საერთო ცხელი ხაზი +995 577 07 05 63
ქალთა უფლებები /
თარგმანი
ნორმალიზებული ტრანსგრესიები: ტრანს-სხეულის როგორც ნაყოფიერის ლეგიტიმაცია
დენ ირვინგი
თარგმანი: ლაშა ქავთარაძე
"იპოვე შენი შემცვლელი, რაც შეიძლება მალე და მობრუნდი აქ, რის შემდეგაც, ჩვენ უნდა მოვიფიქროთ, როგორ გამოვნახოთ საზოგადოებაში შენთვის ახალი ადგილი".
მონსენიორის რჩევა ჰერკულინ ბარბინს
ჯინ კომპტონის კაფეტერია, სან-ფრანცისკოს უბან ტენდერლოინში, იყო ადგილი, სადაც 1966 წელს, პოლიციის ძალადობის საპასუხოდ, ტრანსგენდერთა წინააღმდეგობის პირველი შემთხვევა დაფიქსირდა[i]. კომპტონის კაფეტერიის ამბოხი მას შემდეგ დაიწყო, რაც პოლიციამ ერთ-ერთ დრეგ ქვინს შეურაცხყოფა მიაყენა დაწესებულებაში; საპასუხოდ, მან პოლიციელებს ყავა შეასხა. ამ შემთხვევას მალევე მოჰყვა რექაცია სხვა გენდერულად არაკონფორმული, გეი და ლესბოსელი ადამიანების მხრიდან, რომლებიც ხშირად სტუმრობდნენ რესტორანს. ამბოხებულებმა ჩაამსხვრიეს ფანჯრები, დალეწეს ავეჯი და ცეცხლი წაუკიდეს მანქანას[ii]. სხვადასხვა გენდერული/სექსუალური იდენტობის მქონეთა წინააღმდეგობის აქტი სახელმწიფოს წესებისადმი მთელი დღის მანძილზე გაგრძელდა, რასაც ერთკვირიანი პიკეტირებაც მოჰყვა. ადამიანებმა, რომელთა დამორჩილებასაც ცდილობდნენ მათი სქესის, გენდერის, სექსუალობისა და პროფესიის (ბევრი მათგანი სექს-მუშაკი იყო) ნორმების რეგულირებით, გაილაშქრეს მათი ცხოვრების დისციპლინირების წინააღმდეგ. ყველასათვის კარგად ნაცნობი სტოუნუოლის ამბოხს ნიუ-იორკში, რომელიც სამი წლის შემდეგ მოხდა, სათავეში ედგნენ ტრანს ადამიანები, ისევე როგორც ბუჩი ლესბოსელები და დრეგ ქვინები, რომლებიც იბრძოდნენ პოლიციასთან თავდაუზოგავად, რათა ჰქონოდათ სქესობრივი/გენდერული ბინარულობების ტრანსგრესიის უფლება საჯარო სივრცეებში, დისკრიმინაციისა და ძალადობის გარეშე.
ვინ იყვნენ ეს ტრანს აქტივისტები? პოლიციის ბრუტალურობაზე პასუხად მათი კოლექტიური ბრძოლა შორეულ წარსულად მოსჩანს თანამედროვე ტრანს თეორეტიზირებასა და პოლიტიკასთან შედარებისას. რატომ არ გავუფრთხილდით ამ მემკვიდრეობას სათანადოდ? გენდერული არაკონფორმულობის რადიკალური თეორეტიზირებისა და პოლიტიკის რომელ ბარიერებზეა იერიში მისატანი, რათა კარი გავუღოთ ემანსიპატორულ ქვიარ მომავალს ტრანს ადამიანებისათვის? როგორ წაგვართვეს ამ მომავალსა და მისი მაფორმირებელ სტრატეგიებზე დებატების შესაძლებლობა, ჯეროვანი ტრანს სოციალური სუბიექტის შექმნის მცდელობებით, რომელიც მეინსტრიმულ ჩრ. ამერიკულ საზოგადოებაში წარმატებულად ინტეგრირებას შეძლებდა? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას წინამდებარე ესსე ცდილობს იმ განუყოფელი კავშირის შესახებ დისკუსიით, რომელიც არსებობს სქესის/გენდერის რეჟიმებსა და წარმოების ექსპლოატაციურ ეკონომიკურ წესს, როგორც დომინაციის ურთიერთგანმსაზღვრელ სისტემებს შორის. მაშინ, როდესაც ფემინისტური კრიტიკის სხვადასხვა განშტოებამ[iii], ისევე როგორც კრიტიკული სექსუალობის სკოლამ[iv], აჩვენა ძალთა ინტერსექციური მიმართებები ჰეტერონორმატიულ გენდერულ როლებს, სექსუალობასა და კაპიტალისტური დაგროვების (კვლავ)წარმოების რეჟიმებს შორის, ეს არსებითი კორელაციები ჯერ კიდევ არ არის ნათლად დაფიქსირებული ტრანს მკვლევრებისა და აქტივისტების უმრავლესობის მიერ[v].
ტრანს საკითხების მკვლევრები იშვიათად ახდენენ ტრანს იდენტობების, სუბიექტურობებისა და აქტივიზმის კონტექსტუალიზაციას ისტორიისა და თანამედროვე კაპიტალისტური ურთიერთობების ჭრილში. აკადემიის დიდი ნაწილი ცდილობს, რომ იხსნას ტრანს იდენტობები უხილავობისაგან და წინააღმდეგობა გაუწიოს სქესის/გენდერის ჰეტერონორმატიული ბინარულ რეპროდუქციას, უკვე არსებული უამრავი ტრანს იდენტობის დეტალური ანალიზის მეშვეობით[vi]. ამგვარ კრიტიკაში არსებობს ტენდენცია, რომ ტრანს იდენტობები დავიწროვდეს როგორც მხოლოდ სქესთან/გენდერთან დაკავშირებული საკითხი, ხოლო ტრანს ადამიანებზე სახელმწიფოებრივი თუ ინსტიტუციური დომინაციის პრობლემატიზირებისას აქცენტი სქესის/გენდერის თვითგამორკვევის აუცილებლობაზე დაისმის. თვითგანსაზღვრების ასეთ ადვოკატირებას, ხშირად თან ახლავს ადამიანის უფლებათა დაცვის არგუმენტიც[vii]. პროგრესულმა მკვლევრებმა ეჭვი უნდა შეიტანონ სქესის/გენდერის თვითგანსაზღვრების ინდივიდუალისტური სტრატეგიების თეორიულ და პოლიტიკურ შედეგებში, განსაკუთრებით, თანამედროვე ნეოლიბერალური კონტექსტის გათვალისწინებით, სადაც მცირე სახელმწიფო და თავისუფალი ბაზრის ეკონომიკა მოითხოვს ინდივიდუალურ თვითკმარობას.
მართალია, არსებობს ტექსტები, რომლებიც შეეხება კაპიტალისტური სოციოეკონომიკური ურთიერთობების გავლენას ტრანს ადამიანების სიცოცხლეზე, მაგრამ ექსპლოატაციური სამუშაო ურთიერთობების კრიტიკული ანალიზი, რომელსაც თავის თავში მოიცავს კაპიტალის ლოგიკა, კვლევაც დეფიციტურია[viii]. მიუხედავად იმისა, რომ უმნიშვნელოვანესი საკითხია სიღარიბე, რომელიც ხშირად ტრანს ადამიანების ლეგალური სამუშაო ძალიდან გარიყვის შედეგია, იგი ყველაზე ხშირად გაგებულია როგორც ბარიერი, რომელიც არსებობს სექსუალურ/გენდერულ იდენტობებსა და მათი განსხეულებული გამოხატვების სრულ რეალიზებს შორის. როდესაც საუბარია კანონიერ ანაზღაურებადი შრომის ეკონომიკაში ჩართვაზე, დისკუსიის არსი ხშირად ასიმილატორულია[ix]. ზოგიერთი ტრანს ადამიანის სამუშაო ძალაში ინტეგრირებისა და სხვათა საქმიანობის სტატუსის დაცვის საჭიროება, ხშირად გამორიცხავს კაპიტალისტური წარმოების წესისა და ტრანს სუბიექტურობების კაპიტალისტურ ძალთა სისტემებზე მიჯაჭვულობის კრიტიკას. ამის მსგავსად, იშვიათია კაპიტალისტური წარმოების წესის ტრანს სუბიექტურობებზე გავლენის კრიტიკული ანალიზიც. ასევე, ნაკლებადაა შესწავლილი ის გზებიც, რომელთა მეშვეობითაც, ჰეგემონიური კაპიტალიზმის სოციოეკონომიკური და პოლიტიკური ურთიერთობების კვლავწარმოება ხდება ტრანსსექსუალ სხეულებთან მიმართებაში.
წინამდებარე ესსე შეეხება ამ სიცარიელეებს ტრანს საკითხებთან დაკავშირებულ ლიტერატურაში, სპეციფიკურად იმ გზების გამოკვლევით, რომელთა მეშვეობითაც, სამედიცინო ექსპერტები, ტრანსსექსუალი ინდივიდები და თანამედროვე ტრანს მკვლევრები, აქტივისტები და მხარდამჭერები ეძებენ სამართლიანობას გენდერულად არაკონფორმული ადამიანებისათვის, რითაც წვლილი შეაქვთ ტრანსსექსუალური სუბიექტურობების შექმნაში იმგვარად, რომ მათი ეს მცდელობები აძლიერებს დომინანტ ექსპლოატატორულ კლასობრივ ურთიერთობებს. ტრანსსექსუალობის ამგვარ გაშუალებას, კაპიტალისტური წარმოების წესის მეშვეობით, ჩვენგან დამოუკიდებელი გავლენა აქვს ტრანს ინდივიდებზე. მე ვამტკიცებ, რომ ტრანსსექსუალზე როგორც ეკონომიკურად პროდუქტიულ სხეულზე ხაზგასმას მნიშვნელოვანი ეფექტი აქვს ტრანსსექსუალური სუბიექტურობების ფორმირებასა და ემანსიპატორული მომავლისათვის პოლიტიკური სტრატეგიების დასახვაზე. ტრანსსექსუალების როგორც პერსპექტიული სოციალური სუბიექტების კონსტრუირება სამედიცინო ექსპერტების, ტრანსსექსუალი ინდივიდების, მკვლევრებისა და მხარდამჭერების მიერ, იყო და კვლავაც არის მნიშვნელოვანწილად ფორმირებული პროდუქტიულობის დისკურსებით, რომელიც აღმოცენდა და რომელიც აძლიერებდა კაპიტალისტური დაგროვების რეჟიმებს. იმისათვის რომ სოციალურ აღიარებას მიაღწიოს, ტრანსსექსუალური სხეული უნდა ჩამოყალიბდეს როგორც პროდუქტიული მუშა სხეული, რომელსაც აუცილებლად უნდა შეეძლოს კაპიტალისტური წარმოების პროცესში მონაწილეობა. ეს მემკვიდრეობა კი გავლენას ახდენს ტრანს თემისათვის სოციალური სამართლიანობის მისაღწევად დასახულ პოლიტიკური ორგანიზების ტრაექტორიებზე.
ამ არგუმენტაციის წარმოსადგენად, წინამდებარე ესსე დაყოფილია სამ ნაწილად. პირველი ნაწილი აანალიზებს ადრეულ სამედიცინო მიდგომებს ტრანსსექსუალთა მკურნალობაში, რომელიც აერთიანებს ისეთ გავლენიან ექიმებს, რომლებიც მტრულად იყვნენ განწყობილები ტრანსსექსუალებისადმი (მაგ. დევიდ ო. კოლდუელი), ასევე ისეთ პირებს, რომლებიც არიან მიჩნეულნი თანამგრძნობებად (მაგ. ჰარი ბენჯამინი). განსაკუთრებული ყურადღება აქვს დათმობილი იმას თუ როგორ არიან ტრანსსექსუალები დახასიათებულნი მათი კლასის, სოციალური სტატუსისა და კრეატიული და სამუშაო პოტენციალის მიხედვით. მეორე ნაწილი განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს ადრეულ ტრანს თეორეტიზირიებასა და აქტივიზმს, რომელსაც სათავეში ტრანს ადამიანები და მათი მხარდამჭერები ედგნენ. მე ვამტკიცებ, რომ ეს მცდელობები ძირითადად მიმართული იყო სამედიცინო ექსპერტებთან ჩართულობისაკენ, რათა ტრანსსექსუალობის დეპათოლოგიზება მომხდარიყო. ეს მიდგომა განსაკუთრებულად უსვამდა ხაზს ტრანსსექსუალებისადმი პატივისცემას, რათა მათ შესძლებოდათ, რომ გაზრდილი ხელმისაწვდომობა ჰქონოდათ სახელმწიფო სოციალურ სერვისებზე, ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმებსა და საჯარო სივრცეებზე. ამ ინიციატივების საფუძველი, ტრანსსექსუალთა სოციოპოლიტიკური, ლეგალური და ეკონომიკური ვალიდაციის მისაღწევად, იყო მათი როგორც მოქალაქეების ღირებულების შექმნა. მეინსტრიმ საზოგადოებისათვის მოწოდებისას, მიეღოთ ტრანსსექსუალები როგორც ლეგიტიმური სუბიექტები, ხშირად ხაზს უსვამდა იმ მნიშვნელოვან კონტრიბუციას, რომლის შეტანაც ტრანსსექსუალებს შეეძლოთ თავიანთი შრომით. მესამე ნაწილი ფოკუსირდება ტრანსსექსუალური იდენტობების თეორეტიზირებებსა და პოლიტიკებზე ნეოლიბერალურ კონტექსტში. განსაკუთრებულ ყურადღებას დავუთმობ ქვეტექსტებს, რომლებიც აქცენტს სვამენ სარგებლიანობაზე, ღირებულებასა და პროდუქტიულობაზე, რათა ვაჩვენო ტრანს თეორეტიკოსებისა და აქტივისტების თანამონაწილეობა გენდერირებული შრომითი ურთიერთობების ნატურალიზების გამწვავებაში, რაც ნეოლიბერალური წესრიგის დამახასიათებელია და რომელიც მოგების გაზრდას ხელფასების შემცირების ხარჯზე ცდილობს.
ამ ესსეში შემოთავაზებული ანალიზი კრიტიკული პოლიტიკური ეკონომიით არის გამყარებული. როგორც გარი ბრაუნინგი და ენდრიუ კილმისტერი განმარტავენ, ეს მიდგომა „ორ მთავარ სვეტზე დგას: კავშირების გაბმა ეკონომიკასა და სოციალური ცხოვრების სხვა სფეროებს შორის და ეკონომიკური ფაქტორის აღიარება, როდესაც ეს კავშირები გაბმულია“.[x] კრიტიკული პოლიტიკური ეკონომია კონცენტრირდება კაპიტალიზმის წარმოების სფეროზე, თუმცა, ამავდროულად, იგი კონცენტრირდება წარმოების წესის უფრო ფართო გაგების ჩამოყალიბებაზე. ამის მისაღწევად, იგი აანალიზებს მრავალ ისეთ კომპონენტს, რომლისგანაც შედგება წარმოების სფერო, მათ შორის საშინაო, საჯარო სივრცე, ადამიანთა გაერთიანებები, ასევე ძალაუფლების სხვა ისეთი ვექტორები როგორიცაა სქესი და გენდერი. გარდა ამისა, ძალაუფლება დისკურსულად ოპერირებს, ვინაიდან მნიშვნელობები იქმნება და ცირკულირებს საზოგადოებაში. მაგალითად, პროდუქტიულობის დისკურსი ნატურალიზებას უკეთებს კაპიტალიზმის ექსპლოატაციურ შრომის წესს; მიუხედავად ამ ნატურალიზაციისა, ეს დისკურსები გავლენას ახდენენ ტრანსსექსუალური სხეულისადმი მოპყრობასა და მის კონცეპტუალიზაციაზე.
ცხადია, საქონელწარმოების ადგილები არ აწარმოებენ ყველანაირ მნიშვნელობას. ასევე შეუძლებელია ვთქვათ ისიც, რომ ცხოვრების ყველა ასპექტს ექსპლოატაციური კლასობრივი ურთიერთობები განსაზღვრავენ, რომელიც მოგების მაქსიმალურ გაზრდას მუდმივად მზარდი ჭარბი ღირებულების გამოწურვით ცდილობს. სოციალური მნიშვნელობები არ იქმნება პირდაპირი და ცალმხრივი გადაცემებით სამუშაო ადგილიდან საზოგადოების წევრთა სხეულებსა და ცნობიერებაზე. სხეულებრივი იდენტობები (Embodied identities), როგორიცაა ტრანსსექსუალობა, არის დომინაციის, ექსპლოატაციისა და აგენტობის ურთიერთმიმართებების კომპლექსური შერწყმის შედეგი. კრიტიკული პოლიტიკური ეკონომიის, როგორც ასეთის, განმარტება მოითხოვს, რომ დაისვას შეკითხვა: რატომ უნდა დაიწეროს ესსე, რომელიც ყურადღებას მიმართავს ღირებულების, სარგებლიანობის და მოქალაქეობის ქვეტექსტებზე სამედიცინო ტექსტებში, ტრანსსექსუალთა ნარატივებსა და პოლიტიკურ დღის წესრიგებში, რომლებიც პირდაპირ დაკავშირებულები არიან ანაზღაურებადი ლეგალური დასაქმების ეკონომიკასთან? დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დაგროვების რეჟიმები - როგორიცაა ფორდიზმი ან გვიანი კაპიტალიზმი - თავისთავად არ ახდენენ ტრანსსექსუალთა არსებობის ფორმირებას. ის, რომ (კვლავ)წარმოების ორგანიზებას უდიდესი ზეგავლენა აქვს სქესისა და გენდერის სოციალურ კონსტრუირებაზე, ეს ფემინისტური პოლიტიკური ეკონომიის ელემენტარული არსია. ტრანსსექსუალური იდენტობების კონსტრუირება კაპიტალისტური წარმოების წესთან მიმართებაში ამდიდრებს ჩვენს წარმოდგენას სქესის/გენდერის, როგორც მარეგულირებელი რეჟიმების ჩამოყალიბების შესახებ[xi]. ამასთანავე, ტრანსსექსუალური სუბიექტურობების განხილვა, დაგროვების წარსული და თანამედროვე რეჟიმების შუქზე, გზას უხსნის ტრანს იდენტობების თეორეტიზირებისა და ემანსიპატორული პოლიტიკების სტრატეგიული დასაგეგმად ისეთ ახალ შესაძლებლობებს, რაც წინააღმდეგობას გაუწევს წნეხს და გაამდიდრებს ტრანს ადამიანების ცხოვრებას.
ვრცლად იხ. მიმაგრებულ ფაილში.
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[i] ტერმინ ტრანსსექსუალს, რომელიც სამედიცინო სფეროს ექსპერტებმა შემოიღეს, ვიყენებ როგორც სპეციფიკურ კატეგორიას, რომელიც განსაზღვრავს გენდერულად არაკონფორმულ ინდივიდებს, რომლებსაც სურთ, რომ მათი სქესის კვლავმინიჭება მოხდეს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვა, ტრანსსექსუალ ადამიანებს კი არ მოუფიქრებიათ ეს ტერმინი, არამედ მაგნუს ჰირშფილდმა შემოიტანა იგი ხმარებაში 1923 წელს, თუმცა, იგი ოფიციალურ დიაგნოსტიკურ კატეგორიად 1980 წლამდე არ ქცეულა. ტერმინ ტრანსს ვიყენებ, რათა აღვნიშნო ის ტერმინოლოგია, რომელიც უკანასკნელ ხანებში გამოიყენება. ის აირეკლავს ტრანსსექსუალი/ტრანსგენდერს შორის განსხვავების უარყოფას და აღიარებს მრავალფეროვნებას, რომელიც არსებობს გენდერულად არანორმატიულ იდენტობებსა და გამოხატვებში, მათ შორის, გენდერქვიარებს, ტრანსკაცებს, ტრანსქალებს, და ა.შ. ასევე, ვიყენებ ტერმინს გენდერულად არანორმატიული, რათა აღვნიშნო ყველა ტრანს ადამიანის ჰეგემონიური სქესი/გენდერის ბინარულობიდან გამორიცხვა.
[ii] Larry Buhl, “Historic 1966 Transgender Riot Remembered,” Intraa, www.intraa.org/story/comptons (accessed May 8, 2007).
[iii] მაგალითად, იხილეთ Rosemary Hennessy, Materialist Feminism: A Reader in Class, Difference, and Women’s Lives (New York: Routledge, 1997); Gayle Rubin, “Thinking Sex: Notes for a Radical Theory of the Politics of Sexuality,” 1984, in Social Perspectives in Lesbian and Gay Studies: A Reader, ed. Peter M. Nardi and Beth E. Schneider (New York: Routledge, 1998), 100 – 133.
[iv] Donald Morton, ed., The Material Queer: A LesBiGay Cultural Studies Reader (Boulder, CO: Westview, 1996); Amy Gluckman and Betsy Reed, HomoEconomics: Capitalism, Community, and Lesbian and Gay Life (New York: Routledge, 1997).
[v] ლესლი ფეინბერგი და დინ სპეიდი აღსანიშნავი გამონაკლისები არიან აკადემიური გამოტოვების ამ აქტში.
[vi] მაგალითად ტრანს იდენტობების შესახებ უამრავ ტექსტს შორის, იხილეთ Ann Bolin, In Search of Eve: Transsexual Rites of Passage (New York: Bergin and Garvy, 1988); Holly Devor, FTM: Female-to-Male Transsexuals in Society (Bloomington: Indiana University Press, 1997); Kate Bornstein, Gender Outlaws: On Men, Women, and the Rest of Us (New York: Random House, 1995); Judith Halberstam, Female Masculinities (Durham, NC: Duke University Press, 1998).
[vii] ადამიანის უფლებათა დებატის შესახებ ლიტერატურისათვის იხილეთ Paisley Currah, Richard M. Juang, and Shannon Price Minter, eds., Transgender Rights (Minneapolis: University of Minnesota Press, 2006).
[viii] ტრანს სიღარიბის შესახებ ტექსტებისათვის იხილეთ, მაგალითად Dean Spade, “Compliance Is Gendered: Struggling for Gender Self-Determination in a Hostile Economy,” in Currah, Juang, and Minter, Transgender Rights, 217 – 41.
[ix] აკადემიური ტექსტებისათვის ტრანსთა დასაქმებაზე იხილეთ Viviane Namaste, “Beyond Leisure Studies: A Labour History of Male to Female Transsexual and Transvestite Artists in Montreal, 1955 – 1985,” Atlantis: A Women’s Studies Journal 29 (2004): 4 – 11; Christine Burnham, Gender Change: Employability Issues (Vancouver: Perceptions, 1994). For trans community publications, see Marty Wilder, “First Day on the Gender,” FTMI Newsletter 51 (2002): 8 – 9; Janis Wolworth, Transsexual Workers: An Employers Guide (Los Angeles: Center for Gender Sanity, 1998).
[x] Gary Browning and Andrew Kilmister, Critical and Post-critical Political Economy (London: Palgrave, 2006), 4.
[xi] Judith Butler, “Gender Regulations,” in Undoing Gender (New York: Routledge, 2005), 41.
