საკონსტიტუციო სასამართლომ 2021 წლის 11 თებერვალს მიიღო გადაწყვეტილება პანდემიის დროს დაწესებული შეზღუდვების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლომ უსაფუძვლოდ მიიჩნია მოსარჩელეთა არგუმენტები და არ დააკმაყოფილა მათი კონსტიტუციური სარჩელები. EMC კრიტიკულად აფასებს აღნიშნულ გადაწყვეტილებას და მიმოიხილავს იმ ძირითად პრობლემურ ასპექტებს, რომლებიც ჩვენი აზრით, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის ფუნდამენტურ პრინციპებს.

1. კონსტიტუციის ფუნდამენტურ პრინციპებთან წინააღმდეგობა

ქვეყანაში პანდემიის დაწყებისთანავე, პარლამენტმა საკუთარი ფუნქციები ფაქტობრივად სრულად გადაანდო მთავრობას და სწორედ მთავრობას აქვს უფლებამოსილება, მიიღოს გადაწყვეტილებები პირის უფლებების შეზღუდვის შესახებ, მაგალითად, დააწესოს შეზღუდვები მიმოსვლაზე, შეკრებაზე და ეკონომიკურ საქმიანობაზე. საკანონმდებლო ორგანო კი ამ პროცესს მთლიანად გამოეთიშა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ უფლებამოსილების მთავრობაზე ასეთი გადანდობა კონსტიტუციურად მიიჩნია.

თუმცა, EMC-ს შეფასებით, პარლამენტსა და მთავრობას შორის უფლებამოსილებების ამგვარი გადანაწილება ეწინააღმდეგება ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპებს, კერძოდ:

• ირღვევა დემოკრატიის პრინციპი, რომლის მოთხოვნაა, რომ სახელმწიფოში ფუნდამენტურ საკითხებზე გადაწყვეტილებები მიიღებოდეს ხალხის მიერ არჩეული უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს - პარლამენტის მიერ, გამჭვირვალე და მონაწილეობითი პროცედურებით.
• გარდა ამისა, ირღვევა ხელისუფლების დანაწილების პრინციპიც, რომლის მიხედვითაც, პარლამენტის კომპეტენციაა კანონის მიღება, ხოლო მთავრობის - მისი აღსრულება. მთავრობისთვის როგორც კანონშემოქმედებითი, ისე კანონის აღსრულების უფლებამოსილების მინიჭება გამოიწვევს ძალაუფლების კონცენტრაციას და თვითნებობის რისკებს.
• ასევე, ირღვევა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი, რომლის ერთ-ერთი მოთხოვნაა, რომ კანონით მკაფიოდ და არაორაზროვნად იყოს დადგენილი აღმასრულებელი ხელისუფლების მოქმედების ფარგლები, იმისთვის, რომ მთავრობას არ მიეცეს უფლების გადამეტებული შეზღუდვის შესაძლებლობა.

2.შეზღუდვების ინტენსივობის შეფასება

საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ პანდემიის დროს შეზღუდვების დაწესება არის დროებითი და არ არის ისეთი ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხი, რომელზეც პარლამენტმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება. თუმცა, EMC-ს შეფასებით პანდემიის დროს შეზღუდვების დაწესება ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხია, რომელზე გადაწყვეტილების მიღებაც პარლამენტის კომპეტენციაა, რადგან:

• უფლებები მნიშვნელოვნად იზღუდება და იგი ვრცელდება საზოგადოებრივი ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროზე და წარმოადგენს მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანს.
• დაწესებული შეზღუდვები არის რეპრესიული, რადგან მათი დარღვევისთვის პირს ერთჯერადად შესაძლოა დაეკისროს მაღალი ჯარიმა 2000 ლარის ოდენობით, განმეორების შემთხვევაში კი 3 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა.
• დაუშვებელია უფლების გაუმართლებელი შეზღუდვა, თუნდაც დროებით. მით უმეტეს, რთულია პანდემიის გამო დაწესებულ შეზღუდვებს უწოდო დროებითი, როდესაც ისინი უკვე ერთი წელია გრძელდება და არ არ არის მოსალოდნელი მათი უმოკლეს დროში აღმოფხვრა.

3. სიტუაციის ექსტრაორდინალურობა

საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ რადგან პანდემიის მდგომარეობა ექსტრაორდინალურია და სიტუაციაზე სწრაფად მორგება და სწრაფი გადაწყვეტილებების მიღებაა საჭირო, გამართლებულია შეზღუდვები დააწესოს მთავრობამ და არა პარლამენტმა, რადგან საპარლამენტო განხილვები უფრო მეტად დროში გაწელილი პროცესია.

EMC-ს შეფასებით, სიტუაციის ექსტრაორდინალურობა და ცვალებადობა ვერ გაამართლებს კონსტიტუციური გარანტიების დათმობას. როდესაც აშკარაა, რომ კრიზისული სიტუაცია მოითხოვს ისეთ სწრაფ რეაგირებას, რომ შეუძლებელია პარლამენტის მიერ გადაწყვეტილების მიღება, საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმს, რომელშიც პრეზიდენტის მიერ გამოცემულ დეკრეტით ხდება უფლებების შეზღუდვა. ამ შემთხვევაშიც, კი, პარლამენტს რჩება პრეზიდენტის დეკრეტის დამტკიცების/უარყოფის შესაძლებლობა. მოცემულ შემთხვევაში კი, ქვეყანაში შეიქმნა დე ფაქტო საგანგებო მდგომარეობა, მისი ოფიციალურად გამოცხადებისა და შესაბამისი კონსტიტუციური გარანტიების გარეშე.

4. თავისუფლების უფლების ფარგლები

დღევანდელი მდგომარეობით, ადამიანს შესაძლოა დაეკისროს მისი ნების საწინააღმდეგოდ 12 დღიანი თვითიზოლაციის ან კარანტინის გავლა. საკონსტიტუციო სასამართლომ ეს შეზღუდვა მიიჩნია არა ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების, არამედ მხოლოდ მიმოსვლის თავისუფლების უფლების შეზღუდვად. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, პირისათვის თვითიზოლაციის ან კარანტინის დავალდებულებას არ სჭირდება სასამართლო გადაწყვეტილება.

თუმცა, ჩვენი შეფასებით, პირის ნების საწინააღმდეგოდ მისი 12 დღიანი სავალდებულო იზოლაცია/კარანტინი ინტენსიურად ზღუდავს ადამიანის თავისუფლებას და საჭიროებს სასამართლო გადაწყვეტილებას, რადგან:

• იზოლაცია/კარანტინი ითვალისწინებს პირის დახურულ სივრცეში ხანგრძლივი დროით მოთავსებას და ამ პერიოდში აფერხებს ან სრულად გამორიცხავს სხვა უფლებების (მაგალითად შრომის უფლება, შეკრების თავისუფლება, პირადი ცხოვრების უფლება) რეალიზაციის შესაძლებლობას;
• იზოლაციის/კარანტინის პერიოდში პირი ექვემდებარება საზოგადოებრივი ჯანდაცვისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოების ზედამხედველობას;
• იზოლაციისა და კარანტინის პირობების დარღვევისათვის პირს ეკისრება მკაცრი ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი სანქციები.

შეჯამება

ამ გადაწყვეტილებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ვერ შეასრულა კონსტიტუციის დამცველის როლი და ვერ უზრუნველყო პარლამენტსა და მთავრობას შორის კომპეტენციების დაბალანსების ეფექტური კონსტიტუციური კონტროლი.

EMC უახლოეს მომავალში აპირებს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვას პანდემიის რეჟიმში დაწესებულ შეზღუდვებთან დაკავშირებულ კიდევ ერთ მწვავე საკითხზე, რომელიც უკავშირდება შეზღუდვების დარღვევისათვის გათვალისწინებულ მკაცრ სანქციებს. იმედი გვაქვს, რომ სასამართლო გაითვალისწინებს ამ მექანიზმის რეპრესიულობას და სათანადოდ შეაფასებს მისი კონსტიტუციურობის საკითხს.

• ვიდეო შეგიძლიათ იხ. ბმულზე: https://bit.ly/3rzdgNQ

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის გადაწყვეტილების კრიტიკული შეფასება სრულად შეგიძლიათ იხ. მიმაგრებულ ფაილში

გაზიარება