საერთო ცხელი ხაზი +995 577 07 05 63
პოლიტიკა და ადამიანის უფლებები კონფლიქტის რეგიონებში /
თარგმანი
მშვიდობის მოდელები
სტატია გამოქვეყნდა: Oliver P. Richmond (2006) Patterns of Peace , Global Society, 20:4, 367-394,
მშვიდობის გააზრებისთვის, საერთაშორისო ურთიერთობების, მშვიდობისა და კონფლიქტის კვლევების ლიტერატურა არაერთ სტრატეგიას იყენებს. ისინი, ძირითადად, აერთიანებს წარმოდგენებს, რასის, იდენტობის, იდეოლოგიის ან ძალაუფლების კონცეპტებით კონსტრუირებულ და გეოგრაფიულად განსაზღვრულ მშვიდობაზე, რომელსაც უნივერსალური თვისებები აქვს. ამასთან, საგულისხმოა, რომ სრულად მიღწევა ნაკლებად სავარაუდოდ და უტოპიურად მიიჩნევა. ახლახან, რელევანტურ ლიტერატურაში, მშვიდობის ჰიბრიდული ვერსია, ლიბერალური მშვიდობა გაჩნდა. ის არის უნივერსალური, მიღწევადი და კონკრეტულ მეთოდოლოგიაზე დაფუძნებული.
მოცემულ ესეში განხილულია მშვიდობისა და ლიბერალური მშვიდობის კონცეპციების გაჩენასთან დაკავშირებული ძირითადი დისკურსიული მახასიათებლები. ნაშრომში ასევე გაანალიზებულია ლიბერალური მშვიდობის კონტექსტით, მშვიდობის კონცეფციებში გავრცელებული აზროვნების მოდელები და მათი ონტოლოგიური და ეპისტომოლოგიური შედეგები.
შესავალი
ზოგადად, საერთაშორისო ურთიერთობების (სუ-ის) ფოკუსი ომის, ძალადობრივი კონფლიქტის და წესრიგის დამყარებისთვის აუცილებელი პირობების გაგებისკენ იყო მიმართული. ამის შედეგადაც, მშვიდობის მოდელების მრავალგვარობის შესწავლას საჭიროზე ნაკლები ყურადღება დაეთმო. ამასთან, ადამიანის ბუნებისთვის, საზოგადოებისა და საერთაშორისო სისტემისთვის, თანდაყოლილი ძალადობის მიდრეკილებების გათვალისწინებით, მშვიდობის ნეგატიური გაგებისგან გამიჯვნა ზედმეტად ამბიციურად და წარმოუდგენლად მიიჩნევა. ამიტომ ,,ნეგატიური მშვიდობა“, აკადემიურ ლიტერატურაში, იმ დომინანტურ და აღიარებულ კონცეფციად იქცა, რომელიც მთელი მსოფლიოს გარშემო, სხვადასხვა კონფლიქტის ზონაში, მიმდინარე პროცესებს მყისიერად აღწერს. საგულისხმოა, რომ პოზიტიური მშვიდობისკენ მოწოდებები კი იდეალიზმად აღიქმება. საერთაშორისო ურთიერთობების მეთოდოლოგიური მიკერძოებულობა, რომელიც ,,საერთაშორისოს“ გაგებას, პრობლემის გადაწყვეტის რაციონალური მიდგომების საფუძველზე ცდილობს, ფაქტობრივად, მისი სუბიექტების დეჰუმანიზებას, ეფექტურად ახდენს.
ეპისტომოლოგიური მიკერძოებულობა მთლიანობაში მიუთითებს კონსენსუსზე, რომელიც აქცენტს სვამს პრობლემის წარმატებით გადაჭრაზე, მანამ, სანამ მშვიდობის ამბიციური ფორმა დამკვიდრდება[2]. ეს ნიშნავს იმას, რომ მშვიდობა ხშირად ნეგატიურ მშვიდობად აღიქმება, რომელსაც პოზიტიური მშვიდობა გაცილებით უფრო მოგვიანებით[3] მოსდევს. ამის საფუძველსაც ონტოლოგიური მიკერძოებულობა წარმოადგენს, რომლის მიხედვით ,,საგანთა ბუნებრივი წესრიგი“ კერძო ინტერესით, ომითა და კონფლიქტით, ჰეგემონიით და დომინაციით დაღდასმულია.
საერთაშორისო ურთიერთობების ლიტერატურაში დომინანტურია წარმოდგენის მიხედვით, საერთაშორისო და საზოგადოებრივი ,,ტრაგიკული“ გარემოებები, რომლებიც მშვიდობის სრულ დამყარებამდე, ,,მორჯულებას“ საჭიროებს. მშვიდობის სხვა კონცეფციების შესახებ აკადემიური ლიტერატურის სიმცირე ამ პოზიციის პოპულარობით შეიძლება აიხსნას. ამის მიუხედავად, არაერთი ანალიტიკოსი და პოლიტიკოსი ეძებს ,,ონტოლოგიურ მდგრადობას“, რომელიც მის მონაწილეებს შორის თვითმყოფად (თვითშენარჩუნებად) მშვიდობას უზრუნველყოფს (გარე, საერთაშორისო აქტორების მიერ უზრუნველყოფილი მშვიდობის ნაცვლად). ამას ცდილობდა არაერთი ლიბერალური ინტერნაციონალისტი, ინსტიტუციონალისტი, პლურალისტი, კონსტრუქტივისტი, კრიტიკული თეორეტიკოსი თუ პოსტმოდერნისტი. ამასთანავე, პოლიტიკის დაგეგმვის სპეციალისტებიც, რომლებიც ადამიანურ საჭიროებებსა და უსაფრთხოების საკითხებზე მუშაობენ.
ამ ღრმად ფესვგადგმული მიზეზების გამო, საჭიროა ძირითადი დღის წესრიგი, რომელიც მშვიდობის სხვადასხვა კონცეფციაზე იქნება ფოკუსირებული და საერთაშორისო ურთიერთობებში, ხშირად ირიბად, ისედაც გამოიყენება. ამასთან, ის ზემოთ განხილული მიკერძოებულობის მიმართ, ცვალებადი პრიორიტეტების გავლენისა და ტენდენციების, შესაფასებლად არის საჭირო. მშვიდობის კონცეფცია ხშირად უარყოფილია, როგორც ბინარული კონცეპტი[4], რომელიც მშვიდობასა და ომს ერთმანეთისგან სრულად მიჯნავს. ასეთი მიდგომა რთულად დასაჯერებელ და უტოპიურ ჰარმონიას აჩენს ან ძალიან შეზღუდულ სტაბილურობას, რომელიც საერთაშორისო შეთანხმების დარღვევის შემთხვევაში, ომის დაწყების თუ ომით დამუქრების შესაძლებლობას ეყრდნობა.
გარდა ამისა, მისი შესწავლა ხშირად ისეთი საკითხების აქცენტირებით არის შენიღბული, როგორებიცაა: ძალადობრივი საფუძველი, შუამავლობა, მოლაპარაკებები, კონფლიქტების გადაწყვეტა, მართვა, მშვიდობის მშენებლობა ან პრევენცია. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ყველაფერი ძალზედ მნიშვნელოვანია, ასეთი აქცენტი მშვიდობის სიღრმისეულად შესწავლილის ნაცვლად, მის ნაგულისხმევ თვისებებზე მიუთითებს, ხოლო მშვიდობის იმპლიციტურ გააზრებასთან დაკავშირებული აზროვნების მოდელები, საერთოდ უგულვებელყოფილია[5]. ეს აშკარად არადამაკმაყოფილებელი პოზიციაა, განსაკუთრებით სუ-ს თეორიული და მეთოდოლოგიური მიღწევების გათვალისწინებით, რომლებსაც მშვიდობის გაცნობიერებული სოლიფსიზმისა და ონტოლოგიური სიმყიფის[6] გამო, მშვიდობისაგან თავის არიდების ტენდენცია ახასიათებთ.
აკადემიურ ლიტერატურაში მშვიდობის შესახებ ვარაუდებისა და დისკურსების არაერთი საერთო მოდელი არსებობს, რომელთა იდენტიფიცირება შედარებით მარტივია. ისინი დისკურსებია, ტრადიციული პოზიტივისტური ხედვის ნაცვლად, რომელიც თეორიასა და ემპირიას ერთმანეთისგან მიჯნავდა. დისკურსები, უნივერსალური და უცვლელი ჭეშმარიტებების ნაცვლად[7], პრაქტიკასთან გადახლართულ თეორიას წარმოადგენენ[8]. ასეთი დისკურსიული მიდგომა მშვიდობის, მრავალი და კონკურენტული ვერსიის, ანალიზისა და იდენტიფიცირების საბაზისო საფუძველს ჰქმნის.
თვალსაჩინოა, რომ საერთაშორისო ურთიერთობებსა და სუ-სთან დაკავშირებულ ლიტერატურაში მშვიდობის ერთი დომინანტური კონცეპტი, იმპლიციტურად არსებობს, ის ლიბერალური მშვიდობის კონცეფციაა[9]. აღნიშნული მიუთითებს იმ ფაქტზე, რომ წარმოდგენები მშვიდობასა და მათი განმარტებისგან წარმოქმნილი დისკურსების გარკვევა, თეორიისა და კონფლიქტების ზონებში მოქმედების შედეგად, რეფორმებისა და ცვლილებების მძლავრ, შესაძლოა რადიკალურ, პროცესადაც კი იქცა. დასავლურმა პოლიტიკურმა აზრმა და პოლიტიკამ პოლიტიკურ, სოციალურ, ეკონომიკურ, კულტურულ და სამართლებრივ ჩარჩოებზე დაფუძნებული მშვიდობის მეცნიერების რეპროდუცირება მოახდინა, რომლის მეშვეობით მსოფლიოში კონფლიქტი ფასდება, მშვიდობა კი შენდება. ეს შესაძლოა მშვიდობის რაობაზე, პოსტგრამშისეული მრავლობითი ,,ჰეგემონიის"[10] გამოხატვა იყოს, მაგრამ როგორც მოცემული ესე აჩვენებს, ,,მშვიდობას" არ აქვს თანდაყოლილი მნიშვნელობა[11], ის მრავალს შორის, სპეციფიკურ სიტუაციად უნდა კვალიფიცირდეს. ასევე ყურადღება უნდა მიექცეს, თუ ვინ და როგორ აღწერს მშვიდობას, ისევე როგორც, თუ ვინ და რატომ აშენებს მას.
მოცემულ ესეში, უპირველესად, განხილულია საერთაშორისო ურთიერთობებში მშვიდობის კონცეფციების სხვადასხვა მიდგომა და ასახავს იმას, რაც შეიძლება, სუ-ში მშვიდობის კონცეპტის ქვეშ მოაზრებულ, ცხრა განსხვავებულ (თუმცა ხშირად ურთიერთმომცველ) მოდელად ჩაითვალოს. ამავდროულად, ნაშრომში განხილულია მათი თეორიული, კონცეპტუალური, მეთოდოლოგიური და ონტოლოგიური შედეგები.
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[1]ავტორი იყენებს ტერმინ Patterns, რომელსაც ქართულ ენაში არაერთი შესატყვისი აქვს: მოდელის, ნიმუშის, შაბლონის სახით. (ე.ბ.- მთარგმნელის შენიშვნა).
[2] ამ საკითხზე იხილეთ ორი მნიშვნელოვანი ნაშრომი: Robert Cox, “Postscript 1985”, in Robert Keohane (ed.), Neorealism and its Critics (New York: Columbia University Press, 1986), p. 242; R.B.J. Walker, Inside/Outside: International Relations as Political Theory (Cambridge: Cambridge University Press, 1992).
[3] იხ. Johan Galtung, “A Structural Theory of Imperialism”, Journal of Peace Research, Vol. 8 (1971), pp. 81–117.
[4] ბინარულის, როგორც პოზიტივისტურ საერთაშორისო ურთიერთობების ქმედითი მექანიზმის ცნებით დაინტერესების შემთხვევაში იხილეთ: R.B.J. Walker, op. cit., esp. შესავალი.
[5] იხ.Mikkel Vedby Rasmussen, The West, Civil Society, and the Construction of Peace (London: Palgrave, 2003).
[6] იხ. Karin Fierke, “Whereof we Can Speak, Thereof we Must Not be Silent: Trauma, Political Solipsism and War”, Review of International Studies, Vol. 30, No. 4 (2004), pp. 471–491.
[7] Michel Foucault, Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1972–1977 (New York: Pantheon, 1980), p. 30; Michel Foucault, The Archaeology of Knowledge (London: Tavistock, 1972), p. 205.
[8] Roland Bleiker, Popular Dissent, Human Agency, and Global Politics (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), esp. შესავალი.
[9] განხილული საკითხების დეტალური ანალიზისათვის იხილეთ: Oliver P. Richmond, The Transformation of Peace (London: Palgrave, 2005).
[10] Quintin Hoare and Geoffrey Nowell-Smith (eds.), Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci (London: Lawrence & Wishart), pp. 56–59.
[11] Rasmussen, op. cit., p. 16.
