Jabri, V., & Richmond, O. P. (2021). Critical Theory and the Politics of Peace. In The Oxford Handbook of Peacebuilding, Statebuilding, and Peace Formation (pp. 91-106). Oxford University Press

ამ თავში აღწერილია მშვიდობის, მშვიდობის მშენებლობისა და სახელმწიფოს მშენებლობის მიმართება კრიტიკულ თეორიასთან და ის, თუ რას გვეუბნება ეს მშვიდობის ფორმირებაზე [formation], როგორც უფრო კონტექსტურად მგრძნობიარე საჯარო პოლიტიკაზე ორიენტირებულ პრაქტიკაზე. ჩვენ ვამბობთ, რომ მას შემდეგ, რაც მიტრანი ([1943] 1975) პირველად დაუპირისპირდა ერთა ლიგის საფუძველმდებარე აზროვნებას, რათა ეპასუხა 1940-იანი წლების „ახალი მსოფლიოს“ გამოწვევებისთვის — კრიტიკულმა თეორიამ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მშვიდობისა და სახელმწიფოს მშენებლობის 1990-იანი წლების საჯარო პოლიტიკაზე ორიენტირებული პრაქტიკის გადასინჯვასა და ემანსიპატორული პლატფორმების შექმნაში. ეს შეიძლება დავინახოთ ქვევიდან წამოსულ მშვიდობის ფორმაციის პრაქტიკაში, რომელიც მხედველობაში იღებს ძალაუფლების პოსტკოლონიურ გაგებას (Richmond 2016).

როგორც მშვიდობის შენარჩუნებისა და მშვიდობის მშენებლობისთვის ინტერვენციების ისტორიამ და მისმა ევოლუციამ აჩვენა და ასევე ინსტრუმენტთა სპექტრის გაფართოებამ, ეს პროცესი არაერთმნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. მოიცავდა რა დეკოლონიზაციას, პროქსი ომებს, პოსტსაბჭოთა ომებსა და კაპიტალის დაგროვებისა თუ იდენტობის ომებს — რაც უფრო გააფართოვა მშვიდობის პრაქტიკამ თავისი ემანსიპატორული დისკურსი სხვადასხვა ტიპის ომების შესაბამისად, პრაქტიკაში მან მით უფრო დაკარგა დამაჯერებლობა და ლეგიტიმურობა — განსაკუთრებით 11 სექტემბრის შემდგომ სახელმწიფოს მშენებლობის ეპოქაში. რაც უფრო დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა, არა მხოლოდ ავტორიტარული ძალების, არამედ გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს სხვა წევრებისა და დონორული სისტემისგან, მით უფრო პრობლემური გახდა მშვიდობის საერთაშორისო ჩარჩები. თავი რომ დავანებოთ გენერალური ასამბლეის წევრების მიერ მშვიდობის სათავისოდ გამოყენებას, რომლებიც, ამავდროულად, დეკლარირებულად თავზე იღებენ ლიდერობას ისეთ საკითხებში, როგორიცაა ადამიანის უფლებები (მხედველობაში გვაქვს 2000-იან წლებში გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭოში შრი ლანკის როლი). დასავლური საერთაშორისო საზოგადოების „ნორმების კასკადისა“ (Finnemore and Sikkink 1998) და ევროკავშირის „ნორმატიული ძალის“ კონტექსტშიც კი, ვაწყდებოდით ერთგვარ ზედაპირულობას, რომ აღარაფერი ვთქვათ რეგრესზე, იმ მეთოდებში, რომლითაც უსაფრთხოება და განვითარება მშვიდობასთან იყო დაკავშირებული, მაგრამ ეკონომიკური თვალსაზრისით, დაცილებული მშვიდობის დივიდენდისგან, ეს მაშინ როცა მიმდინარეობდა კონსტიტუციური და რეგიონული წესრიგის მშენებლობა და ჯამში — საერთაშორისო სისტემის ფორმირება (Rawls 1993; Manners 2002).

ბოლო 30 წლის განმავლობაში თეორიის განვითარება და მისი პრაქტიკის ისტორია მშვიდობის მშენებლობისა და სახელმწიფოს მშენებლობის ემანსიპატორულ განზრახვაზე ეჭვს ბადებს. დასავლური, ლიბერალური რაციონალობა შეუსაბამო აღმოჩნდა ან მიტაცებული ძალაუფლებრივი ინტერესებისა და იდეოლოგიების მიერ, ძალიან ცოტა ხელშესახები ქმედებით, გარდა შედარებით დახვეწილი მსჯელობისა „მშვიდობის შენარჩუნებაზე“ (UN Secretary-General 2018) ან „ფემინისტურ საგარეო პოლიტიკაზე“, რომელიც ხშირად კონსერვატიულ და ევროცენტრულ შეხედულებებს იმეორებს (იხ. მაგ. Aggestam and Bergman-Rosamond 2016; Robinson 2019). შეიძლება ითქვას, რომ ეს მიანიშნებს მშვიდობის ცნების ჰეგემონიურ მითვისებაზე, განსაკუთრებით, როცა არ ხდება უფრო რადიკალური გადააზრება იმ ურთიერთობისა, რომელიც მშვიდობის მშენებლობას, როგორც ემანსიპატორულ პრაქტიკას სუბალტერნულ პოზიციებსა და მშვიდობის დამყარებასთან სახელმწიფოსა და საერთაშორისო სისტემის ურთიერთობასთან აკავშირებს (საპირისპიროდ დასავლეთის ჰეგემონიური ინტერესებისა და პრეფერენციებისა). გლობალურ და ლოკალურ პოლიტიკურ ომებსა და ძალადობაზე დისკურსული რეაგირება უგულებელყოფს მშვიდობის სტრუქტურულ ასპექტებს.

შესაბამისად, ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ მშვიდობის მშენებლობა ვერ დარჩება ლეგიტიმურ პრაქტიკად, თუ ის სისტემური ჰეგემონიის შენარჩუნებას ემსახურება, ან ანტიპარტიზანულ, ან მასტაბილიზებელ ზომებზეა დაფუძნებული (UK Stabilization Unit 2018). მშვიდობის აზროვნების სავალალო შედეგია მისი ინსტრუმენტად გამოყენება დასავლეთის მიერ დომინირებულ მართვის პრაქტიკაში. მშვიდობის მშენებლობისთვის საჭირო რადიკალური ემანსიპაციის გასაგებად, სულ მცირე, აუცილებელია, ჩავერთოთ პოსტკოლონიურ, ფემინისტურ, ინტერსექციულ (Crenshaw 1991) და გარემოსდაცვით დებატებში, იმ კონტექსტის გათვალისწინებით, რომელშიც მთელი მსოფლიოს მასშტაბით გვხვდება განსხვავებული ტიპის ომები და ძალადობის ახალი, ნეოლიბერალური და ციფრული ფორმები (Zuboff 2019, 9). ამ კონტექსტში საჭიროა ახალი ფორმების წარმოსახვა და მათი შექმნა, თუმცა უნდა გვახსოვდეს, რომ მათი ვარგისიანობის ვადა ისეთივე მოკლე შეიძლება იყოს, როგორც 1990-იანი წლების ლიბერალური მშვიდობის მშენებლობა ან 2000-იანი წლების ნეოლიბერალური სახელმწიფოს მშენებლობის დღის წესრიგი.

ამრიგად, ჩვენ გვსურს ემანსიპაციის საკითხს მშვიდობის კონტექსტში დავუბრუნდეთ. კრიტიკულმა თეორეტიკოსებმა, მათ შორის პოსტკოლონიურმა თეორეტიკოსებმა, ფემინისტებმა, კონსტრუქტივისტებმა და პოსტსტრუქტურალისტებმა, კრიტიკის უამრავი გზა შემოგვთავაზეს, რაც ბოლო წლებში მზარდ კვლევით მიმართულებად იქცა. მათ უდავოდ გამოააშკარავეს ძალაუფლების მუშაობის მექანიზმები, რომლებიც იმ სხვადასხვა პრაქტიკაშია ჩაქსოვილი, რომლებიც ძალადობრივი კონფლიქტის დასრულებისთვისაა შექმნილი და მშვიდობის სახელით პოსტკონფლიქტურ კონტექსტთან გასამკლავებლად შემუშავებული. ჩვენი მიზანი აქ ახალი დღის წესრიგის წინ წამოწევაა, ისეთი აზროვნების განვითარება, რომელიც აკადემიურ კვლევასა და პრაქტიკას ლიბერალურ უფლებებზე ორიენტირებული „მშვიდობის დღის წესრიგის“ მიღმა გაიყვანს, რომელიც დისკურსს 1990-იანი წლებიდან მოყოლებული დომინირებდა და დღემდე დომინირებს, სულ მცირე, ქაღალდზე მაინც. ჩვენი მიზანი ასევეა იმ დღის წესრიგის წარმოჩენა რომელიც გაიმეორებს და განავრცობს მშვიდობის პოლიტიკისა და მშვიდობის პრაქტიკის რადიკალურ ემანსიპატორულ აზროვნებას. გლობალურ პოლიტიკურ კონტექსტში, რომელიც გაღვივებული ნაციონალიზმითა და გამრიყავი პრაქტიკით ხასიათდება, რომელიც ადამიანებისთვის განუჭვრეტადი და არასტაბილურია, ხოლო დისკურსული და ინსტიტუციონალიზებული პრაქტიკებით კვლავ აბრუნებენ ადამიანთა შორის ღირებულებით [worth] იერარქიებს, დროა მშვიდობის კვლევებმა თანამედროვე გამოწვევების წინაშე თავისი რელევანტურობა დაამტკიცოს. თავდაპირველად, ამ თავში კრიტიკული თეორიის პოტენციალს განვიხილავთ, სანამ მათგან აღმოცენებულ სხვადასხვა ემანსიპატორულ სტრატეგიებს შევხედავთ და შევაფასებთ. მათ შორისაა შემობრუნება ლოკალურისკენ და მისი ზეგავლენა ჰიბრიდულ მშვიდობასა და ლოკალიზებულ მშვიდობის დამყარების პროცესებზე, რომლებიც თავად სახელმწიფოსა და საერთაშორისო სისტემის რეფორმირებას ცდილობენ (Richmond 2014), რადგან მხოლოდ ასე შეიძლება მათ სამართლიანი მშვიდობა და მატერიალური სარგებელი მოიტანონ, საპირისპიროდ კოოპტაციისა და მედეგობის თერაპიისა. ბოლოს კი, განხილული იქნება მშვიდობის მოუხელთებელი რადიკალური დღის წესრიგის შესაძლო მახასიათებლები.

გაზიარება