ოდრი ლორდი (1934 – 1992) იყო ამერიკელი პოეტი, მწერალი, თეორეტიკოსი და აქტივისტი. ის ამტკიცებდა, რომ ადამიანებს შორის არსებობს განსხვავებები, რომლებიც აუცილებლად უნდა ვაღიაროთ, მაგრამ არ განვსაჯოთ. ლორდი ეწინააღმდეგებოდა იმ აზრს, რომ ქალებსა და კაცებს შორის არსებობს მარტივი ბინარულობა და მიიჩნევდა, რომ რეალობა ბევრად უფრო კომპლექსურია, ამიტომ დიდი მნიშვნელობა უნდა ენიჭებოდეს ადამიანის კლასს, რასას, ასაკს, სექსუალობას. ხოლო მოგვიანებით, როდესაც დაავადდა სიმსივნით, იგი საუბრობდა შეზღუდული შესაძლებლობების ასპექტზეც. ოდრი ლორდი ფემინისტურ თეორიაში ინტერსექციულობის ერთ-ერთ ფუძემდებლად მიიჩნევა.

ოდრი ლორდის ეს ტექსტი წარმოადგენს 1980 წელს ამერსტის კოლეჯში საჯარო გამოსვლის ჩანაწერს, რომელიც 1984 წელს დაიბეჭდა ლორდის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილ კრებულში: “Sister Outsider.“ იმის მიუხედავად, რომ ოდრი ლორდის ეს გამოსვლა, ძირითადად, გამდიდრებულია ხელოვნებასთან დაკავშირებული მაგალითებით, ის მაინც აშკარად აჩვენებს ფემინისტური მოძრაობების, შავკანიან თემში არსებული დისკურსების და ზოგადად, მთლიანი საზოგადოების კრიტიკას, ადამიანთა გარიყვისა და გათიშულობების მიზეზებს და მათი გადაწყვეტის გზებს.

ასაკი, რასა, კლასი და სქესი: განსხვავებულობის გადაფასება ქალების მიერ

მთარგმნელი: მარიამ შალვაშვილი

დასავლური ისტორიის დიდი ნაწილის ზეგავლენით, ადამიანთა შორის განსხვავებულობას მარტივ, ერთმანეთთან დაპირისპირებულ ცნებებად ვხედავთ: გაბატონებული/დამორჩილებული, კარგი/ცუდი, ზემდგომი/დაქვემდებარებული. იმ საზოგადოებაში, სადაც, ადამიანთა საჭიროებების მაგივრად, სიკეთეები ეკონომიკური სარგებლის მიხედვით იზომება, ყოველთვის იარსებებს ადამიანთა ჯგუფები, რომლებიც გამუდმებული ჩაგვრის მეშვეობით წარმოისახებიან როგორც ზედმეტები, ნარჩენები, რათა დაიკავონ ადამიანობადაკარგული და დაქვემდებარებული ადგილი. ჩვენს საზოგადოებაში ეს ჯგუფი წარმოადგენს შავკანიანებს, მესამე სამყაროს ადამიანებს, მუშათა კლასს, მოხუცებსა და ქალებს.

როგორც ორმოცდაცხრა წლის შავკანიანი ლესბოსელი ფემინისტი სოციალისტი და ორი შვილის დედა (რომელთაგან ერთ-ერთი ბიჭია) და როგორც სხვა რასის წარმომადგენელთან რომანტიკულ ურთიერთობაში მყოფი, მე ხშირად მოვიაზრები ხოლმე უცხო, ნორმებიდან გადახრილი, დაქვემდებარებული ან უბრალოდ, მიუღებელი ჯგუფის წევრად. ტრადიციულად, ამერიკულ საზოგადოებაში, ჩაგრული წევრებისგან, განივთებული წევრებისგან ელიან, რომ სწორედ ჩვენ უნდა მოვინდომოთ და აღვადგინოთ ჩატეხილი ხიდი ჩვენს ყოველდღიურ რეალობასა და მჩაგვრელის შეგნებას შორის.  ჩვენ, ვისთვისაც ჩაგვრა ამერიკაში ცხოვრების ყოველდღიური ნაწილია, თავის გადასარჩენად ყოველთვის იძულებულები ვიყავით, ახლო დამკვირვებლის როლი მოგვერგო, მჩაგვრელის ენა და ზნე შეგვესწავლა და ხანდახან მისი ქცევა გაგვემეორებინა კიდეც ილუზორული დაცულობის იმედით. როდესაც ჩვენს შორის მოჩვენებითი კომუნიკაციის საჭიროება დგება, ისინი, რომლებიც ჩვენი ჩაგვრით ხეირობენ, ჩაგრულებს მოგვიწოდებენ, მათ შეცდომებზე მივუთითოთ.  მე მიწევს ის მასწავლებლები განვანათლო, რომლებიც სკოლაში ჩემი შვილების კულტურას უგულებელყოფენ. შავკანიანი და მესამე სამყაროში მცხოვრები ადამიანებისგან ელიან, რომ თეთრკანიანები გაანათლონ. ქალებისგან ელოდებიან, რომ ისინი მამაკაცებს გაანათლებენ. ლესბოსელი და გეი ადამიანებისგან კი ელიან, რომ ჰეტეროსექსუალურ სამყაროს შეგნებას აუმაღლებენ. ამ დროს კი მჩაგვრელები საკუთარ პოზიციებს ინარჩუნებენ და საკუთარი ქმედებებისთვის პასუხისმგებლობას ირიდებენ. ეს მუდმივად გვაცლის ჩაგრულ ჯგუფებს ძალას, რომელიც საკუთარი თვითგამორკვევისთვის, რეალური გეგმების შემუშავებისთვის, აწმყოს ცვლილებისა და მომავლის შენებისთვის შეგვეძლო გამოგვეყენებინა.

განსხვავებულობის ინსტიტუციონალიზებული მიუღებლობა აუცილებელია ეკონომიკურ სარგებელზე დაშენებული ეკონომიკისთვის, რომელიც ადამიანების გარკვეულ ჯგუფს უცხოებად აქცევს და მათ „ნარჩენად“ მოიაზრებს. ამ ეკონომიკური წესრიგის მონაწილეები მიჩვეულები ვართ, ადამიანებს შორის განსხვავებულობებს შიშითა და ზიზღით ვუპასუხოთ და გავუმკლავდეთ სამიდან ერთ-ერთი საშუალებით: ან დავაიგნოროთ ისინი, ხოლო თუ ეს შეუძლებელია, გადმოვიღოთ და გავიმეოროთ ის ნიშნები, რომლებიც დომინანტური გვგონია და მოვსპოთ ის ნიშნები, რომლებიც ქვემდგომი გვგონია. ჩვენ არ გვაქვს ადამიანურ განსხვავებულობებს შორის თანასწორუფლებიანი კავშირების დამყარების მაგალითები. ამიტომაც, ადამიანთა შორის განსხვავებებს არასწორი სახელი ერქმევა და გამოიყენება ჩვენს შორის გათიშულობისა და გაურკვევლობების ჩამოყალიბებისთვის.

რა თქმა უნდა, არსებობს განსხვავებები ჩვენს რასას, ასაკსა და სქესს შორის, მაგრამ ერთმანეთს ჩვენ ეს განსხვავებები არ გვაშორებს. სინამდვილეში, ერთმანეთს გვაშორებს განსხვავებების არაღიარება და გაუცნობიერებლობა უთანასწორობისა, რომელსაც იწვევს განსხვავებულობისთვის არასწორი სახელის დარქმევა და უთანასწორობის გავლენა ადამიანების ქცევასა და მოლოდინებზე.

რასიზმი, რწმენა იმისა, რომ ერთი რასა უპირობოდ მეორეზე უფრო მაღლა დგას და აღმატებულობის უფლება აქვს. სექსიზმი, რწმენა იმისა, რომ ერთი გენდერი უპირობოდ მეორეზე მეტია და აღმატებულობის უფლება აქვს. ასაკობრივი დისკრიმინაცია. ჰეტეროსექსიზმი. ელიტიზმი. კლასიზმი.

თითეული ჩვენგანისთვის ცხოვრებისეული მიზანი უნდა იყოს, რომ ყოველდღიურობაში ამოვიცნოთ უთანასწორობები, რომლებიც თავს მოხვეულია ჩვენს შორის განსხვავებულობების საფუძველზე. განსხვავებები კი ჩვენვე უნდა ვაღიაროთ, ჩვენ განვსაზღვროთ და ჩვენსავე სასიკეთოდ გამოვიყენოთ. ჩვენ იმ საზოგადოებაში გავიზარდეთ, სადაც უთანასწორობა ყოველდღიურობის განუყოფელი ნაწილია. ძალიან ხშირად ენერგიას, რომელსაც უნდა ვიყენებდეთ განსხვავებულობის ძიებაში, აღმოჩენასა და გამოვლენაში, ვხარჯავთ თავის მოტყუებაში - თითქოს განსხვავებები ან გადაულახავი ბარიერია, ან სრულიად არ არსებობს. ამას შედეგად მოაქვს ნებაყოფლობითი გათიშულობა, ან დამღუპველი და არასანდო კავშირების ფორმირება. არცერთ აღნიშნულ შემთხვევაში ადამიანებს შორის განსხვავებულობას არ ვიყენებთ, რომ რეალობა შევცვალოთ შემოქმედებითი გზებით. ჩვენ ხშირად ადამიანებს შორის განმასხვავებელ ნიშნებზე კი არ ვსაუბრობთ ხოლმე, არამედ ნორმიდან გადახრაზე.

სადღაც, ცნობიერების რომელიღაც კუნჭულში, არსებობს ნორმები, რომლებსაც მე „მითიურს“ ვუწოდებ. თითოეულმა ჩვენგანმა გულის სიღრმეში იცის, რომ ამ ნორმისგან განსხვავებულია. ამერიკაში, როგორც წესი, ნორმას წარმოადგენს თეთრკანიანი, გამხდარი, ახალგაზრდა, ჰეტეროსექსუალი, ქრისტიანი და ფინანსურად უზრუნველყოფილი მამაკაცი. ჩვენს საზოგადოებაში არსებული ძალაუფლება თავმოყრილია ამ მითიურ ნორმაში. ისინი კი, რომლებიც ამ ძალაუფლების მიღმა ვდგავართ, ხშირად ვირჩევთ მხოლოდ ერთ ნიშანს, რომელიც ნორმისგან განსგვასხვავებს და მივიჩნევთ, რომ სწორედ ეს ნიშანია ყველანაირი ჩაგვრის მთავარი წყარო, მაგრამ გვავიწყდება, რომ არსებობს სხვა უთანასწორობებიც, რომლებიც დაშენებულია განსხვავებულობაზე და შეიძლება რაღაც შემთხვევებში ჩვენც წარმოვადგენდეთ მჩაგვრელებს. ქალთა მოძრაობებში დღეს თეთრკანიანი ქალები უმეტესწილად ყურადღებას ამახვილებენ ჩაგვრაზე, რომელსაც ქალები განიცდიან ქალად ყოფნის გამო. ეს მოძრაობები ყურადღების მიღმა ტოვებენ ქალებს შორის განსხვავებულობას რასის, სექსუალური პრეფერენციების, კლასისა და ასაკის მიხედვით. არსებობს პრეტენზია ქალთა გამოცდილებების ერთგვაროვნების შესახებ, რასაც ხშირად ნიღბავენ ტერმინით „დობა“ [sisterhood], თუმცა, სინამდვილეში, ჩვენს შორის დობა არ არსებობს.

არაღიარებული კლასობრივი განსხვავებები ქალებს საშუალებას ართმევს, ერთმანეთს ძალა და საკითხების შემოქმედებითი ცოდნა გაუზიარონ. ამ ბოლო დროს ქალების ერთ-ერთი ჟურნალის კოლექტივმა მიიღო გადაწყვეტილება, ჟურნალში მხოლოდ და მხოლოდ პროზა დაებეჭდათ, რაც იმ არგუმენტით ახსნეს, რომ პოეზია უფრო ნაკლებად „სრულყოფილი“ და ნაკლებ „სერიოზული“ ხელოვნების ფორმაა. მაგრამ ისიც კი კლასობრივი საკითხია, თუ რა ფორმით გამოვხატავთ ჩვენს შემოქმედებით უნარს. ყველა სხვა ხელოვნების ფორმასთან შედარებით, პოეზია ყველაზე ეკონომიურია. ის ყველაზე მეტად მალულია და ყველაზე ნაკლებ ფიზიკურ შრომას მოითხოვს, ყველაზე ნაკლებ მატერიალურ მასალას. ის შეიძლება შეიქმნას სამსახურში - შესვენების დროს, ან საავადმყოფოს ბუფეტში ან მეტროში და ჩაიწეროს ქაღალდის ნაგლეჯზე. ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე რომანის დაწერა ხელმომჭირნე პირობებში რომ მიწევდა, დავაფასე ის უზარმაზარი განსხვავება, რაც პოეზიისა და პროზის დაწერისას საჭირო მატერიალურ მასალას შორის არსებობს. ლიტერატურის გადაფასების პროცესში, სწორედ პოეზია აღმოჩნდა ღარიბების, მუშათა კლასის, ფერადკანიანი ქალების ყველაზე ძლიერი ხმა. პროზის დასაწერად ადამიანს სჭირდება ცალკე ოთახი, ქაღალდების დასტა, საბეჭდი მანქანა და ძალიან ბევრი თავისუფალი დრო. ვიზუალური ხელოვნების ნიმუშის შესაქმნელად საჭირო მასალები რომ ჩამოვთვალოთ, მივხვდებით, თუ ვის, რომელ კლასს ეკუთვნის ეს კონკრეტული ხელოვნების დარგი. დღეს, როდესაც ხელოვნების მატერიალური რესურსების ფასები ასეთი მაღალია, ვინ წარმოადგენენ ჩვენს მოქანდაკეებს, მხატვრებს, ფოტოგრაფებს? როდესაც ქალების მიერ შექნილ კულტურაზე ვსაუბრობთ, ინფორმაცია უნდა გვქონდეს კლასობრივი და ეკონომიკური განსხვავებების შესახებ, რომლებიც ხელოვნების შესაქმნელად საჭირო რესურსებზე წვდომას განსაზღვრავს.

როდესაც ისეთი სოციუმის შექმნისკენ მივისწრაფით, სადაც თითოეულ ჩვენგანს განვითარების საშუალება გვექნება, ასაკი უთანასწორობის კიდევ ერთი შეუმჩნეველი წყაროა. წარსულის უგულებელყოფის გამო ჩვენ განწირული ვართ გავიმეოროთ წარსული შეცდომები. სოციუმში „თაობათა შორის უფსკრულის“ გაჩენა ხმების ჩახშობის ერთ-ერთი ძირითადი მექანიზმია. თუ საზოგადოების ახალგაზრდა წევრები მოხუც წევრებს უყურებენ ეჭვის თვალით ან ზიზღით და მიიჩნევენ, რომ ისინი საზოგადოებისთვის ტვირთს წარმოადგენენ, მაშინ ისინი ვერასდროს შეძლებენ გაერთიანებას, საზოგადოების ცოცხლად შემორჩენილი მოგონებების შესწავლას ან ყველაზე მნიშვნელოვანი კითხვის დასმას, „რატომ ხდება ასე?“ უფროსი თაობის უგულებელყოფა ხელს უწყობს ისტორიის მიმართ ამნეზიას და ყოველ ჯერზე ველოსიპედის ახლიდან გამოგონება გვჭირდება.

ჩვენ იმავე შეცდომებზე გვიწევს ხელახლა სწავლა, რაზეც ჩვენს დედებს უწევდათ. ამის მიზეზი ისაა, რომ თაობები ცოდნას ერთმანეთს ან არ გადავცემთ, ან კიდევ ერთმანეთს არ ვუსმენთ. დავფიქრდეთ, ეს ყველაფერი წარსულში რამდენჯერ ყოფილა ნათქვამი? და ვინ იფიქრებდა, რომ ჩვენი ქალიშვილები კვლავ დაუშვებდნენ, მათი სხეულები შეებოჭათ კორსეტებს, მაღალქუსლიან ფეხსაცმელებსა და კოჭებთან გაკვანძულ კაბებს?

ქალებს შორის რასის გამო არსებული განსხვავებების და ამ განსხვავებების მიღმა ნაგულისხმები შინაარსების არაფრად ჩაგდება ქალების ერთიანი ძალის მობილიზებას ყველაზე დიდ საფრთხეს უქმნის.

როცა თეთრკანიანი ქალები არად აგდებენ მათი თეთრკანიანობისგან განუყოფელ პრივილეგიებს და როცა ქალობას განსაზღვრავენ მხოლოდ და მხოლოდ თავიანთი გამოცდილებით, ფერადკანიანი ქალები ხდებიან „სხვები,“ გარეშე პირები, რომელთა გამოცდილება, ან ტრადიცია დანარჩენებისთვის გასაგებად უკიდურესად უცხოა. ამის მაგალითი არის ქალთა კვლევების სწავლებისას კურსებში ფერადკანიანი ავტორების ნაშრომების სიმწირე. ფერადკანიანი ქალების ლიტერატურა იშვიათად არის გამოყენებული ქალთა ლიტერატურის კურსებში და თითქმის არასდროს არის შეყვანილი ზოგადი ლიტერატურის კურსებში, ან ქალთა კვლევების სწავლებისას. ძალიან ხშირად ამას იმით ამართლებენ, რომ მათი გამოცდილებები „ზედმეტად განსხვავებულია“ და ამის გამო ფერადკანიანი ქალების ლიტერატურა მხოლოდ ფერადკანიანი ქალების მიერ უნდა ისწავლებოდეს, ან რომ ეს ლიტერატურა გასაგებად ძალიან რთულია, სპეციფიკურია და ამას გაკვეთილებზე ღრმად ვერ გაარჩევენ. მე ეს არგუმენტი ხშირად მომისმენია იმ თეთრკანიანი ქალების მიერ, რომლებიც ძალიან ღრმა ინტელექტით გამოირჩევიან და რომლებსაც სრულიად არ უჭირთ, ასწავლონ ან გაარჩიონ ნაშრომები, რომლებიც დაწერილია სრულიად სხვა კონტექსტში, მაგალითად, შექსპირის, მოლიერის, დოსტოევსკის, არისტოფანეს მიერ. ამის გამო ვფიქრობ, პრობლემის ახსნა სხვაგან უნდა ვეძებოთ.

ეს საკმაოდ კომპლექსური საკითხია, მაგრამ მე მჯერა, რომ ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, თუ რატომ აქვთ თეთრკანიან ქალებს შავკანიანი ქალების ნამუშევრების კითხვის პრობლემა ისაა, რომ თეთრკანიანი ქალები არ აღიარებენ, რომ შავკანიანი ქალები ქალები არიან და რომ მათგან განსხვავებული ქალები არიან. შავკანიანი ქალების ლიტერატურის გარჩევისთვის საჭიროა, ჩვენ აღგვიქვამდნენ კოპლექსურად - აღგვიქვამდნენ როგორც ინდივიდებს, როგორც ქალებს, როგორც ადამიანებს და არ გვიყურონ პრობლემატური, თუმცა კარგად ნაცნობი სტერეოტიპების თვალით, რომლებსაც საზოგადოება გვთავაზობს შაკვანიანი ქალების ავთენტური სახის მაგივრად. მე მჯერა, რომ იგივე ხდება არა მხოლოდ შავკანიანი ავტორების, არამედ სხვა ფერადკანიანი ქალების შექმნილი ლიტერატურის შემთხვევაშიც.

ყველა ფერადკანიანი ქალის მიერ შექმნილი ლიტერატურა მათი ცხოვრების ქსოვილს გვიხატავს, მაგრამ ბევრი თეთრკანიანი ქალი მოწადინებულია, ნამდვილი განსხვავებები უგულებელყოს. მანამ, სანამ ადამიანებს შორის განსხვავებების არსებობა ავტომატურად რომელიმე მათგანის დაქვემდებარებასაც მოიაზრებს, განსხვავებების აღიარება დანაშაულის გრძნობის გამომწვევიც იქნება. ფერადკანიანებისთვის სტერეოტიპული აღქმებიდან თავის დაღწევა ზედმეტად აღრმავებს სხვების დანაშაულის გრძნობას, რადგან ის საფრთხეს უქმნის თეთრკანიანი ქალების თავდაჯერებულ რწმენას, რომ ჩაგვრა მხოლოდ სქესობრივი ნიშნით და მხოლოდ პატრიარქატის მიერაა გამოწვეული.

განსხვავებების არაღიარება კი ართულებს იმის აღქმას, რომ ქალები, ქალად ყოფნის გამო, სხვადასხვა პრობლემებისა და სიძნელეების წინაშე დგანან.

ამიტომ, პატრიარქალურ ძალაუფლებრივ სისტემაში, სადაც თეთრი კანის ქონა მნიშვნელოვანი პრივილეგიაა, შავკანიანი და თეთრკანიანი ქალების გასანეიტრალებლად ერთი და იგივე მეთოდები არ გამოიყენება. მაგალითად, ხშირად ძალაუფლებრივი სტრუქტურა იყენებს შავკანიან ქალებს  შავკანიანი კაცების წინააღმდეგ არა იმიტომ რომ ისინი მამაკაცები არიან, არამედ იმიტომ, რომ შავკანიანები არიან. ამიტომ, შავკანიანი ქალებისთვის ნებისმიერ დროს ძალიან მნიშვნელოვანია, განაცალკევონ მჩაგვრელის მიზნები ჩვენს თემში არსებული ჭეშმარიტი კონფლიქტებისგან. ხოლო თეთრკანიანი ქალები იმავე პრობლემის წინაშე არ დგანან. შავკანიანი ქალები და კაცები დიდი ხანია იზიარებენ რასობრივ ჩაგვრას, მაგრამ ჩაგვრა ჩვენ სხვადასხვანაირად მოგვემართება. საერთო ჩაგვრამ ჩვენ ერთობლივი თავდაცვითი მექანიზმები და  ერთმანეთისადმი მგრძნობელობა განგვივითარა, რომლის ანალოგიაც თეთრკანიანების საზოგადოებაში არ არსებობს, ებრაელი ქალებისა და კაცების ურთიერთმიმართების გარდა.

მეორეს მხრივ, თეთრკანიანმა ქალებმა წინააღმდეგობა უნდა გაუწიონ ცდუნებას, რომ მოჩვენებითი საერთო ძალაუფლების იმედით მჩაგვრელებს ზურგი არ გაუმაგრონ. ფერადკანიან ქალებს კი იგივე შესაძლებლობები არ გააჩნიათ, ჩვენზე ძალაუფლების გვერდით დგომის შემოთავაზება არ ვრცელდება, ჩვენი რასობრივად „უცხოდ“ ყოფნა თვალხილული რეალობაა და ხელს გვიშლის ძალაუფლების მოპოვებაში. თეთრკანიანი ქალებისთვის მოჩვენებითი არჩევანის ფარგლები უფრო ფართოა და არსებობს ჯილდოც, თუ ისინი პატრიარქალურ ძალაუფლებას და მის იარაღებს გამოიყენებენ.

დღეს, „თანასწორი უფლებების აქტის“ ჩავარდნის, მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობისა და გაზრდილი კონსერვატიზმის პირობებში, მარტივია თეთრკანიანი ქალებისთვის იმის დაჯერება, რომ თუ ისინი საკმარისად კარგები, საკმარისად ლამაზები, საკმარისად თავაზიანები, საკმარისად წყნარები იქნებიან, ბავშვებს თუ სათანადო მოქცევას ასწავლიან, საჭირო ადამიანებს თუ მოიძულებენ, და საჭირო ადამიანებზე დაქორწინდებიან, მათ პატრიარქატში შედარებით მშვიდობიანი თანაარსებობის უფლება მიეცემათ. იქამდე მაინც, სანამ მამაკაცს შენი სამსახური არ დასჭირდება, ან შენს სამეზობლოში არ აიწევს გაუპატიურებების რიცხვი. სანამ ადამიანი სანგრებში ცხოვრობს, რთულია იმის გახსენება, რომ საჭიროა განუწყვეტელი ბრძოლა ადამიანობის დაკარგვის წინააღმდეგ.

მაგრამ შავკანიანმა ქალებმა და ჩვენმა შვილებმა ვიცით, რომ ჩვენი ყოველდღიურობის ქსოვილი ნაკერია ძალადობითა და სიძულვილით და ჩვენ შესვენების დრო არ გვაქვს. ჩვენ ყოველდღიურობასთან გამკლავება მხოლოდ საგუშაგოებიდან, შუაღამის ბნელი შესახვევებიდან ან იმ სივრცეებიდან კი არ გვიწევს, სადაც წინააღმდეგობაზე ხმამაღლა საუბრის საშუალება გვექნება, არამედ ჩვენი ყოველდღიურობა უფრო და უფრო იჟღინთება ძალადობით - მაღაზიაში, საკლასო ოთახში, ლიფტში, საავადმყოფოსა და სკოლის ეზოში, ძალადობითაა გამსჭვალული ყველა: სანტექნიკოსით დაწყებული, მცხობელით, გაყიდვების აგენტი ქალით, ავტობუსის მძღოლით, ბანკის მოლარითა და მიმტანით დამთავრებული, რომელიც ჩვენ არაფრის დიდებით მოგვემსახურება.

ზოგიერთ პრობლემას, ქალად ყოფნის გამო, ჩვენც ვიზიარებთ, ზოგს - არა. თქვენ გეშინიათ, რომ თქვენი შვილები გაიზრდებიან, პატრიარქატს შეუერთდებიან და თქვენს წინააღმდეგ გაილაშქრებენ. ჩვენ კი გვეშინია, რომ ჩვენს შვილებს მანქანებიდან გადმოათრევენ, ქუჩაში იარაღს ესვრიან და თქვენც ზურგს შეგვაქცევთ და არ ისაუბრებთ იმ მიზეზებზე, თუ რატომ იღუპებიან ისინი.

განსხვავებულობის საფრთხედ აღქმა არანაკლებ დამაბრმავებელია ფერადკანიანებისთვის. ჩვენ, შავკანიანებმა, უნდა დავინახოთ, რომ ცხოვრებისეული რეალობისა და სირთულეების ატანა არ გვაზღვევს განსხვავებების უგულებელყოფის, ან არასწორი სახელდების შეცდომებისგან. შავკანიან თემში, სადაც რასიზმის განცდა ყოველდღიური რეალობაა, ადამიანებს შორის სხვაობა ხშირად შიშსა და ეჭვს იწვევს. ერთიანობის საჭიროება ხშირად ერევათ ერთგვაროვნების საჭიროებაში, ხოლო შავკანიანი ქალის მიერ მისი შეხედულებების დაფიქსირება შეცდომით ჩვენი ერთიანი ინტერესების ღალატი ჰგონიათ. რადგან შავკანიან ქალებსა და შავკანიან კაცებს მუდმივად ერთად უწევთ ბრძოლა, რომ რასობრივი ნიშნით მათი ამოშლა არ მოხდეს, ზოგიერთი შავკანიანი ქალი ჯერ კიდევ არ აღიარებს, რომ ისინი ჩაგვრას განიცდიან ქალობის გამოც და შავკანიანი ქალებისადმი მიმართული სქესობრივი მტრობა არა მხოლოდ თეთრკანიანი, რასისტი საზოგადოების იარაღია, არამედ შავკანიან თემშიც გამოიყენება. ეს სენი შავკანიანი საზოგადოების შუაგულში არსებობს და გაჩუმება ამ პრობლემას ვერ აღმოფხვრის. ძალაუფლების არქონისა და რასიზმის გამოცდილებით გამწვავებული ძალადობა შავკანიანი ქალებისა და ბავშვების მიმართ ხშირად გამხდარა ჩვენსავე თემში ქცევის სტანდარტი, რასაც კაცობის გასაზომად იყენებენ. თუმცა ქალების მიმართ სიძულვილით ჩადენილი ეს აქტები იშვიათად მიიჩნევა შავკანიანი ქალების წინააღმდეგ ჩადენილ ქმედებებად.

ფერადკანიანი ქალები ამერიკაში ყველაზე ნაკლები ანაზღაურების მქონე ჯგუფია. ჩვენ აბორტისა და სტერილიზაციის ბოროტად გამოყენების პირდაპირი მსხვერპლი ვართ ამ ქვეყანაშიც და საზღვარგარეთაც. აფრიკის ზოგიერთ კუთხეში პატარა გოგონებს ფეხებშუა კერავენ იმის გამო, რომ ისინი მორჩილები გაიზარდონ და რომ მათი სხეული მხოლოდ კაცების სიამოვნებისთვის იყოს გამოყენებული. ეს ფენომენი ცნობილია ქალების წინადაცვეთის სახელით და აფრიკული კულტურის ნაწილი კი არ არის, როგორც ამას გარდაცვლილი ჯომო კენიატა[1] ამტკიცებდა, არამედ დანაშაულია შავკანიანი ქალების წინაშე.

შავკანიანი ქალების ლიტერატურა სავსეა ხშირი ძალადობით მიყენებული ტკივილით, რომელიც არა მხოლოდ რასისტული პატრიარქატის, არამედ შავკანიანი კაცების მიერაც არის გამოწვეული. თუმცა საზიარო ბრძოლის საჭიროებისა და ისტორიის გამო შავკანიან ქალებს აბრალებენ იმასაც, თითქოს სექსიზმთან დაპირისპირება შავკანიანების წინააღმდეგ წასვლაა. სინამდვილეში, ძალაუფლების არმქონეების მიერ ქალებზე ნადირობის აქტები შავკანიანი თემიდან სიცოცხლისუნარიანობის ძალას გამოწოვს. ოფიციალურად გაცხადებული თუ დამალული გაუპატიურების რაოდენობა ზრდადია, გაუპატიურება კი აგრესიული სექსუალობა კი არა, სექსუალური ტიპის აგრესიაა. როგორც კალამუ ია სალამი,[2] შავკანიანი კაცი პოეტი აღნიშნავს, „გაუპატიურება იარსებებს მანამ, სანამ მამაკაცების დომინაცია არსებობს. მხოლოდ ქალების წინააღმდეგობას და მამაკაცების შეგნებულ პასუხისმგებლობას, დაუპირისპირდნენ სექსიზმს, შეუძლია კოლექტიურად შეაჩეროს გაუპატიურებები.“

შავკანიან ქალებს შორის განსხვავებებსაც არასწორი სახელი ერქმევა და გამოიყენება ჩვენი ერთმანეთისგან ჩამოშორებისთვის. როგორც ჩემი იდენტობის მრავალ ელემენტთან კომფორტულად მყოფ შავკანიან ლესბოსელ ფემინისტს და როგორც ქალს, რომელიც თავდადებულია რასობრივი და სექსუალური ჩაგვრისგან გათავისუფლებისთვის, მე ძალიან ხშირად მომიწოდებენ, ერთ-ერთი ასპექტი ამოვიგლიჯო და ისე მოვიქცე, თითქოს ეს ნაწილი ჩემს მთლიანობას სრულყოფილად წარმოადგენს, ჩემს სხვა ნაწილებზე კი უარი ვთქვა ან მივაჩუმო. თუმცა ასე მოქცევა დამახინჯებულ და დანაწევრებულ ყოფას ნიშნავს. მე ყველაზე მეტად მოზღვავებულ ძალას მაშინ ვგრძნობ, როდესაც ჩემს ყველა ნაწილს ერთობლიობაში განვიხილავ და გარედან მოხვეული შეზღუდვებისა და განსაზღვრებების გარეშე, ჩემი ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტებს შორის ენერგია ღიად, თავისუფლად მოძრაობს. მხოლოდ მაშინ შემიძლია ჩემი პიროვნება და ჩემი ენერგია ერთ მთლიანობად შევკრა და თავდაუზოგავად ჩავერთო იმ ბრძოლების სამსახურში, რომლებიც ჩემი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია.

ლესბოსელების შიშმა, ან ლესბოსელობის დაბრალების შიშმა ბევრი შავკანიანი ქალი საკუთარი თავის წინააღმდეგ განაწყო, რამდენიმე ჩვენგანს საზიანო კავშირების დამყარებისკენ უბიძგა, სხვებს კი სასოწარკვეთისა და მარტოობისკენ. თეთრკანიან ქალებში ჰეტეროსექსიზმი ხანდახან თეთრკანიანი პატრიარქატის მხარდაჭერითაა გამოწვეული. ქალებისა და კაცების ურთიერთდამოკიდებულების უკუგდება ქალების იდენტობის მქონე ადამიანებს საშუალებას აძლევს, ეკუთვნოდნენ თავიანთ თავს და არ იყვნენ გამოყენებულები კაცების მსახურებისთვის. ზოგჯერ ლესბოსელების შიშში არეკლილია ჰეტეროსექსუალური ურთიერთობების დაცვის თავგადაკლული რწმენა, ზოგჯერ კი ქალების გაშინაგნებული სიძულვილი საკუთარი თავის მიმართ, რომელსაც დაბადებიდან გვასწავლიან და რომელსაც ყველა ქალი უნდა ებრძოდეს.

იმის მიუხედავად, რომ ეს სიძულვილი ყველას მიემართება, განსაკუთრებით მწვავედ გამოიყენება შავკანიანი ქალებისადმი ჰეტეროსექსიზმისა და ჰომოფობიის კუთხით. აფრიკულ და აფრო-ამერიკულ საზოგადოებებში გვაქვს ქალთა შორის ურთიერთკავშირების დამყარების ძალიან გრძელი და ღირსეული ისტორია, ასევე უხვადაა პოლიტიკურ, სოციალურ და კულტურულ ასპარეზზე ბევრი ძლიერი და შემოქმედებითი შავკანიანი ქალის ცოდნისა და მიღწევების მაგალითები, მაგრამ ჰეტეროსექსუალი შავკანიანი ქალები ხშირად მაინც ყურადღების მიღმა ტოვებენ, ან აიგნორებენ შავკანიანი ლესბოსელების არსებობასა და შრომას. ამ დამოკიდებულების ჩამოყალიბებაში რაღაც წვლილი იმასაც მიუძღვის, რომ შავკანიანთა თემში ნებისმიერ ქალს, რომელიც სიმტკიცეს გამოიჩენს, ლესბოსელობას აბრალებენ, რაც ირიბად იმას ნიშნავს, რომ ის არ იმსახურებს შავკანიანი კაცის ყურადღებას და მხარდაჭერას. მაგრამ შავკანიანი ქალების არასწორი სახელდებისა და უგულებელყოფის ძირითადი მიზეზი ისიც არის, რომ შავკანიანი ქალის იდენტობის მქონე ადამიანებს, რომლებსაც საკუთარი თავის განსაზღვრისთვის კაცები აღარ სჭირდებათ, ძალა შესწევთ, სოციალური ურთიერთობების კონცეფცია მთლიანად გარდაქმნან.

შავკანიანი ქალები, რომლებიც ოდესღაც ამტკიცებდნენ, რომ ლესბოსელობა მხოლოდ თეთრკანიანი ქალების პრობლემა იყო, ახლა ამბობენ, რომ შავკანიანი ლესბოსელები შავკანიანთა ერთობას ემუქრებიან, მტრებთან თანამშრომლობენ და ფაქტიურად, არ არიან შავკანიანები. ეს ბრალდებები სწორედ იმ ქალებიდან მოდის, რომლებსაც ჩვენ ღრმა და ჭეშმარიტი ურთიერთგაგების იმედით შევყურებთ. მათი ბრალია, რომ ძალიან ბევრი შავკანიანი ლესბოსელი დღეს იმალება და იჭყლიტება ერთის მხრივ თეთრკანიანი ქალების რასიზმის, მეორეს მხრივ კი მათი დების ჰომოფობიური განწყობების გამო. მათი შრომა კი ხშირად უგულებელყოფილია, მიჩნეულია უმნიშვნელოდ, არასწორი სახელი ერქმევა ანჯელიკა გრიმკის,[3] ელის დანბარ-ნელსონის,[4] ლორეინ ჰანსბერის[5] მსგავსად. თუმცა შავკანიანი საზოგადოებისთვის ქალებს შორის ურთიერთგაგება ერთ-ერთი მთავარი ძალაუფლება იყო და ეს ჩვენი დაუქორწინებელი დეიდებისა თუ დეიომის ამორძალების[6] მაგალითებიდანაც აშკარაა.

შავკანიანი ლესბოსელები ნამდვილად არ ძალადობენ ფიზიკურად ქალებზე და ბავშვებსა და ბებიებს ჩვენს ქუჩებში არ აუპატიურებენ.

მთელს ჩვენს ქვეყანაში, როგორც, მაგალითად, 1979 წლის გაზაფხულზე ბოსტონში, როდესაც თორმეტი შავკანიანი ქალი მოკლეს და მკვლელობები არავინ გამოიძია, შავკანიანი ლესბოსელები სათავეში ედგნენ შავკანიანი ქალების მიმართ ძალადობის საწინააღმდეგო მოძრაობებს. რისი გააზრება და შეცვლა გვჭირდება ჩვენს ყოველდღიურობაში იმისთვის, რომ ძირეული ცვლილებები დაიწყოს? როგორ შეგვიძლია ყველა ქალმა გადავიაზროთ განმასხვავებელი ნიშნები? ქალებს ერთმანეთისგან განსხვავებულობა კი არ გვაშორებს, არამედ განსხვავებების არაღიარება და გაუცნობიერებლობა უთანასწორობისა, რომელსაც იწვევს განსხვავებულობის იგნორირება და მისთვის არასწორი სახელის დარქმევა.

სოციალური კონტროლის მიზნით, ქალებს მხოლოდ ერთადერთ სფეროში წააქეზებენ ხოლმე, ადამიანებს შორის ლეგიტიმური განსხვავებები გააცნობიერონ - როცა საქმე ეხება განსხვავებებს ქალებსა და კაცებს. ყველა დაქვემდებარებულმა ვისწავლეთ, თუ როგორ გავუმკლავდეთ ამ განსხვავებულობას, ყველამ ვისწავლეთ თანაარსებობა, ცხოვრება და მუშაობა კაცების გვერდით, ჩვენი მამებით დაწყებული სხვა კაცებით დამთავრებული. ჩვენ ვაცნობიერებთ ამ განსხვავებებს და თანაარსებობას ვაგრძელებთ მაშინაც, როდესაც ეს განსხვავება ადამიანური ურთიერთობების ძველ - ზემდგომი/დაქვემდებარებულის სტრუქტურას იმეორებს და როდესაც ქვემდგომი იძულებულია, ბატონის განსხვავებულობა გააცნობიეროს იმისთვის, რომ თავი გადაირჩინოს.

თუმცა ჩვენი თვითგადარჩენა დამოკიდებულია ერთმანეთთან თანასწორუფლებიანი კავშირების დამყარებაზე. თუ გვინდა, რომ როგორმე მოჩვენებით სოციალურ ცვლილებებს გავცდეთ, ქალებმა ჩვენი სხეულებიდან ჩაგვრის გაშინაგნებული სქემები უნდა ამოვიძირკვოთ. აუცილებელია, აღმოვაჩინოთ ის ნიშნები, რომლებიც განგვასხვავებს სხვა ქალებისგან, თუმცა უნდა გავითვალისწინოთ, რომ განსხვავებები არ გვხდის არც ქვემდგომებს და არც ზემდგომებს, არამედ თანასწორებს. განსხვავებულობა უნდა გამოვიყენოთ თითოეული ჩვენგანის ხედვის არეალის გასაფართოვებლად და საერთო ბრძოლების დანახვისთვის. მგონი, ჩვენი სამყაროს მომავალი დამოკიდებულია ქალებზე, რომლებიც, ერთმანეთისგან განსხვავებების მიუხედავად, შეიმუშავებენ და სრულყოფენ ძალაუფლების ახალ განმარტებასა და ახალ სქემებს. ძველი განმარტებები უსარგებლო აღმოჩნდა ჩვენთვისაც და ჩვენი მასაზრდოებელი დედამიწისთვისაც. ძველმა სქემებმა, რაც გინდა შენიღბული ყოფილიყო პროგრესის სახელით, ძველი და მჩაგვრელი ურთიერთობების მხოლოდ გარეგნულად შელამაზებული ფორმები შემოგვთავაზა და მოგვისაჯა ძველებური დანაშაულის გრძნობა, სიძულვილი, დისკრიმინაცია, წუხილი, ეჭვი.

რადგან თითოეულ ჩვენგანში ჩაბეჭდილია მოლოდინებისა და საპასუხო ქმედებების ძველი მოდელები და ჩაგვრის ძველი სტრუქტურები, ცვლილება, ჩვენი ცხოვრების წესთან ერთად, აზროვნების ამ მოდელებმაც უნდა განიცადოს. სწორედ მათი გამოწვეულია ჩვენი ყოველდღიურობა. ბატონის იარაღს კი არ შესწევს ძალა, ბატონის სახლი დაანგრიოს.

როგორც პაულო ფრეირე აჩვენებს ასე კარგად „ჩაგვრის პედაგოგიკაში,“ რევოლუციური ცვლილების ჭეშმარიტ ფოკუსში მხოლოდ ჩაგვრის ის შემთხვევები კი არ უნდა მოექცეს, საიდანაც თავის დაღწევას ვლამობთ, არამედ უნდა გავიაზროთ, რომ ჩვენში ასე ღრმად არის დამარხული მჩაგვრელის ნაწილი, რომელიც იცნობს მხოლოდ მჩაგვრელის ქცევის ტაქტიკებსა და მჩაგვრელის ურთიერთობის ფორმებს.

ცვლილება ნიშნავს განვითარებას და განვითარება შესაძლოა მტკივნეულიც იყოს. მაგრამ ჩვენ საკუთარი თავის განსაზღვრა უნდა მოვახერხოთ მათ გვერდით, ვინც ჩვენგან ძალიან განსხვავდებიან, მაგრამ ჩვენს მიზნებს იზიარებენ. ეს იმედს მოგვცემს ერთდროულად შავკანიანებსა და თეთრკანიანებს, მოხუცებსა და ახალგაზრდებს, ლესბოსელებსა და ჰეტეროსექსუალ ქალებს თვითგადარჩენის ახალი გზების საპოვნელად.[7]

გაზიარება