შესავალი

დანაშაული კომპლექსური ფენომენია, კულტურების მიხედვით და დროში ცვალებადი; საყურადღებოა როგორც ინდივიდის ბუნება, ისე გარემო პირობები. შესაბამისად, არსებობს დანაშაულის ინტერნალური და ექსტერნალური ფაქტორები. სოციალური ასპექტები, ცხადია, სხვადასხვა მაპროვოცირებელ გარემოებასთანაა დაკავშირებული, რომლებიც სისტემურ, და არა ინდივიდუალურ, დონეზე განისაზღვრება.

დანაშაულებრივ ქმედებებში ჩართულობის სოციალურ რისკ-ფაქტორებს შორის იკვეთება შემდეგი პრედიქტორები:

1. ოჯახი - მშობლების კრიმინალთან კავშირი ძლიერ კორელირებს შვილების დანაშაულებრივ ქმედებებში ჩართულობასთან. ამ მიმართულებით გასათვალისწინებელია ოჯახში ძალადობაც, რასაც მნიშვნელოვანი თაობათაშორისი ეფექტი აქვს.
2. განათლება - სასკოლო განათლების მიუღებლობა სამომავლოდ დელინქვენტობისა[1] და კრიმინალურ აქტივობებში ჩართულობის ერთ-ერთი რისკ-ფაქტორია. განათლების სფეროში მიღწეული წარმატება კი დანაშაულის ეკონომიკურ სარგებელს ამცირებს. აგრეთვე, ყურადღება ექცევა პირის საგანმანათლებლო ფონს - მშობლების განათლების დაბალი დონე დანაშაულის ჩადენის მაპროვოცირებელ ფაქტორად შეიძლება იქცეს.
3. ეკონომიკა - დანაშაულებრივ ქცევაზე გავლენას ახდენს ისეთი ეკონომიკური ფაქტორები, როგორებიცაა უმუშევრობა, სიღარიბე და ა.შ. უმუშევრობის, როგორც დანაშაულებრივ ქმედებაში ჩართულობის წინაპირობის, შემთხვევაში, ძირითადად, საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული და არა ძალადობრივი დანაშაული მოიაზრება.
4. თემი და თანატოლები - თემი და სამეზობლო გავლენას ახდენს ანტისოციალურ ქმედებებსა და კრიმინალზე. დევიაციისა და ძალადობის განვითარების მიმართულებით სწორედ ანტისოციალურ ინდივიდებთან ურთიერთობა ასრულებს მნიშვნელოვან როლს.
5. ალკოჰოლი და სხვა ნარკოტიკული საშუალებები - ალკოჰოლს, სხვა ნარკოტიკულ საშუალებებსა და დანაშაულს შორის კავშირი კომპლექსურია. მათი მიღება პირდაპირ არ ნიშნავს დანაშაულის ჩადენას, თუმცა, ნარკოტიკებისა თუ ალკოჰოლის მუდმივი მოხმარება დანაშაულებრივ ქმედებაში ჩართულობის შესაძლებლობას ზრდის. (Ministry of Justice, 2009)

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული დეპარტამენტის 2020 წლის მონაცემების მიხედვით, მსჯავრდებულების 20.3% საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულისთვის (ქურდობა/ძარცვა) არის გასამართლებული (2457 შემთხვევა), ხოლო დაახლოებით მეათედი (9.4%) – ნარკოდანაშაულისთვის (ნარკოტიკების უკანონო დამზადება, წარმოება, შეძენა, შენახვა, გადაზიდვა, გადაგზავნა ან გასაღება - 1216 შემთხვევა) (საქსტატი, 2020).

2018 წლის „ზრუნვის სისტემების შეფასების ანგარიშში“ აღწერილია, რომ დასავლეთის ქვეყნებში „ნარკოტიკებთან ომის“ პარადიგმა ჰუმანური ნარკოპოლიტიკითაა შეცვლილი. მეტიც, არაერთ ქვეყანაში წამალმოხმარებამ სასჯელაღსრულებიდან ჯანდაცვის სფეროში გადაინაცვლა. ამდენად, ევროპის ქვეყნებში კანონების ლიბერალიზაციის ტენდენცია შეინიშნება, თუმცა, ამ შემთხვევაში გათვალისწინებულია ნარკოტიკების პირადი მოხმარება და არა მათი გაყიდვა ან სხვა დამამძიმებელი გარემოება. პირადი მოხმარებისას იშვიათად დგება პირის თავისუფლების აღკვეთის განაჩენი. მსგავს შემთხვევებში ხშირად ადმინისტრაციულ სასჯელს მიმართავენ (ზრუნვის სისტემის შეფასების ანგარიში, 2018).

ზიანის შემცირების საქართველოს ქსელის თანახმად, ზიანის შემცირების პრინციპი გულისხმობს ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებული პრობლემების შემცირებას ნარკოტიკებზე დამოკიდებული პირისადმი ჰუმანური დამოკიდებულებებითა და მისი უფლებათა დაცვის გზით. ამდენად, განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა პირის მიმართ გამოვლენილ პოზიტიურ დამოკიდებულებასა და კეთილგანწყობას და არა ძალადობრივ ქმედებებსა თუ თავისუფლების აღკვეთას. რეალურად კი, საქართველო მოქმედი რეპრესიული ნარკოპოლიტიკით გამოირჩევა, რაც ნარკოტიკების მომხმარებლების რესოციალიზაციის პროცესს აფერხებს, ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებს არღვევს და სოციო-ეკონომიკურ მდგომარეობას ამძიმებს  (საქართველოს რეპრესიული ნარკოპოლიტიკის მძიმე ადამიანური შედეგები, 2018).

სოციალური სამართლიანობის ცენტრი, ღია საზოგადოების ფონდის დაფინანსებით, ახორციელებს პროექტს „სამართლიანი და ჰუმანური სისხლის სამართლის პოლიტიკის ჩამოყალიბება“, რომელსაც ორი ძირითადი მიმართულება აქვს:

• რეპრესიული სისხლის სამართლის პოლიტიკისა და მისი ინსტრუმენტების დასაბუთებული კრიტიკა, სამართლიანი და სოციალურად მგრძნობიარე მართლმსაჯულების ადვოკატირების გზით
• ნარკოპოლიტიკის რეფორმის პოლიტიკურ დღის წესრიგში შენარჩუნება და პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მომწიფება

ზემოაღნიშნული მიმართულებით განხორციელებულმა ქმედებებმა საბოლოოდ ხელი უნდა შეუწყოს ქვეყანაში სამართლიანი და ჰუმანური სისხლის სამართლის პოლიტიკის ჩამოყალიბებას.

გაზიარება