საჯარო ცხოვრებაში და პოლიტიკაში ეთნიკური უმცირესობების მონაწილეობა კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება. ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლობა პარლამენტში კვლავ დაბალია და 2020 წლის არჩევნების შემდეგ სიტუაცია ამ მიმართულებით მკვეთრად გაუარესებულია. 2020 წლის არჩევნების შემდეგ ეთნიკური უმცირესობების რაოდენობა პარლამენტში 6 დეპუტატს აღწევს (ეს მონაცემი შეიძლება მცირედით დაკორექტირდეს 2021 წლის 19 აპრილის პოლიტიკური შეთანხმების შემდეგ). 2016 წელს ეს მონაცემი იყო 11, 2012 წელს კი 8. თუმცა, 2016 წელსაც კი, როცა ეთნიკური უმცირესობების დეპუტატების რაოდენობა პარლამენტში ბოლო წლებში ყველაზე მაღალი იყო (7,3%), ის მაინც ორჯერ ნაკლებია ვიდრე საერთო პოპულაციაში ეთნიკური უმცირესობების (13,2 %) რაოდენობა.

ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლობა მკვეთრად დაბალია ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებული მუნიციპალიტეტების საკრებულოების დონეებზეც კი. CSEM-ის 2017 წლის კვლევა აჩვენებს, რომ ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ 8 მუნიციპალიტეტშიც კი (გარდაბანი, მარნეული, ბოლნისი, დმანისი, წალკა, ახალქალაქი, ახალციხე, ნინოწმინდა) საკრებულოების დონეზე ეთნიკურ უმცირესობების გაცილებით სუსტად არიან წარმოდგენილები. ამ მუნიციპალიტეტებში საშუალოდ 779 ეთნიკურად ქართველს ჰყავს ერთი წარმომადგენელი საკრებულოში, მაშინ როდესაც 1,116 ეთნიკურად სომეხსაც და 2,945 ეთნიკურად აზერბაიჯანელსაც თითო-თითო წარმომადგენელი ჰყავს საკრებულოში.

შექმნილი რეალობის მიუხედავად და საერთაშორისო ორგანიზაციების არა ერთი რეკომენდაციის მიუხედავად, ჩვენ არ გვაქვს სპეციალური მექანიზმები, რომელიც ეთნიკური უმცირესობების პოლიტიკურ რეპრეზენტაციისა და მონაწილეობის გაზრდას შეუწყობდა ხელს, მათ შორის, კვოტირების სისტემა, ფინანსური მხარდაჭერის სქემა იმ პარტიებისთვის ვინც წაახალისებს პარტიულ სიაში ეთნიკური უმცირესობების ჩართვას.

პარლამენტისა და მთავრობის დონეზე არ არსებობს დემოკრატიული საკონსულტაციო მექანიზმები, რომელიც ეთნიკური უმცირესობების აქტივისტებს, თემის ლიდერებსა და ორგანიზაციებს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში რეგულარული და ინსტიტუციონალიზებული მონაწილეობისა და გავლენის მოხდენის შესაძლებლობას მისცემს. ამის ნაცვლად, 15 მარტს საქართველოს პარლამენტის დიასპორისა და კავკასიის საკითხთა კომიტეტმა ეროვნული უმცირესობების სამეცნიერო-საკონსულტაციო საბჭო მის ბაზაზე შექმნა, რითაც ეთნიკური უმცირესობების სხვებად, სტუმრებად მონიშვნის დისკურსი კიდევ უფრო გააძლიერა.

რეგიონალურ და მუნიციპალურ დონეზე პოლიტიკური მონაწილეობისა და სახელმწიფო ორგანოებთან კომუნიკაციისთვის ხელშემშლელ ფაქტორს წარმოადგენს ენის არსებული პოლიტიკა (განსაკუთრებით ქვემო ქართლის რეგიონში). სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინტიტუტის 2012 წლის კვლევის შესაბამისად, ქვემო ქართლში მცხოვრები 6 წელზე ზევით ასაკის ეროვნული უმცირესობების 71.5 % ვერ ლაპარაკობს სახელმწიფო ენაზე. ეს მაჩვენებელი განსაკუთრებით მაღალია ეთნიკურ აზერბაიჯანელებში - 78, 3 %, ხოლო სომეხ მოსახლეობაში - 36.6 %. ამ რეალობისა და საკანონმდებლო მოთხოვნების მიუხედავად (მათ შორის, სახელმწიფო ენის შესახებ კანონის მე-11 და მე-12 მუხლები, ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის ევროპული ჩარჩო კონვენციის (FCNM), მე-10 მუხლი), ადმინისტრაციული ორგანოები (მათ შორის, ადგილობრივი თვითმმართველობა, სერვისის მიმწოდებელი ტერიტორიული სახელმწიფო ორგანოები) არ უზრუნველყოფს ეთნიკური უმცირესობების ენაზე თარგმანის რესურსების შექმნას სერვისების მიწოდების, ადმინისტრაციული წარმოებისა და მოქალაქეებისთვის საჯარო ინფორმაციის გაცემის დროს. ეს ინსტიტუციური ბარიერი არსებითად ართულებს უმცირესობებისთვის სახელმწიფო სერვისებისა და სხვა პროგრამული ბენეფიტების მიღებასა და სახელმწიფო უწყებების მიმართ ნდობის შექმნას. ISSA უახლესი კვლევის შესაბამისად, გამოკითხული ეთნიკური უმცირესობების 69,9 % აცხადებს, რომ მათ საკუთარი და მისი ოჯახის საჭიროებების არასდროს მიუმართავს ადგილობრივი ხელისუფლებისთვის. საჯარო ინტერესების შემთხვევაში მიმართვიანობა კიდევ უფრო მაღალია და 76,5 %-ს აღწევს.

მკვეთრად სუსტია ეთნიკური უმცირესობების საჯარო სამსახურში დასაქმების მაჩვენებელიც. CCIIR-ის 2017 წლის კვლევის შესაბამისად, 1+4 პროგრამის ბენეფიციარები მიიჩნევენ, რომ არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფების საჯარო დაწესებულებაში დასაქმება ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. კვლევის გამოკითხულთა 50,8% მიიჩნევს, რომ მათი დასაქმების მთავარ ბარიერს დამსაქმებლის მიკერძოებული/ნეგატიური დამოკიდებულება წარმოადგენს ეთნიკური უმცირესობების მიმართ. 2016 წელს მწვანე კავკასიის მიერ ქვემო ქართლში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ეთნიკური უმცირესობები ამ რეგიონის მუნიციპალიტეტების საჯარო მოხელეების მხოლოდ 17%-ს შეადგენენ, მაშინ როცა არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფები ამ მუნიციპალიტეტებში მცხოვრები მოქალაქეების 49%-ს წარმოადგენენ. ამ კუთხით ყველაზე დიდი დისპროპორცია მარნეულისა და ბოლნისის მუნიციპალიტეტებში ვლინდება. შექმნილი მძიმე ვითარების მიუხედავად, სახელმწიფოს არ აქვს სპეციალური პოლიტიკები და მექანიზმები, რომელიც ეთნიკური უმცირესობების დასაქმების შეუწყობდა ხელს და საჯარო სამსახურში მათი დასაქმების პროცესში საშეღავათო პირობებს დაადგენდა. სომხურენოვან და აზერბაიჯანულენოვან სექტორებში განათლების, მათ შორის, სახელმწიფო ენის სწავლების ხარისხის მკვეთრი ჩავარდნის გათვალისწინებით, ეს მოცემულობა უსამართლო ტვირთად იქცევა ეთნიკური უმცირესობებისთვის.

ეთნიკური უმცირესობების პოლიტიკურ მონაწილეობას ინსტიტუციური გამოწვევების მიღმა აფერხებს რეგიონებში არსებული კლანური მმართველობის ნიშნები და პოლიტიკაზე სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფების, მათ შორის, უსაფრთხოების სამსახურების, საპატრიარქოს ჭარბი გავლენები.

სამწუხაროდ ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონში სუსტია პოლიტიკური პარტიების მუშაობაც. როგორც წესი პოლიტიკურ პარტიებს არ აქვთ ადგილობრივი ოფისები უმცირესობების რეგიონებში და საკრებულოებსა და პარტიულ საქმიანობაში ჩართული ადგილობრივი პოლიტიკოსები აქტიური დემოკრატიული მუშაობითა და ტრანფორმაციული პოლიტიკის წარმოების გამოცდილებით არ გამოირჩევიან. ISSA 2019 წლის კვლევის შესაბამისად, გამოკითხული ეთნიკური უმცირესობების 46 % მიიჩნევს, რომ პოლიტიკური პარტიების დღის წესრიგში მათი ინტერესები ასახული არ არის. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლებში გაზრდილია ეთნიკური უმცირესობების მხრიდან ოპოზიციური პარტიების მხარდაჭერა (2008 წლი­დან 2016 წლამ­დე ოპო­ზი­ციუ­რი პარ­ტიე­ბის ხმე­ბის წილი ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ მუნიციპალიტეტებში 3.5-ზე მეტ­ჯერ გაი­ზარ­და, CSEM), ეს რეალობა პარტიების სამუშაო სტრატეგიების ცვლილებას არ იწვევს.

იმედის მომცემია ის, რომ ბოლო წლებში ეთნიკური უმცირესობების თემებში ჩნდება არა ერთი თვითორგანიზებული ჯგუფები, რომელიც ღიად, კრიტიკულად და დემოკრატიული მექანიზმების გამოყენებით ცდილობს საკუთარი გარიყულობისა და გამოწვევების პოლიტიკურ დღის წესრიგში დაყენებას. თუმცა, ეთნიკური უმცირესობების მიმართ ფორმალური პოლიტიკის ჩაკეტილობა, ასევე ამ რეგიონების დემოკრატიული მეთოდების მართვის ნაცვლად, არსებითად საპოლიციო და უსაფრთხოების პერსპექტივით მართვის გამოცდილების გამო, ამ ჯგუფებისთვის ცვლილებების მიღწევა რთული ხდება. უფრო მეტიც, არსებულმა რეალობა შეიძლება ფრუსტრაციაც კი გამოიწვიოს მათში.

ცხადია, პოლიტიკის პროცესებთან და სახელმწიფო ინსტიტუტებთან ეთნიკური უმცირესობების გაუცხოება, მათი დაბალი ნდობა, რეპრეზენტაცია და მონაწილეობა ინსტიტუციურ პროცესებში არსებითად აზიანებს ინკლუზიური დემოკრატიის მშენებლობას ჩვენს ქვეყანაში. ამასთან პოლიტიკურ დღის წესრიგზე და სახელმწიფო უწყებების გადაწყვეტილებებზე გავლენის მოხდენის დაბალი შესაძლებლობები, ეთნიკური უმცირესობების უფლებრივ და სოციალურ მდგომარეობას ამძიმებს და მოწყვლადს ხდის. პოლიტიკური მონაწილეობა ინტეგრაციისა და თემთა შორის დიალოგის, თანამშრომლობისა და ერთობის შექმნის მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია, თუმცა, სამწუხაროდ საქართველოს დამოუკიდებლობის შემდეგ ჩვენმა პოლიტიკურმა ელიტამ ვერ შეძლო იმგვარი გამაერთიანებელი პოლიტიკური პროექტებისა და პროცესების შექმნა, რომელიც სხვადასხვა ეთნიკური, რელიგიური და კულტურული ჯგუფებისთვის ღია, საერთო და დამაკავშირებელი გახდებოდა. სამწუხაროდ, ეთნო-რელიგიური ნაციონალიზმი კვლავ ჩვენი კოლექტიური თვითიდენტიფიკაციის წამყვან და ძირითად ჩარჩოდ რჩება და ის მუდმივ სოციალურ იერარქიებს ქმნის სხვადასხვა ჯგუფებს შორის.

მართალია, შექმნილი პოლიტიკური კრიზისის ფონზე პოლიტიკური პროცესებიდან მოქალაქეების გაუცხოება და მოსახლეობის საჭიროებებსა და პოლიტიკურ დღის წესრიგს შორის აცდენა ჩვენი პოლიტიკური სისტემისა და რეალობის საერთო მახასიათებელია, თუმცა ეთნიკური უმცირესობების პოლიტიკურ მონაწილეობას აფერხებს მთელი რიგი სტრუქტურული მიზეზები, რომელიც სახელმწიფოს და პოლიტიკურ ჯგუფებს ტრანფორმაციული, რეალური ცვლილებებისკენ მიმართული პოლიტიკის გატარებისკენ უნდა უბიძგებდეს. სამწუხაროდ, ეს საკითხები პოლიტიკური დღის წესრიგის ნაწილი არ ხდება და ამ კუთხით დაინტერესება დაბალია თითქმის ყველა პოლიტიკურ პარტიაში.

შექმნილ რეალობაში სოციალური სამართლიანობის ცენტრის (ყოფილი EMC) მიერ ორგანიზებული კონფერენციის მიზანი ეთნიკური უმცირესობების თემებიდან აქტივისტებს, მკვლევარებსა და პოლიტიკურ ჯგუფებს შორის რეალური დიალოგისა და პოზიტიური ცვლილებისკენ მიმართული სამუშაო პროცესის დაწყებაა.

გაზიარება