"დროთა კავშირი დაირღვა და წყეულმა ბედმა მე რად მარგუნა მისი შეკვრა"

უილიამ შექსპირი, "ჰამლეტი"

"როგორ უნდა ვისაუბროთ იმ ფაქტის შესახებ, რომ ქალები, რომლებიც თქვენს სახლებს ალაგებენ და თქვენს შვილებს უვლიან, ვიდრე თქვენ ფემინისტური თეორიის შესახებ კონფერენციებს ესწრებით, უმეტესწილად ღარიბი და ფერადკანიანი ქალები არიან?"

ოდრი ლორდი, "ბატონის სახლს ბატონისვე ნაბოძები იარაღით ვერ დაანგრევ"

***

მას შემდეგ, რაც ვირუსით გამოწვეული კარანტინი დაიწყო, ბევრ საყვედურს ვამბობ. ვსაყვედურობ ჩემს მშობელს, რომ საკმარისად არ მეხმარება პანდემიის დროს (ერთს, რადგან მეორე არც არასდროს მეხმარებოდა). ვსაყვედურობ ჩემ ქმარს, რომ საკმარისად არ არის ჩართული სახლის საქმეებსა და ბავშვებზე ზრუნვაში. მეგობარს ვურეკავ და ვსაყვედურობ, რომ ტყუილად წუწუნებს პანდემიაზე - მე უფრო ცუდ მდგომარეობაში ვარ, ორი ბავშვით, სახლში გამოკეტილი პოსტ-სამშობიარო დეპრესიის დროს. იქამდე ვურეკავ, სანამ არ მთხოვს, რომ ცოტა ხანი აღარ შევაწუხო (ჩემი საყვედურებით)[1].

ჩემს თავს არ ვსაყვედურობ, ამის მაგივრად, "ნამდვილი სამუშაოს" დროს ვითვლი. დროის თვლა ასე იწყება: {..თუ ბავშვს 1 საათი ეძინება..}:უნდა ვფოკუსირდე სამუშაოზე, არ უნდა ვიგრძნო თავი დამნაშავედ, უნდა გავაკეთო საჭმელი, არ უნდა გადავაცილო არცერთ დედლაინს, უნდა გავრეცხო ჭუჭყიანი ტანსაცმელი, მოვაწესრიგო გამშრალი თეთრეული, ჩავერთო ვიდეო ზარით შეხვედრას, ემოციური თანადგომა გავუწიო უფროს შვილს, გავწმინდო იატაკი, დავწერო ტექსტი მოხსენებისთვის, უნდა ვეცადო შევინარჩუნო ჯანმრთელობა, უნდა ვეცადო, ჯანმრთელი ადამიანივით გამოვიყურებოდე, ბოლოსდაბოლოს, უბრალოდ, უნდა ვეცადო, რამე მოვასწრო სანამ ბავშვი გაიღვიძებს.

ისტერიული შიში მეწყება, რომ ვერაფერს მოვასწრებ და იმ საქმეს, რაც ორ თვეში უნდა გამეკეთებინა, ერთ თვეში ვაკეთებ, საქმეს დედლაინებზე ადრე ვაბარებ, ხუთწლედს ოთხ წელში ვასრულებ. კიდევ უფრო მეტ საქმეს ვიღებ, ახალი იდეები მაქვს, ვერაფერი მაჩერებს. რა თქმა უნდა, ვფიქრობ, რომ თუ არ მახველებს და სუნთქვა არ მიჭირს - ესე იგი, კარგად ვარ (რაც არ არის სიმართლე) .

[..."შრომა არ შეანელო / ტემპები დაახშირე, / რადგან მხარეს სჭირდება / შავი ოქრო, ნახშირი./ გაუმკლავდი ამ შრომას, / წინათ რომ ვერ უძლებდი, / მორჩეს ოთხ წელიწადში / დასახული ხუთწლედი!][2] (1930)

***

მიმაჩნია, (არასწორად), რომ ყველა ჩემი საყვედური სამართლიანია. იმ სტრუქტურულ ეკონომიკაში, რომელშიც გავიზარდე და ვფუნქციონირებდი, ჩემი "ნამდვილი" სამუშაო და ჩემი დამატებითი ტვირთი ერთმანეთისგან გამიჯნული იყო. ხოლო ეს გენდერული ახირება, სოციალური უსამართლობის მანიფესტი - სახლში იყო ჩაკეტილი და კარგად მოვლილი ძიძების, დამხმარე ქალებისა და ოჯახის სხვა ქალი წევრების მიერ. ჩემი "ნამდვილი" საქმე, რომლითაც ყოველთვის ვამაყობდი ამ უსამართლობასთან ბრძოლა იყო. და არ ჰქონდა მნიშვნელობა რამდენი საათი და როგორ ვმუშაობდი, სახლში ყოველთვის დამარცხებული მოვდიოდი, თავს ჩავხრიდი და ვიწყებდი იმ არანამდვილი, მოჩვენებითი საქმის შესრულებას, რომელსაც შეჩვეული ვიყავი.

რატომ და როდის გახდა ის საქმე, რომელსაც ქალების უმრავლესობა საკუთარი დროისა და რესურსების უმეტესობას უთმობს - მოჩვენებითი? განსაკუთრებით, იმ პირობებში, როდესაც არსებულ ეკონომიკურ სისტემაში უკვე სახელდებულია ქალის საშინაო და ზრუნვის შრომა (ძიძა, მზრუნველი, დამხმარე, დამლაგებელი, მომვლელი, ექთანი, მასწავლებელი - ფემინური პროფესიების მცირე ჩამონათვალია) და ის ზოგიერთ შემთხვევაში - ანაზღაურებადია?

სიმართლე ისაა, რომ დანახარჯისა და ანაზღაურების სამყაროში, ქალებისთვის გაღებული ყველა ანაზღაურება (ასეთის არსებობის შემთხვევაშიც კი) გაწეულ ხარჯს არ შეესაბამება. ქალთა შრომის მანქანა, მიუხედავად იმისა, რომ ის სტანდარტული ჭანჭიკების, გამწევებისა და ძრავებისგან არ შედგება, მაინც არსებობს და ჩვენი ყოველდღიურობა ამ წინასწარ გააზრებულ, კარგად აწყობილ მექანიზმზე დგას. 

იმ ფემინისტ ანთროპოლოგებს შორის, ვინც ქალთა ჩაგვრა მარქსისტული თეორიისა და კაპიტალიზმის ჭრილში გააანალიზა, ჩემთვის, ყველაზე მნიშვნელოვანი გეილ რუბინის (1975) საბაზისო ტექსტია, რომელშიც რუბინი კაპიტალიზმისთვის ქალის აუნაზღაურებელი შრომის მნიშვნელობაზე საუბრობს.

რუბინი ამბობს, რომ განსხვავება, შრომის ძალის კვლავწარმოებასა და მის მიერ წარმოებულ პროდუქტს შორის არის ის, თუ რა ღირს შრომის ძალის კვლავწარმოება. მარქსისტულ თეორიაში ეს გულისხმობს საჭმელს, ტანსაცმელს, საცხოვრისს, საწვავს, და ეს უკანასკნელნი, შეძენის შემდეგ კვლავ საჭიროებს შრომას -  მშრომელის მიერ მათ საბოლოო მოხმარებამდე. კერძოდ, საჭმელი უნდა მომზადდეს, ტანსაცმელი გაირეცხოს, საცხოვრებელი დასუფთავდეს და ა.შ. ვინაიდან, როგორც წესი, ქალები ეწევიან ამ შრომას, სწორედ ეს წარმოშობს იმ მოგებას, იმ ზედმეტ ღირებულებას, რაზეც დგას კაპიტალიზმი.

ამასთან ერთი ამბავია, კაპიტალიზმისთვის ქალის შრომის სარგებლიანობის ახსნა, ხოლო იმის მტკიცება, რომ ეს სარგებლიანობა ქალთა ჩაგვრის სათავეა - სრულიად სხვა (Rubin, 1975). მაშინ რატომ ხდება, რომ ფორმალურ თუ არაფორმალურ ეკონომიკაში, ზრუნვის სფეროში დასაქმებული უამრავი ქალი საქართველოსა თუ მის ფარგლებს გარეთ ასეთი მოწყვლადია? რატომ არის, რომ ანაზღაურების მიუხედავად მათ შრომას სისტემასთან საცვლელი ღირებულება არ გააჩნია?

***

ამ კითხვებზე პასუხის გაცემისას, მსჯელობის ერთ-ერთი წერტილი შეიძლება იყოს არამატერიალური და აფექტური შრომის თეორიზება მაიკლ ჰარდტის და ანტიონიო ნეგრის მიერ (2000). მათი თეორია, ერთის მხრივ, წარმატებით აღწერს არამატერიალური შრომის მახასიათებლებს, ქალების ყოველდღიური შრომის პრაქტიკას და ამ შრომის პოზიციონირებას გლობალური პრივილეგიებისა და ექსპლოატაციის იერარქიაში და მეორეს მხრივ, აუჩინარებს იმ შესაძლებლობას, რომელიც გააჩნიათ ერთნაირი შრომის გამწევ სუბიექტებს, რადგან, აუჩინარებს მათ შრომას და ამბობს, რომ ეს "არარსებული" ვერ იქნება გაერთიანების წერტილი.

რა თქმა უნდა, ჰარდტისა და ნეგრის თეორია არამატერიალურ შრომასთან დაკავშირებით, სწორია. მათ მიერ ტერმინ „არამატერიალურის“ არჩევა (მთელი იმ მეტაფიზიკური თუ პოლიტიკური დატვირთვით, რაც ამ ტერმინს გააჩნია) უპირისპირდება კაპიტალისტურ სამყაროში არსებულ მატერიალისტურ შრომის პრაქტიკას, რომელიც, თავის მხრივ მატერიალურ, ხელშესახებ სიკეთეს (კაპიტალს) ქმნის. ამის საპირისპიროდ, რას ქმნის ქალების არამატერიალური შრომა? - ჭიჭყინა ბავშვებს და მოსაწყენ ყოველდღიურობას, რომელიც (ერთი შეხედვით) არავის სჭირდება.

ცოტა სასაცილოა, მაგრამ ისე მოხდა, რომ ეპოქაში, როდესაც ფემინიზმის არაერთმა ტალღამ, ბევრი ბრძოლის შემდეგ, შეძლო, და ქალის შინ შრომა, რეპროდუქციული შრომა და ზოგადად, ქალის სხეული, კაპიტალიზმში არსებული პატრიარქალური სისტემის ცენტრალურ საგნად აქცია (იხ. Dalla Costa M. And James, 1972;  Rubin, 1975; Dalla Costa, F., 1978; Federici, 1980; Hemmings 2005), ორმა კაცმა, ქალების სხეულებზე გატარებული, ძალიან მატერიალური და ხელშესახები შრომითი პრაქტიკა აღწერეს, როგორც „არამატერიალური“ (2000: 293).

ვფიქრობ, რომ ნაწილობრივ ამგვარი სახელდების ბრალიცაა საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს განცხადება^[3] რომ ადამიანები, რომლებიც ფიზიკურ პირთან მუშაობენ, დახმარებას ვერ მიიღებენ, და რომ დამხმარე ქალები, ძიძები, ჭურჭლის მრეცხავები, დამლაგებლები, მოხუცებზე მზრუნველები დარჩნენ ყველა კრიზისული და პოსტ კრიზისული გეგმის მიღმა. ალბათ, ამ გეგმების შემოქმედებს არგუმენტად გამოადგებათ ისიც, რომ მათ ნამდვილად არ დაუკარგავთ სამუშაო, მათი შრომა შრომად დარჩა, და ადგილი იცვალა, უბრალოდ მცირე ანაზღაურების შესაძლებლობის გარეშე.

***

სამწუხაროდ, აქ არ გამოდგება სოლიდარობის არსებული მოდელი, ჩვენ ვერ ჩავკიდებთ ერთმანეთს ხელს და ვერ დავეხმარებით შინ შრომაში, რადგან ყველას ჩვენი "შინ" გაგვაჩნია, სადაც პანდემიის პირობებში მკაცრად უნდა ჩავიკეტოთ და "ვისწავლოთ" ის შრომა რომელსაც აქამდე სხვების ხარჯზე "ვასრულებდით" (ან, არ ვიცით რომელ სახლში უნდა დავრჩეთ, როდესაც სახლი უბრალოდ არ გვაქვს).

თუ, როგორც ლორდი ამბობს "ერთმანეთზე ზრუნვის საჭიროება და სურვილი ქალებისათვის არა პათოლოგიური არამედ მაკომპენსირებელია" (1979) მაშინ, ის უსიტყვო შეთანხმებები, დახმარება, რასაც ქალები სხვა ქალების (მცირედ, მაგრამ მაინც) ანაზღაურებადი შრომის ფასად იღებენ, მხოლოდ დროებით მოიშალა. დროთა კავშირი დაირღვა, და ბედმა ჩვენ, ქალებს გვარგუნა მისი შეკვრა, რათა მოსაწყენი ყოველდღიურობა გადავარჩინოთ.

გაზიარება