დღეს, 21 მარტს, დაუნის სინდრომის მსოფლიო დღე აღინიშნება. ეს დღე, 2012 წელს, გაეროს გენერალური ასამბლეის გადაწყვეტილებით დაწესდა და მიზნად ისახავს, ერთი მხრივ, საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებას, ხოლო, მეორე მხრივ, იმის შეხსენებას, რომ დაუნის სინდრომის მქონე პირებს აქვთ უფლება, დამოუკიდებლად იცხოვრონ, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიურად მიიღონ მონაწილეობა და სხვათა თანასწორად ისარგებლონ ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით.

დაუნის სინდრომის მსოფლიო დღის წლევანდელი თემა მხარდაჭერის სისტემების გაუმჯობესების მოთხოვნას ეხება. თავისი არსით, მხარდაჭერა მოიცავს ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული საკანონმდებლო და პოლიტიკის ჩარჩოს შექმნას, სოციალური დაცვისა და მხარდაჭერის ეფექტიანი სისტემების არსებობას, დამოუკიდებელი ცხოვრების ხელშემწყობი მექანიზმების განვითარებას, საცხოვრისსა და ტრანსპორტზე წვდომის უზრუნველყოფას, ასევე, სტატისტიკური ინფორმაციის შეგროვებასა და ანალიზს.

საქართველოსთვის გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენცია 2014 წლიდან არის ძალაში, რაც იმას ნიშნავს, რომ სახელმწიფო უწყებებს ეკისრებათ კომპლექსური ვალდებულებები განათლების, ჯანდაცვის, დამოუკიდებელი ცხოვრების ხელშეწყობისა და სოციალური დაცვის პროგრამების განვითარების კუთხით. სამწუხაროდ, კონვენციის ძალაში შესვლიდან 11 წლის თავზეც კი,

• შშმ პირთა მიმართ პოლიტიკა კვლავ სამედიცინო მოდელს ეფუძნება. ქვეყანა არ გადასულა სოციალურ და ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებულ მიდგომებზე, რომელიც სამედიცინო დიაგნოზების ნაცვლად, ადამიანის საჭიროებებსა და გარემოში არსებულ ბარიერებს მიიღებდა მხედველობაში;
• ქვეყანას არ აქვს შშმ პირებთან, მათ შორის, დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანებთან, დაკავშირებით რეალობასთან მიახლოებული სტატისტიკა, რაც საჭიროებებზე დაფუძნებული და ეფექტიანი პოლიტიკის განხორციელების შესაძლებლობას სპობს;
• მწირია თემის წევრთა მხარდამჭერი სერვისები, რომლის პარალელურადაც ადამიანებს ხარისხიან განათლებასა და დასაქმებაზე წვდომის სერიოზული ბარიერები აქვთ;
• უკიდურესად შეზღუდულია ინფორმაციის გადმოცემის პრაქტიკა მარტივად წასაკითხ ფორმატში, რის გამოც ინტელექტუალური ნიშნით შშმ პირებს ინფორმაციაზე წვდომის სერიოზული გამოწვევები ექმნებათ.

ზემოაღნიშნულ პრობლემებს საზოგადოებაში არსებული სტიგმა და დისკრიმინაციული დამოკიდებულებები კიდევ უფრო ამწვავებს. გაეროს 2020 წლის კვლევის თანახმად, საქართველოში გამოკითხულთა მხოლოდ 36.3 %-ს მიაჩნია, რომ ინტელექტუალური ნიშნით შშმ პირს, სურვილის შემთხვევაში, შვილი უნდა ჰყავდეს; მხოლოდ 41.3%-მა მიუთითა, რომ თავს კომფორტულად იგრძნობდა, თუ მისი თანამშრომელი ინტელექტუალური ნიშნით შშმ პირი იქნებოდა. ამასთან, კვლევაში მონაწილეთა 65.7%-სთვის მიუღებელია, პარლამენტის წევრი იყოს ინტელექტუალური ნიშნით შშმ პირი.

ამის ფონზე, სახელმწიფო კვლავაც არ უზრუნველყოფს შშმ პირების ადეკვატურ სოციალურ მხარდაჭერას. მიუხედავად მცირედი ზრდისა, შშმ პირთა სოციალური პაკეტი კვლავ მწირია და ვერ უზრუნველყოფს თემის წევრთა მინიმალური საჭიროებების დაკმაყოფილებასაც კი - 2025 წლისთვის, მკვეთრად გამოხატული შშმ პირის სოციალური პაკეტი 425 ლარია, ხოლო მნიშვნელოვნად გამოხატული შშმ პირის გასაცემელი 230 ლარს უტოლდება.

პრობლემურია შშმ ბავშვების მხარდაჭერაც - მათთვის გათვალისწინებული სოციალური პაკეტი თვეში 425 ლარია, მაშინ, როდესაც გაეროს ბავშვთა ფონდის კვლევის მიხედვით, ინტელექტუალური ნიშნით შშმ ბავშვების მხარდაჭერისთვის საჭირო თანხების ოდენობა 945-დან 2771 ლარამდე მერყეობს. მიუხედავად იმისა, რომ ხარჯების ნაწილი სახელმწიფოს მხრიდან იფარება, მთავარი ფინანსური ტვირთი მაინც ოჯახებზე მოდის, რაც, საბოლოო ჯამში, ბავშვების მნიშვნელოვანი წილის მხარდაჭერის მიღმა დატოვებას იწვევს. მაგალითად, გაეროს ბავშვთა ფონდის კვლევის მიხედვით, სახელმწიფო ან/და ოჯახი მხარდაჭერის მნიშვნელოვანი საჭიროების მქონე თემის წევრი ბავშვთათვის აუცილებელი ხარჯების მხოლოდ 46%-ს ფარავდა.

“ქართული ოცნების” მიერ ქვეყანაში ავტორიტარიზმის კონსოლიდაციის პირობებში, სხვა არაერთ მიმართულებასთან ერთად, კიდევ უფრო რთული ხდება შშმ პირთა უფლებების ადვოკატირება. სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები, რომლებიც თემს წარმოადგენენ ან/და ამ საკითხებზე მუშაობენ, მიღებული თუ დაანონსებული კანონებით “ქართული ოცნების” მიერ უცხო ქვეყნის აგენტებად და საქართველოს სუვერენიტეტისთვის საფრთხის შემცველად არიან გამოცხადებულნი. რეპრესიული კანონმდებლობის სრულად მიღებისა და ამოქმედების შემთხვევაში, ეს ორგანიზაციები დევნისა და ლიკვიდაციის საფრთხის წინაშე დადგებიან. მეორე მხრივ, პარლამენტში ინიცირებული ცვლილებებით, გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში უქმდება სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების სავალდებულო მონაწილეობა, რაც ხელისუფლების ანგარიშვალდებულების ხარისხს მნიშვნელოვნად ამცირებს. შშმ პირთა მონაწილეობის ის მექანიზმები, რომელიც ჯერ კიდევ არ გაუქმებულა, ხშირ შემთხვევაში, მხოლოდ ფასადურია და პრაქტიკაში, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, შშმ თემსა და მათ წარმომადგენლობით ორგანიზაციებს არსებითი მონაწილეობის შესაძლებლობა მაინც არ ჰქონდათ.

დემოკრატიის უკუსვლისა და ავტორიტარიზმის კონსოლიდაციის პროცესი ყველაზე მწვავედ მოწყვლად და მარგინალიზებულ ჯგუფებს შეეხებათ. ადვოკატირების შესაძლებლობების გაქრობის პირობებში, შეუძლებელი გახდება პოზიტიური ცვლილებების მიღწევა ეფექტიანი მხარდაჭერითი მექანიზმების დანერგვის მიმართულებით, ხოლო ხელისუფლების მიერ ადამიანის უფლებების ფეხქვეშ გათელვისა და სისტემური უგულებელყოფის პირობებში, დარღვეული უფლებების დაცვის პროცესი მნიშვნელოვნად შეფერხდება.

გაზიარება