საერთო ცხელი ხაზი +995 577 07 05 63
სისხლის სამართლის მართლმსაჯულება /
განცხადება
პროტესტის მონაწილეების მიმართ სისტემური ძალადობისა და წამების საქმეებზე გამოძიება დემონსტრაციულად არაეფექტიანია
ფოტო: გურამ მურადოვი
სოციალური სამართლიანობის ცენტრი 2024 წლის გაზაფხულზე და შემოდგომაზე, თბილისში გამართული საპროტესტო აქციების მონაწილეთა მიმართ სამართალდამცავების მხრიდან არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურში მიმდინარე გამოძიებას აფასებს. ორგანიზაცია იცავს როგორც გაზაფხულის, აგრეთვე შემოდგომის აქციებზე დაზარალებულ 60-მდე ადამიანის ინტერესებს ადგილობრივ და საერთაშორისო სასამართლოების დონეზე და აქვს წვდომა სისხლის სამართლის საქმის მასალებზე. ქვემოთ წარმოდგენილი შეფასება სწორედ საქმის მასალების ანალიზს ეფუძნება.
როგორც ცნობილია, 2024 წლის 2024 წლის აპრილსა და მაისში, ე.წ. ,,რუსული კანონის” მიღების საწინააღმდეგო აქციებზე პოლიციამ მშვიდობიანი საპროტესტო აქციები ძალადობრივად, ჭარბი საპოლიციო ძალის გამოყენებით, შესაბამისი კანონიერი საფუძვლის გარეშე, დაშალა. შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები მშვიდობიანი დემონსტრანტების წინააღმდეგ არაპროპორციულ ძალას მასიურად იყენებდნენ და მოქალაქეებს დემონსტრაციულად, ფიზიკურად უსწორდებოდნენ.[1] 2024 წლის აპრილსა და მაისში „რუსული კანონის“ წინააღმდეგ მიმდინარე საპროტესტო აქციებზე დაკავებულების ნახევარზე მეტი სამართალდამცავების მხრიდან არასათანადო მოპყრობაზე საუბრობდა.[2] არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა დაიწყო გამოძიება და ამ მომენტისთვის, გაზაფხულის აქციების მონაწილე 43 პირს მინიჭებული აქვს დაზარალებულის სტატუსი.
2024 წლის 28 ნოემბერს, ი.კობახიძის განცხადებას საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესის შეჩერების შესახებ, მოქალაქეთა მასობრივი პროტესტი მოჰყვა და 2024 წლის 9 დეკემბრამდე გამართულ საპროტესტო აქციების მონაწილეების მიმართ შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები არაპროპორციული ძალას იყენებდნენ.[3] სამართალდამცავთა მხრიდან ჩადენილი ქმედებები,[4] არაერთ შემთხვევაში მისი ბუნებით, ინტენსივობითა და სისასტიკით, წამებასა და არაადამიანურ მოპყრობასა და დასჯას უტოლდება. ამაზე მიუთითებენ როგორც საპროტესტო აქციის დროს დაკავებულები, ისე საქართველოს სახალხო დამცველი.[5] იგივე მიგნებებია დაფიქსირებული საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციების ანგარიშებში.[6] ადგილობრივი უფლებადამცველი ორგანიზაციების ანგარიშის თანახმად, დოკუმენტირების ფარგლებში გამოკითხული 117 რესპონდენტიდან 77.7% მიუთითებს, რომ ისინი დაექვემდებარნენ ძალადობას და არასათანადო მოპყრობას პოლიციის მხრიდან 19 ნოემბრიდან 28 იანვრის პერიოდში მიმდინარე პროტესტის კონტექსტში. ძალადობის მასშტაბი, შსს-ს სხვადასხვა დანაყოფების კოორდინირებული მონაწილეობა, წამების მსხვერპლთა ჩვენებების თანხვედრა, სხვადასხვა თარიღში განხორციელებული იდენტური ქმედებები, სახელმწიფოს მხრიდან ძალადობაზე რეაგირების არარსებობა და, ზოგ შემთხვევაში, მისი წახალისება მიუთითებს წამების სისტემურობასა და ამ დანაშაულის ორგანიზებულ ხასიათზე.[7]
2024 წლის 28 ნოემბრიდან 9 დეკემბრის ჩათვლით, პოლიციის თანამშრომლებმა აქციის 400-ზე მეტი მონაწილე ადმინისტრაციული წესით დააკავეს. ამ შემთხვევაშიც ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირების აბსოლუტური უმრავლესობა შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლების მხრიდან არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე უთითებდა, რის გამოც სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა დაიწყო გამოძიება. მხოლოდ სოციალური სამართლიანობის ცენტრის დაცვის ქვეშ მყოფ 20 პირს აქვს დაზარალებულის სტატუსი.
დაზარალებულის სტატუსის არსებობის მიუხედავად, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურს არც გაზაფხულის აქციებზე და არც შემოდგომის აქციებზე გამოვლენილ არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე არცერთი დამნაშავე პირის იდენტიფიცირება ამ დრომდე არ მოუხდენია და მათ მიმართ არ დაწყებულა სისხლისსამართლებრივი დევნა.
სოციალური სამართლიანობის ცენტრის შეფასებით, როგორც გაზაფხულის, აგრეთვე შემოდგომის აქციების დროს მოქალაქეთა მიმართ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლების მხრიდან გამოვლენილ არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე გამოძიებას სპეციალური საგამოძიებო სამსახური ფორმალურად აწარმოებს და მხოლოდ ამ დროისათვის ჩატარებული საგამოძიებო მოქმედებებით დამნაშავე პირების იდენტიფიცირება შეუძლებელია.
2024 წლის აქციებზე ადამიანის უფლებათა სისტემური დარღვევის ფაქტებზე მიმდინარე გამოძიება, რამდენიმე არსებითი ხარვეზით ხასიათდება. პრობლემურია როგორც დანაშაულთა კვალიფიკაციის საკითხი, ისე ცალკეული საგამოძიებო მოქმედებების ჩაუტარებლობა, ან არასათანადო მოცულობით ჩატარება. კერძოდ, იკვეთება,
- არასათანადო კვალიფიკაციის პრობლემა: აქციების მიმდინარეობის დემონსტრანტების მიმართ არაპროპორციული ძალა არაერთხელ იქნა გამოყენებული.[8] თუმცა, როგორც გაზაფხულზე აგრეთვე შემოდგომაზე სამართალდამცავების მიერ ჩადენილ სავარაუდო დანაშაულზე გამოძიება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 333-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე მიმდინარეობს, რაც ძალადობით ან იარაღის მუქარით სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტებას გულისხმობს. სოციალური სამართლიანობის ცენტრის წარმოებაში არსებულ საქმეების ანალიზი კი აჩვენებს, რომ დაზარალებული პირების მიმართ ადგილი ჰქონდა დამამცირებელ, არაადამიანურ მოპყრობას ან წამებას, რაც დასჯადია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 144-ე პრიმა და ტერცია მუხლებით. გარდა ამისა, აღნიშნული დანაშაულის ჩადენა სრულად მოტივირებულია სიძულვილით საპროტესტო აქციის მონაწილეების პოლიტიკური ან სხვა შეხედულების საფუძველზე, რაც საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისად წარმოადგენს დანაშაულის დამამძიმებელ გარემოებას და გაითვალისწინება სისხლისსამართლებრივი კვალიფიკაციის დროს. ამასთან ერთად, სამართალდამცავების მხრიდან სავარაუდოდ ადგილი ჰქონდა მოქალაქეთა განზრახ უკანონო დაკავებას და პირადი ნივთების ჩამორთმევას, რაც აგრეთვე არ არის გათვალისწინებული სისხლისსამართლებრივი კვალიფიკაციისას. აღსანიშნავია, რომ სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა არაერთი შუამდგომლობით მიმართა საქართველოს გენერალურ პროკურატურას და ითხოვა საქმეზე კვალიფიკაციის შეცვლა, თუმცა, საქმის ზედამხედველი პროკურორის ფორმალური პასუხით გვეცნობა, რომ კვალიფიკაციის საკითხი გამოძიების სხვადასხვა ეტაპზე დაზუსტდება.
- საპროცესო მოქმედებების ჩაუტარებლობა ან არასათანადოდ ჩატარება: სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა 2024 წლის გაზაფხულზეც და შემოდგომაზეც ჩაატარა რიგი საგამოძიებო მოქმედებები, მათ შორის გამოკითხა დაზარალებული პირები, დანიშნა ექსპერტიზები, ამოიღო და დაათვალიერება ვიდეომასალა, შეისწავლა ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირების სასამართლო სხდომის ოქმები და სხვა. თუმცა, რიგი საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარება ხარვეზებით ხასიათდება როგორც დროულობის, ისე ეფექტიანობის კუთხით. საქმეთა შესწავლის შედეგად ირკვევა, რომ სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს პრაქტიკულად არ გამოუკითხავს პოლიციის საშუალო და მაღალი რგოლის თანამშრომლები, რომელთაც მოქალაქეთა მიმართ სამართლდამცავების მხრიდან არაპროპორციული ძალის გამოყენების შესახებ შესაძლოა მეტი ინფორმაცია ჰქონდეთ, ან რომლებიც უშუალოდ შეკრების ადგილზე იღებდნენ გადაწყვეტილებებს, მათ შორის აქციის დაშლისას. არც 2024 წლის გაზაფხულის და არც შემოდგომა-ზამთრის აქციების კონტექსტში მიმდინარე გამოძიების ფარგლებში, სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს გამოკითხული არ ჰყავს მაღალი მენეჯერული რგოლის სამართალდამცავები, მაგალითად, როგორიცაა განსაკუთრებულ დავალებათა დეპარტამენტის ხელმძღვანელი ზვიად ხარაზიშვილი და სპეციალურ ღონისძიებაზე პასუხისმგებელი პირები, რაც ასევე გამოძიების არსებით ხარვეზად უნდა იქნას მიჩნეული. აღნიშნული განსაკუთრებით შემაშფოთებელია იმ ფონზე, რომ სპეციალური ღონისძიების დაგეგმვასა და წარმართვასთან დაკავშირებული მთელი რიგი ინფორმაცია, სწორედ მაღალი და საშუალო მმართველი რგოლისთვისაა ხელმისაწვდომი. ამასთან, გამოძიების ფარგლებში არ არის შესწავლილი შინაგან საქმეთა სამინისტროს საშუალო და მაღალი მენეჯერული რგოლის მობილურ ტელეფონებში და სხვა კომპიუტერულ ტექნიკაში არსებული ინფორმაცია,რომელიც აქციებთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს შეიძლება ასახავდეს და ცალკეულ პირთა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობას ავლენდეს.
- სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნის მიღების დროულობა: მიმდინარე გამოძიებების ფარგლებში არსებითად გაჭიანურებულია დანიშნულ საექსპერტო კვლევებზე დასკვნების მიღება, მათ შორის სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის დროს საგამოძიებო სამსახური სხეულის დაზიანების არსებობის, მისი მიყენების ხერხების, ხარისხის, ადგილმდებარეობისა და ხანდაზმულობის დადგენის მიზნით ლევან სამხარაულის სახელობის სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნულ ბიუროს მიმართავს, თუმცა სოციალური სამართლიანობის ცენტრში არსებულ გაზაფხულის აქციების საქმეებზე დანიშნული 8 სამედიცინო ექსპერტიზიდან, ამ დრომდე მხოლოდ 3 პირის მიმართ არის სამედიცინო დასკვნა მიღებული.
- ელექტრონული საშუალებებით მოპოვებული ინფორმაციის დამალვა ან განადგურება: როგორც ცნობილია, შსს განსაკუთრებულ დავალებათა დეპარტამენტის თანამშრომლები, რომლებიც უშუალოდ ძალადობდნენ მშვიდობიან დემონსტრანტებზე, საპროტესტო აქციებზე ნიღბებით არიან წარმოდგენილები და მათ რაიმე მაიდენტიფიცირებელი ნიშანი არ გააჩნიათ, რის გამოც კიდევ უფრო მაღალია საპროტესტო აქციების დროს შსს-ს თანამშრომლების მხრიდან გამოყენებული ელექტრონული მოწყობილობებით მიღებული ან გაცემული ინფორმაციის შესწავლის ინტერესი. გარდა ვიდეოსამეთვალყურეო სისტემებისა, რომელიც ქალაქის სხვადასხვა წერტილშია განთავსებული, თავად პოლიციის ეკიპაჟები ახორციელებენ ვიდეოგადაღებას. მაგალითად, საპატრულო პოლიცია აღჭურვილია სამხრე კამერით, ხოლო ეკიპაჟი ფლობს ბორტ-კომპიუტერს, რომელიც ასევე აღჭურვილია ვიდეოგადაღების ფუნქციით. სხვადასხვა საპოლიციო დანაყოფები მუდმივ რეჟიმში მოიხმარენ ხელის რადიოსადგურებს, ე.წ. რაციებს. გარდა ამისა, განსაკუთრებით საპოლიციო ღონისძიების განხორციელების დროს, მნიშვნელოვანია მობილური ტელეფონებისა და მასში დაინსტალირებული სხვადასხვა საკომუნიკაციო აპლიკაციის როლი. როგორც 2024 წლის გაზაფხულის, ისე შემოდგომა-ზამთრის აქციების დროს გამოვლენილი მასობრივი უფლებადარღვევების მიუხედავად, გამოძიების მიერ ამ დრომდე ვერ იქნა მოპოვებული ისეთი მტკიცებულება, რომელიც რომელიმე პასუხისმგებელ პირს გამოკვეთდა. სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს, სხვადასხვა სახელმწიფო უწყებებმა, მათ შორის, საქართველოს პარლამენტმა, თბილისის მერიამ, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა, ეროვნულმა მუზეუმმა აცნობეს, რომ მათი სამეთვალყურეო კამერები ან ხარვეზით მუშაობდნენ, ან არ ახორციელებდნენ ვიდეოკადრების ჩაწერას. გარდა ამისა, საქმის მასალების მიხედვით, ხარვეზიანად მუშაობდა როგორც ხელის რადიოსადგურები, ისე ბორტ-კომპიუტერები და ისინი გამოძიებისთვის რელევანტურ ინფორმაციას არ შეიცავს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ორივე სეზონზე გამართული საპროტესტო აქციების დროს, სსსიპ ოპერტიულ-ტექნიკური სააგენტო სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წინაშე უთითებდა, რომ ხელის რადიოსადგურები ხარვეზებით მუშაობდა და ვერ ახორციელებდა გადაცემული კომუნიკაციის ჩაწერას. აღსანიშნავია, რომ ამ მიმართულებით სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურის დამატებითი საგამოძიებო/საპროცესო მოქმედებები არ ჩაუტარებია, მათ შორის არ დაუნიშნავს კომპიუტერულ-ტექნიკური ექსპერტიზა.
მითითებული ხარვეზების იდენტიფიცირების შემდგომ, სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა დამატაებითი საგამოძიებო/საპროცესო მოქმედებების ჩატარების მოთხოვნით არაერთი შუამდგომლობით მიმართა როგორც სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს, აგრეთვე გენერალურ პროკურატურას, თუმცა, ყველა შემთხვევაში გაგვეცა შაბლონური პასუხი, რომ გამოძიება მიმდინარეობს და მიმდინარეობის პროცესში ტარდება სხვადასხვა საგამოძიებო მოქმედება. გაცემული პასუხის მიუხედავად, სოციალური სამართლიანობის ცენტრი თვლის, რომ გამოძიება არსებითად ფორმალურია და იგი მიზნად არ ისახავს სამართლებრივი შედეგის დადგომას.
ცხადია, რომ ეს გარემო დაუსჯელობის კლიმატს და მშვიდობიანი მოქალაქეების მიმართ შიშის, დაუცველობის გარემოს ქმნის. რეპრესიის სისტემურობა და დაუსჯელობა და ამ ფონზე ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენები, რომელიც მათ შორის, მედიისა და სამოქალაქო საზოგადოებისთვის სივრცის მკვეთრ შეზღუდვას და დასუსტებას, პოლიტიკური პარტიების გაუქმების მუქარას, შეკრების თავისუფლების დრამატულ შეზღუდვას და პრაქტიკულ კრიმინალიზებას, სასამართლო ხელისუფლების პოლიტიზირებას უკავშირდება წარმოშობს კონსოლიდირებულ ავტორიტარიზმზე ტრანზიციის საგანგაშო რეალობას.
სქოლიო და ბიბლიოგრაფია
[1] არასამთავრობო ორგანიზაციების განცხადება, „მოვუწოდებთ სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსს, წარმოადგინოს ინფორმაცია 16-17 აპრილს სამართალდამაცავების მიერ ძალის გადამეტების ფაქტებზე“, ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/krhSY4Nv. ასევე, „30 აპრილი - 1 მაისის აქციის დარბევის სამართლებრივი შეფასება“ ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/drhSIktp.
[2] საქართველოს სახალხო დამცველის განცხადება, 17.05.2024, ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/XrhSPTJf; ასევე იხილეთ საქართველოს სახალხო დამცველის 2024 წლის ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, გვ. 77, ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/drhNi6IF.
[3] რადიო თავისუფლების კადრები, ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/RrhNtWkn.
[4] ზვიად მაისაშვილის ცემის კადრები, ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/RrhNtZo6.
[5] საქართველოს სახალხო დამცველის 2024 წლის საპარლამენტო ანგარიშის მიხედვით, 2024 წლის 29 ნოემბრიდან 2 დეკემბრის პერიოდში, სახალხო დამცველის რწმუნებულების მიერ მონახულებული პირებიდან, არასათანადო მოპყრობის თაობაზე 79.5% უთითებდა. საქართველოს სახალხო დამცველის 2024 წლის ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, გვ. 77, ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/drhNi6IF.
[6] Amnesty International, Georgia: Brutal crackdown on protestors and journalists in Georgia: “They may have broken our bones, but they won’t break our spirits”, December 13, 2024, Available at: https://cutt.ly/ZrjchcnD; Human Rights Watch, Georgia: Government Creating Rights Crisis, New, Repressive Laws, Violence against Peaceful Protesters, Available at: https://cutt.ly/PrjcPVzA.
[7] ადამიანის უფლებების კრიზისი საქართველოში 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდგომ, 2025, ანგარიში ხელმისაწვდომია:
[8] რადიო თავისუფლება, 13.05.2024, „წიხლები და მუშტები ხელებშეკრულ დემონსტრანტებს - წახალისებული ძალადობა?“ ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/yeIUA4pi.
