საერთო ცხელი ხაზი +995 577 07 05 63
რელიგიის თავისუფლება /
თარგმანი
სეკულარიზება, განმანათლებლობა და განმანათლებლობა
ვისღა სჯერა სეკულარიზების მითის? რელიგიის სოციოლოგიაში ბოლოდროინდელი დებატები სწორედ ამ კითხვის მართებულობაზე მიგვითითებს, რომლითაც უნდა ვიწყებდეთ კიდეც დღეს სეკულარიზების თეორიაზე ნებისმიერ დისკუსიას. ჯერ კიდევ არიან ისეთი „ძველმორწმუნეები“, მაგალითად, ბრაიან უილსონი და კარელ დობელეერი, რომლებიც სამართლიანად ამტკიცებენ, რომ სეკულარიზების თეორიას ჯერ კიდევ საკმაოდ აქვს ამხსნელობითი ღირებულება მოდერნული ისტორიული პროცესების გასაგებად.[1] თუმცა ამას რელიგიის სოციოლოგთა უმეტესობა ყურად არ იღებს, რადგან მათ ისეთივე უკრიტიკო სიჩქარით თქვეს უარი პარადიგმაზე, როგორითაც თავდაპირველად აიტაცეს. მართლაც, ზოგიერთი დასცინის რაციონალისტებს, რომლებმაც ამდენი ცრუ წინასწარმეტყველება გააკეთეს რელიგიის მომავალზე, ისევე როგორც მათი წინამორბედი ფილოსოფოსები დასცინოდნენ რელიგიურ მოაზროვნეებსა და ობსკურანტისტ მღვდლებს. „მეცნიერული“ მტკიცებულებებით შეიარაღებული რელიგიის სოციოლოგები ახლა დარწმუნებულნი არიან რელიგიის ნათელი მომავლის წინასწარმეტყველებაში. გასაოცარი შემობრუნებაა, განსაკუთრებით, თუ მხედველობაში მიიღებთ იმას, რომ სულ რაღაც ოცი წლის წინ პრაქტიკულად არავინ იყო მზად ამის მოსასმენად, როდესაც პირველ „სეკულარიზაციის დებატებში“ დევიდ მარტინმა და ენდრიუ გრილიმ პირველებმა დააყენეს ეჭვქვეშ სეკულარიზაციის თეორიის საფუძველმდებარე კონცეფცია და მისი ემპირიული მტკიცებულებები თუ მათი არარსებობა. მაგრამ როგორ შეეძლო ეს ვინმეს ყურად ეღო მაშინ, როცა თეოლოგებიც კი ღმერთის სიკვდილზე საუბრობდნენ და ზეიმობდნენ საერო ქალაქის მოსვლას?[2]
როგორ შეიძლება აიხსნას ეს შემობრუნება? როგორ შეიძლებოდა აქამდე ამდენი მითი ყოფილიყო და ახლა ამდენი სინათლე? მართალია, 1960-იანი წლებიდან მოყოლებული თეორიის წინააღმდეგ ბევრი ემპირიული კონტრმტკიცებულება დაგროვდა, მსგავსი კონტრმტკიცებულებები ადრეც ყოველთვის არსებობდა, თუმცა მტკიცებულებები შეუმჩნეველი რჩებოდა ან არარელევანტურად იყო გამოცხადებული. ეს იმით აიხსნება, რომ იმდენად რეალობა კი არ შეცვლილა, რამდენადაც ჩვენი აღქმა მასზე, და რომ ჩვენ სამეცნიერო პარადიგმებში ტიპური კუნისეული რევოლუციის მოწმეები ვართ. ზოგიერთმა შეიძლება ამ კონკრეტულ კონტექსტში სიტყვა „მეცნიერულის“ გამოყენება გააპროტესტოს. მაგრამ ეჭვგარეშეა, რომ საქმე გვაქვს ინტელექტუალური კლიმატისა და ფონური მსოფლმხედველობების რადიკალურ ცვლილებასთან, რომლებიც ჩვეულებრივ ზურგს უმაგრებენ ხოლმე ჩვენი საზოგადოებრივ-მეცნიერული კონსენსუსების უმეტესობას.
სეკულარიზების კვლევითი დარგის შესასვლელთან ყოველთვის უნდა ეკიდოს ნიშანი წარწერით, „განაგრძეთ სვლა საკუთარი რისკის ფასად“. მართალია, ვაცნობიერებ ამ ხაფანგების არსებობას, მაგრამ მაინც, ნება მომეცით შემოგთავაზოთ გარკვეული ანალიტიკური გამიჯვნები, რომლებმაც, თუ გამოსადეგი აღმოჩნდა, შეიძლება ზოგი ურწმუნო დაარწმუნოს იმაში, რომ თეორიის უკუგდებამდე უპრიანი იქნებოდა მისთვის კიდევ ერთხელ შეგვეხედა და შეიძლება აღმოგვეჩინა, რომ მისი ზოგი ასპექტი არათუ შესანარჩუნებელი, არამედ აუცილებელიც კი შეიძლება იყოს ჩვენი წარსულის, აწმყოსა და, ვიტყოდი, ჩვენი გლობალური მომავლის გარკვეული მნიშვნელოვანი ასპექტების გასაგებად. ნება მომეცით დავიწყო სეკულარიზების ცნებისა და თეორიის ერთმანეთისგან გამიჯვნით. ამის შემდეგ კი დამატებით გავმიჯნავ თეორიის სამ სხვადასხვა ეპიზოდს, რომლებიც ერთმანეთისგან მკაფიოდ უნდა განვასხვავოთ.[3]
თარგმანი მომზადდა სოციალური სამართლიანობის ცენტრი მიერ, USAID პროგრამის “ერთიანობა მრავალფეროვნებაშია” ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება საქართველოს გაეროს ასოციაციის მიერ, აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ფინანსური მხარდაჭერით. თარგმანში მოცემული შეხედულებები და მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორებს და არ უნდა აღიქმებოდეს ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს და საქართველოს გაეროს ასოციაციის პოზიციად.
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[1] „სეკულარიზებაზე დებატის“ თემაზე შედარებისთვის იხ. ერთი მხრივ, Rodney Stark and William Sims Bainbridge, The Future of Religion (Berkeley: University of California Press, 1985); Theodore Caplow et al., All Faithful People (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1983); Andrew Greeley, Religious Change in America (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1989); and Jeffrey K. Hadden, Desacralizing Secularization Theory, in Jeffrey K. Hadden and Anson Shupe, eds., Secularization and Fundamentalism Reconsidered (New York: Paragon House, 1989), ხოლო, მეორე მხრივ, Bryan Wilson, The Secularization Debate, Encounter 45 (1975); The Return of the Sacred, Journal for the Scientific Study of Religion 18 (1979); Secularization: The Inherited Model, in Phillip E. Hammond, ed, The Sacred in a Secular Age (Berkeley: University of California Press, 1985); Karel Dobbelaere, Secularization: A MultiDimensional Concept (Beverly Hills, Calif.: Sage Publications, 1981); და The Secularization of Society? Some Methodological Suggestions, in Hadden and Shupe, Secularization and Fundamentalism.
[2] სეკულარიზაციის პირველ დებატებში სხვადასხვა პოზიციის ანალიზისთვის იხ. ჩემი ადრინდელი ესე - The Politics of the Religious Revival, Telos 59 (Spring 1984). მკითხველი ადვილად მიხვდება, რომ ეს ჩემი პირველი დროებითი მონახაზი იყო ყველა იმ საკითხზე, რომელიც უფრო სისტემატურად და, იმედი მაქვს, უფრო დამაკმაყოფილებლად არის განვითარებული წინამდებარე ნაშრომში. ჩემი პოზიცია ძირითადად იგივე რჩება. მაგრამ ბევრი საკითხი, განსაკუთრებით, ანალიტიკური გამიჯვნები, რომლებსაც ამ თავში შემოგთავაზებთ და კერძო და საჯარო რელიგიების ახლებური განხილვა, მაშინ არც ისე ნათელი იყო ჩემთვის.
[3] განსხვავებები, რა თქმა უნდა, არასოდესაა მხოლოდ ანალიტიკური. ისინი ამავე დროს, ყოველთვის არის მცდელობებიც, გარკვეული წესით აღვიქვათ, გავიგოთ, დავალაგოთ და ორგანიზება გავუკეთოთ თავად რეალობას. გამორჩეულად დახვეწილი და მადიფერენცირებელი ანალიზისთვის, იხ. Eviatar Zerubavel, The Fine Line: Making Distinctions in Everyday Life (New York: Free Press, 1991).
