ჩარჩოს ქვეშ აქცევს იმ სკოლა-პანსიონებს, სადაც სპეციალური საჭიროებების მქონე ბავშვები სწავლობენ.       

ბრიტანეთის სკოლა-პანსიონების სისტემაში დაწყებითი განათლების მისაღებად სწავლის დაწყების მინიმალური ასაკი 4 წელია. დაწყებითი განათლების სისტემის მეორე ეტაპია junior school-ები, სადაც ბავშვები 7-დან 11 წლამდე სწავლობენ.[50]

ბრიტანეთში დამოუკიდებელმა სკოლებმა უნდა გაიარონ რეგისტრაცია „ბავშვების, სკოლებისა და ოჯახების დეპარტამენტში“ და დააკმაყოფილონ რეგულაციებით გათვალისწინებული სტანდარტები, როგორც რეგისტრაციის პირობა. ეს რეგულაციები არ ავალდებულებს დამოუკიდებელი სკოლებს, რომ მიყვნენ ეროვნულ კურიკულუმს.[51] ისინი ადგენენ სწავლების იმ სფეროებს, რომელიც ყველა მოსწავლემ უნდა გაიაროს იმგვარად, რომ გათვალისწინებული იყოს ბავშვთა ასაკი და საჭიროებები. ამასთან, დამოუკიდებელ სკოლებს აქვთ მოქნილობის საკმაოდ ვრცელი სივრცე ამ კრიტერიუმებთან მოსარგებად.[52] ყველა დამოუკიდებელმა სკოლამ ასევე უნდა დააკმაყოფილოს და უზრუნველყოს განათლების გარკვეული სტანდარტი, რაც გულისხმობს ბავშვთა სულიერ, მორალურ, სოციალურ და კულტურ განვითარებას, კეთილდღეობას, ჯანმრთელობასა და უსაფრთხოებას, შესაბამის განთავსების ადგილებს, პირობებსა და პერსონალს.[53] დამოუკიდებელი სკოლის რეგისტრაციისას უნდა მიეთითოს აქვს თუ არა სკოლას რელიგიური ბუნება (religious ethos). რელიგიური ბუნების მქონე დამოუკიდებელ სკოლებს უფლება აქვთ მოსწავლეთა მიღება, განათლების მიწოდება და სასკოლო ცხოვრების სხვა ასპექტები განახორციელონ რელიგიურ ნიადაგზე[54] და ამდენად, გაითვალისწინონ ე.წ. რწმენაზე დაფუძნებული კრიტერიუმები.[55]

გარდა ზემოთქმულისა, რელიგიური ბუნებით განსაზღვრულ დამოუკიდებელ სკოლებს უფლება აქვთ, მასწავლებელთა შერჩევის, დაწინაურებისა და შეფასების დროს გაითვალისწინონ რელიგიური საფუძვლები;[56] ასევე, მათ უფლება აქვთ მასწავლებელთა აყვანის ან გათავისუფლების დროს მხედველობაში მიიღონ შესაბამისი რელიგიის დოგმატსა და პრინციპებთან  თანხვედრაში არმყოფი ქცევა.[57]

თვითდაფინანსებზე მყოფ (დამოუკიდებელ) სკოლებს, რელიგიური განათლების მხრივ, უფლება აქვთ, ასწავლონ საკუთარი რელიგიური დოგმატისა და რწმენის შესაბამისად. მიუხედავად იმისა, რომ დამოუკიდებელი რელიგიური სასწავლებლები და რელიგიური ბუნების არმქონე სკოლები იყენებენ ადგილობრივად შეთანხმებულ რელიგიური განათლების სილაბუსებს, ჩვეულებრივ ისინი „რელიგიური განათლების მუდმივმოქმედ საკონსულტაციო საბჭოსთან“ გადიან კონსულტაციებს და იღებენ მისგან რჩევებს, რათა რელიგიური განათლების სილაბუსი ასახავდეს ადგილობრივი არეალის კონტექსტს.[58]

სახელმწიფო აღიარებს კოლექტიური ლოცვისა და თაყვანისცემის განსაკუთრებულ როლს რელიგიური სასწავლებელების ფუნქციონირებაში.[59] ამავდროულად, ბოლო ათწლეულების განმავლობაში მიგრანტების გაზრდილმა რაოდენობამ გამოიწვია სხვადასხვა რელიგიის აღმსარებელი მოსწავლეების რაოდენობის ზრდაც, რის გამოც ანგლიკანური ეკლესიის მიერ დაფუძნებული სკოლების კურიკულუმი  გარკვეულწილად შეიცვალა როგორც ათეისტი, ასევე სხვა რწმენის აღმსარებელი მოსწავლეების ინტერესების გათვლისწინებით. შესაბამისად, ახლა უკვე შესაძლებელია ისეთი ანგლიკანური სკოლის პოვნა, სადაც მოსწავლეების უმრავლესობა მუსლიმია, განსხვავებით კათოლიკური სკოლებისგან, სადაც მიუხედავად იმისა, რომ განახორციელეს გარკვეული ცვლილებები და არაკათოლიკე მოსწავლეებიც მიიღებიან, სკოლის მთავარ მისიად კათოლოკური განათლების მიცემა რჩება.[60]

ბრიტანეთში დამოუკიდებელ სკოლებს ინსპექტირებას უწევს „განათლების, ბავშვთა მომსახურებისა და შესაძლებლობათა სტანდარტების ოფისი“ (The Office for Standards in Education, Children's Services and Skills (Ofsted)) განათლების დეპარტამენტის მოთხოვნის საფუძველზე; ასევე არსებობს ორი დამოუკიდებელი ორგანო: დამოუკიდებელ სკოლათა ინსპექცია და სკოლის ინსპექციის სერვისი.[61] მნიშვნელოვანი გარემოებაა ის, რომ თვითდაფინანსებულ სასწავლებლებსა და რელიგიურ აკადემიებში ინსპექტირება არ ვრცელდება რელიგიურ თაყვანისცემასა (ლოცვას) და დენომინაციურ რელიგიურ განათლებაზე. თუმცა, „განათლების, ბავშვთა მომსახურებისა და შესაძლებლობათა სტანდარტების ოფისის“ წარმომადგენლებს უფლება აქვთ, დაესწრონ ამგვარ გაკვეთილებს უფრო ფართო მიზნის ირგვლივ სკოლების კონტრიბუციის შესაფასებლად, როგორიცაა მოსწავლეთა სულიერი, მორალური, სოციალური და კულტურული განვითარება.[62] ამ სახის განვითარების მიზნებისთვის, მუსლიმი მოსწავლეების საჭიროებების გამო, სკოლებს კვების მენუიში შეაქვთ ჰალალი საკვები, მათთვის გამოყოფენ  სალოცავი დროსა და სივრცეს, ნებას რთავენ ატარონ რელიგიური სამოსი, ცვლიან ხელოვნების, მუსიკის, ფიზიკური აღზრდის და სექსუალობის შესახებ განათლების გაკვეთილების გარკვეულ ასპექტებს.[63] შეიძლება ითქვას, რომ რელიგიური ნიშნით დაფუძნებულ სკოლებს შორის დიდი ბრიტანეთში დაფუძნების თვალსაზრისით ამჟამად ყველაზე დიდ დაბრკოლებას მუსლიმური სკოლები აწყდებიან, რადგან მედიაში დღემდე ვრცელდება მათ შესახებ მითებსა და ცრურწმენებზე დამყარებული ინფორმაცია ამ სკოლების სექსისტური, რადიკალური, ფუნდამენტალისტური, არადემოკრატიული, ავტორიტარული და ტერორიზმის წამახალისებელი ბუნების შესახებ.[64]

საფრანგეთი

საფრანგეთში რევოლუციამდე განათლების სფეროს კათოლიკე ეკლესია მართავდა, ხოლო რევოლუციის შემდეგ 1791 წლის კონსტიტუციით საჯარო განათლების პრინციპი დამყარდა, რომელიც ეკლესიისგან განცალკევებული, საერო ხასიათის უნდა ყოფილიყო, მაგრამ დღემდე კათოლიკე ეკლესია დომინირებს კერძო განათლების სფეროში და საჯარო განათლების სფეროზეც ახდენს გავლენას.[65] მიუხედავად იმისა, რომ 1905 წელს მიღებული საკანონმდებლო აქტით საჯარო სფერო (მათ შორის განათლების სისტემა) რელიგიისგან განცალკევებულად გამოცხადდა,[66] განათლების სისტემაზე გავლენისთვის ბრძოლა კათოლიკე ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის დიდი ხნის განმავლობაში გრძელდებოდა. 1917 წელს კათოლიკე ეკლესიამ გამოსცა განკარგულება, რომლითაც აკრძალა კათოლიკე ბავშვების არაკათოლიკურ სკოლებში სწავლება.[67] კერძო სკოლების დაფინანსების საკითხმა ამ სკოლების რაოდენობის ზრდასთან ერთად განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ. 1959 წლის საკანონმდებლო აქტმა, რომლითაც შესაძლებელი გახდა კერძო სკოლების სახელმწიფოს მიერ დაფინანსება და შესაბამისად მასზე გარკვეული ზედამხედველობის მოპოვებაც, ბოლო მოუღო „სასკოლო ომებს“ კათოლიკე ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის, ხოლო განსხვავებული კულტურული შეხედულებები უკანა პლანზე იქნა გადატანილი კერძო სკოლების განსაკუთრებული ბუნების აღიარებით, რაშიც ძირითადად მათი რელიგიური  ნიშნით დაფუძნება იგულისხმებოდა.[68] ცხადია ამ შესაძლებლობით მხოლოდ კათოლიკე ეკლესიას არ უსარგებლია, კანონის მიღების დროისთვის საფრანგეთში უკვე არსებობდა რამდენიმე პროტესტანტული და იუდაური სკოლა, რომლებსაც მოგვიანებით მუსლიმური სკოლებიც დაემატა.

საფრანგეთში სავალდებულოა სასკოლო განათლების მიღება 6-დან 16 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის, ხოლო რელიგიური განათლების მიღება შესაძლებელია როგორც არასასკოლო დროს რელიგიური კავშირების მეშვეობით, ასევე რელიგიური დენომინაციების მიერ დაფუძნებულ კერძო სკოლებში სწავლებით.[69] საფრანგეთის კანონმდებლობა ითვალისწინებს კერძო სკოლების მიერ 5 წლიანი გამოსაცდელი ვადის გასვლის შემდეგ სახელმწიფოსთან შეთანხმების გაფორმებას, რომელიც შეიძლება იყოს 2 სახის: ა) მარტივი ხელშეკრულება, რომელიც ითვალისწინებს სახელმწიფოს მიერ კერძო სკოლის დაფინანსებას, თუმცა კერძო სკოლისთვის გამოყოფილი დაფინანსება არ უნდა აღემატებოდეს საჯარო სკოლისთვის გამოყოფილ თანხებს; ბ) თანამშრომლობის ხელშეკრულება, რომლის შემთხვევაშიც სკოლის მასწავლებლებით დაკომპლექტებას, მათ ანაზღაურებას და მათი მუშაობის შეფასებას ახდენს სახელმწიფო.[70] ზოგიერთი კერძო სკოლა ამჯობინებს არ გააფორმოს შეთანხმება სახელმწიფოსთან, თუმცა ამ სკოლებმა ისევე როგორც გამოსაცდელი ვადის ქვეშ მყოფი კერძო სკოლებმა უნდა დააკმაყოფილონ სანიტარული ნორმების, ეთიკის და სწავლების ხარისხის კანონით გათვალისწინებულ სტანდარტები, მაგრამ მათ რჩებათ უფრო ფართო პედაგოგიური ავტონომია საერთო ეროვნული სასწავლო კურიკულუმის მიღმა.[71]

2008 წლის სტატისტიკური მონაცემების თანახმად საფრანგეთში ფუნქციონირებდა 8 000 კათოლიკური სკოლა 2 მილიონი მოსწავლით, 256 იუდაური სკოლა 30 000 მოსწავლით და 5 მუსლიმური სკოლა 600 მოსწავლით. მიუხედავად იმისა, რომ ამ კერძო სკოლების 98%-ს გაფორმებული აქვს შეთანხმება სახელმწიფოსთან და იღებს სახელმწიფო დაფინანსებას. მუსლიმური სკოლების რაოდენობა 2008 წლისთვის ერთეულები იყო, მაშინ როცა საფრანგეთში დასავლეთ ევროპის უდიდესი მუსლიმური თემი ცხოვრობს (საფრანგეთის მოსახლეობის 3-დან 6 პროცენტამდე).[72] საფრანგეთში ასევე ფართოდ გავრცელებულია ყურანის შემსწავლელი სკოლები, რომლებიც არ იმყოფებიან სახელმწიფოს ზედამხედველობის ქვეშ და როგორც ცნობილია ამ სკოლებში ბავშვები სწავლობენ რელიგიურ ტექსტებს და არაბულ ენას, თუმცა გასათვალისწინებელია ისიც, რომ კვალიფიციური პედაგოგების მოძიების პრობლემის წინაშე დგანან მუსლიმური კერძო სკოლები (განსაკუთრებით არაბული ენის სწალების კუთხით), შესაბამისად, ნაკლებ სავარაუდოა ყურანის შემსწავლელ სკოლებში იყოს ხარისხიანი რელიგიური განათლების მიღების შესაძლებლობა.[73] ზოგადად მუსლიმი თემის დაინტერესება რელიგიური სკოლების მიმართ გამოწვეულია იდენტობის შენარჩუნების სურვილით, რადგან სკოლები სადაც მათ ეძლევათ ლოცვის, რელიგიური სამოსის ტარების და რელიგიური ტექსტების სწავლის შესაძლებლობა, რაც მათთვის ასრულებს იდენტობის შემნარჩუნებელი სივრცის ფუნქციას.[74] ამ მხრივ განსხვავებულია კათოლიკურ სკოლების მდგომარეობა, რადგან დრამატულად იკლო ისეთი კერძო კათოლიკური სკოლების რაოდენობამ, სადაც განაგრძობენ კათოლიკური კატეხიზმოს სწავლებას.[75] საფრანგეთის მაგალითიც ადასტურებს, რომ რელიგიური სასწავლებლების დანიშნულება სხვადასხვა თემისთვის სხვადასხვა დროს შესაძლოა განსხვავებული იყოს, მაგრამ საგანმანათლებლო სისტემაში რელიგიური კომპონენტის არსებობის მნიშვნელობა თვით ლაიცისტური ფრანგული სახელმწიფოს მიერაც აღიარებულია.

შვედეთი

შვედეთს კერძო სკოლების მიმართ მკაცრი მოწესრიგების პოლიტიკა ჰქონდა არჩეული, რაც მხოლოდ 1990-იანი წლების დასაწყისში შეიცვალა, რის შედეგადაც შვედეთში კერძო სკოლების მოსწავლეთა პროცენტული წილი საერთო რაოდენობაში 1%-დან 14%-მდე გაიზარდა 1991-2015 წლებში.[76] კერძო სკოლის დასაფუძნებლად კვლავაც საჭიროა სახელმწიფო ნებართვის მოპოვება, რაც მხოლოდ კანონმდებლობით დადგენილი პიროების დაცვის შემთხვევაში ხდება, მაგალითად ყველა სკოლას ვალდებულია მიიღოს ყველა წარმომავლობის და შესაძლებლობის მოსწავლე.[77]

კერძო სკოლები ექვემდებარებიან სახელმწიფო ინსპექტირებას  და თითოეული მათგანის ღირებულებები და მიზნები რადიკალურად არ უნდა განსხვავდებოდეს საჯარო სკოლის მიზნებისგან.[78] კერძო და საჯარო სკოლებისთვის დაფინანსებას გამოჰყოფენ ადგილობრივი მუნიციპალიტეტები სკოლის საჭიროებების მიხედვით.[79] ყველა კერძო სკოლა, რომელსაც აშკარა თუ ფარული რელიგიური ბუნება აქვს, საქმიანობს ფონდის, კავშირის თუ ასოციაციის ფორმით.[80]

შვედეთში კერძო სკოლების საწინააღმდეგო არგუმენტად ძირითადად ასახელებენ იმ იდეას, რომ საჯარო სკოლა უნდა იყოს ადგილი, სადაც სხვადასხვა კულტურის და რელიგიის მოსწავლეები სწავლობენ შვედურ კულტურას და შვედურ ფასეულობებს. თუმცა ადგილობრივი უმრავლესობით დაკომპლექტებული სკოლებში სწავლა ხშირად რთულია შვედეთში ჩასული მიგრანტი ბავშვებისთვის, რადგან საჯარო სკოლა ნაკლებად ითვალისწინებს ეთნიკური უმცირესობების მოსაზრებებს სხვადასხვა საკითხზე.[81] 1990-იანი წლებიდან კერძო სკოლების მიმართ შვედური სახელმწიფოს მიდგომის ლიბერალიზაციის ერთ-ერთ უმთავრეს მიზეზად სწორედ მიგრანტთა რაოდენობის ზრდა უნდა ჩაითვალოს, რადგან მიგრანტები შვედური კულტურისგან სრულიად განსხვავებული ისეთი ქვეყნებიდან ჩადიოდნენ შვედეთში როგორიც არის მაგალითად სომალი და გამბია.[82] მიგრანტების უმრავლესობა მუსლიმები არიან და ევროპის სხვა არა ერთი ქვეყნის მსგავსად, მათ შვედეთშიც დააარსეს არაფორმალური ყურანის სასწავლო სკოლები შვილებისთვის მუსლიმური ცხოვრების წესის შენარჩუნების მიზნით.[83] რელიგიური სწავლების მოტივაცია შვედეთში როგორც წესი დაკავშირებულია მიგრანტი მშობლების შიშთან, რომ ის მატერიალისტური ქცევის ნორმები რაც მასმედიის საშუალებით ვრცელდება მათი შვილების მსოფლმხედველობას შეცვლის.

ნიდერლანდები

რელიგიურ სკოლები გავრცელებულია ნიდერლანდებშიც, სადაც კონსტიტუციით არის გარანტირებული სკოლების დაფუძნების შესაძლებლობა და მასში განათლების ორგანიზების პრინციპული საფუძვლების განსაზღვრა.[84] სეკულარიზაციის მაღალი ტენდენციების მიუხედავად, რელიგიური განათლების მოთხოვნა განსაკუთრებით თვალშისაცემია დაწყებითი სკოლების მაგალითზე. კერძოდ, ნიდერლანდებში სკოლების საერთო რაოდენობის 60%-ზე მეტს დენომინაციური (რელიგიური ბუნების) სკოლები შეადგენს.[85] ნიდერლანდებში დაწყებითი სასკოლო განათლების მიღების ასაკი ასევე 4 წლიდან იწყება და განკუთვნილია 12 წლამდე ასაკობრივი პერიოდისთვის.[86]

ნიდერლანდებში საჯარო სკოლები არადომინაციურ სწავლებას ახორციელებენ, ხოლო კერძო სკოლების უდიდესი ნაწილი რელიგიურია.[87] საჯარო და კერძო სკოლებს შორის განსხვავება ადმინისტრირების წესშია (საჯარო სკოლები სახელმწიფოს მიერ იმართებიან, ხოლო კერძო სკოლები ჩვეულებრივ ფონდებისა და ასოციაციების მიერ). ყველა სკოლა, რელიგიურიც და არარელიგიურიც, სახელმწიფოსგან 100%-იან დაფინანსებას იღებს.[88]

ნიდერლანდებში რელიგიური სკოლები რეგისტრაციის დროს უნდა აკმაყოფილებდნენ კანონმდებლობით დადგენილ მინიმალურ კრიტერიუმებს. ამ კრიტერიუმების თანახმად სწავლება უნდა იყოს ორგანიზებული, აღწევდეს დასახულ მიზნებს, მასწავლებლები უნდა იყვნენ კვალიფიციურები, სკოლა კი უნდა გეგმავდეს და ასაჯაროებდეს ვალებულებების შესრულების პროცესს.[89] რელიგიურ სკოლებს უფლება აქვთ მასწავლებლებისა და მოსწავლეების მიღების კრიტერიუმად გამოიყენონ რელიგიური მიკუთვნებულობის ნიშანიც. თუმცა, სკოლებმა ამგვარი წესებით მხოლოდ მაშინ უნდა ისარგებლონ, როცა ეს პრინციპულად აუცილებელია სკოლის მიზნებისთვის.[90] რელიგიურ სკოლებს ასევე აქვთ შესაძლებლობა, სწავლების პროცესში გამოიყენონ ის მასალები, რომლებიც შეესაბამება მათ რელიგიურ პრინციპებს.[91]

ნიდერლანდებში, იმისათვის, რომ სკოლებმა იფუნქციონირონ, მათ უნდა ჰყავდეთ განსაზღვრული მინიმალური რაოდენობის მოსწავლეები, მიყვნენ ეროვნულ კურიკულუმს, ჩაატარონ ეროვნული ტესტირებები და გასცენ დიპლომი.[92] თუმცა, რელიგიური სკოლებისთვის არსებობს გამონაკლისები ეროვნული კურიკულუმიდან. მათ შეუძლიათ განახორციელონ რელიგიური სწავლება თავიანთი რწმენის შესაბამისად და მისცენ მას სავალდებულო ხასიათი.[93] ამავდროულად, ნიდერლანდებში ნებისმიერი სკოლა პასუხისმგებელია სწავლების ხარისხზე. ამ მიზნით, „განათლების ინსპექცია“ აკონტროლებს როგორც საჯარო, ისე კერძო სკოლებს. ინსპექცია განათლების, კულტურისა და მეცნიერების მინისტრს ყოველ წელს წარუდგენს შესაბამის ანგარიშს, მისისტრი კი მას პარლამენტს უგზავნის.[94] თუმცა, განათლების ინსპექცია არ ერევა რელიგიურ სწავლებასთან დაკავშირებულ საკითხებში.[95]

ნიდერლანდებში მოქმედებს არაფრომალური რელიგიური განათლების ქსელებიც. მათ შორის თავისი მრავალფეროვნებით გამორჩეულია მეჩეთებთან  არსებული ყურანის შემსწავლელი სკოლები. ვინაიდან მეჩეთების ირგვლივ ძირითადად ერთი ეთნოსის ადამინები ერთიანდებიან, ყურანის სკოლებში სწავლებებიც გარკვეული თავისებურებებით ხასიათდება, მაგრამ სწავლების მთავარ ნაწილებად რჩება: ყურანის ტექსტის სწავლა, არაბული ენის შესწავლა, ისლამის უმთავრესი პრინციპების შესწავლა, მოციქულ მუჰამედის ცხოვრების და ისლამური სამართლის შესახებ ინფორმაციის გადაცემა.[96]

ნიდერლანდები საშუალებას აძლევს სკოლებს განსხვავებული გზა აირჩიონ საზოგადოების პლურალიზაციის უზრუნველსაყოფად. შესაბამისად, სკოლებში პედაგოგიური და თეოლოგიური პერსპექტივებიც განსხვავებულია, თუმცა საერო განათლების ხარისხი სახელმწიფოს კონტროლს ექვემდებარება.

დასკვნა

ბევრ ქვეყანაში რელიგიური სწავლება საგანმანათლებლო სისტემის შემადგენელი კომპონენტია. ბავშვები რელიგიურ განათლებას როგორც ოფიციალური, ასევე არაოფიციალური ფორმებით შეიძლება იღებდნენ. მრავალ სახელმწიფოში არსებული მაგალითების საფუძველზე შეიძლება იმის თქმა, რომ სწავლების ორივე ფორმას აქვს მნიშვნელოვანი დატვირთვა და ისინი ერთმანეთის პარალელურად თანაარსებობენ.

ამასთან, დღესდღეობით, რელიგიური პანსიონატები, მისი ტრადიციული შინაარსით, ნაკლებად არის აღიარებული, რაც უმთავრესად იმითაა გამოწვეული, რომ დახურული ტიპის დაწესებულებები (პანსიონატები) უფრო ფართოდ ბავშვთა ალტერნატიული ზრუნვის მექანიზმებს წარმოადგენს და მისი პირველადი მიზანი არ არის რელიგიური განათლების მიწოდება. თუმცა, როგორც აღინიშნა, ეს ორი კომპონენტი თანადროულად შეიძლება არსებობდეს.

ოფიციალური სწავლების დონეზე ყურადსაღებია რელიგიური სასწავლებლების/სკოლების პრაქტიკები, რომლებიც ერთი მხრივ ბავშვთა საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინების პრინციპს ეყრდნობა, რაც შესაბამისი გარემო-პირობების, სწავლების ხარისხის, უსაფრთხოებისა და სხვა მინიმალური სტანდარტების დაწესებაში გამოიხატება და ამდენად აქ სახელმწიფოს აკისრია რეგულაციური როლი, ხოლო მეორე მხრივ, სასწავლებლების ავტონომიის პრინციპს. ეს უკანასკნელი უმთავრეს გამოხატულებას რელიგიური შინაარსის სწავლების ჩაურევლობაში ჰპოვებს. საბოლოოდ, ეს მიდგომა რელიგიური სასწავლებლების საკმაოდ გამართულ სისტემას აფუძნებს, სადაც გათვალისწინებულია როგორც სახელმწიფოს, ისე ბავშვთა და რელიგიური ჯგუფების ინტერესები.

სტატიის მომზადება შესაძლებელი გახდა ამერიკელი ხალხის გულუხვი დახმარების წყალობით, რომელიც აშშ-ს საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) მეშვეობით იქნა გაწეული. სტატიის  შინაარსზე პასუხისმგებელია ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC). ის შესაძლოა არ ასახავდეს USAID-ის, აშშ-ის მთავრობის ან აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის შეხედულებებს