სოციალური სამართლიანობის ცენტრი ეხმაურება საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარის, ანრი ოხანაშვილის განცხადებას, რომლითაც მან რელიგიური ნაგებობებისა და ნივთების შეურაცხყოფის კრიმინალიზების შესახებ საკანონმდებლო ცვლილებები დააანონსა.

ხელისუფლების მიერ საკანონმდებლო ცვლილებების საჭიროება სამებაში მომხდარი ფაქტით იქნა ახსნილი. კერძოდ, 9 იანვარს მედიაში გავრცელდა კადრები, რომელშიც ჩანს, რომ  სამოქალაქო აქტივისტებმა სამების საკათედრო ტაძარში არსებულ ხატს, რომელზეც წმინდა მატრონა და იოსებ სტალინი არიან გამოსახული, საღებავი შეასხეს. აქტივისტების პროტესტი სტალინის ხატზე გამოსახვის ფაქტს მოყვა, რომელიც საზოგადოების მხრიდან ძლიერი კრიტიკის მიუხედავად, დროული და სათანადო რეაგირების საგანი არ გახდა საპატრიარქოს მხრიდან. აღნიშნულ ფაქტზე შინაგან საქმეთა სამინისტრომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის საფუძველზე გამოძიება დაიწყო, რაც წვრილმან ხულიგნობას გულისხმობს და პასუხისმგებლობის სახით 15 დღემდე ადმინისტრაციულ პატიმრობას ითვალისწინებს. ანრი ოხანაშვილმა აღნიშნა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ სამებაში მომხდარი ინციდენტი საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად ითვლება, ასეთი ქმედებებისათვის არ არის გათვალისწინებული პროპორციული პასუხისმგებლობა.

კანონპროექტზე დეტალური და ნიუანსირებული მსჯელობა მისი ტექსტის გასაჯაროების შემდეგ იქნება შესაძლებელი. თუმცა პირველადი და ზოგადი შეფასებით, სოციალური სამართლიანობის ცენტრი მიიჩნევს, რომ ახალი კანონმდებლობა შესაძლოა წინააღმდეგობაში მოდიოდეს გამოხატვის თავისუფლებით დადგენილ საერთაშორისო სტანდარტებთან და  მსგავსი სუბიექტური სფეროს (შეურაცხყოფის) მოწესრიგების მცდელობამ დაარღვიოს განჭვრეტადობისა და კანონის უზენაესობის კონსტიტუციური პრინციპები.

ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, გამოხატვის თავისუფლება დემოკრატიული საზოგადოების  არსებობისათვის  საჭირო ბაზისურ აუცილებლობასა და საფუძველს წარმოადგენს და მისი დაცვის ფარგლები არა მხოლოდ ისეთ იდეებსა და გამოხატვაზე ვრცელდება, რომლებიც უმრავლესობისათვის მისაღებ, პოპულარულ ანდა ნეიტრალურ მოსაზრებას შეიცავს, არამედ ისეთ გამოხატვასა და შეხედულებასაც, რომელიც შოკისმომგვრელი, შემაწუხებელი ანდა შეურაცხმყოფელია სახელმწიფოსათვის თუ საზოგადოების ნებისმიერი ნაწილისათვის,  ვინაიდან, პლურალიზმი, შემწყნარებლობაცა და თავისუფალი აზროვნებაც, დემოკრატიული საზოგადოების არსებობის უპირობო წინაპირობაა. [1]

ამავდროულად სასამართლო განმარტავს, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა შესაძლოა მართლზომიერი იყოს, თუ კი უფლებაში ჩარევა რელიგიური სიძულვილის აღმოფხვრას განაპირობებს, თუმცა გამოყენებული შეზღუდვა და ლეგიტიმური მიზანი მხოლოდ რელიგიისა და რწმენის დაცვის მოტივით უნდა იქნას გამართლებული.  მით უფრო იმის გათვალისწინებით, რომ სასამართლო არაგონივრულს უწოდებს როგორც რელიგიური უმცირესობების, ისე დომინანტური რელიგიების მიმდევარი პირების მოლოდინს იმისა, რომ მათ რწმენასა და შეხედულებებს არავინ გააკრიტიკებს. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მორწმუნე პირები ვალდებულნი არიან მიიღონ და ტოლერანტობა გამოიჩინონ მათი რწმენის შესახებ გამოთქმული კრიტიკისა და უარყოფის მიმართ.[2]

გაეროს ადამიანის უფლებათა დაცვის უმაღლესმა კომისარმა აღნიშნა, რომ ეროვნულ დონეზე რელიგიის შეურაცხყოფის დასჯის კანონმდებლობა ხშირად კონტრპროდუქტიულია, რადგან რელიგიასთან დაკავშირებული ყველა დიალოგი, დებატი თუ კრიტიკა, რომელთა უმეტესობა შეიძლება კონსტრუქციული, ჯანსაღი და საჭირო იყოს, შესაძლოა ცენზურის ქვეშ მოექცეს.  კომისრის რეკომენდაციით, სახელმწიფოებმა, რომლებსაც აქვთ რელიგიის შეურაცხყოფის შესახებ კანონები, უნდა გააუქმონ ისინი, რადგან ასეთ კანონებს აქვთ დამახინჯებული გავლენა რელიგიის ან რწმენის თავისუფლებით სარგებლობაზე და რელიგიის შესახებ ჯანსაღ დიალოგსა და დებატებზე.[3]

ვენეციის კომისიამ ასევე იმსჯელა თუ რამდენად არის სისხლის სამართლის კანონმდებლობა ადეკვატური და/ან ეფექტური გამოხატვის თავისუფლებისა და რელიგიის პატივისცემის უფლების ბალანსისთვის, და დაასკვნა, რომ სისხლის სამართლის სანქციები მხოლოდ იმ შემთხვევაშია გამართლებული, თუ ქმედება შეიცავს სიძულვილის წაქეზებას (გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ქმედება საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევით შეიძლება დაკვალიფიცირდეს).[4]

მართალია, ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში ნამდვილად მოქმედებს რელიგიის შეურაცხყოფის შესახებ კანონმდებლობა, თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ არსებობს მოსაზრება, რომ აღნიშნული კანონმდებლობა, ბუნდოვანი და არა განჭვრეტადი ხასიათიდან გამომდინარე, წინააღმდეგობაში მოდის ევროკავშირის რელიგიის თავისუფლების სახელმძღვანელო პრინციპებთან.[5] ამასთანავე, ევროპის ქვეყნების კანონმდებლობაზე მსჯელობისას გასათვალისწინებელია ბოლო წლებში რელიგიის შეურაცხყოფის შესახებ კანონმდებლობის გაუქმების მზარდი ტენდენციაც.[6] ამავე ტენდენციაზე მიუთითებს ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში რელიგიის შეურაცხყოფის ამკრძალავი კანონმდებლობის გაუქმების მიზნით სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების მიერ წარმოებული საზოგადოებრივი კამპანიებიც.

მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენს შემთხვევაში ხელისუფლება არ მსჯელობს რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფის კრიმინალიზებაზე, რომელიც ცალსახად და მკაფიოდ გაკრიტიკებულია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის მიერ. თუმცა „რელიგიური ნაგებობებისა“ და „ნივთების“ შეურაცხყოფის კრიმინალიზება ასევე შეიცავს გამოხატვის თავისუფლებაში თვითნებური ჩარევის მაღალ რისკებს და ის კრიტიკულად უნდა იქნას გააზრებული სახელმწიფოს მიერ.  უფრო ზუსტად კი:

1. საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობა ისედაც სათანადოდ აწესრიგებს ერთი მხრივ, რელიგიის თავისუფლებისა და მეორე მხრივ, გამოხატვის თავისუფლების მიმართებას და ორივე უფლებას მაღალი სტანდარტით იცავს. სისხლის სამართლის კოდექსით, რელიგიური შეუწყნარებლობის ნიშნით დანაშაულის ჩადენა ყველა რელევანტური დანაშაულისთვის სასჯელის დამამძიმებელ გარემოებად ითვლება (53 პრიმა მუხლი). სისხლის სამართლის კოდექსი ასევე სათანადოდ იცავს კერძო საკუთრების ობიექტებს და ითვალისწინებს სასჯელს სხვისი ნივთის დაზიანების ან განადგურებისთვის; კოდექსი დაცვის ობიექტად აცხადებს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებსაც. შესაბამისად, საკითხის დამატებითი საკანონმდებლო მოწესრიგების, განსაკუთრებით კი კრიმინალიზების საჭიროება არ არსებობს და პირიქით, იგი, შესაძლოა, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის სახიფათო ინსტრუმენტად იქცეს. ამასთან, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში მნიშვნელოვანია გაჩნდეს სიძულვილის მოტივი, როგორც დამამძიმებელი გარემოება, რომელსაც უკვე რამდენიმე წელია სამოქალაქო ორგანიზაციები ვითხოვთ და ეს შეუწყნარებლობის ნიშნით ჩადენილი სამართალდარღვევების უფრო ადეკვატური და სამართლიანი შეფასების მექანიზმი იქნებოდა.
2. განსახილველი საკითხების რეგულირების მცდელობა არა ერთ ბუნდოვანებას წარმოშობს და თავისუფლებებში ჩარევის მაღალ რისკებს აჩენს. მაგალითად, ბუნდოვანია თუ 1. თუ რა ტიპის საგნებს, სიმბოლოებს და ნივთებს ჩათვლის კანონმდებელი ასეთად, მით უფრო, რომ არა ერთი რელიგიური სიმბოლო სეკულარიზებული და პროფანირებულიც არის; 2. რას იგულისხმებს კანონმდებლობა შეურაცხყოფაში და როგორ გაზომავს ამ სუბიექტურ აღქმას; 3. რომელი რელიგიების საკულტო ნაგებობები მოექცევა კანონის გავრცელების არეალში, მაშინ როცა რელიგიური ორგანიზაციების დიდ ნაწილს რელიგიური ნაგებობები ამგვარი სტატუსის გარეშე აქვთ გაფორმებული და ამის შესაძლებლობას კანონმდებლობა არ აძლევს მათ; 4. ჩაითვლება თუ არა ხელოვნების, ლიტერატურის მიზნებისთვის მსგავსი გამოხატვა გამონაკლის შემთხვევად. აღნიშნული კითხვების ფონზე არსებობს რისკები, რომ კანონმა არ დააკმაყოფილოს განჭვრეტადობის მოთხოვნა, რომელიც განსაკუთრებით მკაცრი სისხლის სამართლის დანაშაულების და სასჯელების განსაზღვრის დროს არის და მისი მიზანი სახელმწიფოს თვითნებობისგან ადამიანის თავისუფლების და ღირსების დაცვაა.

ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით სოციალური სამართლიანობის ცენტრი მიიჩნევს, რომ

• რელიგიური ნაგებობებისა და ნივთების შეურაცხყოფის კრიმინალიზება ამ ცნებების ბუნდოვანი, სუბიექტური და განუჭვრეტელი ბუნებიდან გამომდინარე, თვითნებობის მაღალ რისკებს შეიცავს და შესაძლოა გამოხატვის თავისუფლებასთან მოვიდეს წინააღმდეგობაში. ამდენად არსებითია ხელისუფლებამ თავი შეიკავოს იმგვარი საკანონმდებლო ცვლილებების ინიცირებისგან, რომელსაც შეუძლია გააუარესოს გამოხატვის თავისუფლების დაცვის მდგომარეობა ქვეყანაში, მით უფრო, რეპრესიული მექანიზმებით.
• ამასთანავე, სისხლისსამართლებრივი იძულების მექანიზმების გამოყენება გრძელვადიანი საზოგადოებრივი მშვიდობის უზრუნველსაყოფად გამოუსადეგარია და მნიშვნელოვანია სახელმწიფომ იმუშაოს საზოგადოებაში არსებული დისკურსული კონფლიქტების გრძელვადიან გადაჭრაზე ამგვარი კონფლიქტების სისტემური მიზეზების გააზრებისა და პლურალიზმის და კრიტიკული დისკუსიის წახალისების გზით. განსახილველ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია სახელმწიფომ იმუშაოს საბჭოთა რეპრესიული წარსულის კვლევისა და მეხსიერების შექმნისთვის საჭირო აკადემიური და კულტურული რესურსების და ინფრასტრუქტურის მხარდაჭერაზე. საპატრიარქომ, აკადემიურმა ინსტიტუტებმა კი მნიშვნელოვანია მხარი დაუჭიროს საბჭოთა პერიოდში ეკლესიის დევნის, შევიწროების და ზიანის და იმ პერიოდის წარმოდგენებისა და კულტურული გავლენების კვლევას, სამრევლოებში ამ საკითხებზე კრიტიკულ განხილვებს და შეთანხმებებს. სამწუხაროდ, ხელისუფლების მხრიდან ამგვარი სამუშაოების მნიშვნელობაზე ხაზგასმა არ ყოფილა არც ერთ განცხადებაში. 

სოციალური სამართლიანობის ცენტრი წარმოადგენს ძირეულ და დეტალურ ანალიზს ამ საკითხზე, როგორც კი კანონპროექტის ტექსტი ხელმისაწვდომი იქნება.  

გაზიარება