გიორგი ანთაძე, თავდაცვისა და უსაფრთხოების მკვლევარი, ჯეოქეისი

შესავალი

ბოლო პერიოდში „ქართული ოცნების“ წარმომადგენლები და მისი სატელიტი ძალები სულ უფრო აქტიურად საუბრობენ სუვერენიტეტის მნიშვნელობასა და აუცილებლობაზე, რასაც უკავშირებენ როგორც ქვეყნის საგარეო პოლიტიკის საკითხებს, ისე  „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის“ კანონის  მიღების ირგვლივ ქვეყანაში განვითარებულ შიდა პროცესებსაც. აღნიშნული მოვლენების ფონზე საქართველოს ევრო-ატლანტიკურ სივრცეში ინტეგრაციის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენება სწორედ იმ არგუმენტებით ხდება, რაც შინაარსობრივად ძალიან ახლოს არის ეწ. „სუვერენული დემოკრატიის“ კონცეფციასთან და მის მთავარ პოსტულატებთან.

იმის გასაგებად, თუ რას შეძლება ნიშნავდეს და რა რისკების მატარებელია ასეთი გზავნილები ხელისუფლების მხრიდან, მნიშვნელოვანია გვესმოდეს „სუვერენული დემოკრატიის“  შინაარსი და მისი პრაქტიკული გამოყენების მაგალითები.

ცნობილია, რომ "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფცია 21-ე საუკუნეში გამოჩნდა, როგორც საკამათო და საკმაოდ გავლენიანი პოლიტიკური იდეოლოგია, რომელიც ეჭვქვეშ აყენებს დემოკრატიული მმართველობისა და საერთაშორისო ურთიერთობების ტრადიციულ შეხედულებებს.

სუვერენული დემოკრატია ფართოდ შეიძლება განისაზღვროს, როგორც მმართველობის სისტემა, რომელიც ხაზს უსვამს ერის უფლებას, განსაზღვროს საკუთარი პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური სისტემები გარე ჩარევის გარეშე, ამავდროულად ინარჩუნებს ნომინალურ დემოკრატიულ ინსტიტუტებს. ეს კონცეფცია განსაკუთრებით პოპულარული გახდა ბოლო წლებში, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, რომლებიც ცდილობენ დაამტკიცონ თავიანთი დამოუკიდებლობა დასავლური ლიბერალური დემოკრატიული მოდელებისგან და წინააღმდეგობა გაუწიონ აღქმულ უცხოურ გავლენას. ეს ქვეყნები თავისი არსით როგორც წესი წარმოადგენენ ავტორიტარულ/ტოტალიტარულ, ან ჰიბრიდულ რეჟიმებს.

ქვემოთ განვიხილავთ სუვერენული დემოკრატიის თეორიულ საფუძვლებს, მის პრაქტიკულ გამოყენებას სხვადასხვა ქვეყანაში და გავლენას საერთაშორისო ურთიერთობებსა და გლობალურ მმართველობაზე. ამ პოლიტიკური მოდელის ძლიერი და სუსტი მხარეების ანალიზით, ჩვენ მიზნად ვისახავთ, წარმოვადგინოთ სუვერენული დემოკრატიის თანამედროვე გაგება და დავუკავშიროთ საქართველოში მიმდინარე პოლიტიკურ მოვლენებს.

სუვერენული დემოკრატიის თეორიის წარმოშობა და განვითარება

სუვერენული დემოკრატიის თეორიის აღზევება ღრმად არის დაკავშირებული ცივი ომის შემდგომი გეოპოლიტიკის ისტორიულ კონტექსტთან, გლობალიზაციის გამოწვევებთან და ნაციონალისტური სენტიმენტების აღორძინებასთან მთელ მსოფლიოში. როდესაც ერები ებრძვიან იდენტობის, უსაფრთხოებისა და ეკონომიკური განვითარების რთულ საკითხებს, იზრდება პოლიტიკური ჩარჩოს მიმზიდველობა, რომელიც პრიორიტეტს ანიჭებს ეროვნულ სუვერენიტეტს და ამავდროულად აცხადებს დემოკრატიულ ლეგიტიმურობას.

სუვერენული დემოკრატიის იდეა ვაკუუმში არ წარმოქმნილა. მას ფესვები აქვს სხვადასხვა პოლიტიკურ ფილოსოფიასა და ისტორიულ კონტექსტში. კონცეფცია მნიშვნელოვნად ეყრდნობა ვესტფალიის სუვერენიტეტის პრინციპს, რომელიც დამყარდა 1648 წლის ვესტფალიის ზავით და ხაზს უსვამდა ტერიტორიულ მთლიანობასა და სუვერენული სახელმწიფოების შიდა საქმეებში ჩაურევლობას. საერთაშორისო ურთიერთობების ეს ფუნდამენტური კონცეფცია მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სუვერენული დემოკრატიის თანამედროვე ინტერპრეტაციაში.

განმანათლებლობის პერიოდში განვითარებული სახალხო სუვერენიტეტის იდეა წვლილს შეიტანს სუვერენული დემოკრატიის იდეოლოგიურ საფუძვლებში. ეს იდეა ამტკიცებს, რომ ლეგიტიმური პოლიტიკური ავტორიტეტი მომდინარეობს ხალხის ნებიდან და არა ღვთიური უფლებიდან ან მემკვიდრეობითი მმართველობიდან. ისეთმა ფილოსოფოსებმა, როგორიცაა ჟან-ჟაკ რუსო, ჩამოაყალიბეს "საერთო ნების" კონცეფცია, რომელიც სხვადასხვა პოლიტიკური სისტემის მიერ სხვადასხვანაირად იქნა ინტერპრეტირებული და გამოყენებული.

ეროვნული თვითგამორკვევის პრინციპი, რომელიც მე-19 და მე-20 საუკუნეების დასაწყისში გამოჩნდა, ასევე კვებავს სუვერენული დემოკრატიის კონცეფციას. ეს პრინციპი ამტკიცებს ერების უფლებას, მართონ საკუთარი თავი გარე ძალების დომინირების გარეშე და მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა დეკოლონიზაციის მოძრაობებსა და ახალი ერი-სახელმწიფოების ფორმირებაში.

სუვერენული დემოკრატიის თანამედროვე კონცეფცია განსაკუთრებით პოპულარული გახდა 21-ე საუკუნის დასაწყისში, განსაკუთრებით რუსულ კონტექსტში. ტერმინი პოპულარიზებული იქნა ვლადიმირ პუტინის პრეზიდენტობის დროს, სადაც ყოფილმა ვიცე-სპიკერმა და პუტინის თანაშემწე ვლადისლავ სურკოვმა, კრემლის ერთ-ერთმა იდეოლოგმა, გადამწყვეტი როლი ითამაშა ამ კონცეფციის ჩამოყალიბებაში. სურკოვმა სუვერენული დემოკრატია აღწერა როგორც პოლიტიკური ცხოვრების ფორმა, სადაც ხელისუფლება და მისი ქმედებები მიმართულია მხოლოდ რუსი ერის მიერ, რათა მიაღწიოს მატერიალურ კეთილდღეობას, თავისუფლებასა და სამართლიანობას ყველა მოქალაქისთვის.

სუვერენული დემოკრატიის ეს ფორმულირება ნაწილობრივ შემუშავდა რუსეთის საქმეებში დასავლეთის სავარაუდო ჩარევაზე რეაგირებისთვის და როგორც საშუალება რუსეთის უნიკალური პოლიტიკური გზის ლეგიტიმაციისთვის. ის ცდილობდა შეერიგებინა ძლიერი, ცენტრალიზებული სახელმწიფოს სურვილი დემოკრატიული მმართველობის ატრიბუტებთან, ამავდროულად ამტკიცებდა რუსეთის უფლებას, განესაზღვრა დემოკრატია საკუთარი პირობებით.

სუვერენული დემოკრატიის პრინციპები

სუვერენული დემოკრატიის ქვაკუთხედია ეროვნული სუვერენიტეტის უპირატესობა მმართველობის ყველა ასპექტში. ეს პრინციპი ამტკიცებს, რომ ერის ინტერესებს უპირატესობა უნდა მიენიჭოს საერთაშორისო ნორმებთან, ან მოლოდინებთან შედარებით. სუვერენული დემოკრატიის მომხრეები მკაცრად ეწინააღმდეგებიან ქვეყნის შიდა საქმეებში გარე ჩარევის ნებისმიერ ფორმას, მათ შორის უცხოეთის მიერ დაფინანსებული არასამთავრობო ორგანიზაციების, არჩევნებში საერთაშორისო დამკვირვებლების მონაწილეობასა და შიდა პოლიტიკის გარე კრიტიკას.

ეკონომიკური სუვერენიტეტი და რესურსების კონტროლი ასევე ცენტრალურია ამ მოდელისთვის. სუვერენული დემოკრატია ხაზს უსვამს ეროვნულ რესურსებზე და ძირითად ეკონომიკურ სექტორებზე კონტროლის შენარჩუნების მნიშვნელობას. ეს ხშირად გამოიხატება პროტექციონისტულ პოლიტიკაში, სტრატეგიული მრეწველობის სახელმწიფო საკუთრებაში მოქცევაში და სკეპტიციზმში უცხოური ინვესტიციების, ან ეკონომიკური ინტეგრაციის მიმართ.

სუვერენიტეტის პრიორიტეტის მინიჭების პარალელურად, მოდელი ინარჩუნებს ნომინალურ მიმართულებას დემოკრატიული სტრუქტურებისადმი. სუვერენული დემოკრატიები, როგორც წესი, ატარებენ რეგულარულ არჩევნებს და ინარჩუნებენ ისეთ ინსტიტუტებს, როგორიცაა პარლამენტები და სასამართლოები. თუმცა, ეს პროცესები ხშირად გულდასმით იმართება მმართველი ელიტისთვის სასურველი შედეგების უზრუნველსაყოფად. კონცეფცია პრიორიტეტს ანიჭებს უმრავლესობის აღქმულ ნებას (ხშირად გაიგივებულს ეროვნულ ინტერესებთან) ინდივიდუალური, ან უმცირესობათა უფლებების დაცვაზე მეტად, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ოპოზიციური ხმებისა და მოწყვლადი ჯგუფების მარგინალიზაცია.

სუვერენული დემოკრატია დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ეროვნულ თავისებურებას. მოდელი ხშირად მოიცავს კონკრეტული ეროვნული იდენტობის აქტიურ ხელშეწყობას, რომელიც ხშირად ეფუძნება ისტორიულ, რელიგიურ ან კულტურულ ტრადიციებს. ეს შეიძლება გამოვლინდეს საგანმანათლებლო პოლიტიკაში, მედია შინაარსში და საჯარო დისკურსში. სუვერენული დემოკრატიის მომხრეები ხშირად წარმოაჩენენ დასავლურ ლიბერალურ ღირებულებებს, როგორც კულტურული იმპერიალიზმის ფორმას, ამტკიცებენ რა უფლებას, განავითარონ პოლიტიკური და სოციალური ნორმები, რომლებიც შეესაბამება მათ საკუთარ კულტურულ ტრადიციებს.

სუვერენული დემოკრატია პრაქტიკაში

რუსეთი ვლადიმირ პუტინის ხელმძღვანელობით წარმოადგენს სუვერენული დემოკრატიის მოქმედების ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითს. პუტინის მმართველობის პერიოდში მოხდა ძალაუფლების მნიშვნელოვანი კონსოლიდაცია აღმასრულებელ შტოში, მათ შორის საპრეზიდენტო ვადების გაგრძელებისა და საპრეზიდენტო უფლებამოსილების გაფართოების კონსტიტუციური ცვლილებები. რუსეთის მთავრობამ გაამკაცრა კონტროლი ძირითად მედია საშუალებებზე და დანერგა კანონები, რომლებიც ზღუდავს ონლაინ გამოხატვას და უცხოურ მედია მფლობელობას, რითაც შექმნა საინფორმაციო გარემო, რომელიც მთლიანად მხარს უჭერს რეჟიმის ნარატივს. ამ მიმართულებით სიტუაციის მაქსიმალურად გამკაცრებაში, დიდი როლი ითამაშა „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის“ ქართული კანონის რუსულმა ანალოგმა, რომელიც მოსკოვმა 2012 წელს მიიღო და დროთა განმავლობაში სულ უფრო რეპრესიულ ინსტრუმენტად აქცია.

ასევე, საგარეო პოლიტიკაში რუსეთი სულ უფრო აგრესიულ პოზიციას ატარებს, მათ შორის, ახდენს სამხედრო ინტერვენციებს საქართველოსა და უკრაინაში, ჩართული სირიაშია და ერევა აფრიკული ქვეყნების საქმეებში. ეს ქმედებები ხშირად გამართლებულია რუსეთის ინტერესების დაცვისა და დასავლეთის შემოჭრის წინააღმდეგობის მოტივებით.

მაშინ როცა რუსეთი სუვერენული დემოკრატიის ყველაზე თვალსაჩინო მომხრეა, მსგავსი ტენდენციები შეიძლება შეინიშნოს სხვა ქვეყნებშიც. უნგრეთში ვიქტორ ორბანის მმართველობის ქვეშ განხორციელდა საკონსტიტუციო ცვლილებები, მედიის შეზღუდვები და პოლიტიკა, რომელიც მიმართულია არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და აკადემიური ინსტიტუტების წინააღმდეგ, რაც ხშირად წარმოჩენილია როგორც უნგრული სუვერენიტეტისა და ტრადიციული ღირებულებების დაცვა. თურქეთში რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა ზედამხედველობა გაუწია უფრო ავტორიტარულ სისტემაზე გადასვლას, მათ შორის საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლას, ოპოზიციისა და მედიის ჩახშობას და ეროვნულ იდენტობაში ისლამური და ოსმალური მემკვიდრეობის ხაზგასმას.

უნგრეთში ვიქტორ ორბანის მთავრობა 2010 წლიდან სულ უფრო მეტად იყენებს "სუვერენული დემოკრატიის" რიტორიკას. ამ მიდგომის ფარგლებში, ორბანის ფიდეს პარტიამ გამოიყენა თავისი უმრავლესობა პარლამენტში კონსტიტუციის გადასაწერად, რითაც თავისი პოლიტიკური ხედვა ქვეყნის ფუნდამენტურ კანონში ჩააქსოვა. ეს მოიცავს მითითებებს უნგრეთის ქრისტიანულ მემკვიდრეობასა და ტრადიციულ ოჯახურ ღირებულებებზე, რაც მათი აზრით, უნგრელი ხალხის სუვერენულ ნებას ასახავს.

2014 წელს ორბანმა განაცხადა[1] "ილიბერალური სახელმწიფოს" შექმნის განზრახვის შესახებ, ამტკიცებდა რა, რომ ლიბერალურმა დემოკრატიამ მარცხი განიცადა და უნგრეთს სჭირდებოდა უფრო ძლიერი, ცენტრალიზებული სახელმწიფო თავისი ინტერესების დასაცავად. მთავრობამ ასევე განახორციელა საარჩევნო სისტემის რეფორმები, რომლებიც, კრიტიკოსთა აზრით, მმართველ პარტიას უწყობს ხელს. ეს ცვლილებები გამართლებულია, როგორც სტაბილური მმართველობის უზრუნველყოფის და უნგრელი ხალხის ნამდვილი ნების წარმოდგენის საშუალება.

ორბანის მთავრობამ ასევე გადადგა ნაბიჯები სასამართლო სისტემაზე თავისი გავლენის გასაზრდელად და შემოიღო კანონები, რომლებიც ზღუდავს არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობას, განსაკუთრებით მათი, ვინც მიგრანტებთან მუშაობს. მთავრობა ამას წარმოაჩენს, როგორც უნგრეთის სუვერენიტეტის დაცვას უცხოური გავლენისგან. კოვიდ-19-ის პანდემიის დროს, მთავრობამ მიიღო კანონები, რომლებიც დეკრეტით მართვის საშუალებას იძლეოდა, რაც გაამართლეს, როგორც აუცილებელი სწრაფი მოქმედებისთვის უნგრელი მოქალაქეების დასაცავად. ეს ნაბიჯები პირდაპირ იმეორებს სუვერენული დემოკრატიის პრინციპებს და მკაფიო პარალელების დანახვა შეიძლება ქართულ რეალობასთანაც.

ამერიკელი სოციოლოგი კიმ შეპელე დღევანდელ უნგრეთს აღწერს[2]  როგორც "ფრანკენშტეინის სახელმწიფოს", ანუ ილიბერალურ მუტანტს, რომელიც შედგება დასავლური ლიბერალური დემოკრატიების ოსტატურად შეკერილი ელემენტებისგან. ფრანკენშტეინის სახელმწიფო" არის მეტაფორა, რომელიც მიანიშნებს, რომ უნგრეთის პოლიტიკური სისტემა შექმნილია სხვადასხვა დემოკრატიული ელემენტების არაბუნებრივი კომბინაციით, რაც საბოლოოდ ქმნის არალიბერალურ სისტემას.

ასევე, ჩინეთის მთავრობის მიდგომა "სუვერენული დემოკრატიისადმი" ან "ჩინური მახასიათებლების მქონე დემოკრატიისადმი" უფრო ღრმად არის ფესვგადგმული მის პოლიტიკურ ფილოსოფიაში და უფრო ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ვითარდებოდა. ჩინეთი ამტკიცებს, რომ მისი სისტემა უნიკალური ისტორიული გამოცდილების პროდუქტია, მათ შორის იმპერიული მმართველობის, უცხოური დომინაციისა და კომუნისტური რევოლუციის. ისინი ამტკიცებენ, რომ დასავლური სტილის დემოკრატია შეუფერებელია ჩინეთის კონკრეტული პირობებისთვის.

ჩინეთის კომუნისტური პარტია (ჩკპ) აცხადებს[3], რომ წარმოადგენს ხალხის ნებას, ამტკიცებს რა, რომ მისი ხელმძღვანელობა უზრუნველყოფს დემოკრატიის ფორმას, რომელიც უფრო შეესაბამება ჩინეთის საჭიროებებს, ვიდრე მრავალპარტიული არჩევნები. ჩინეთი ხაზს უსვამს პოლიტიკური კონსულტაციის სისტემას, განსაკუთრებით ჩინეთის სახალხო პოლიტიკური საკონსულტაციო კონფერენციის მეშვეობით, როგორც გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მრავალფეროვანი შეხედულებების ჩართვის გზას, დასავლური სტილის საარჩევნო კონკურენციის გარეშე.

ჩინური სისტემა ხაზს უსვამს ოფიციალური პირების შერჩევასა და დაწინაურებას ეფექტურობისა და ექსპერტიზის საფუძველზე, რაც, მათი აზრით, უფრო ეფექტურ მმართველობას იწვევს, ვიდრე საარჩევნო დემოკრატია. ჩკპ თავისი ლეგიტიმურობის მტკიცების დიდ ნაწილს აფუძნებს ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფისა და ცხოვრების სტანდარტების გაუმჯობესების უნარზე, ამტკიცებს რა, რომ ეს უფრო მნიშვნელოვანია ჩინელი მოქალაქეებისთვის, ვიდრე პოლიტიკური თავისუფლებები.

მთავრობა პრიორიტეტს ანიჭებს სოციალური წესრიგისა და ჰარმონიის შენარჩუნებას, ხშირად ამართლებს სამოქალაქო თავისუფლებების შეზღუდვას, როგორც აუცილებელს საზოგადოების უფრო დიდი სიკეთისთვის. ჩინეთი ასევე ავითარებს ციფრული თვალთვალისა და სოციალური კრედიტის რთულ სისტემებს, რასაც წარმოაჩენს, როგორც ეფექტური მმართველობისა და სოციალური წესრიგის შენარჩუნების თანამედროვე ინსტრუმენტებს.

საერთაშორისო ფორუმებზე ჩინეთი სულ უფრო მეტად პროპაგანდას უწევს თავის მმართველობის მოდელს, როგორც დასავლური ლიბერალური დემოკრატიის ალტერნატივას, განსაკუთრებით განვითარებადი ქვეყნებისთვის.

ორივე შემთხვევაში, "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფცია გამოიყენება ძლიერი, ცენტრალიზებული სახელმწიფოს გასამართლებლად, რომელიც აცხადებს, რომ წარმოადგენს ხალხის ნებას ლიბერალური დემოკრატიული ნორმების აუცილებლად დაცვის გარეშე. კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ ეს მიდგომები ძირს უთხრის ნამდვილ დემოკრატიულ მონაწილეობასა და ადამიანის უფლებებს, მაშინ როცა მხარდამჭერები ამტკიცებენ, რომ ისინი უზრუნველყოფენ სტაბილურობას და ასახავენ ეროვნულ ღირებულებებსა და ინტერესებს.

სუვერენული დემოკრატიის დანერგვას მნიშვნელოვანი კრიტიკაც მოჰყვა. კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ მოდელი ძირს უთხრის დემოკრატიის ფუნდამენტურ პრინციპებს, როგორიცაა თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნები, ხელისუფლების დანაწილება და გამოხატვის თავისუფლება. ხშირია ცნობები სუვერენული დემოკრატიის მქონე ქვეყნებში ოპოზიციის წარმომადგენლების, ჟურნალისტებისა და აქტივისტების შევიწროების, დაპატიმრებისა და ძალადობის შესახებ. გარდა ამისა, სუვერენულ დემოკრატიასთან ხშირად დაკავშირებულმა აგრესიულმა საგარეო პოლიტიკამ გამოიწვია დაძაბულობის ზრდა დასავლურ ქვეყნებთან და რეგიონულ მეზობლებთან.

რუსეთი და „სუვერენული დემოკრატიის“ კონცეფცია

2006 წლის შემოდგომაზე რუსულ იდეოლოგიურ-პოლიტიკურ სივრცეში დაიწყო მასშტაბური და მეტად მწვავე დისკუსია ახალი დეფინიციის - "სუვერენული დემოკრატიის" - შესახებ. კამათში სწრაფად ჩაერთვნენ არა მხოლოდ მეცნიერების წარმომადგენლები, არამედ პოლიტიკური ელიტაც, მათ შორის ხელისუფლების უმაღლესი წარმომადგენლები - ქვეყნის პრეზიდენტი ვ.ვ. პუტინი, ორი პირველი ვიცე-პრემიერი - დ.ა. მედვედევი, ს.ბ. ივანოვი და სხვა პოლიტიკოსები.

პუტინის ძალაუფლებაში მოსვლის დღიდან წლების განმავლობაში კრემლის საკუთარი ნაციონალიზმი დაშენებული იყო სახელმწიფო პატრიოტიზმსა და ანტიდასავლურ რიტორიკაზე. ეს ნათლად გამოჩნდა სწორედ სურკოვის "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფციაში, რომელიც კიდევ ერთხელ გამოჩნდა მის 2006 წლის სტატიაში "მომავლის ნაციონალიზაცია". ამ სტატიაში იგი საუბრობს სუვერენული დემოკრატიების თანამეგობრობაზე, რომელიც წინ აღუდგებოდა "გლობალურ დიქტატორს." სტატიაში ის აკრიტიკებს " ლიბერალ ინტელექტუალებს, რომელთათვისაც მზე დასავლეთიდან ამოდის".[4] სურკოვი ამტკიცებს, რომ რუსეთი დგას გამოწვევის წინაშე "შეინარჩუნოს სუვერენიტეტი დემოკრატიისთვის ზიანის მიყენების გარეშე და იყოს ღია, საკუთარი იდენტობის დაკარგვის გარეშე". თუმცა, მისი თქმით "სუვერენიტეტის მთავარი გარანტი არის არა მხოლოდ სამხედრო, არამედ ყოვლისმომცველი კონკურენტუნარიანობა".

სახელმწიფოს უმაღლესი პირების მონაწილეობა და მეტად აქტიური დისკუსიები სამეცნიერო საზოგადოებაში - ყოველივე ეს თავისთავად უპრეცედენტო იყო და ბევრ რამეზე მეტყველებდა. მაგალითად, იმაზე, რომ ქვეყნის ხელმძღვანელები და ელიტა საფუძვლიანად არიან დაკავებულნი ხელისუფლების ახალი იდეოლოგიის ძიებით.

რატომ მიმდინარეობს ასეთი ძიება, ნათლად და გარკვევით ახსნა ვ. სურკოვმა დასავლელი ჟურნალისტებისთვის გამართულ ერთ-ერთ ბრიფინგზე 2006 წლის ივნისის ბოლოს. "ხელისუფლების ვერტიკალის მშენებლობა," - აღნიშნა მან, - "აუცილებელი იყო და დღესაც აუცილებელია, მაგრამ ბიუროკრატიული სტრუქტურა ხანმოკლეა, თუ ჩვენ არ გავამდიდრებთ მას იდეოლოგიით, რომელსაც მთელი ერი აღიარებს".[5] ტერმინში "იდეოლოგია" სურკოვი გულისხმობს მსოფლმხედველობასა და ღირებულებებს, რომლებსაც ასევე შეიძლება ეწოდოს "რწმენათა ნაკრები". "ჩვენი ზოგიერთი ჩინოვნიკისთვის არ იქნებოდა ურიგო ამ რწმენების მიღება". ამ ბრიფინგზე ამტკიცებდა რა, რომ "ერი ვერ იარსებებს იდეოლოგიის გარეშე".

2006 წლის თებერვალში, როდესაც მან წარმოადგინა "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფციის ძირითადი დებულებები "ერთიანი რუსეთის" პარტ-აქტივის წინაშე. ცნობილი იყო, რომ მის ფორმირებაში მონაწილეობდნენ ისეთი ცნობილი რუსი პოლიტოლოგები, როგორებიც არიან ვიაჩესლავ ნიკონოვი, გლებ პავლოვსკი, ვალერი ფადეევი, ვიტალი ტრეტიაკოვი, ანდრანიკ მიგრანიანი, ალექსეი ჩადაევი, მაქსიმ სოკოლოვი, ლეონიდ პოლიაკოვი, ვიტალი ივანოვი, ლეონიდ რაძიხოვსკი და ზოგიერთი სხვა. 2007 წელს მათი სტატიები, რომლებიც გამოქვეყნდა სხვადასხვა პერიოდულ გამოცემებში და სხვადასხვა დროს, გამოიცა რამდენიმე კრებულში.[6]

ტერმინის „სუვერენული დემოკრატიის“ მხარდამჭერები და პროპაგანდისტები აცხადებენ, რომ ის ასოცირდება 2005 წლის პრეზიდენტის მიმართვასთან. მასში, ვლადიმერ პუტინმა, თავად ამ ტერმინის გამოყენების გარეშე, შესთავაზა რუსეთისთვის, როგორც „სუვერენული ქვეყნის“ უზრუნველყოფის ექსკლუზიური უფლება „დამოუკიდებლად განსაზღვროს როგორც ვადები და პირობები“ „თავისუფლებისა და დემოკრატიის პრინციპების“ განხორციელებისთვის.[7]

რა აზრს დებენ ტერმინში "სუვერენული დემოკრატია" რუსეთის პოლიტიკური ელიტა და რუსი საზოგადოებათმცოდნე მეცნიერები?

ამ კითხვაზე პასუხი, ჩვენი აზრით, უნდა გაეცეს იმ ინტერპრეტაციის გათვალისწინებით, რომელსაც პოლიტიკურ და სამეცნიერო საზოგადოებას სთავაზობს ვლადისლავ სურკოვი. კონცეპტუალურ სტატიაში "მომავლის ნაციონალიზაცია. პარაგრაფები სუვერენული დემოკრატიის სასარგებლოდ", რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალ "ექსპერტში" (№ 43 (537) 2006 წლის 20-26 ნოემბერი), არის პატარა პარაგრაფი "განსაზღვრება", სადაც ავტორი გადმოსცემს თავის გაგებას ამ ტერმინისა. "მსჯელობა სუვერენულ დემოკრატიაზე რუსეთში, - წერს ის, - შეესაბამება კონსტიტუციის დებულებებს, რომლის თანახმადაც, პირველ რიგში, "სუვერენიტეტის მატარებელი და ხელისუფლების ერთადერთი წყარო რუსეთის ფედერაციაში არის მისი მრავალეროვანი ხალხი"; მეორე, "არავის არ შეუძლია მიითვისოს ხელისუფლება რუსეთის ფედერაციაში". ამგვარად, "დასაშვებია სუვერენული დემოკრატიის განსაზღვრა როგორც საზოგადოების პოლიტიკური ცხოვრების სახე, რომლის დროსაც ხელისუფლება, მისი ორგანოები და ქმედებები აირჩევა, ყალიბდება და იმართება მხოლოდ და მხოლოდ რუსეთის ერის მიერ მთელი მისი მრავალფეროვნებითა და მთლიანობით, ყველა მოქალაქის მატერიალური კეთილდღეობის, თავისუფლებისა და სამართლიანობის მისაღწევად".[8]

რუსეთის პოლიტიკური და ექსპერტული წრეები გაყოფილნი არიან სუვერენული დემოკრატიის საკითხზე. იმ დროისთვის ე.წ. „ლიბერალურად განწყობილმა“ პოლიტიკოსებმა – დმიტრი მედვედევმა, მიხეილ გორბაჩოვმა, მიხეილ კასიანოვმა – კონცეფცია გულგრილად მიიღეს. ზოგიერთი მათგანი მიიჩნევდა, რომ თავად ფრაზა ოქსიმორონია და ჟღერს როგორც "ცხელი თოვლი" [საბჭოთა მწერლის იური ბონდარევის რომანის სახელწოდება სტალინგრადის ბრძოლის შესახებ]. სხვები, მათ შორის პუტინი, ამბობდნენ, რომ "სუვერენული" და "დემოკრატია" ორი სხვადასხვა მოვლენის აღმნიშვნელი ცნებებია, სადაც "სუვერენული" აღნიშნავს ქვეყნის პოზიციას გარე სამყაროში, ხოლო "დემოკრატია" არის საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ორგანიზების მეთოდი. ამიტომ, მათი თქმით, ფორმულა უხერხულია, თუნდაც მის უკან არსებული იდეა სწორი იყოს. ზოგიერთმა იდეოლოგმა, მათ შორის ალექსანდრე დუგინმა, შემოგვთავაზა, რომ ხელისუფლებაში მყოფმა ბანაკმა სუვერენულ დემოკრატიას დაამატოს გერმანელი კონსერვატორი ფილოსოფოსისა და იურისტის კარლ შმიტის მიერ შემუშავებული "კომისრის დიქტატურის" კონცეფცია. "ჩვენ მივდივართ დიქტატურისკენ, მაგრამ ნუ იმედგაცრუებულხართ [...]. ის დააკმაყოფილებს მთელი ხალხის, ერის და რუსეთის ინტერესებს, ვიწრო ოლიგარქიული ჯგუფების ან თუნდაც კლასების ინტერესების ნაცვლად."[9]

თუმცა, როგორც ჩანს, ყველაზე ზუსტია სუვერენული დემოკრატიის შეფასება, როგორც ორი ანტილიბერალური კონცეფციის მექანიკური შერწყმა – ჟან-ჟაკ რუსოს სტილის კოლექტიური დემოკრატიის მოდელისა და ჰანს მორგენთაუს რეალისტური საერთაშორისო პოლიტიკის მოდელის.[10]

ფრაზა "სუვერენული დემოკრატია" გამოყენებაში შევიდა გაცილებით ადრე, ვიდრე სურკოვი მას გამოიყენებდა. ცივი ომის დროს ის ნიშნავდა დემოკრატიულ სახელმწიფოს, რომელიც დამოუკიდებელი იყო საბჭოთა კავშირისა და კომუნისტური ბანაკისგან და ჰქონდა შესაბამისი პოლიტიკური რეჟიმი. დღევანდელ მსოფლიოში ის ფართოდ გამოიყენება ტაივანში, სადაც ის ხსნის კუნძულის დამოუკიდებლობას ჩინეთისგან და უპირისპირებს ტაიპეის რეჟიმის დემოკრატიულ პრინციპებს პეკინის რეჟიმს.

სუვერენულ დემოკრატიას აქვს სტრუქტურა, რომელშიც აქცენტი მონაცვლეობს სუვერენიტეტსა და დემოკრატიას შორის გარემოებების მიხედვით. რუსეთში არსებული მდგომარეობა, სურკოვის ინტერპრეტაციით, საჭიროებს აქცენტს სუვერენიტეტისა და რუსეთის საერთაშორისო მნიშვნელობის პრობლემაზე, რაც ამტკიცებს, რომ არსებული საფრთხეებისა და გამოწვევების სია განსხვავდება მეოცე საუკუნის სიისგან.

"სუვერენული დემოკრატია" დაკავშირებულია "მართულ დემოკრატიასთან". მაგრამ ეს უკანასკნელი ხაზს უსვამდა რუსეთის შიდა პრობლემებს პუტინის პრეზიდენტობის პირველ წლებში. ის ლეგიტიმაციას უკეთებდა ახალგაზრდა პოლიტიკურ რეჟიმს და ამყარებდა ხელისუფლებაში მყოფი ბანაკის ექსკლუზიურ სტატუსს ელცინის ეპოქის მემკვიდრეობის მიმართ, რომელიც აღინიშნებოდა სახელმწიფოს კოლაფსით, ოლიგარქების მმართველობით, ქაოსით და სრული დე-მოდერნიზაციით. რუსულ კონტექსტში სუვერენული დემოკრატია პირველ რიგში ხაზს უსვამს საერთაშორისო პრობლემებს. ესენია გლობალური კონკურენცია, ბრძოლა ენერგორესურსებისთვის, ზოგიერთი ქვეყნის მცდელობა შეზღუდოს სხვა ქვეყნების სუვერენიტეტი, "ფერადი რევოლუციები" და ა.შ. მაგრამ მიზანი დაახლოებით იგივეა – უზრუნველყოს ხელისუფლებაში მყოფი ძალები საფუძვლებით, რათა პრეტენზია გამოთქვას თავისი დომინანტური სტატუსის შენარჩუნების ექსკლუზიურ უფლებაზე და ლეგიტიმაცია მოიპოვოს ერისა და მსოფლიო საზოგადოების თვალში.

"სუვერენული დემოკრატია" ორ ერთდროულ გზავნილს ატარებს რუსულ საზოგადოებაში. პირველი გზავნილი ამბობს, რომ ჩვენ ვართ სახელმწიფო ხელისუფლების მფლობელი მხარე და სუვერენული ელიტა, და ჩვენი ლეგიტიმურობის წყაროები რუსეთშია, და არა დასავლეთში, როგორც ეს იყო ელცინის ეპოქის "მართული დემოკრატიის" დროს. მეორე, როგორც ძალაუფლების მფლობელი ძალა, ჩვენ ვართ რუსეთის სუვერენიტეტისა და გადარჩენის გარანტები გლობალიზაციისა და სხვა გარე სუპერ-საფრთხეების კონტექსტში.

სუვერენული დემოკრატიის რუსული გაგებით ამ კონცეფციაში ნამდვილად საინტერესოა არა რეჟიმი, რომლის ლეგიტიმაციასაც ის ცდილობს, არამედ მისი გამართლების ინტელექტუალური ჩარჩო. ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში რუსეთის იდეების ბაზარზე არასდროს ყოფილა ნაკლებობა თეორიებისა, რომლებიც ამტკიცებდნენ მისი კულტურისა და ისტორიის უნიკალურობას და მსჯელობდნენ რუსეთის მისიაზე მსოფლიოში. ამ მხრივ გამორჩეულია იგივე ევრაზიონიზმის გავლენა, თუმცა იყო ბევრი სხვა ხმაც, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ რუსეთმა უნდა გაწყვიტოს თავისი იდეოლოგიური დამოკიდებულება დასავლურ თეორიებზე.

მნიშვნელოვანია ის, რომ სუვერენული დემოკრატიის იდეოლოგები არ არიან დაინტერესებულნი სხვადასხვა "რუსული უნიკალურობის" თეორიებით თავიანთი პროექტის აშენებისას. კრემლის ამბოხი ანგლო-საქსური ლიბერალური დემოკრატიის თეორიის წინააღმდეგ, რომელიც ცენტრირებულია ინდივიდუალურ უფლებებზე და ძალაუფლებათა შეკავებისა და გაწონასწორების სისტემაზე, არ არის დაფუძნებული არც დემოკრატიის, როგორც მმართველობის ფორმის კრიტიკაზე და არც რუსეთის განსაკუთრებულობის თეორიებზე.

სუვერენული დემოკრატიის მოდელის ინტელექტუალური გამართლების კონსტრუირებისას კრემლის იდეოლოგებმა მიმართეს კონტინენტური ევროპის ინტელექტუალურ მემკვიდრეობას - ფრანსუა გიზოს ფრანგულ პოლიტიკურ რაციონალიზმსა და კარლ შმიტის "დეციზიონიზმს".

გიზო და შმიტი მოულოდნელად წარმოჩნდებიან კრემლის სუვერენული დემოკრატიის იდეის ინტელექტუალურ საყრდენებად. რაც სურკოვსა და მის ფილოსოფოსებს იზიდავს გიზოსა და შმიტის მემკვიდრეობაში, აშკარად არის მათი ანტი-რევოლუციონიზმი და ფუნდამენტური უნდობლობა თანამედროვე დემოკრატიული ეპოქის ორი კონცეფციის მიმართ - წარმომადგენლობის იდეა, როგორც თანამედროვე საზოგადოების პლურალისტური ბუნების გამოხატულება და სახალხო სუვერენიტეტის იდეა, რომელიც დემოკრატიას განსაზღვრავს როგორც სახალხო ნების მმართველობას. ანტი-პოპულიზმი და ანტი-პლურალიზმი არის მოსკოვში არსებული ამჟამინდელი რეჟიმის ორი განმასხვავებელი ნიშანი, რომელიც უკრაინაში ომის ფონზე თავისი არსით ტოტალიტარიზმისკენ მიილტვის, თუმცა მისთვის სასურველი რეჟიმებისათვის ახლო სამეზობლოში სუვერენეული დემოკრატიის კონცეფციებით ოპერირება პრაქტიკაში ქმნის მოსკოვისთვის იდეოლოგიურად კეთილგანწყობილ სახელმწიფოებს.

კრემლის მიერ შექმნილ გიზოს ანტი-პოპულიზმისა და შმიტის ანტი-ლიბერალიზმის ნაზავში, არჩევნები ემსახურება არა სხვადასხვა და ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერესების გამოხატვის ინსტრუმენტს, არამედ მმართველებისა და მართულების იდენტურობის დემონსტრირებას; არა ხალხის წარმომადგენლობის მექანიზმს, არამედ ხალხის წინაშე ხელისუფლების წარმოჩენის საშუალებას.

შმიტის განსაზღვრება სუვერენისა, როგორც "იმისა, ვინც წყვეტს საგანგებო მდგომარეობის შესახებ"[11], იდეალურად ერგება პრეზიდენტ პუტინის ფიგურის თითქმის მეტაფიზიკურ როლს დღევანდელ რუსულ პოლიტიკურ სისტემაში. შმიტის დემოკრატიის განსაზღვრება იდენტურობის და არა წარმომადგენლობის ტერმინებში, არ იძლევა მნიშვნელოვან განსხვავებას დემოკრატიასა და დიქტატურას შორის. და ეს შეიძლება ჩაითვალოს უპირატესობადაც კრემლის დემოკრატიის თეორეტიკოსების თვალში.

აღსანიშნავია, რომ „სუვერენული დემოკრატიის“ კონცეფციასთან ერთად,  თანამედროვე რუსეთის საგარეო პოლიტიკაზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს რუსული ევრაზიონისმის იდეები, რისი შედეგიც არის ფაქტიურად ომი უკრაინაში. ევრაზიანიზმი ხელს უწყობს რუსეთის ხედვას, როგორც ევრაზიული სუპერსახელმწიფოსი, რაც ამართლებს მის მცდელობებს, გააფართოოს გავლენა ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებზე, მათ შორის უკრაინაზე. ეს იდეოლოგია ასევე წარმოაჩენს რუსეთს, „როგორც უნიკალურ ცივილიზაციას, რომელიც უპირისპირდება დასავლურ ლიბერალურ ღირებულებებს, რაც ამწვავებს დაძაბულობას დასავლეთთან“[12].

დღევანდელ დღეს, ეს ყველაფერი რუსეთის საგარეო პოლიტიკურ ნაბიჯებზე პირდაპირ მოქმედებს და აისახება. როგორც ვიცით, რუსეთი მხარს უჭერს მრავალპოლარული მსოფლიო წესრიგის იდეას, სადაც ის იქნება ერთ-ერთი მთავარი ძალა, რაც აისახება მის საგარეო პოლიტიკაზე. "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფცია გამოიყენება უკრაინაში ინტერვენციის გასამართლებლად, რუსულენოვანი მოსახლეობის "დასაცავად" და უკრაინის დასავლური ორიენტაციის წინააღმდეგ. რუსეთი იყენებს ამ იდეას დასავლური კრიტიკის უარსაყოფად მისი შიდა და საგარეო პოლიტიკის შესახებ, ამტკიცებს რა, რომ მას აქვს უფლება განსაზღვროს საკუთარი პოლიტიკური სისტემა.

ორივე ეს კონცეფცია ხელს უწყობს ნარატივს, რომ დასავლეთი ცდილობს "ფერადი რევოლუციების" გზით ჩაერიოს სხვა ქვეყნების საშინაო საქმეებში, რაც გამოიყენება უკრაინაში რუსეთის ქმედებების გასამართლებლად. უკრაინაში ომთან მიმართებაში, ევრაზიანიზმი და "სუვერენული დემოკრატია" ხელს უწყობს ნარატივს, რომ უკრაინა ისტორიულად რუსეთის გავლენის სფეროს ნაწილია. ეს იდეები ასევე ამყარებს რუსეთის წინააღმდეგობას ნატოს გაფართოებაზე, რაც არის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი უკრაინაში კონფლიქტისა.

ევრაზიანიზმი ხაზს უსვამს რუსული კულტურისა და ენის მნიშვნელობას რეგიონში, რაც გამოიყენება უკრაინაში რუსულენოვანი მოსახლეობის "დასაცავად". ეს იდეები მნიშვნელოვნად აყალიბებს რუსეთის მოქმედებებს უკრაინაში და მის ურთიერთობებს დასავლეთთან. თუმცა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ეს იდეოლოგიური ჩარჩოები ხშირად გამოიყენება პრაგმატული პოლიტიკური და გეოსტრატეგიული მიზნების გასამართლებლად. საბოლოოდ, ევრაზიანიზმი და "სუვერენული დემოკრატია" წარმოადგენს იდეოლოგიურ საფუძველს რუსეთის აგრესიული საგარეო პოლიტიკისთვის, განსაკუთრებით კი მის მეზობელ ქვეყნებთან მიმართებაში.

ასეთი მიდგომა მიმართულია ასევე ახალი ღირებულებითი სისტემის შექმნისკენაც, რომელიც მიმართულია ადამიანებში ანტიევროპული იდენტობის ჩამიყალიბებისკენ და ხდება ამ ნარატივის მასობრივი კულტივაცია პროპაგანდის მეშვეობით. ამის ნიშნები საქართველოშიც გვხდება.

გავლენა საერთაშორისო ურთიერთობებზე

სუვერენულ დემოკრატიას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს საერთაშორისო დიპლომატიაზე. ამ მოდელის მიმდევარი ქვეყნები ხშირად ცდილობენ გლობალური ძალთა დინამიკის გადაწყობას, გამოწვევას უქმნიან რა ცივი ომის შემდგომ, აშშ-ის მიერ მართულ საერთაშორისო სისტემას. უპირატესობა ენიჭება პირდაპირ სახელმწიფოთაშორის მოლაპარაკებებს, ვიდრე საერთაშორისო ორგანიზაციების მეშვეობით მუშაობას, რომლებიც ხშირად აღიქმება დასავლური ინტერესების დომინანტად. სუვერენული დემოკრატიები მტკიცედ უარყოფენ მათი შიდა საქმეების უცხოურ კრიტიკას, ხშირად აფასებენ რა ასეთ კრიტიკას როგორც დაუსაბუთებელ ჩარევას, ან რეჟიმის შეცვლის მცდელობას.

სუვერენული დემოკრატიის აღზევება რამდენიმე გამოწვევას უქმნის გლობალური მმართველობის არსებულ სტრუქტურებს. სახელმწიფო სუვერენიტეტისთვის უპირატესობის მინიჭებით უნივერსალურ ადამიანის უფლებათა ნორმებთან შედარებით, სუვერენული დემოკრატიები ხშირად ძირს უთხრიან ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ორგანოებისა და კონვენციების ეფექტიანობას. ეროვნულ ინტერესებზე აქცენტი ართულებს საერთაშორისო თანამშრომლობის მიღწევას ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა კლიმატის ცვლილება, ლტოლვილთა კრიზისები, ან გლობალური ჯანდაცვის საგანგებო სიტუაციები.

დაძაბულობა სახელმწიფო სუვერენიტეტსა და საერთაშორისო ნორმებს შორის სუვერენული დემოკრატიის მოდელის ცენტრალური მახასიათებელია. მომხრეები ხშირად ამტკიცებენ, რომ ადამიანის უფლებები უნდა განიმარტოს ეროვნული კულტურისა და ტრადიციების პრიზმაში, ვიდრე დაწესდეს უნივერსალური სტანდარტები. აღნიშნულ ასპექტს აქტიურად ხაზს უსვამს ჩინეთი მისი ოფიციალური პირების რიტორიკაში, რაზეც ჩვენ წინამორბედ სტატიაში[13] უკვე ვისაუბრეთ.

სუვერენული დემოკრატიები ზოგადად ეწინააღმდეგებიან ჰუმანიტარული ინტერვენციის კონცეფციას, აღიქვამენ რა მას დასავლური ძალების მიერ რეჟიმის შეცვლის პოტენციურ ინსტრუმენტად. ამან გამოიწვია მზარდი დავები საერთაშორისო სამართლის ინტერპრეტაციასა და გამოყენებაზე, სადაც სუვერენული დემოკრატიები ხშირად მხარს უჭერენ სახელმწიფო სუვერენიტეტის უფრო მკაცრ ინტერპრეტაციას.

სუვერენული დემოკრატიის კრიტიკა

კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ სუვერენული დემოკრატია ვერ აკმაყოფილებს დემოკრატიის ძირითად სტანდარტებს. მრავალპარტიული სისტემების გარეგნობის შენარჩუნების მიუხედავად, სუვერენული დემოკრატიები ხშირად ზღუდავენ ჭეშმარიტ პოლიტიკურ კონკურენციას სხვადასხვა სამართლებრივი და არასამართლებრივი საშუალებებით. ძალაუფლების კონცენტრაცია აღმასრულებელ შტოში ძირს უთხრის ხელისუფლების დანაწილებას და სხვა ინსტიტუტების უნარს, უზრუნველყონ ეფექტიანი ზედამხედველობა. მედიის, სამოქალაქო საზოგადოებისა და ინდივიდუალური გამოხატვის შეზღუდვები სუვერენული დემოკრატიების გავრცელებული მახასიათებლებია, რაც ზღუდავს მოქალაქეების უნარს, მიიღონ ინფორმაცია და მონაწილეობა საჯარო დისკურსში.

სუვერენული დემოკრატიის დანერგვა ხშირად მწვავედ წამოჭრის ადამიანის უფლებათა  დაცვის საკითხებს. მთავრობები ხშირად აწესებენ სამართლებრივ და პრაქტიკულ დაბრკოლებებს საჯარო პროტესტებისთვის, დამოუკიდებელი ჟურნალისტიკისთვის და ონლაინ გამოხატვისთვის. მოწყვლადი ჯგუფები, მათ შორის ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობები, ლგბტქ+ პირები და პოლიტიკური ოპონენტები ხშირად აწყდებიან დისკრიმინაციას, შევიწროებას და სამართლებრივ დევნას. კანონის უზენაესობა ხშირად კომპრომეტირებულია, კანონების შერჩევითი აღსრულებით და სასამართლო სისტემით, რომელსაც არ აქვს ჭეშმარიტი დამოუკიდებლობა პოლიტიკური გავლენისგან.

ამრიგად, სუვერენული დემოკრატია ადვილად შეიძლება გადაიზარდოს პირდაპირ ავტორიტარიზმში. მოდელი, როგორც წესი, ქმნის ძლიერ აღმასრულებელ ხელისუფლებას შეზღუდული ანგარიშვალდებულებით, რაც ზრდის ავტოკრატიული მმართველობის რისკს. ბევრ სუვერენულ დემოკრატიაში ვითარდება ძლიერი პიროვნების კულტი ლიდერების გარშემო, რაც კიდევ უფრო აცენტრალიზებს ძალაუფლებას და ძირს უთხრის ინსტიტუციურ შემოწმებებს. ხშირად ხდება სახელმწიფო ინსტიტუტების შერწყმა მმართველ პოლიტიკურ პარტიასთან, რაც ართულებს ეროვნული ინტერესებისა და მმართველი ელიტის ინტერესების გარჩევას. ეს პროცესი რუსეთში შეიძლება ითქვას „წარმატებით“ განხორციელდა.

ამ ყველაფრის ნიშნები თვალნათლივ უკვე იკითხება საქართველოს შემთხვევაშიც, სადაც ზემოთ ჩამოთვლილი მოვლენების კიდევ უფრო გაძლიერება სავასებით რეალურია.

სუვერენული დემოკრატია და ქართული რეალობა

საქართველოში მმართველი გუნდის მხრიდან გააქტიურებული საუბარი სუვერენიტეტზე, საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და პარტნიორებთან ურთიერთობებში მყარად „ორ ფეხზე დგომაზე“,  საგარეო აქტორების შიდა პოლიტიკაზე ზემოქმედების დაუშვებლობაზე და ასევე მითიურ გლობლაური ომის პარტიაზე, რომელიც ცდილობს გარედან ქვეყნის ომში ჩათრევას, თავისი პათოსით პირდაპირ ატარებს იმ სულისკვეთებას, რასაც რუსული გაგებით ეწ. „სუვერენეული დემოკრატია“ გულისხმობს.

ჩვენს აღქმაში, მსგავსი რიტორიკა ქართულ რეალობაში, განსაკუთრებით 2022 წლის 24 თებერველის შემდგომ, რუსეთის უკრაინაში შეჭრის მერე აქტუალიზირდება. იწყება საუბრები იმის შესახებ, რომ საქართველოს ხელისუფლება ეროვნული ინტერესების მიხედვით მოქმედეს და რომ სუვერენული პოლიტიკის წარმოება არის საშუალება იმის, რომ ქვეყანაში მშვიდობა და სტაბილურობა შენარჩუნდეს.

მაგალითად, 2022 წლის ბოლოს პრემიერ ღარიბაშვილმა ხაზი გაუსვა სუვერენიტეტის მნიშვნელობას. მისი განცხადებით- „ყველა ქვეყნის სუვერენიტეტს ვცემთ პატივს, მაგრამ ყველაზე მეტად გვიყვარს ჩვენი ქვეყანა. შესაბამისად, ჩვენი ყველას ვალდებულებაა, ჯერ ჩვენი საკუთარი ინტერესების დაცვა.[14]

თუმცა ხაზგასასმელია, რომ საქართველოში „სუვერენულ იდემოკრატიის“ იდეები ნაკლებად გავრცელებულია და ხშირად განსხვავებულ კონტექსტში ან სახეცვლილად გამოიყენება, ვიდრე ეს არის რუსეთში.

ქართულ პოლიტიკურ დისკურსში ამ კონცეფციების გამოვლინებები შეიძლება შემდეგნაირად დავახასიათოთ:

1. ეროვნული სუვერენიტეტის ხაზგასმა: ზოგიერთი ქართველი პოლიტიკოსი და საზოგადო მოღვაწე ხშირად საუბრობს საქართველოს სუვერენიტეტის მნიშვნელობაზე, განსაკუთრებით დასავლეთთან ურთიერთობის კონტექსტში. ეს შეიძლება გამოიხატოს კრიტიკაში დასავლური ინსტიტუტების მიმართ, რომლებიც, მათი აზრით, ზედმეტად ერევიან საქართველოს საშინაო საქმეებში. ჩვენ ვხედავთ, რომ მსგავსი რიტორიკა წამყვანი გახდა ხელისუფლებისა და მთლიანად მმართველი გუნდისათვის.
2. ტრადიციული ღირებულებების დაცვა: არსებობს პოლიტიკური ჯგუფები, რომლებიც ხაზს უსვამენ ქართული ტრადიციული ღირებულებების დაცვის აუცილებლობას "დასავლური ლიბერალიზმისგან". ეს ნარატივი ზოგჯერ ჰგავს ან იმეორებს რუსულ "სუვერენული დემოკრატიის" რიტორიკას.
3. გეოპოლიტიკური ნეიტრალიტეტის იდეა: ზოგიერთი პოლიტიკური ძალა მხარს უჭერს საქართველოს ნეიტრალიტეტის იდეას, რაც გულისხმობს დისტანცირებას როგორც რუსეთისგან, ისე დასავლეთისგან. ეს იდეა ნაწილობრივ ეხმიანება ევრაზიანიზმის მრავალპოლარული მსოფლიოს კონცეფციას.
4. ანტი-გლობალისტური რიტორიკა: გარკვეული პოლიტიკური ჯგუფები იყენებენ ანტი-გლობალისტურ რიტორიკას, რომელიც ხაზს უსვამს საქართველოს უნიკალურობას და წინააღმდეგობას გლობალიზაციის პროცესებისადმი.
5. "ქართული გზის" ძიება: ზოგიერთი პოლიტიკოსი საუბრობს "ქართული გზის" პოვნის აუცილებლობაზე, რაც გულისხმობს საქართველოს უნიკალური პოლიტიკური და ეკონომიკური მოდელის შექმნას, რომელიც არ იქნება არც დასავლური და არც რუსული. ეს იდეები ასევე ჯდება „სუვერენული დემოკრატიის“ კონცეპტუალურ ხედვაში.

თუმცა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ეს ტენდენციები საქართველოში არ არის ისეთი გავლენიანი და სისტემური, როგორც რუსეთში. ამასთან, ქართული საზოგადოების დიდი ნაწილი მხარს უჭერს დასავლურ ინტეგრაციას.

ეჭვგარეშეა დღეს ზემოთ მოყვანილი იდეების გარკვეული ნაზავის გამოყენება ლამის ყოველდღიურ პოლიტიკურ რიტორიკაში მმართველი გუნდის პირველი პირებისგან.

მაგალითად, 2024 წლის 15 აპრილს თბილისის მერმა და „ქართული ოცნების“ გენერალურმა მდივანმა, კახა კალაძემ ე.წ. გამჭვირვალობის კანონის გარშემო არსებული სიტუაცია შეადარა საბჭოთა რეჟიმის დროს შექმნილ ვითარებას, როცა, მისი თქმით, არა „დისკუსიითა და აზრთა გაცვლით, არამედ დირექტივებით წყდებოდა ყველა საკითხი.

კახა კალაძე ქვეყნის სუვერენიტეტში ჩარევად მიიჩნევს საქართველოს მთავრობისათვის ევროკავშირში გაწევრების გზაზე დაყენებული პირობების შეხსენებას, კერძოდ იმას, რომ ე.წ. აგენტების შესახებ კანონმა შესაძლოა შეაფერხოს ეს პროცესი.“[15] როგორც აღვნიშნეთ, რუსული „სუვერენული დემოკრატიის“ მსგავსი რიტორიკა საქართველოს ხელისუფლების საჯარო კომუნიკაციაშიც უხვადაა. პროპაგანდისტული მტკიცების თანახმად, ამერიკა და ევროკავშირი, კოლექტიური დასავლეთი, საქართველოს შიდა სუვერენულ საქმეებში ჩარევასა და ქვეყნის მართვას ცდილობენ. ამ რიტორიკის ძირითადი გამავრცელებლები არიან ე.წ. სახელისუფლებო ექსპერტები, ხელისუფლების სატელიტი პარტია „ხალხის ძალა“ და თავად „ქართული ოცნებაც“.

თავისი არსით, „ქართული ოცნების“ რიტორიკა იდეურ და იდეოლოგიურ დონეზე პირდაპირ იმეორებს რუსული სუვერენული დემოკრატიის ძირითად პოსტულატებს და მათ შორის ჩინურ ხედვასაც, სადაც განსაკუთრებული ხაზგასმა კეთდება ქვეყნის შიდაპოლიტიკურ საქმეებში გარე ჩაურევლობაზე, მათ შორის ადამიანის უფლებების მდგომარეობის შეფასების კუთხით.

ასე მაგალითად, ირაკლი კობახიძემ (საქართველოს პრემიერ-მინისტრი) განაცხადა: „...ჩვენი ქვეყანა მუდმივად იყო იმპერიების გადაკვეთაზე, გზაჯვარედინზე, თუმცა, საბოლოო ჯამში, საქართველო ყოველთვის ახერხებდა სუვერენიტეტის და დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას. რა თქმა უნდა, დღევანდელი გამოწვევები არ არის იმაზე ბევრად ნაკლები, ვიდრე გვქონდა ყველაზე რთულ პერიოდებში, მაგრამ მგონია, რომ ჩვენ შეგვიძლია, მტკიცედ დავიცვათ ჩვენი სუვერენიტეტი და ეს კანონიც [„აგენტების შესახებ“] სწორედ ამას ემსახურება. სუვერენიტეტს თუ დაკარგავ, შეუძლებელია, სათანადოდ იზრუნო შენი ეროვნული ამოცანების მიღწევაზე...“[16]

აღსანიშნავია, რომ „ქართული ოცნების“ საარჩევნო კამპანიის გახსნის ღონისძიებაზე ყველა ის ტრადიციული გზავნილი გაჟღერდა, რაც აქამდე ახასიათებდა სახელისუფლებო პროპაგანდას. ამ კონტექსტში შემთხვევითობად არ უნდა ჩავთვალოთ ის ფაქტი, რომ პარტიის საპატიო თავჯდომარემ, ბიძინა ივანიშვილმა განსაკუთრებული მადლობა თანადგომისათვის სწორედ ჩინეთს გადაუხადა. გაჟღერებული გზავნილები პირდაპირ თავსდებოდა სუვერენული დემოკრატიის კონცეფციაში.

აღნიშნული რიტორიკის გამოყენების მიზეზი „ქართული ოცნების“ მხრიდან რამდენიმეა. მათ შორის არის, საგარეო პოლიტიკური - ბოლო პერიოდში იკვეთება ურთიერთობების პირდაპირი ესკალაცია დასავლეთთან და სახეზეა მკვეთრი დაახლოება იმ ძალებთან, რომელიც გლობალური საერთაშორისო წესრიგის გადახედვით არიან დაკავებულები. პირველ რიგში ეს არის ჩინეთი. მსგავსი პოსტულატებით ოპერირება და უფრო მეტიც, მათი პოლიტიკურ დღის წესრიგად გადაქცევა, „ქართული ოცნების“ ხელისუფლებას უფრო მისაღებს და გასაგებს ხდის ახალი პარტნიორებისათვის. ამის შესაღებ ირიბად მათი წარმომადგენლებიც საუბრობენ. [17]

ასევე, მკვეთრი იდეოლოგიური იდენტობის არ ქონის გამო, „ქართული ოცნება“ საოპერაციო სტრატეგიად იღებს ეწ. კონსერვატიულ და ანტი ლიბერალურ იდეებს, რომლებიც გაჯერებულია პოპულისტური ნარატივებით, მათ შორის პერიოდულად სპეცულაციით საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საკითხებზეც. ამასთან ერთად, „ქართული ოცნება“ ცდილობს პოზიციონირება მოახდინოს თავისი თავის, როგორც ტრადიციული ღირებულებების დამცველის გლობალური ძალების გავლენისგან, ამით იგი პირდაპირ იმეორებს იგივე უნგრეთში ვიქტორ ორბანის ანტილიბერალურ რიტორიკას. ყველაფერი ერთად, წარმოდგენილია როგორც ერთ-ერთი მთავარი ღერძი საარჩევნო სტრატეგიის 2024 წლის საპარლამენტი არჩევნების წინ. ყოველივე სავარაუდოდ ემსახურება ძალაუფლების შენარჩუნების სურვილს, რის გამოც „ქართული ოცნება“ არ ერიდება ანტისახელწიფოებრივი ნაბიჯების გადადგმას და საქართველოს ევრო ატლანტიკური ინტეგრაციის საბოტაჟირებას.

ამით, ის მნიშვნელოვნად რისკავს ქვეყნის უსაფრთხოებითაც, ვინაიდან "სუვერენული დემოკრატიის" გამოყენება მცირე სახელმწიფოებისთვის, როგორიცაა საქართველო, არის კომპლექსური საკითხი, რომელსაც აქვს მნიშვნელოვანი რისკები.

კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფცია თავდაპირველად შეიქმნა და გამოიყენებოდა უფრო დიდი და ძლიერი სახელმწიფოების მიერ, როგორიცაა რუსეთი. მცირე სახელმწიფოებისთვის მისი მიდგომების სრულად ან ნაწილობრივ გამოყენება შეიძლება იყოს პრობლემური შემდეგი მიზეზების გამო:

1. საერთაშორისო იზოლაცია: მცირე ქვეყნებისთვის, როგორიცაა საქართველო, საერთაშორისო თანამშრომლობა და ინტეგრაცია ხშირად კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ეკონომიკური განვითარებისა და უსაფრთხოებისთვის. "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფციის აგრესიულმა გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს საერთაშორისო იზოლაცია. ამის ნიშნები დასავლეთთან გაფუჭებული ურთიერთობების ჭრილში შეინიშნება.
2. ეკონომიკური რისკები: საქართველოსნაირი ქვეყნებისთვის საერთაშორისო სავაჭრო და ეკონომიკური კავშირები ძალიან მნიშვნელოვანია. "სუვერენული დემოკრატიის" პოლიტიკამ შეიძლება შეაფერხოს ეს კავშირები და ინვესტიციები და გაზარდოს დამოკიდებულება კონკრეტულ სახელმწიფოებზე ან მათ ჯგუფზე.
3. უსაფრთხოების რისკები: მცირე ქვეყნები ხშირად დამოკიდებულნი არიან საერთაშორისო ალიანსებზე და პარტნიორობებზე თავიანთი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. "სუვერენული დემოკრატიის" პოლიტიკამ შეიძლება შეასუსტოს ეს კავშირები და დატოვოს საკუთარი მწირი შესაძლებლობების ამარა თავდაცვისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფის კუთხით.
4. დემოკრატიული ინსტიტუტების შესუსტება: "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფცია ხშირად გამოიყენება ავტორიტარული ტენდენციების გასამართლებლად, რამაც შეიძლება შეასუსტოს დემოკრატიული ინსტიტუტები. ბოლო პერიოდის ნაბიჯები, პირველ რიგში კი „ უცხური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“ კანონის მიღება კიდევ უფრო ძალიერებს ანტიდემოკრატიულ ტენდეციებს საქართველოში.
5. საერთაშორისო რეპუტაციის დაზიანება: მცირე ქვეყნებისთვის საერთაშორისო რეპუტაცია მნიშვნელოვანია. "სუვერენული დემოკრატიის" რიტორიკამ შეიძლება დააზიანოს ქვეყნის იმიჯი.
6. გეოპოლიტიკური რისკები: საქართველოსნაირი ქვეყნებისთვის, რომლებიც მდებარეობენ დიდი ძალების ინტერესების გადაკვეთაზე, "სუვერენული დემოკრატიის" პოლიტიკამ შეიძლება გამოიწვიოს არასასურველი გეოპოლიტიკური შედეგები. უფრო კონკრეტულად კი:

• რეგიონალური ძალების კონკურენცია: საქართველო მდებარეობს რუსეთის, თურქეთის და ირანის ინტერესების გადაკვეთაზე. "სუვერენული დემოკრატიის" პოლიტიკამ შეიძლება გააძლიეროს ამ ძალების მცდელობები, გაზარდონ თავიანთი გავლენა საქართველოზე, რაც შეიძლება გამოიხატოს ეკონომიკურ ზეწოლაში, პოლიტიკურ მანიპულაციებში ან უარეს შემთხვევაში - სამხედრო აგრესიაში.
• დასავლეთთან ურთიერთობების გაუარესება: თუ "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფცია გამოყენებული იქნება დასავლური ღირებულებების და ინსტიტუტების წინააღმდეგ, ამან შეიძლება დააზიანოს (უკვე ზიანდება) საქართველოს ურთიერთობები ევროკავშირთან და აშშ-სთან. ეს კი შეიძლება გამოიხატოს ფინანსური დახმარების შემცირებაში, პოლიტიკური მხარდაჭერის დაკარგვაში და საქართველოს ევროატლანტიკური ინტეგრაციის პროცესის შეფერხებაში. (ყველა ზემოთ აღნიშნული ნიშანი უკვე სახეზეა. ფაქტიურად შეჩერებულია ქვეყნის ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესი. ნატოს ბოლო სამიტის კომუნიკეში, ფაქტიურად აღარ მოიხსენიება საქართველო. შეჩერებულია დახმარებები სხვადასხვა სფეროში და აშ).
• ენერგეტიკული უსაფრთხოების რისკები: საქართველო მნიშვნელოვან როლს ასრულებს რეგიონალურ ენერგეტიკულ პროექტებში. "სუვერენული დემოკრატიის" პოლიტიკამ შეიძლება შეაფერხოს საერთაშორისო თანამშრომლობა ამ სფეროში, რაც საფრთხეს შეუქმნის საქართველოს ენერგეტიკულ უსაფრთხოებას და ეკონომიკურ სტაბილურობას.
• სეპარატისტული რეგიონების პრობლემა: "სუვერენული დემოკრატიის" რიტორიკამ შეიძლება გაართულოს ურთიერთობები აფხაზეთთან და სამხრეთ ოსეთთან, გააძლიეროს მათი იზოლაცია და შეამციროს კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების შანსები.
• საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ურთიერთობების გაუარესება: "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფციამ შეიძლება გამოიწვიოს დაძაბულობა ისეთ საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, როგორიცაა გაერო, ეუთო, ევროპის საბჭო. ეს კი შეამცირებს საქართველოს შესაძლებლობებს, გამოიყენოს ეს პლატფორმები თავისი ინტერესების დასაცავად.
• ეკონომიკური დიპლომატიის შეზღუდვა: "სუვერენული დემოკრატიის" რიტორიკამ შეიძლება შეაფერხოს საქართველოს მცდელობები, მოიზიდოს უცხოური ინვესტიციები და გააფართოოს საერთაშორისო სავაჭრო ურთიერთობები, რაც კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისთვის.

საბოლოოდ, საქართველოსნაირი მცირე სახელმწიფოებისთვის "სუვერენული დემოკრატიის" კონცეფციის გამოყენება შეიცავს მნიშვნელოვან რისკებს, განსაკუთრებით საერთაშორისო ურთიერთობების, ეკონომიკური განვითარებისა და უსაფრთხოების თვალსაზრისით. ამის ნაცვლად, ევრო ატლანტიკური ინტეგრაციის გაგრძელებით, ბალანსის მოძებნა ეროვნულ ინტერესებსა და საერთაშორისო თანამშრომლობას შორის, ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპების ფარგლებში, შეიძლება იყოს უფრო ოპტიმალური სტრატეგია.

სუვერენული დემოკრატიის მომავალი

რამდენიმე გლობალური ტენდენცია, სავარაუდოდ, გავლენას მოახდენს სუვერენული დემოკრატიის სამომავლო ტრაექტორიაზე. პოპულიზმისა და ნაციონალიზმის გლობალურმა აღორძინებამ შეიძლება ნაყოფიერი ნიადაგი შექმნას სუვერენული დემოკრატიული იდეების გავრცელებისთვის. გლობალიზაციითა და ლიბერალური საერთაშორისო ინსტიტუტებით მზარდმა იმედგაცრუებამ შეიძლება უფრო გაზარდოს  სუვერენიტეტზე ორიენტირებული მმართველობის მოდელების მიმზიდველობა.

სუვერენული დემოკრატიის კონცეფცია შეიძლება განვითარდეს ცვალებადი გლობალური პირობების საპასუხოდ. შესაძლოა ვიხილოთ ჰიბრიდული სისტემების გამოჩენა, რომლებიც აერთიანებენ სუვერენული დემოკრატიის ელემენტებს სხვა მმართველობის მოდელებთან, ადგილობრივ კონტექსტსა და გლობალურ ზეწოლასთან ადაპტირებით. სუვერენული დემოკრატიები, სავარაუდოდ, შეიმუშავებენ უფრო დახვეწილ ინსტრუმენტებს ინფორმაციის კონტროლისა და ნარატივის მართვისთვის ციფრულ სფეროში. ზოგიერთი რეჟიმი შეიძლება შეეცადოს თავისი მმართველობის ლეგიტიმაციას ტექნიკური ექსპერტიზისა და ეფექტური მმართველობის მტკიცებით, ვიდრე ტრადიციული დემოკრატიული მანდატებით.

სავსებით მოსალოდნელია რომ სუვერენული დემოკრატიის აპოლოგეტ სახელმწიფოებში გამკაცრებული კონტროლი იქნება საინფორმაციო და კიბერ სივრცეზე, მოხდება ინტერნეტის სუვერენეიზაცია, რისი ტენდეციებიც უკვე ცალსახაა რუსეთსა და ჩინეთში.

სუვერენული დემოკრატია მომავალ წლებში რამდენიმე გამოწვევისა და შესაძლებლობის წინაშე დგას. ეკონომიკური ზრდისა და ინოვაციების შენარჩუნება გლობალურ ეკონომიკაში სრული ინტეგრაციის წინააღმდეგობით შეიძლება რთული აღმოჩნდეს სუვერენული დემოკრატიებისთვის. დემოგრაფიული ცვლილებები და სოციალური დამოკიდებულებების ევოლუცია, განსაკუთრებით ახალგაზრდა თაობებში, შეიძლება გამოწვევად იქცეს სუვერენული დემოკრატიული რეჟიმების მიერ ხშირად გამოხატული ტრადიციული და ხანდახან დოგმატური ღირებულებებისთვის. ამ მხრივ საქართველოში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებში კარგად გამოჩნდა ეწ. Gen Z-ის თაობის სამოქალაქო და პოლიტიკური აქტივიზმის მნიშვნელობა. ახალგაზრდა თაობა იქცა დემოკრატიული იდეალების მთავარ დამცველად.

დასკვნა

სუვერენული დემოკრატიის კონცეფცია თანამედროვე გლობალურ პოლიტიკაში მნიშვნელოვან ძალად ჩამოყალიბდა, გამოწვევას უქმნის რა დემოკრატიული მმართველობისა და საერთაშორისო ურთიერთობების ტრადიციულ შეხედულებებს, იგი ხაზს უსვამს ეროვნულ სუვერენიტეტს, კულტურულ ავტონომიას და წინააღმდეგობას გარე ჩარევისადმი, ამავდროულად ინარჩუნებს ნომინალურ დემოკრატიულ ინსტიტუტებს. ეს მოდელი ყველაზე თვალსაჩინოდ რუსეთში განხორციელდა, მაგრამ გავლენა მოახდინა პოლიტიკურ მოვლენებზე მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში და ცალკეული იდეების კულტივირება ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის მიერაც აქტიურად ხდება.

სუვერენული დემოკრატია ასახავს ნაციონალიზმის, პოპულიზმისა და დასავლეთის მიერ მართული გლობალური წესრიგისადმი სკეპტიციზმის უფრო ფართო ტენდენციებს. მას გავლენა აქვს საერთაშორისო დიპლომატიაზე, ადამიანის უფლებებსა და დემოკრატიული მმართველობის მომავალზე მთელ მსოფლიოში. დაძაბულობა სუვერენიტეტსა და უნივერსალურ ნორმებს შორის კვლავაც აყალიბებს დებატებს დემოკრატიის ბუნებისა და ერი-სახელმწიფოს როლის შესახებ ურთიერთდაკავშირებულ მსოფლიოში.

როდესაც მსოფლიო ებრძვის 21-ე საუკუნის კომპლექსურ გამოწვევებს, დებატები სუვერენული დემოკრატიის გარშემო, სავარაუდოდ, გაძლიერდება. მაშინ როცა მომხრეები ამტკიცებენ, რომ ის გვთავაზობს გზას ეროვნული თვითგამორკვევისა და კულტურის შენარჩუნებისკენ, კრიტიკოსები აფრთხილებენ მის პოტენციალზე, დააზიანოს დემოკრატიული ნორმები და ადამიანის უფლებები. გარკვეულ წილად, გლობალური პოლიტიკის მომავალი შეიძლება განისაზღვროს იმით, თუ როგორ გაუმკლავდებიან ერები რისკებს სუვერენიტეტს, დემოკრატიასა და საერთაშორისო თანამშრომლობას შორის.

დასკვნის სახით, სუვერენული დემოკრატია წარმოადგენს კომპლექსურ და წინააღმდეგობრივ პოლიტიკურ კონცეფციას, რომელიც მარტივ კატეგორიზაციას არ ექვემდებარება. მისი წარმოშობა და ევოლუცია ასახავს ღრმად ფესვგადგმულ დაძაბულობას გლობალურ პოლიტიკურ წესრიგში და აჩენს ფუნდამენტურ კითხვებს დემოკრატიის, სუვერენიტეტისა და საერთაშორისო ურთიერთობების ბუნების შესახებ თანამედროვე მსოფლიოში. სუვერენული დემოკრატიის კონცეფცია, სავარაუდოდ, დარჩება პოლიტიკური დისკურსის საკითხად და მაფორმირებელ ძალად გლობალურ საქმეებში მომავალი წლების განმავლობაშიც.

ქართულ რეალობაში სუვერენული დემოკრატიის იდეების პოლიტიკურ დღის წესრიგად გადაქცევა პირდაპირ საფრთხეს უქმნის ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებას, ეკონომიკურ სტაბილურობას, მის ევრო-ატლანტიკურ ინტეგრაციას და საქართველოში თავისუფალი საზოგადოების არსებობის პერსპექტივებს.