Լուսանկարը՝ Աբխազիա. Աղբյուր՝ ekhokavkaza

Մայիսի 21-ին աբխազները, չերքեզները, ուբիխները և աշխարհով մեկ ապրող այլ կովկասյան ժողովուրդներ հիշում են զանգվածային տեղահանության և բռնագաղթի սկզբի ողբերգական ամսաթիվը՝ «մուհաջիրոբ» (արաբերեն բառ է և նշանակում է աքսոր)։ Այս ամսաթիվը մեզ ցույց է տալիս Կովկասյան տարածաշրջանում Ռուսական կայսրության գաղութատիրական քաղաքականության ամենավատ արդյունքն ու վերքը։

Մուհաջիրոբայի ժամանակ Ռուսական կայսրությունը կովկասյան տարածաշրջանից, այդ թվում՝ Աբխազիայից բազմաթիվ ընտանիքների վտարել և վերաբնակեցրել է իրենց տներից։ Նրանցից ոմանք զոհվել են ծովում՝ նավերով արտագաղթի ժամանակ, այդ իսկ պատճառով տարիներ շարունակ տարբեր երկրներում ցրված աբխազ գաղթականների ժառանգները հավաքվում են ծովերի, գետերի, լճերի ափին և ծաղիկներ նետում ջուրը՝ ի հիշատակ իրենց նախնիների։

Աբխազների զանգվածային տեղահանությունների առաջին ալիքները կապված են 1867 թվականի հետ և կապված են Ռուսաստանի կողմից Արևմտյան Կովկասի գրավման, Կովկասյան պատերազմի ավարտի և Աբխազիայի Իշխանության վերացման հետ։ Ռուսական իշխանության մուտքն այստեղ ուղեկցվեց գյուղական ռեֆորմով, որին հաջորդեց Լիխնիի ապստամբությունը 1966 թվականին։ Այդ ժամանակ մոտ 20 հազար աբխազներ լքել են իրենց հայրենիքը։ Զանգվածային գաղթը կայսրության կողմից նախապես կազմակերպված գործընթաց էր։ Եղել են նախապես կազմված ցուցակներ՝ ըստ գյուղերի։ Պատմական աղբյուրները ցույց են տալիս, որ աքսորված շատ աբխազներ իրենց հետ տարել են մի բուռ հայրենի հողից՝ գերեզմանները դնելու, իսկ տարեցները նախընտրել են տեղում մահանալ։

1877-1878 թվականներին ռուս-օսմանյան պատերազմի ժամանակ տեղի ունեցավ աբխազների երկրորդ զանգվածային բռնի գաղթը դեպի Օսմանյան կայսրություն, որը ոչ այնքան կազմակերպված գործընթաց էր, թեև աքսորված աբխազների թիվն այն ժամանակ հասնում էր 30000 մարդու։ Արտագաղթի գործընթացը չդադարեց նույնիսկ ռուս-օսմանյան պատերազմի ավարտից հետո։ 1878 թվականի փետրվարի 19-ի զինադադարի պայմանագիրը թույլ տվեց Ռուսական կայսրության նոր կցված տարածքներում բնակվող մահմեդական բնակչությանը վաճառել իրենց ունեցվածքը և գաղթել Օսմանյան կայսրություն պայմանագրի վավերացումից հետո 3 տարվա ընթացքում։ Օսմանյան քրիստոնյա բնակչությանը թույլ տրվեց գաղթել Ռուսաստան։ Այս ընթացքում Աբխազիայում տեղի ունեցավ արտագաղթի և հայրենադարձության հերթական ալիքը։ Հետաքրքիր է, որ այդ ժամանակաշրջանում՝ 1880 թվականին, Ռուսական կայսրությունը աբխազներին անվանել է «հանցավոր բնակչություն», որն արգելել է նրանց բնակություն հաստատել Սուխումի մերձակայքում, լեռնային գոտում և ծովի ափին մոտ։ Հետաքրքիր է, որ նույն տարիներին հազարավոր վրացի մահմեդականներ Քեդիից, Խուլոյից, Շուախևիից, Քոբուլեթիից, Բաթումից ստիպված էին տեղափոխվել Օսմանյան կայսրություն անվտանգության ծանր մարտահրավերների պատճառով։

Մուհաջիրների ընդհանուր վիճակագրության ստույգ տվյալները հայտնի չեն։ Տարբեր աղբյուրների համաձայն՝ հաշվվում է 50 հազար բռնի տեղահանված աբխազ: Եթե ​​նկատի ունենանք, որ Աբխազիայի ընդհանուր բնակչությունն այն ժամանակ կազմում էր մոտ 79190 մարդ, ապա հեշտ է պատկերացնել արտագաղթի մասշտաբները և սոցիալական ու ժողովրդագրական ծանր հետքը։ Արտագաղթի պատճառը Կովկասում Ռուսական կայսրության շահերն էին և մեր տարածաշրջանում ծավալողական ու գաղութատիրական քաղաքականությունը։ Կայսրության անվտանգության համար խնդիր էր Կովկասում ապրող պայքարող ու չհանձնվող ժողովուրդը, որն այս կերպ նպաստեց տարածաշրջանում նրա ազդեցության մեծացմանը։ Տեղահանված տեղի բնակչությանը, հատկապես սահմանամերձ շրջաններից, փոխարինվեց Ռուսական կայսրությամբ ավելի հավատարիմ ժողովուրդներով և սկսեց շահագործել հողն ու տեղական ռեսուրսները։ Հասկանալի է, որ Օսմանյան կայսրությունը նույնպես շահագրգռված էր արտագաղթով, քանի որ այդպիսով այն կավելացներ մահմեդական բնակչության թիվը Բալկաններում և Փոքր Ասիայում և դրանով իսկ կբարելավեր ժողովրդագրական և աշխարհաքաղաքական իրավիճակը կայսրությանը սահմանակից երկրներում։

Աբխազների մուհաջիրը Ռուսական կայսրության կողմից բնիկ բնակչության դեմ կատարված ծանր հանցագործություն էր, որը ֆիզիկական ոչնչացման վտանգի տակ դրեց Աբխազ ժողովրդին: Այս ցավալի պատմական իրադարձությունները աբխազների և կովկասյան այլ ժողովուրդների հավաքական հիշողության մեջ պահպանվել և արտահայտվել են բանահյուսության, մշակույթի և լեզվի մեջ:

Կիսվել