Sosial Ədalət Mərkəzi Gürcüstan hakimiyyətini azərbaycanlı jurnalist Əfqan Sadıqovun Azərbaycana ekstradisiyasına imkan verməməyə və insan hüquqlarının müdafiəsinin aliliyi prinsipini qeyd-şərtsiz qorumağa çağırır.

• Əfqan Sadıqovun işi

Mətbuatda yayılan məlumatlara görə, Əfqan Sadıqov təhdid və hədə-qorxu ittihamıyla Azərbaycan Respublikası tərəfindən axtarışda olub və Gürcüstan Daxili İşlər Nazirliyi onu 2024-cü il avqustun 3-də ekstradisiya üçün həbs edib.

Əfqan Sadıqov Azərbaycanda korrupsiya və sosial problemlərdən fəal şəkildə yazan Azel.tv saytının baş redaktorudur. Onun nəşrləri çox vaxt Azərbaycan hakimiyyətini və yerli məmurların qanunsuz fəaliyyətini tənqid etməyə həsr olunur. Əfqan Sadıqov həyat yoldaşı və iki azyaşlı uşağı ilə birlikdə 2023-cü il dekabrın 24-də həbsdən çıxdıqdan sonra beynəlxalq təşkilatlardan birinin köməkliyi ilə müalicə üçün Gürcüstana gəlib.

Əfqan Sadıqov Azərbaycanda iki dəfə, əvvəl 2016-cı ildə, sonra isə 2020-ci ildə hədə-qorxu ilə pul tələb etmə ittihamı ilə həbs edilərək 7 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. 2020-ci ilin yazında o, ərzaq mağazasına getmək üçün evdən çıxıb və bir daha geri qayıtmayıb. Bir neçə saatdan sonra polis onun evinə gələrək Əfqan Sadıqovun həbs olunduğunu həyat yoldaşına bildirib. 2 il 15 gündən sonra jurnalist amnistiya əsasında azadlığa çıxıb. Həbsxanada 242 gün aclıq aksiyası keçirib. Həbsdən sonra səhhəti ağır olduğundan xaricdə müalicə alıb, sonra Azərbaycana qayıdıb. Lakin tezliklə təhlükəli vəziyyətə görə ailəsi ilə birlikdə Gürcüstana köçdü və Tiflisdən uzaqdan işini davam etdirdi.

İyulun 17-də Əfqan Sadıqov Gürcüstandan Türkiyə vasitəsilə üçüncü ölkəyə getməyə hazırlaşdığını açıqlasa da, gürcü hüquq-mühafizə orqanları onun sərhəd nəzarətindən keçməsinə icazə verməyib və yalnız onun gedə biləcəyi tək ölkənin Azərbaycan olduğunu bildiriblər. Hadisə ilə bağlı açıqlama verən Əfqan Sadıqov bildirib ki, onun məlumatına görə, Azərbaycanda ona qarşı cinayət işi üzrə istintaq başladılmayıb. Lakin ola bilsin ki, Azərbaycan hakimiyyəti hələ də ona qarşı “saxta istintaq yaratmağa” və onun Gürcüstandan təhvil verilməsini tələb etməyə çalışır. Sadıqov Azərbaycanda qalan ailə üzvlərinə hüquq-mühafizə orqanlarının təhdidlərindən danışıb. Azərbaycanla siyasi loyallıq və qeyri-qanuni əməkdaşlıq Azərbaycan vətəndaş və siyasi hüquqların sistematik şəkildə pozulduğu, müxalifətçilərin, vətəndaş fəallarının və jurnalistlərin xüsusi təqib və təqiblərə məruz qaldığı birləşmiş avtoritarizm ölkəsidir.

Hələ 2014-cü ildə bir sıra azərbaycanlı fəal və jurnalist təqib və həbs qorxusundan ölkəni tərk edib. Onların bir çoxu Gürcüstana sığınıb, lakin sonradan, xüsusən 2016-cı ildən sonra Gürcüstanın özü azərbaycanlı dissidentlərin hüquqlarını görməməzliyə vurmağa və onları pozmağa başladı. Gürcüstan hakimiyyəti nəinki köçkün fəalların, jurnalistlərin və siyasətçilərin təhlükəsizliyini qorumaq üçün heç bir iş görmədi, hətta bəzi hallarda açıq şəkildə avtoritar Azərbaycanın maraqlarını güdüb, onunla qeyri-qanuni əməkdaşlıq edib.

Gürcüstan və Azərbaycan hakimiyyəti arasında qeyri-qanuni və insan hüquqlarına zidd əməkdaşlıq təcrübəsi azərbaycanlı jurnalist Əfqan Muxtarlının Gürcüstandan oğurlanması hadisəsində aydın şəkildə nümayiş etdirilib. Əfqan Muxtarlı 2017-ci il mayın 29-da Tbilisidən oğurlanıb, mayın 30-da onun Azərbaycanda sərhədi qanunsuz keçmə və valyuta qaçaqçılığı ittihamı ilə həbs olunduğu məlum olub. Əfqan Muxtarlı hesab edir ki, onun Gürcüstandan oğurlanaraq Azərbaycana köçürülməsi “Gürcü Arzusunun” yaradıcısı Bidzina İvanişvilinin göstərişi ilə baş tutub. Onun oğurlanması faktı Gürcüstanda 7 ildən sonra da araşdırılmamış qalır və onun Gürcüstan və Azərbaycana qarşı işinə bu gün Strasburq Məhkəməsində baxılır.

Əfqan Sadıqovun məsələsi bir qədər Əfqan Muxtarlının işinə bənzəyir və bu iş də “Gürcü Arzusu” hökumətinin Azərbaycan hökumətinə sədaqətini, insan haqları, o cümlədən mütləq hüquqlar kimi ali prinsipə məhəl qoymamasını göstərir. Ancaq əvvəlki halda bu loyallıq Azərbaycanla qeyri-qanuni əməkdaşlıqda ifadə olunurdusa, görünən odur ki, bu gün hakimiyyət bunu açıq-aşkar, nümayişkaranə şəkildə hüquqi prinsiplərdən xəbərsiz etməklə həyata keçirir.

Qeyd edək ki, “Gürcü arzusu” hökuməti seçkilər yaxınlaşanda bu addımı atır ki, bu da bu müddət ərzində Azərbaycan hakimiyyəti ilə siyasi maraqların mövcudluğundan xəbər verə bilər.

• Azərbaycana ekstradisiyanın yolverilməzliyi

Daxili İşlər Nazirliyi Əfqan Sadıqovun həbsi ilə bağlı hələlik rəsmi açıqlama yaymayıb, baxmayaraq ki, nazirlik müxtəlif KİV-lərə Əfqan Sadıqovun ekstradisiyasının planlaşdırıldığını təsdiqləyib.

“Cinayət hüququ sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq haqqında” Qanunun 29-cu maddəsinə əsasən, şəxsin qorunan əlamətlərinə görə cinayət təqibinə məruz qalacağına, yaxud işgəncəyə, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəza, qəddarlığa məruz qalacağına əsaslı şübhə olduqda ekstradisiyaya yol verilmir. Bununla yanaşı, göstərilən normaya görə ekstradisiyadan imtina onun Gürcüstanın dövlət suverenliyinə, təhlükəsizliyinə və ya əsas maraqlarına zidd olması ilə əlaqədar ola bilər. Beləliklə, rəsmi prosedurların və ekstradisiyanın yolverilməzliyi üçün hüquqi əsasların yoxlanılmasından başqa, Gürcüstan ekstradisiyaya məruz qalan şəxsin hüquqlarının ciddi şəkildə pozulması risklərinin olub-olmadığını qiymətləndirmək öhdəliyinə malikdir.

Beynəlxalq təşkilatların hesabatlarına görə, Azərbaycanda hakimiyyəti tənqid edən fəallara və jurnalistlərə qarşı təqiblərin miqyası ildən-ilə artır. Avropa Şurasının müxtəlif müstəqil təşkilatlara əsaslanan 2023-cü il hesabatına əsasən, hazırda Azərbaycanda jurnalistlər, fəallar və müxalif siyasətçilər də daxil olmaqla 200-ə yaxın siyasi məhbus var.

2023-cü ildə siyasi motivli ittihamlarla həbs olunanların sayı əvvəlki illə müqayisədə iki dəfə artıb. 2024-cü ilin fevralında gözlənilən növbədənkənar prezident seçkiləri ərəfəsində polis ölkədə korrupsiya haqqında fəal yazan 13 jurnalisti həbs edib. Məhkəmə həm də jurnalistlərin siyasi cəzası vasitəsi kimi istifadə olunur. Siyasi motivli işlərdə məhkəmə sübut olmadığı halda təqsirli hökm çıxarır.

ABŞ Dövlət Departamentinin 2023-cü il İnsan Haqları Hesabatında qeyd olunur ki, qanuni qadağalara baxmayaraq, Azərbaycanda polis nəzarətində olan məhbuslara qarşı işgəncə və pis rəftar tətbiq edilir.

Avropa Şurasının İşgəncələrə Qarşı Komitəsi (CPT) 2024-cü il hesabatında hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən saxlanılan və həbsxanalarda olan şəxslərə qarşı ciddi zorakılıq aktlarına diqqət çəkir. Komitə Azərbaycan hakimiyyətinin bu cür davam edən təcrübələrə qarşı təsirli addımlar atmamasından ciddi narahatlığını bildirir.

Avropa Şurasının hesabatına görə, Azərbaycan Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin (AİHM) qərarlarının milli səviyyədə icrasında əhəmiyyətli problemlərin olduğu ölkələrin siyahısına başçılıq edir. AİHM qərarlarının icra vəziyyəti ilə bağlı yeni illik hesabatda vurğulanır ki, Azərbaycan ona qarşı çıxarılmış qərarların 75 faizinə əməl etməyib. İcra olunmayan qərarların əsas hissəsi fəalların, hüquq müdafiəçilərinin və jurnalistlərin siyasi motivli həbsləri, ifadə, birləşmək və toplaşmaq azadlığının pozulması ilə bağlıdır.

2021-ci il İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi üzrə Avropa Konvensiyasının 3-cü maddəsinin Azərbaycana qarşı pozulması 53 halı qeydə alınıb, onlardan 29-da qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan rəftar hüququnun pozulması, 24-də isə istintaqın səmərəsizliyi müəyyən edilib.

Azərbaycanda əfqan Sadiqovun qeyri-insani rəftarın və ya cəzanın və siyasi təqibin qurbanına çevrilməsi üçün əsaslı risklərin mövcud olduğu şəraitdə Gürcüstan dövlətinin faktiki nəzarətində olan şəxslərin təhlükəsizliyini və toxunulmazlığını qorumaq üzrə öhdəliklərinin yerinə yetirilməməsi və onun Azərbaycana ekstradisiyası Gürcüstanın beynəlxalq müqavilələri və müqavilələr üzrə öhdəlikləri ilə əsaslı şəkildə ziddiyyət təşkil edir. Eyni zamanda, demokratiya və qanunun aliliyi kimi fundamental prinsiplərə məhəl qoymur. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi tərəfindən müəyyən edilmiş presedent hüququna əsasən, Konvensiyanın 3-cü maddəsi ilə qadağan edilmiş rəftardan müdafiə mütləqdir və şəxsin ekstradisiyasından əvvəl dövlət sorğu edən ölkədəki vəziyyəti lazımi qaydada öyrənmək və 3-cü maddəyə zidd olaraq real rəftar riski ilə üzləşməsini riskini hesablamalıdır. Ekstradisiya işlərində müxtəlif təşkilatlar tərəfindən verilən məlumatlara böyük diqqət yetirilir ki, bu da qəbul edən ölkədə insan hüquqlarının müdafiəsinin ağır şərtlərinə işarə edir. Azərbaycanda həbs olunan şəxslərin hələ də qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan rəftara məruz qalması, məhkəmə sisteminin siyasi motivli cinayətlərə sübut olmadan baxması fonunda bu məsələlər Gürcüstan hakimiyyəti və məhkəmələri üçün mühüm müzakirə obyektinə çevrilməlidir. Əks halda, müəyyən edilə bilər ki, Gürcüstan Konvensiyada nəzərdə tutulmuş işgəncə və pis rəftarın mütləq hüququnu pozub.

Müvafiq olaraq, biz Gürcüstan hakimiyyətini Əfqan Sadıqovun Azərbaycana ekstradisiyası zamanı üzləşəcəyi yüksək hüquq pozuntuları risklərini hərtərəfli öyrənməyə və anlamağa və onun ekstradisiyasına imkan verməməyə çağırırıq. Bu qərar öz avtoritar dövlətlərindən (Rusiya, Belarusiya, Qırğızıstan və s.) qaçaraq Gürcüstanda təhlükəsiz həyat və işlərini davam etdirməyə çalışan fəalların, siyasətçilərin, jurnalistlərin təhlükəsizliyinə ciddi təsir göstərəcək. Bundan əlavə, insan hüquqlarının müdafiəsinin aliliyi prinsipinə etinasız yanaşma və avtoritar rejimlərlə əməkdaşlıq ölkənin xarici siyasi imicinə və avropalaşma prosesinə mənfi təsir göstərir.

Paylaş