ავტორი: ჩარლზ ტეილორი

საზოგადოდ, მიღებულია, რომ თანამედროვე დემოკრატიები სეკულარული იყოს. შესაძლოა, ამ ცნებას დაუკავშირდეს ერთგვარი პრობლემა, ეთნოცენტრულობა. თუმცა დასავლურ კონტექსტშიც არ არის ეს ცნება ცხადი. მაინც რას ნიშნავს ის? ვფიქრობ, არსებობს, სულ მცირე, ორი მოდელი იმისა, თუ რა ქმნის სეკულარულ რეჟიმს.

ორივე მათგანი მოიცავს თავის თავში სახელმწიფოსა და ეკლესიის გაყოფის სახეს. სახელმწიფო არ უნდა იყოს ოფიციალურად დაკავშირებული რომელიმე რელიგიურ კონფესიასთან; გამონაკლისია შემორჩენილი და, დიდ წილად, სიმბოლური კავშირები, მაგალითად, ინგლისის ან სკანდინავიის შემთხვევაში. მაგრამ სეკულარიზმი ამაზე მეტს საჭიროებს. საზოგადოების პლურალიზმი მოითხოვს, არსებობდეს ერთგვარი ნეიტრალურობა, ან, რაჯეევ ბარგავას ტერმინი რომ გამოვიყენოთ, „პრინციპული დისტანცია“.

სეკულარიზმის უფრო დაწვრილებით გამოკვლევას თუ შევეცდებით, აღმოვაჩენთ, რომ ის თავის თავში კომპლექსურ მოთხოვნილებას მოიცავს. ერთზე მეტ სიკეთეს ესწრაფვის. შეგვიძლია, გამოვარჩიოთ სამი, რომელთა კლასიფიცირებაც საფრანგეთის რევოლუციის სამების კატეგორიებშიც არის შესაძლებელი: თავისუფლება, თანასწორობა, ძმობა. 1) არავისზე უნდა განხორციელდეს იძულება რელიგიის ან რწმენის სფეროში. სწორედ ეს არის ის, რასაც ხშირად განსაზღვრავენ რელიგიის თავისუფლებად, რომელიც, ცხადია, მოიცავს ურწმუნოების თავისუფლებასაც. ამას ასევე აღწერენ აშშ კონსტიტუციის პირველი შესწორების ტერმინით, როგორც რელიგიის „თავისუფალ აღმსარებლობას“ 2) უნდა არსებობდეს თანასწორობა სხვადასხვა აღმსარებლობისა თუ რწმენის ადამიანებს შორის; არც ერთი რელიგიური შეხედულება თუ (რელიგიური ან არარელიგიური) მსოფლმხედველობა არ უნდა სარგებლობდეს პრივილეგირებული სტატუსით, მით უფრო, არ უნდა იქცეს სახელმწიფოს ოფიციალურ ხედვად. და 3) თითოეულ სულიერ ოჯახს უნდა მოუსმინონ, ჩართონ პროცესში, რომელიც განსაზღვრავს, როგორია საზოგადოება (მის პოლიტიკურ იდენტობას) და როგორ მიაღწევს ის ამ მიზნებს (უფლებებისა და პრივილეგიების მოდელს). ეს, თუ ოდნავ უტრირებას მოვახდენთ, არის კიდეც „ძმობა“.

ეს სამი მიზანი, ცხადია, შეიძლება, ერთმანეთთან კონფლიქტში მოვიდეს; ხანდახან გვიწევს ამ სიკეთეების დაბალანსება. მეტიც, ვფიქრობ, შეგვიძლია, დავამატოთ მეოთხე მიზანიც: ვეცადოთ, რამდენადაც შესაძლებელია, შევინარჩუნოთ ჰარმონიული და თავაზიანი ურთიერთობები სხვადასხვა რელიგიისა და მსოფლმხედველობის ადამიანებს შორის (შესაძლოა, სწორედ ესაა, რაც „ძმობად“ მოხსენიებას იმსახურებს, თუმცა მე გული მაინც ამ სამ ტრადიციულ სიკეთეზე აგებული სქემის მოწესრიგებულობისკენ მიმიწევს).

სეკულარიზმის ერთი ან მეორე განსაზღვრების მომხრეები ხანდახან ამტკიცებენ, რომ ამ განსაზღვრებას ძალუძს მარადიული პრინციპების არეალში გადაჭრას ამ მიზნების რეალიზების საკითხი, რომ აღარ არის საჭირო დამატებითი ძალისხმევა ან მოლაპარაკება იმისათვის, რათა თავიდან განვსაზღვროთ ისინი ჩვენი საზოგადოებისთვის. ასეთი პრინციპების საფუძველი არის ან მხოლოდ გონება ან რაიმე მსოფლმხედველობა, რომელიც, თავის მხრივ, სრულიად თავისუფალია რელიგიისაგან, წმინდად laïque. იაკობინელები სწორედ ამ მსოფლმხედველობას იზიარებდნენ, ისევე, როგორც ადრე როულსი.

პრობლემა აქ ის არის, რომ ა) არ არსებობს ასეთი მარადიული პრინციპების წყება - ყოველ შემთხვევაში, ისეთი დეტალური წყება, როგორიც მოცემულ პოლიტიკურ სისტემას სჭირდება, რომლის განსაზღვრაც მხოლოდ წმინდა გონების მეშვეობით იქნებოდა შესაძლებელი; და ბ) სიტუაციები ძლიერ განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან, და საჭიროებენ ზოგადი პრინციპების კონკრეტულ რეალიზაციას სხვადასხვა სახით, ამგვარად, ამ პრინციპების რაღაც დონეზე დამუშავება ყველა სიტუაციაშია საჭირო. აქედან გამომდინარეობს, გ) ამ პრინციპების განსაზღვრა მხოლოდ რაიმე უზენაესად მიჩნეული, დისკუსიაზე მაღლა მდგომი ავტორიტეტის მიერ არღვევს 3. ეს აცლის სულიერ ოჯახებს ხმას დამუშავების პროცესში. და, შესაბამისად, დ) ხშირად გვტოვებს საწყის ამოცანებთან კონფლიქტებისა და დილემების პირისპირ.

ბ)-ს მნიშვნელობას კარგად წარმოაჩენს ის, თუ როგორ შეიცვალა სეკულარიზმთან დაკავშირებული საკითხები დასავლურ საზოგადოებაში ბოლო ათწლეულებში იმის გამო, რომ ამ საზოგადოებაში წარმოდგენილი სარწმუნეობებიც შეიცვალა. საჭიროა, შევცვალოთ ჩვენი მიდგომა იმ პირობებში, როდესაც რელიგიებისა თუ ფილოსოფიების დიაპაზონი ფართოვდება, მაგალითად, თანამედროვე ევროპასა თუ ამერიკაში მუსლიმების ფართო თემების გამოჩენით.

გ)-ს მაგალითად, გვაქვს საფრანგეთში ახლახან მიღებული კანონი, რომელიც სკოლებში ჰიჯაბის ტარებას კრძალავს. ჩვეულებრივ, ასეთი საკითხი მოლაპარაკებას საჭიროებს. ხშირად, მასპინძელი ქვეყანა იძულებულია, ორმაგი მესიჯი გადასცეს : i) აქ ამის გაკეთება არ შეიძლება (მკრეხელი ავტორების მოკვლა, ქალების წინდაცვეთა) და ii) გიწვევთ, მიიღოთ მონაწილეობა კონსენსუსის აგების პროცესში. ესენი ერთმანეთს ეწინააღმდეგებიან; i) აფერხებს და ნაკლებად შესაძლებელს ხდის ii)-ს. ეს კიდევ ერთი მიზეზია იმისთვის, რომ სადაც შესაძლებელია, თავიდან ავირიდოთ i-ს უნილატერული გამოყენება. თუმცა, ხანდახან ეს შეუძლებელია. გარკვეული ფუნდამენტური კანონები უნდა აღსრულდეს. მაგრამ ზოგადი პრინციპია, რომ რელიგიური ჯგუფები რაც შეიძლება მეტად უნდა აღვიქვათ დიალოგის თანამონაწილეებად და ნაკლებად _ საფრთხედ, რამდენადაც სიტუაცია ამის საშუალებას მოგცემს.

თავად ეს ჯგუფებიც ვითარდებიან, თუკი გადიან რედეფინიციისამგვარ პროცესს დემოკრატიულ, ლიბერალურ კონტექსტში. ხოსე კაზანოვამ აჩვენა, როგორ სდებდნენ თავდაპირველად, მეცხრამეტე საუკუნეში, ამერიკულ კათოლიციზმს ბრალს იმაში, რომ შეუძლებელი იყო მისი ასიმილირება დემოკრატიულ წესრიგთან. ეს ბრალდებები ბევრი რამით ჰგავდა იმ ეჭვებს, რომლებიც დღეს ადამიანებს ისლამთან დაკავშირებით აწუხებთ. შემდგომმა ისტორიამ აჩვენა, რომ ამერიკული კათოლიციზმი განვითარდა, და ამ პროცესმა მსოფლიო კათოლიციზმიც მნიშვნელოვნად გარდაქმნა. არ არსებობს საგანთა არსში ჩაწერილი რაიმე მიზეზი, რომ მუსლიმური თემების ასეთი ევოლუცია შეუძლებელი იყოს. თუკი ეს არ მოხდება, _ წინასწარ განწყობებისა და ცუდი მენეჯმენტის გამო.

ვფიქრობ, ერთ-ერთი მთავარი სირთულე, რომელსაც ამ პრობლემებთან მიმართებისას ვაწყდებით, არის ის, რომ არასწორი მოდელი გვაქვს. რომელიც კვლავაც იპყრობს ჩვენს გონებას. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ სეკულარიზმი (ანlaïcité) სახელმწიფოსა და რელიგიის დამოკიდებულებას ეხება; მაშინ, როდესაც სინამდვილეში ის დაკავშირებულია დემოკრატიული სახელმწიფოს (სწორ) რეაქციასთან მრავალფეროვნებაზე. თუკი ზემოთ ნახსენებ სამ მიზანს დავუბრუნდებით, მათ აერთიანებთ ზრუნვა იმაზე, რომ, I. დაიცვან ადამიანების მიკუთვნებულობა ან მათ მიერ პრაქტიცირება ნებისმიერი შეხედულებისა, რომელსაც ირჩევენ, ან რომლის წევრიც აღმოჩნდებიან; II. მოეპყრონ ადამიანებს თანასწორად, მიუხედავად მათი არჩევანისა; და III. მოუსმინონ ყოველ მათგანს. არ არსებობს საიმისო მიზეზი, რომ რელიგია ცალკე გამოვყოთ და შევუპირისპიროთ არარელიგიურ, „სეკულარულ“ (ამ სიტყვის სხვა, ფართოდ გამოყენებული მნიშვნელობით) ან ათეისტურ შეხედულებებს.

მართლაც, სახელმწიფოს ნეიტრალურობა სწორედ იმისთვის არსებობს, რომ თავიდან ავიცილოთ წახალისება ან შევიწროება არა მხოლოდ რელიგიური პოზიციებისა, არამედ ნებისმიერი პოზიციის, იქნება ეს რელიგიური თუ არარელიგიური. ჩვენ არ შეგვიძლია ქრისტიანობა ვამჯობინოთ ისლამს, თუმცა ვერც რელიგიურობას ვამჯობინებთ ურწმუნოებას, ან პირიქით.

ერთ-ერთი გზა იმის საჩვენებლად, რომ სეკულარიზმის სამ პრინციპზე დაფუძნებული მოდელი უკეთესია, ვიდრე რელიგიაზე მიჯაჭვული, იმის აღნიშვნა იქნებოდა, რომ ის არასდროს მოგვცემდა საშუალებას, ათათურქის მიერ დაფუძნებული რეჟიმი ჭეშმარიტად სეკულარულად მიგვეჩნია, რადგან ეს უკანასკნელი ზერელედ ეკიდება არა მხოლოდ ფუნდამენტურ, არამედ თვით სახელმწიფოსა და რელიგიური ინსტიტუციების გამიჯვნის პრინციპსაც.

ეს ასევე აჩვენებს, რამდენად ღირებულია სეკულარული სახელმწიფოს გვიანი როულსისეული ფორმულირება. ის ძლიერ იხრება გარკვეული პოლიტიკური პრინციპებისაკენ: ადამიანის უფლებები, თანასწორობა, კანონის უზენაესობა, დემოკრატია. ეს სახელმწიფოს ბაზისებია, რომელთაც უნდა დაუჭიროს მხარი, მაგრამ ამ პოლიტიკურ ეთიკას შეიძლება იზიარებდნენ და იზიარებენ კიდეც სხვადასხვა ძლიერ განსხვავებული ფუნდამენტური შეხედულების (რასაც როულსი „სიკეთის თაობაზე ჩამოყალიბებულ წარმოდგენებს“ უწოდებს) მქონე ადამიანები. კანტიანელი დაასაბუთებს სიცოცხლისა და თავისუფლების უფლებას რაციონალური აგენტობის ღირსებაზე მითითებით; უტილიტარელი ისაუბრებს აუცილებლობაზე, იმ არსებებს, რომლებსაც სიხარულისა და ტანჯვის განცდა შეუძლიათ, მოვეპყროთ იმგვარად, რომ რაც შეიძლება გავუზარდოთ პირველი და შევუმციროთ მეორე. ქრისტიანი აღნიშნავს, რომ ადამიანები ღვთის ხატად შეიქმნენ. ყველანი თანხმდებიან პრინციპებზე, მაგრამ განსხვავდებიან იმ ღრმა მიზეზებით, რის გამოც ამ ეთიკას ემხრობიან. სახელმწიფომ უნდა განამტკიცოს ეთიკა, მაგრამ თავი შეიკავოს რომელიმე ღრმა მიზეზისთვის უპირატესობის მინიჭებაზე.

გაეცანით თარგმანის სრულ ვერსიას⇓

გაზიარება