რელიგია თავისი ბუნებრივი მდგომარეობით „კონკურენციაშია“ სხვა რელიგიებთან და მათ მიმართ ექსკლუზიურია, რაც რელიგიური დოქტრინის განხორციელებისთვის დამახასიათებელია. შედეგად, სახელმწიფოს პირდაპირი ასოცირება რომელიმე მათგანთან იმთავითვე გამორიცხავს რელიგიის თავისუფლების დაცვისა და რელიგიებს შორის დისრკიმინაციის აკრძალვის გარანტიებს. რელიგიის ექსკლუზიური ბუნების საპირისპიროდ სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა მოქალაქეებისათვის ინკლუზიური სივრცის შექმნა, უფლებების აღიარებით და დაცვით ადამიანების თანაცხოვრების უზრუნველყოფა.[1]

რელიგია და სახელმწიფო, ორივე მათგანი საკუთარი ფუნქციის განხორციელების მიზნით აწესებს ვალდებულებებს მათი წევრების/მოქალაქეებისათვის, ამ ვალდებულებებს შორის კი არსებობს კონფლიქტის წარმოშობის შესაძლებლობა.

სწორედ ამ ბუნებრივი მახასიათებლებისა და ურთიერთდამოკიდებულების გამო, კონსესუსი მიღწეულია სახელმწიფოს რელიგიისგან გამიჯვნის აუცილებლობაზე. ასეთი გამიჯვნა სეკულარიზმის ცნებით ხასიათდება და სახელმწიფოსა და რელიგიისათვის მათი ფუნქციების განხორციელების შესაძლებლობის შექმნის გარანტიაა.

ამავე დროს, სეკულარიზმი სახელმწიფოს რომელიმე რელიგიასთან ასოცირების წინააღმდეგ ხალხის კოლექტიური წინააღმდეგობის გამოხატულებას წარმოადგენს, შესაბამისად, სახალხო სუვერენიტეტის განხორციელების ერთ-ერთი საშუალებაა.

სეკულარიზმის აუცილებლობის შესახებ კონსესუსის მიუხედავად, ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის მიჯნის დადგენა სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებულ ადგილას ხდება. დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოებში არსებული მოდელები შესაძლოა სამ კატეგორიად დავყოთ: სრული გამიჯვნის, ნეიტრალურობის და მორიგების მოდელები. სრული გამიჯვნის მოდელის თანახმად, სახელმწიფო და რელიგია მაქსიმალურად უნდა იყოს ერთმანეთისგან დისტანცირებული. ნეიტრალურობის მოდელის თანახმად, სახელმწიფო მხოლოდ ნეიტრალურ პოზიციას უნდა ინარჩუნებდეს რელიგიურ ინსტიტუტებთან მიმართებით და უპირატესობას არ უნდა ანიჭებდეს რომელიმე მათგანს. მორიგების მოდელი კი რელიგიის როლს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მნიშვნელოვნად მიიჩნევს და გარკვეულწილად ახალისებს რელიგიური ინსტიტუტების განვითარებას, თუმცა ამ მოდელის ფარგლებშიც გამორიცხულია სახელმწიფოს მიერ რელიგიურ ორგანიზაციებში მონაწილეობის/მათი მხარდაჭერის იძულება  ან რელიგიურ ორგანიზაციებს შორის დისკრიმინაცია. [2]

სეკულარიზმის სხვადასხვა ფორმების არსებობას ცნების კონკრეტულ ადგილას დამკვიდრების განსხვავებული ისტორიული წინამძღვრები[3] და ამასთანავე მისი გარკვეულწილად დამაბნეველი, ფართოდ განმარტებადი შინაარსი განაპირობებს.[4]

საბჭოთა კავშირის რელიგიისადმი მტრულად განწყობილი პოლიტიკაც  შესაძლოა ფორმალურად სეკულარიზმის არგუმენტით გამართლებულიყო, თუმცა ცხადია ამ პოლიტიკის არაერთი ასპექტი, მაგალითად რელიგიური ორგანიზაციებისთვის საკულტო ნაგებობების ჩამორთმევა არ წარმოადგენდა ინკლუზიური სახელმწიფოსთვის დამახასიათებელ ქმედებას, რადგან თავად იყო ერთ იდეოლოგიასთან ათეიზმთან ასოცირებული და მისით განპირობებული.

ამდენად, სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნისას მათ შორის მჭიდრო ასოცირების  თავიდან აცილების პარალელურად, არსებობს საშიშროება ეს მათი ურთიერთდამოკიდებულების მეორე რადიკალურ ფორმაში, რეპრესიულ პოლიტიკაში ტრანსფორმირდეს. შესაბამისად, რელიგიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნის მისაღები ფორმის ჩამოსაყალიბებლად, აუცილებელია სახელმწიფომ ასოცირების თავიდან აცილებასა და მისი მხრიდან რეპრესიულ პოლიტიკას შორის სწორი ბალანსი იპოვოს.

სეკულარიზმის მიზნის მიღწევის საშუალებად გადააზრების დაწყებისათვის კარგი საფუძველია ჯონ როულზის „საჯარო გონის“ თეორია, რომლის თანახმად რელიგიური მოტივები სრულიად მისაღებია, თუმცა მისი „თარგმნა“ ყველასათვის მისაღებ საფუძველზე უნდა იყოს შესაძლებელი.

ამ საკითხებზე მართებული მსჯელობის წინაპირობა, წინასწარი შეთანხმების არსებობაა,  რომ სახელმწიფო სახალხო სუვერენიტეტის და სეკულარიზმის გატარებისას, ამასთან რელიგიის თავისუფლების და დისკრიმინაციის აკრძალვის უზრუნველყოფისას,  თავისუფალია ნებისმიერი იდეოლოგიური გავლენისგან, არ ემხრობა რელიგიების უარყოფას ათეიზმთან დაახლოების ფორმით, არამედ ინდივიდისა თუ რელიგიური ორგანიზაცისაგან თვისობრივად განსხვავებულ პოზიციაშია და მის ვალდებულებას წარმოადგენს „უსაფრხო პლურალიზმის“ უზრუნველყოფა. ამ ვალდებულების შესრულებისას  სეკულარული სახელმწიფო არა წინასწარი ნდობის, არამედ თანაბარი ინდიფერენტულობის ფორმულით უნდა მიუდგეს რელიგიებს, რაც მათ დაუტოვებს საჭირო ავტონომიურ სივრცეს ფუნქციონირებისათვის.[5]

ზოგადად პოლიტიკური თუ სამართლის ფილოსოფია არ ემყარება სახელმწიფოს ნდობის პრეზუმციას და პირიქით, ამ მეცნიერებების განვითარება სწორედ რომ საწინააღმდეგოს დაშვებაზეა აგებული.[6] ანალოგიური მსჯელობა უნდა გარცელდეს სახელმწიფოს რელიგიური ორგანიზაციის მიმართ ნდობაზეც.

სახელმწიფო რელიგიურ თემს, რომელსაც გარკვეული მიზნებისათვის მრევლის ორგანიზების საკმაოდ მნიშნველოვანი რესურსი აქვს, არ უნდა უდგებოდეს წინასწარ განსაზღვრული ნდობით თუ ხელისუფლებაში მყოფი პოლიტიკური პარტიისათვის თვითგადარჩენისთვის აუცილებელი ლოიალობით. სახელმწიფო ასეთი სიფრთხილის პირობებშიც შეიძლება დარჩეს ნეიტრალური რელიგიური თემის მოტივების შეფასებისას, რადგან მისი სიფრთხილე რელიგიის, არა შინაარსიდან, არამედ, მისი საჯარო სივრცეში შეჭრის საფრთხეებიდან გამომდინარეობს. თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ ასეთი სიფრთხილე იყოს დაბალანსებული და სახელმწიფო თავად არ იქცეს სტერეოტიპების მსხვერპლი.

სახელმწიფოს სეკულარული პოლიტიკა არ მდგომარეობს რელიგიის მხოლოდ პირად სფერომდე დათრგუნვაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლებელია, თავად სეკულარიზმი წარმოჩენილიყო ათეიზმის განხორციელების ფორმად, სეკულარული მიდგომის ათეიზმთან ბუნებრივი სიახლოვის გათვალისწინებით. ეს მიდგომა შეუსაბამო იქნებოდა „საჯარო გონის“ თეორიასთან, რადგან მის თანახმად ნებისმიერი მსოფლმხედველობა, რელიგია და ათეიზმი მხოლოდ თანაბარი დოზით შეიძლება მოსწონდეს სახელმწიფოს.[7]

სეკულარიზმის თვითნებური განმარტება, რელიგიისადმი მტრულად განწყობილ პრინციპთან გაიგივება დაუშვებელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში სახელმწიფო თავად გახდება ფუნდამენტალისტი, და ეცდება იძულების თუ მტრულად განწყობილი პოლიტიკის თავის მოქალაქეებზე თავს მოხვევას. საფრანგეთის სეკულარიზმი, Laïcitéთავად შეიძლება იქნეს აღქმული როგორც იდეოლოგია და მისი ნორმატიულობა, სახელმწიფოს მიერ მასთან მჭიდრო ასოცირება შეუსაბამო იყოს რელიგიისა და რწმენის თავისუფლებასთან.

სახელმწიფო პოლიტიკის სიფრთხილე და რელიგიის საჯარო სივრცეში დაშვება ადამიანის უფლებების, თანასწორობის დაცვის ინტერესით უნდა შემოიფარგლოს.

სახელმწიფოს მიერ რელიგიის ავტონომიის სფეროში შეჭრა მხოლოდ მაშინ არის გამართლებული, როდესაც სახელმწიფო იდეოლოგიისგან დაცვილ, „წმინდად საჯარო“ ფუნქციების განხორციელებას, ადამიანის უფლებების და თანასწორობის დაცვას, შეუდგება. ასეთი შეიძლება იყოს „მებრძოლი დემოკრატიის“ ფარგლებში მოქმედება, მაშინ, როდესაც რელიგია  თავად ამბობს ავტონომიურობაზე უარს, მაგალითად პოლიტიკურ პარტიად გვევლინება,  მკვეთრად იჭრება საჯარო სივრცეში და მისი პრივატიზების მიზანი გააჩნია. ერთი რომელიმე რელიგიის მიერ საჯარო სივრცის პრივატიზება, და სხვების ამ სივრცის გარეთ დატოვება, ცხადია ადამიანის არაერთი უფლების შეზღუდვას გამოიწვევს და ამ რელიგიურ მოტივს დასაწყისშივე დაუკარგავს ყველასთვის მისაღებ ფორმად ტრანსფორმირების შესაძლებლობას.

იმდენად რამდენადაც, ადამიანის უფლებების, თანასწორობის დაცვისას არის საჭირო სახელმწიფოს პრინციპული პოლიტიკა, სახელმწიფოს მიდგომა ასევე თანმიმდევრული უნდა იყოს, რელიგიის ყველანაირი გამოხატულების დაცვისას, მათ შორის დისკრიმინაციული აზრის გამოხატვისას, თუ აზრის გამოხატვის გარდა, ეს კონკრეტული პირის/პირების მიმართ რაიმე სხვა ფორმის შემზღუდველ მოპყრობაში არ რეალიზდება.

სწორედ, სახელმწიფოს მიერ „უსაფრთხო პლურალიზმისთვის“ საჭირო სიფრთხილესა და რელიგიური მოტივების აღიარებას შორის ბალანსის დაჭერა წარმოადგენს სეკულარიზმის ლოგიკურ ჩარჩოს, მისით მისაღწევი მიზნის არსს. „სეკურალიზმის“ ერთი შეხედვით ბუნდოვანი შინაარსის პირობებში, მნიშნველოვანია თავად იმ მიზნის აღწერა, რომლის განხორციელების საშუალებასაც ის წარმოადგენს და არა სეკულარული სახელმწიფოს, როგორც რელიგიისგან თავისუფალი სივრცის, თვითმიზნად აღქმა.

სხვა სიტყვებით, სეკულარიზმი სახელმწიფოს და რელიგიის თანასწორი თანაარსებობის პირობებია. სახელმწიფო და რელიგია თანასწორ თანაარსებობაში იქნებიან, მაშინ როდესაც სახელმწიფო დათმობს და მხოლოდ მაშინ ჩაერევა რელიგიის ავტონომიაში ან/და რელიგიური მორწმუნე ადამიანის პირად სფეროში, როდესაც ის სხვათა უფლებებს, თანასწორობას არღვევს, ან კიდევ საჯარო სივრცის სრულ პრივატიზებას ისახავს მიზნად.

„სეკულარიზმის“ ლოგიკურ ჭრილში, წარმოჩინება მეტი არაფერია, თუ თეორიაში არსებული მოსაზრების გამყარება, რომლის თანახმად, რელიგიური მოტივების აღიარება დასაშვები და აუცილებელიც არის, თუმცა ამისთვის მათი ყველასთვის გასაგებ, მისაღებ ფორმაში გადათარგმნა უნდა იყოს შესაძლებელი, რაც დაუშვებელია მის მიერ ადამიანის უფლების არათანაზამოიერად შეზღუდვის, თანასწორობის დარღვევის, და საჯარო სივრცის პრივატიზების შემთხვევებში.

მიმოხოლვა პირველად გამოქვეყნდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე:http://bit.ly/2h02BM7