აღნიშნული ესე სამ საკითხს მოიცავს - რელიგიის სოციოლოგიურ-ანთროპოლოგიურ კონსტრუქცია, „დიქოტომიური“ აზროვნების მახასიათებლები და საზოგადოების „ნეგატიური რეკონსტრუქციის“ საკითხები.

დასაწყისში, ყურადღება მინდა გავამახვილო რელიგიის სოციოლოგიურ-ანთროპოლოგიურ კონსტრუქციაზე, რომელიც გულისხმობს, რელიგიის განხილვას არა ჭეშმარიტება-მცდარობის თვალსაზრისით, არამედ იმის მიხედვით, თუ რა სოციალურ მოთხოვნებს ასრულებს იგი გარკვეულ დროსა და სივრცეში. მაშინაც, კი როდესაც „საკრალურ“ და „სეკულარულ“ პრაქტიკებს შორის ურთიერთობისას გამოიკვეთება მკვეთრად წინააღმდეგობრივი ხასიათი. აღნიშნულში მოიაზრება, „საკრალურ დისკურსში“ სხვადასხვა „სეკულარული“ პრაქტიკის „ფილტრაცია/სანქციონირების“ მექანიზმი. მაგალითად, სხვადასხვა რელიგიური კონფესიის დამოკიდებულება დღეისათვის ისეთი აქტუალური საკითხებისადმი, როგორიცაა სუროგაცია, ერთსქესიანთა თანაცხოვრება და მრავალი სხვა.

„საკრალურ“ პრაქტიკაში იგულისხმება, რელიგიური დისკურსის მიერ ფორმირებული და ინტერპრეტირებული სოციალური პრაქტიკები. ამასთანავე, როგორც მირჩა ელიადე განმარტავს „საკრალური“ მოიაზრება, როგორც „სივრცე“, სადაც ყოველივე არსებულის ფუნქციონირების, არსებობის პრინციპი იქმნება. ასევე, აღსანიშნავია, რომ საკრალური და პროფანული წარმოადგენს არა რაიმე დიქოტომიას, მაგალითად, როგორიც სიკეთე და ბოროტებაა, არამედ ეს ორი, „ორი სამყაროს“ სახით წარმოგვიდგება. მნიშვნელოვანია ის ასპექტი, რომ რელიგიას გააჩნია ავტონომიური არსი, რომელიც არ უნდა იქნეს გაიგივებული სხვადასხვა ინსტიტუტების - პოლიტიკის, მეცნიერების, სამართლის და ა.შ. არსთან, რომელთაც მისგან ემანსიპაცია მოახდინეს. მაგრამ აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ რელიგიისა და აღნიშნული ინსტიტუტების ურთიერთქმედების შედეგად, თავად რელიგიის ბუნების ცვლილებასთან შესაძლოა გვქონდეს საქმე. ანუ რელიგიური სიმბოლოები, როგორც „ნიმუშები“ „რეალობის ფუნდამენტური ბუნებისათვის“ მნიშვნელობის მინიჭების პროცესში, ყოველთვის კავშირში არიან ცვლად სოციალურ პირობებთან.

„რელიგიას მეტი აქცენტი აქვს გადატანილი მნიშვნელობების ფორმირებისკენ, რომელმაც სოციალური პრაქტიკები უნდა მოაწესრიგონ, მაგრამ ისინი არ გვაძლევენ სოციალური ცხოვრების ან ობიექტის სისტემურ ცოდნას, როგორც მაგალითად ბუნებისმეტყველება“. აღნიშნული „ნიმუშები“ აფორმირებენ რეალობას და ამასთან, რეალობის მეშვეობით თავადაც ფორმირდებიან. ამის გარდა, უნდა გამოიყოს „რელიგიის ძალაუფლებითი“ ასპექტი, რომელიც გულისხმობს, თუ რამდენად ფუნქციურნი არიან „რელიგიური სიმბოლოები“ „რეალობის კონსტრუირების“ პრაქტიკაში.

მნიშვნელოვანია, ასევე, სანქციონირების პროცესი, რომელმაც უნდა შექმნას პირობები „რელიგიური ჭეშმარიტების“ განცდისათვის. ანუ ადამიანები „რელიგიურ ჭეშმარიტებას“ ეზიარებიან ინდივიდუალური და სოციალური პრაქტიკების სანქციონირების გზით (ოჯახის, საზოგადოების, სხვადასხვა სოციალური ჯგუფების და სახელმწიფოს დონეზე) და დისციპლინარული მიდგომების საფუძველზე (ლოცვა, მარხვა, სანქციონირების სხვადასხვა საშუალებები, მაგ: მეტანია და ა.შ.), თუ არ ჩავთვლით „ინდივიდუალური გამოცხადების“ პრაქტიკას. რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვან როლს თამაშობს საეკლესიო ავტორიტეტის რწმენაც, როგორც „გამოცხადებით გადმოცემული ჭეშმარიტების“ მთავარი რეპრეზენტატორი და „საკრალურ პრაქტიკათა“ ძირითადი მაფორმირებელი (რა თქმა უნდა, დიდი მნიშვნელობა გააჩნია ინდივიდუალური აღქმისა და რეპრეზენტაციის შესაძლებლობებსაც).

„დიქოტომიური აზროვნების“ სტილი წარმოგვიდგება, როგორც „უალტერნატივო წესრიგი“, სადაც ყოველგვარი ალტერნატიული სხვა აღქმულია „მტრის“ სახით, რომელიც აღნიშნული სახის „წესრიგისათვის“ საფრთხეს წარმოადგენს. ანუ არ არსებობს ალტერნატიული „წესრიგის ფორმები“, არამედ წესრიგის ერთადერთი ალტერნატივა მხოლოდ „ქაოსია“. ასეთი სახის აზროვნება დამახასიათებელია, როგორც ტრადიციული, ისე რელიგიური და მოდერნული საზოგადოებისთვისაც.

აღნიშნულთან პირდაპირ კავშირშია საზოგადოების „ნეგატიური რეკონსტრუქციის“ საკითხი, რომელიც საზოგადოების გაერთიანებისათვის „განტევების ვაცის მსხვერპლშეწირვას“ მოითხოვს. ეს უკანასკნელი, კი საზოგადოების ყველაზე მოწყვლად წევრს ან ჯგუფს უნდა წარმოადგენდეს, რომელიც არ იქნება შურისძიების შემძლე. „დიქოტომიური აზროვნება“, კი „განტევების ვაცის“ მოპოვების „ლეგიტიმაციის“ შესაძლებლობას იძლევა. „დიქოტომიური აზროვნება“ არსებობს იმდენად, რამდენადაც მას აქვს შესაძლებლობა იმისა, რომ საზოგადოებაში არსებული დესტრუქციული ენერგია მიმართოს საზოგადოების ყველაზე მარგინალური წევრის ან ჯგუფისადმი, რომლის „ლეგიტიმურობა/არალეგიტიმურობასაც“ განსაზღვრავს. სწორედ, აღნიშნული წესრიგის „საკრალურობა“ ამართლებს ძალადობის გამოყენების მექანიზმს საზოგადოების მარგინალური ნაწილისადმი.

ჩემი აზრით, პლურალისტურ საზოგადოებაში, სადაც „ძალაუფლების ცენტრები“ გადანაწილებულია სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფებში, სადაც აღნიშნული ჯგუფები ძალთა ბალანსის გავლენით ცდილობენ საერთო ენის გამონახვას თანაცხოვრებისათვის, ნაკლები ადგილი რჩება „დიქოტომიური აზროვნებისათვის“ და მეტი შესაძლებლობა იმისა, რომ საზოგადოების „ნეგატიური რეკონსტრუქცია“ გარდაიქმნას „პოზიტიურ რეკონსტრუქციად“ სხვადასხვა ჯგუფს შორის. ხოლო, ტრადიციულ ან რელიგიურად ჰომოგენურ საზოგადოებაში სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფს შორის ძალთა ასიმეტრიულობის გამო, იქმნება საფრთხე მოწყვლადი ჯგუფის „განტევების ვაცად“ ქცევისა. ამიტომაც ვფიქრობ, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება სახელმწიფოს მიერ საკუთარი პოზიტიური ვალდებულებების შესრულებას ამ უკანასკნელის დასაცავად.

თუმცა, აქვე მინდა გავიხსენო ერთ-ერთი პასაჟი წიგნიდან „პატარა უფლისწული“, სადაც აღწერილია, თუ როგორ უფრთხილდება ერთ-ერთ პლანეტაზე მცხოვრები მეფე, მის პლანეტაზე მობინადრე ვირთხას, რომელიც ერთადერთია, ვინც „ადასტურებს“ მეფის „მეუფებას“. შესაბამისად, საზოგადოება, რომლის ერთიანობის კონსტრუირება დაფუძნებულია „დიქოტომიურ აზროვნებაზე“, იმ შემთხვევაში, თუ მთლიანად გაანადგურებს „განტევების ვაცს“, ის თავად გაანადგურებს საკუთარ თავსაც. ამიტომაც მას მოუწევს გარკვეული „თამაში“ „განტევების ვაცის“ დასჯისა და მისი კვლავ და კვლავ „შეწყალების“ სახით, როგორც ამას ეგზუპერი მოგვითხრობს მეფისა და ვირთხის ალეგორიით. მსგავსი მოსაზრება წარმოადგინა გ. მაისურაძემ ერთ-ერთ საჯარო ლექციაში ბიზანტიის შესახებ საუბრისას, სადაც აღნიშნა, რომ ბიზანტიის იმპერიაში ერთ-ერთ ფუნდამენტურ საკითხს წარმოადგენდა ერესებთან ბრძოლა. მინდა აღვნიშნო, რომ „დიქოტომიური აზროვნების“ ფორმა ამა თუ იმ საზოგადოებაში, შესაძლებელია ტრანსფორმირდეს, როგორც თვითდესტრუქციული (როდესაც აღარ იარსებებს საკუთარ „მანკიერებათა“ სხვაში დათრგუნვის შესაძლებლობა), ასევე, თვითკონსტრუქციული სახით (როდესაც საზოგადოება „მანკიერებათა“ აღმოფხვრის თვითრეფლექსურ მექანიზმს იყენებს). მაშინ, როდესაც „განტევების ვაცი“ ან საერთოდ არ იარსებებს, ან სათანადოდ იქნება დაცული სახელმწიფოს მიერ.

დასასრულს, ყურადღებას გავამახვილებ თავისუფლების რეალიზების შესაძლებლობაზე, რომელიც დაფუძნებულია „ურთიერთაღიარების“ პრინციპზე, რომლის დამკვიდრებაც წარმოადგენს მუდმივ პროცესს და რომლის რეალიზებაც მხოლოდ სახელმწიფოში, პოლიტიკურის შიგნით არის შესაძლებელი. ჩემი აზრით, თანაცხოვრების პრინციპი ურთიერთაღიარების საფუძველზე, რაზე დაყრდნობითაც, ყველას თანაბარი „ლეგიტიმაცია“ გააჩნია საჯარო სივრცესა და სახელმწიფოში, ხელს შეუწყობს „ჩაკეტილი დისკურსული საზღვრების“ გახსნას. საჭიროა, მეტი აქცენტის გაკეთება საერთო პრინციპების და არა საერთო „ჭეშმარიტების“ ძიებაზე. აუცილებელია, საჯარო დისკუსიები, სადაც ყველა მხარეს ექნება არგუმენტირებული მსჯელობის საშუალება და მნიშვნელოვანია, სოციალური ინტეგრაციის პროცესის ხელშეწყობა „ლოკალური მასშტაბებით“, მეგობრების, ნაცნობების, სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის შიგნით და ამ ჯგუფებს შორის. ვფიქრობ, რომ აღნიშნული დაგვეხმარება თითეულ ჩვენგანს თანაცხოვრების პრინციპების გამონახვაში, რომელიც მუდმივ პროცესს წარმოადგენს.

გაზიარება